A flasin prindërit shqiptarë me fëmijët e tyre rreth seksit dhe si trajtohet kjo tematikë në familjet shqiptare?
Kjo ishte tema e diskutimit në emisionin “Good Morning Albanians” në Euronews.
Duke iu referuar dhe rastit të fundit ku një 12-vjeçare në Përmet mbeti shtatzëne nga një 23-vjeçar nga Mallakastra, mjeku gjinekolog, Shkëlqim Balili, tha se një pjesë të fajit në këto raste e kanë prindërit e fëmijës.
Sipas tij, prindërit duhet të flasin hapur me fëmijët për marrëdhëniet seksuale duke nisur nga mosha 5-vjeçare.
“Në Shqipëri prindërit i kemi të paaftë, kanë aftësi vetëm për të pjellë dhe pastaj prindërit nuk flasin. Nëse një babai i thotë fëmijë mos pi duhan dhe ai pi, ka marrë fund. Fëmija ka memorie vizuale, tregon neglizhencë. Kemi familje jo të shëndoshë, duhet të gjithë prindërit në Shqipëri, është urgjencë, në mënyrë të qartë dhe të plotë duhet të flasin për marrëdhëniet seksuale me fëmijët, dhe kjo fillon 5-7 vjeç”, tha mjeku. / KultPlus.com
Në çfarë besonin mendjet më të mëdha të historisë së shkencës? Është një pyetje që shumë prej nesh e kanë bërë. Është një pyetje që është hedhur pa dyshim kur dikush del se ka qenë ateist. Teksa besimet e shumicës së të famshmëve janë të parëndësishme, idetë fetare dhe filozofike të atyre që janë të famshëm për intelektin janë një temë interesante.
Besimi fetar i Albert Ajnshtajnit është një nga pyetjet më të mëdha. Shumë njerëz e dinë se ai u rrit si hebre ndaj shumë janë të bindur për përkushtimin e tij ndaj Perëndisë së Abrahamit. Ateistët pëlqejnë ta përfshijnë atë si të tyrin.
Por çfarë besonte ai?
Në janar të vitit 1936, një vajzë shkolle e quajtur Phyllis i shkroi Ajnshtajnit për ta pyetur nëse mund të besohej edhe në shkencë, edhe në fe.
I dashur Dr. Einstein,
Ne kemi ngritur pyetjen: “A luten shkencëtarët?” në klasën tonë të së dielës. Filluam duke pyetur nëse mund të besojmë si në shkencë ashtu edhe në fe. Ne po u shkruajmë shkencëtarëve dhe njerëzve të tjerë të rëndësishëm, që të përpiqemi të marrim përgjigjen e pyetjes sonë. Do të ndihemi shumë të nderuar nëse i përgjigjeni pyetjes sonë: A luten shkencëtarët dhe për çfarë luten? Jemi në klasën e gjashtë, në klasën e zonjushës Ellis.
Me respekt e juaja, Phyllis.
Ai u përgjigj disa ditë më vonë:
E dashur Phyllis,
Unë do të përpiqem t’i përgjigjem pyetjes suaj sa më thjeshtë që të mundem.
Shkencëtarët besojnë se çdo dukuri, përfshirë punët e qenieve njerëzore, është për shkak të ligjeve të natyrës. Prandaj, një shkencëtar nuk mund të jetë i prirur të besojë se rrjedha e ngjarjeve mund të ndikohet nga lutja, domethënë nga një dëshirë e shfaqur në mënyrë të mbinatyrshme.
Megjithatë, ne duhet të pranojmë se njohuria jonë aktuale për këto forca është e papërsosur. Kështu që në fund, besimi në ekzistencën e një shpirti përfundimtar qëndron në një lloj besimi. Një besim i tillë mbetet i përhapur edhe me arritjet aktuale në shkencë.
Por gjithashtu, kushdo që është i përfshirë seriozisht në kërkimet e shkencës është i bindur se një lloj fryme shfaqet në ligjet e universit, një shpirt që është shumë më i lartë se ai i njeriut. Në këtë mënyrë ndjekja e shkencës çon në një ndjenjë fetare të një lloji të veçantë, e cila sigurisht është krejt e ndryshme nga feja e dikujt më naiv.
Me përshëndetje të përzemërta, I juaji A. Ajnshtajni
Në përgjigjen e tij ndaj Phyllis, Ajnshtajni lë të kuptohet për panteizmin e tij, idenë se “Zoti është gjithçka”. Disa herë ai e shprehu këtë pikëpamje në mënyrë eksplicite duke i thënë edhe rabinit Herbert S. Goldstein: “Unë besoj në Zotin e Spinozës, i cili zbulohet në harmoninë e gjithçkaje që ekziston, jo në një Zot që merret me fatin dhe veprimet e njerëzimit”.
Ai shkoi edhe më tej duke i thënë një intervistuesi se ishte “i magjepsur nga panteizmi i Spinozës”. Ky panteizëm do të përbënte bazën e botëkuptimit të tij dhe madje do të ndikonte në idetë e tij në fizikë.
Mirë, por çfarë është saktësisht panteizmi?
Në formën më të thjeshtë, panteizmi është besimi se gjithçka është identike me Zotin. Mbajtësit e kësaj pikëpamjeje thonë shpesh se Zoti është universi, natyra, kozmosi ose se gjithçka është “një” me Zotin. Panteizmi i Spinozës, për të cilin Ajnshtajni ishte më i interesuar, pohon se universi është identik me Zotin. Ky Zot është jopersonal dhe i painteresuar për çështjet njerëzore.
Çdo gjë është bërë nga e njëjta substancë themelore, e cila është derivat i Zotit. Ligjet e fizikës janë absolute dhe shkakësia çon në determinizëm në këtë kozmos. Gjithçka që ndodh ishte rezultat i domosdoshmërisë dhe ishte vullneti i Zotit. Për individin, lumturia vjen nga të kuptuarit e kozmosit dhe vendit tonë në të, në vend që të përpiqemi të lutemi për ndërhyrjen hyjnore.
Besimet e Ajnshtajnit, megjithëse jo aq të forta sa përkushtimi fetar i shumë njerëzve, ishin pjesë e kundërshtimit të tij ndaj interpretimit të mekanikës kuantike, pasi një univers panteist vepron mbi shkakësinë ndërsa mekanika kuantike jo. Ai akuzoi teoricienët kuantikë Niels Bohr dhe Max Born se besonin në “Një Zot që luan zare”. Po kështu, ai u përpoq ta jetonte jetën e tij në një mënyrë që pasqyronte mungesën e vullnetit të lirë.
Albert Ajnshtajni ishte një panteist që ruante disa tradita hebraike. Ndërsa ai vuri në dukje se “Nga këndvështrimi i një prifti jezuit, unë jam, sigurisht, dhe kam qenë gjithmonë një ateist”, ai preferoi të quhej një agnostik dhe ateist militant i papëlqyer. Ai i konsideronte njerëzit që antropomorfizonin Zotin si “naivë”. Etikisht, ai ishte një humanist laik.
Romani “Pinoku”, i shkrimtarit të shquar për fëmijë Carlo Collodi, një nga librat më të famshëm jo vetëm të letërsisë italiane por edhe asaj botërore, botuar për herë të parë në gjuhën shqipe më 1935, është përkthyer nga Cuk Simoni. Përkthimet dhe reflektimet teorike që shoqërojnë veprat letrare kanë një rol të rëndësishëm në historinë e kulturës së çdo vendi sepse ato favorizojnë zhvillimin e letërsive kombëtare, duke sjellë modele të reja në sistemin e kulturës në të cilën futen. Përkthimi konsiderohet si një akt, që jo vetëm lejon të tejkalohen barrierat gjuhësore, por edhe të njihet diçka ndryshe, duke lejuar komunikimin dhe qarkullimin e kulturave. Në këtë kontekst përkthimi në shqip i “Pinokut” ka rëndësi të madhe sepse vjen në Shqipëri, në periudhën midis dy luftrave botërore, kur përkthimi në shqip i librave për fëmijë zë një vend të rëndësishëm qoftë duke mbushur, në një farë mënyre, hendekun e krijuar nga mungesa e librave origjinalë për fëmijë, siç pranon Astrit Bishqemi, qoftë në shtysën ose në modelin që i ofron letërsisë shqipe për fëmijë për t’u shkëputur nga tekstet shkollore dhe për të krijuar mëvetësinë. “Historia e letërsisë shqiptare për fëmijë e të rinj” rregjistron një numër të konsiderueshëm librash për fëmijë të përkthyer midis dy luftrave botërore. Le të përmendim disa syresh: “Përralla të zgjedhura nga të vjershëtorit të madh La Fonten” (1921), të përshtatura nga Çajupi; “Në hijen e hurmave” (1924), përralla arabe përkthyer nga anglishtja nga Faik Konica; “Robinson Kruzo” i Daniel Defoe-s, që botohet me dy përkthime (1934 dhe 1936) nga Dhori Koti dhe Gjergj Pekmezi etj. Nga letërsia italiane për fëmijë përmendim: romani “Zemra” i E. De Amicis-it, që njeh tre botime midis dy luftërave botërore përkatsisht në 1923, 1932 dhe 1938; novela “Kikibio dhe Shapatorja me një këmbë” (1933) e G. Boccaccio-s, botuar në revistën “Vatra e Rinisë”; novela “Princi i çuditshm i shkretinës” (1933-1934) i A. Cipolla-s, e cila botohet me vazhdim në dhjetëra numra të revistës “Vatrës së Rinisë”; “Pinoku” 1935 i C. Collodi-t, përkthyer nga Cuk Simoni, Shkodër, Botim i përkthyesit rr. Gurakuqit 40.
Edhe pse “Pinoku” është i njëkohshëm me romanin “Zemër” të shkrimtarit De Amicis, për të mos thënë ca vite më i vjetër, ai vjen në shqip 12 vjet më vonë. Kjo na bën të mendojmë se tendenca deamiçisiane, ashtu si në Itali, kishte pasur një ndikim më të madh edhe tek intelektualët shqiptarë në fillimin e shekullit të shkuar. Jo vetëm kaq, por edhe gjatë periudhës së Regjimit Komunist, duket qartë preferenca për romanin e De Amicis-it. Po t’i hedhim një sy kurbës së ribotimeve të dy romaneve në shqip, do të shohim se romani “Zemër ” ribotohet tri herë të tjera deri në vitet ’90, (1957, 1964, 1977,) kurse “Pinoku”vjen vetëm një hërë përgjatë të njëjtës periudhë (1959). Kjo i detyrohet faktit se në kohën e monizmit, në faqet e romanit “Zemër”, përpos të tjerash, shikohej një dëshirë e zjarrtë për të armatosur fëmijët me virtyte të larta kundër ndikimit helmatues dhe egoizmit shtazarak të shoqërisë borgjeze. Vetëm pas viteve ’90 “Pinoku” njeh një numër të madh përkthimesh dhe përshtatjesh duke u ribotuar në vitet: 1994, 2000, 2004, 2006.
Përkthimi në shqip i romanit “Pinoku” shoqërohet në shtypin e kohës nga recensione dhe nga artikuj kritikë që vlerësonin si veprën dhe autorin e saj ashtu edhe talentin e përkthyesit shqiptar. Libri u prit mirë nga lexuesi dhe kritika që me entuziazëm e vlerësoi pozitivisht duke mos lënë mënjanë edhe vlerat e përkthimit.
Karl Gurakuqi në faqet e “Illyria-s” (nr. 21, 7 shtator 1935) ka bërë një recension të përkthimit. Pasi vlerëson librin e “Pinokut” si një shoq i pa-ndam i kalamanit italian dhe
autorin e tij Carlo Collodi-n si njoftës të thellë të shpirtit të fmivet, ai ndalet tek përkthyesi Cuk Simoni duke e vlerësuar si nji shkrimtar qi punon pa bujë e pa tantame, nën dy gërmat C. S. Nuk mungojnë padyshim në këtë shkrim edhe vlerësimi pozitiv për përkthimin : C. S. në përkthimin e librit “Pinocchio ” ka treguem cilsi të rralla të njij shkrimtari të mirë, njoftës i hollë i gjuhës shqipe. Për të përkthyem si duhet, asht e domosdoshme të njiftet mirë gjuha nga e cila përkthehet, por të dihet me rrajë edhe ajo në të cilën bahet përkthimi.
Në revistën “Leka ” (nr. 9, shtator 1935) gjejmë në rubrikën e përshtypjeve një shkrim të shkurtër nga Zalvi (Giuseppe Valentini) ku autori vlerëson si punimin letrar edhe veprën e hieshme të përkthyesit e cila sjell në shqip një pasuni gjuhe e shprehjesh si n ’origjinal.
Anton Logoreci me një shkrim të shkurtër, prej tre paragrafësh, paraprin botimin (“Illyria”, nr. 23, 21 shtator 1935) e parathënies së librit “Pinoku” shkruar nga vetë Cuk Simonit. Ai tërheq vëmendjen e lexuesit drejt parathënies që shoqëron librin, që sipas tij nuk është një parathënie e kotë apo formale por nji revelacjon…. një prozë e zhdërvjellët, e qartë dhe e thjeshtë përnjheri, ndërsa Cuk Simonin e quan një talent. Duke përfunduar, autori i këtij shkrimi, shton se letrat arbnore presin kontributin t’uej të çmueshëm, z. C. S.
Në nr. 24 të datës 28 shtator 1935 të gazetës “Illyria” gjejmë një artikull të titulluar “Letër e hapun përkthyesit të “Pinokut” shkruar nga Dom Lazër Shantoja. Në artikull, ku gjithashtu nuk mungon trilli artistik, përgëzohet autori që i mësoi Pinokut edhe gjuhën shqipe dhe vlerësohet përkthimi i Cuk Simonit.
Tek “Hylli i dritës ” (nr. 9, 1935) botohet një tjetër shkrim nga Gjush Sheldia, i cili pasi përgëzon punën e mirë të “Vatrës së Rinisë”, si e vetmja që i dedikohet fëmijëve, e cilëson veprën “Pinoku” të C. Collodi-t si edukatore dhe gaztore. Ai nënvizon suksesin e veprës që sipas tij kishte njohur deri në atë kohë më shumë se 700 botime. Autori i shkrimit nënvijëzon gjithashtu vështirësinë e përkthimit i cili karakterizohet nga një gjuhë e pastër, stil i lehtë e i rrjedhshëm dhe një besnikëri ndaj origjinalit.
Libri “Pinoku” shoqërohet nga një parathënie e vetë përkthyesit. Në të tregohet se si rastësisht, kur autori i përkthimit gjendej në Itali, pasi kishte mbaruar punët e tij, duke u endur nëpër vitrinat e dyqaneve shikon Pinokun. Kjo parathënie ka formën e një tregimi artistik të pasur me figuracion dhe imagjinatë që i përshtaten botës fëmijënore e në të njëjtën kohë është në harmoni të plotë me rrëfimtarinë që e ndjek. Përkthyesi e ka të qartë botën e ndryshme të të vegjëlve dhe këtë e vë në dukje që në parathënie duke përdorur një gjuhë specifike dhe të thjeshtë, të rrjedhshme dhe lehtësisht të kuptueshme. Ky tregim-parathënie është i pasur me dialogje të autorit me Pinokun, përshtypje për librin, të cilin padyshim që përkthyesi e njihte më parë, dhe sigurinë se ai do të mirëpritej edhe në Shqipëri si në shumë vende të tjera të botës ku ishte përkthyer deri në atë kohë.
Cuk Simoni ishte i ndërgjegjshëm dhe e pranon hapur faktin se t’i mësoje shqipen Pinokut do të ishte një ndërmanje e vështirë sepse, siç thotë vetë ai, “nuk ishte i degës”, megjithatë meqë nuk gjeti “ndonjë tjetër që merrej me këto punë ” dhe meqë e kishte shumë përzemër Pinokun nuk mund ta linte mënjanë, ndaj vendosi t’i mësonte gjuhën letrare, “një gjuhë e punuar, e holluar” siç e quan ai, por duke parë se fëmijët nuk e kuptonin në gjuhën letrare e solli Pinokun me “gjuhën që flitej” pra në gjuhën shkodrane.
Tashmë është i njohur fakti se përkthimi nuk është një akt i pastër kalimi nga një kod në tjetrin. Distanca kulturore dhe gjuhësore midis tekstit origjinal dhe tekstit të përkthyer sjell gjatë procesit të përkthimit vështirësi dhe e detyron përkthyesin të bëjë disa zgjedhje arbitare. Pinoku i Cuk Simonit është më shumë se një kalim nga një gjuhë në tjetrën, është më shumë se një strukturim i thjeshtë i fjalive dhe fjalëve bazuar besnikërisht në tekstin origjinal. Teksti i tij anon nga rishkrimi. Në vijim po sjellim disa arsye që na çojnë në këtë përfundim.
Në origjinal titulli i romanit është “Aventurat e Pinokut” (“Le avventure di Pinocchio ”) ndërsa Cuk Simoni vendos ta titullojë librin e përkthyer në shqip “Pinoku”. Kjo zgjedhje e vë theksin më shumë tek fëmija-kukull sesa tek aventurat e tij. Emri Pinocchio është rishkruar sipas grafemave të alfabetit të shqipes Pinoku, në mënyrë që të ruhet shqiptimi ashtu siç është në italisht, duke zëvendësuar grupet e shkronjave -cch- me shkronjën k.
Për shkak të ndryshimeve midis alfabetit shqiptar dhe atij Italian, përkthyesi ka bërë disa ndërhyrje përshtatëse, të pranishme në gjithë shtrirjen e librit. Emrat e përveçëm i nënshtrohen jo vetëm ligjeve të fonetikës së gjuhës shqipe por edhe ndryshimeve morfologjike, sipas fleksionit të gjinisë dhe numrit por edhe të rasave.
Emrat e përveçëm, që i janë nënshtruar fleksionit morfologjik dhe fonetiko-grafik mund të ndahen në:
1. emra që respektojnë tingëllimin italian si: Pinoku (Pinocchio), Pulçinela (Pulcinella), Arlekini (Arlecchino) etj.;
2. emra që i përshtaten kuptimisht emrave të personazheve në variantin italian si: Cigliegia në shqip Qershia, Mangiafoco në shqip Zjarmngranësi etj.
3. emra që përshtaten në shqip, sipas zonave ku përdoren, si master’Antonio i përkthyer sipas dialektit verior mjeshtër Ndou.
Cuk simoni nuk bën një përkthim fjalë për fjalë. Ai është më shumë besnik i lexuesit të vogël shqiptar sesa tekstit origjinal. Prioriteti i tij nuk është equivalenca në planin formal por këmbëngulja në ekuivalencën kuptimore dhe stilistike, gjë që e bën tekstin e tij dinamik. Këto janë disa nga arësyet që na shtyjnë të themi me bindje se lexuesi i tij shqiptar e ka shijuar “Pinokun” në të njëtën mënyrë si ai italian. Për të arritur këtë, Cuk Simoni ka reduktuar në minimun shprehjet, strukturat apo fjalët të cilat transmetojnë kulturën e huaj. Edhe pse përkthyesi e njeh mirë gjuhën shqipe, përkthimi i tij nuk i ka shpëtuar aty-këtu depërtimit të elementëve të huaj.
Nga këndvështrimi sintaksor, vihen re disa modifikime në strukturën e fjalisë, edhe pse italishtja nuk është strukturalisht shumë e ndryshme nga shqipja. Kjo tregon qartë se Cuk Simoni ka tentuar të ruajë ekuilibrin e vështirë midis besnikërisë së përkthimit dhe përshtatjes. Herë-herë vëmë re përgjatë përkthimit një reduktim të disa fjalëve të tekstit origjinal, në funksion të ruajtjes së kuptimit, gjë që tregon edhe vështirësitë dhe pamundësinë e sjelljes së një kulture të huaj gjuhësore në shqip.
“…il medico le aveva ordinato una grandissima dieta, cos’i dove contentarsi di una semplice lepre dolce e forte con un leggerissimo contorno di pollame ingrassate e di galletti di primo canto.”
“…mjeku e kishte pasë porositë me mbajtë perizë të madhe, i u desht me u kondëndue vetëm me një leper percjellë me pakpula të majme e gjela të n.”
Vetëm në fragmentin e sjellë më sipër janë reduktuar 7 fjalë (una, cosi, dolce e forte, contorno di) dhe dy prapashtesa (issima/o). Una grandissima dieta mund të ishte përkthyer një perizë shumë të madhe (një dietë shumë të fortë), por meqë -issimo-shumë shërben si përforcuese e fjalës e madhe përkthyesi ka preferuar ta heqë për të evituar përsëritjen, të njëjtën gjë mund të themi edhe në rastin e leggerisimo-shumë pak. Ndërkohë përkthimi i fjalës contorno-garniturë është evituar dhe galetto di primo canto-gjel i këngës së parë është preferuar të përkthehet gjela të ri sepse rezulton më e qartë në shqip.
Shembulli i mësipërm na tregon qartë se reduktimet e Cuk Simonit janë bërë për të evituar përsëritjet në shqip, të cilat në italisht tingëllojnë bukur, ose për t’i qëndruar besnik kuptimit.
Vështirësia e sjelljes së një tjetër kulture në tërësinë e saj, e ndryshme nga ajo e gjuhës së përkthimit, sjell papërkthyeshmërinë e disa shprehjeve, por kjo e ka orientuar përkthyesin Cuk simoni t’i zëvendësojë ato me të tjera të gjuhës së tij, në shumicën e herëve, me kuptim të përafërt. Shumë shpesh përkthyesi i lejon vetes të shtojë fjalë, por dhe shprehje, kur e ai e shikon të nevojshme në funksion të kuptimit por edhe të hijeshisë artistike. Nuk mungon zëvendësimi i shprehjeve të italishtes, të cilat mund të përktheheshin fjalë për fjalë, me të tjera që në shqip tingëllojnë më dinamike. Të tilla modalitete hasen dendur në tekstin e Cuk Simonit. Ja disa shembuj:
“… tutti lo chiamavano maestro Ciliegia, per via della punta del suo naso, che era sempre lustra e paonaza, come una cigliegia matura. ”
“… të gjith e thirrshin mjeshter Qershija, për shkak të majes së hundës, qi e kishte gjithmonë të shndritshme e të kuqe, si nji kokerr qershi e pjekun.”
Cigliegia matura është përkthyer kokerr qershi e pjekun në vend të qershi e pjekur.
“Appena maestro Ciliegia ebbe visto quel pezzo di legno, si rallegro tutto: e dandosi una fregatina di mani per la contentezza, borboto a mezza voce: …”
“Porsa mjeshtër Qershija pau at cope dru, i u knaq , fort zëmra: e tuj ferkue duert prej gzimi tha me vedi:…”
Si rallegro tutto është përkthyer i u knaq fort zëmra në vend të u gëzua shumë, borboto a mezza voce është përkthyer tha me vedi në vend të mërmëriti me gjysëm zëri.
“Come potete immaginarvelo, la Fata lascio che il burattino piangesse e urlasse una buona mezz ’ora, a motivo di quel suo naso che non passava dalla porta di camera; e lo fece per dargli una severa lezione e perchë si correggesse dal brutto vizio di dire bugie, …”
“Si mund të ju a marrë mëndja, Zana e la njiherë Pinokun të kjajë e të vajtojë per nja ’ i gjysë ore të mirë, për punë t’asajë hundë qi s ’mund të kalote per derës s’odës: pse desht me e ndeshkue e me e ba me zanë mënd, qi mos të rrëjë ma kurr …”
Come potete immaginarvelo është përkthyer si mund të ju a marrë mëndja në vend të si mund ta imagjinoni; fjala njiherë është futur nga përkthyesi sepse nuk ndodhet në origjinal; che non passava është përkthyer qi s ’mund të kalote në vend të që nuk kalonte; e lo fece per dargli una severa lezione e perchë si correggesse dal brutto vizio di dire bugie është përkthyerpse desht me e ndeshkue e me e ba me zanë mënd, qi mos të rrëjë ma kurr në vend të dhe e bëri për t’i dhënë një mësim të mirë dhe të korigjohej nga vesi i keq i të thënitgënjeshtra.
Në tekstin e Cuk Simonit nuk mungojnë edhe rastet kur për një shprehje në italisht jepen dy të tilla në shqip.
“- Questo legno ë capitato a tempo…”
“- Shi në kohë të mirë më ra në dorë kjo dru…”
Për shprehjen ë capitato a tempo- ndodhi në kohën e duhur, përkthyesi jep dy të tilla: Shi në kohë të mirë dhe më ra në dorë kjo dru
Përfundime:
1. Leximi i kujdesshëm i “Pinokut” të Cuk Simonit tregon qartë se kriteret që kanë shërbyer si
udhërrëfyese gjatë përkthimit të romanit kanë qënë ato estetike, besnikëria e shpirtit por edhe e fjalës së origjinalit. Përkthimi i tij është art sepse nuk është një kopje e thjeshtë por një vepër ku duket qartë delli krijues i përkthyesit, i cili e ka konvertuar tekstin në shqip në një rikrijim në të njëjtin nivel me origjinalin.
2. Gjatë përkthimit Cuk Simonin e ka shoqëruar kalimi krijues nga njëra gjuhë në tjetrën dhe duket qartë se ai e ka rindjerë këtë akt krijues duke lënë mënjanë rregullat me rëndësi gjuhësore dhe duke iu dedikuar çastit të rikrijimit. Edhe pse përkthyesi ka arritur t’i japë veprës një autonomi estetike në shqip, përkthimi i tij letrar mund të konsiderohet si një proces që i konsideron dy tekstet në një marrëdhënie dinamike midis tyre.
3. Pinoku shqiptar i Cuk Simonit është një nga veprat më të mira të përkthyera në shqip, e cila ka pasuruar fondin e lexuesit të vogël shqiptar, jo vetëm në kohën kur është përkthyer por edhe në vitet në vijim.
______________
Shënime
1 Për shkak të origjinalitet të stilit të tij Collodi është cilësuar si një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit XIX. Këtë e provojnë shkrimet e shumta kritike që i kanë dedikuar “Aventurave të Pinokut” kritikët letrarë dhe studiues të tjerë të disiplinave të ndryshme.
1 Bishqemi, A., 2008, “Histori e Letërsisë Shqiptarepër Fëmijë dhe të Rinj”, botues Pëllumb Zekthi, fq. 101-102
1 Të tria botimet e këtij romani të bëra midis dy luftrave botërore vijnë me titullin “Zemra”, ndërkohë që titulli i librit në original është në trajtë të pashquar “Zemër” (Cuore). Në ribotimet pas Luftës së Dytë Botërore është përdorur herë titulli “Zemër” e herë “Zemra”.
Kryeministri Edi Rama ka publikuar në rrjetet sociale pamje nga Driloni i cili do jetë një pol i ri ekoturistik në Pogradec dhe në qarkun e Korçës.
Rama nënvizon se Driloni këtë verë do të jetë falë vënies në jetë të një super projekti transformues në një nga destinacionet mahnitëse për të gjithë vizitorët, të huaj apo vendas.
Projekti rikualifikues që shtrihet në 170 hektarë të parkut parashikon investime në infrastrukturë për xhiro me biçikleta, kullat e vëzhgimit për shpendët, vijat ujore që mund të përshkohen me varka apo edhe mjetet elektrike miqësore me mjedisin.
Rikualifikimi i projekti po zbatohet në bashkëpunim mes Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura dhe AADF.
Të gjitha ndërhyrjet janë bërë me qëllim ruajtjen e mjedisit dhe biodiversitetit të zonës, si edhe do të pasohet nga një plan menaxhimi.
Ky projekt lejon që vizitorët të mos shëtisin vetëm në pedonalen e Drilonit, por përmes kalimeve dhe urave të shkohet deri tek burimet e Drilonit dhe në Tushemisht./ atsh / KultPlus.com
Idriz Ajeti, albanologu, gjuhëtari e intelektuali, pedagogu dhe veprimtari i palodhshëm në zhvillimet tona shoqërore, lindi më 26 qershor të vitit 1917 në Tupallë të Komunës së Medvegjës, shkruan KultPlus.
Profesori Ajeti, shkollën fillore e mbaroi në Banjën e Sijarinës më 1930, të mesmen e kreu në Shkup më 1938. Po atë vit u regjistrua në Fakultetin e Filozofisë të Universitetit të Zagrebit – në Degën e romanistikës. Studimet i mbaroi pas luftës, në vitin 1949 në Fakultetin e Filozofisë të Beogradit. Që atëherë e deri në vitin 1953, me cilësi profesori të gjuhës shqipe, punoi në Gjimnazin e Prishtinës. Nga viti 1953 deri në vitin 1960, me cilësi lektori, jepte mësim në Degën e Albanologjisë të Fakultetit të Filozofisë të Universitetit të Beogradit. Në vitin 1958 mbrojti disertacionin e doktoratës me temën: Zhvillimi historik i së folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë.
Që nga viti 1960, njëherë docent, pastaj profesor inordinar dhe nga viti 1968 profesor ordinar, jep mësim në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Fakultetit të Filozofisë të Prishtinës. Iu dhanë disa shpërblime e dekorata, ndër të cilat edhe Shpërblimi i 7 korrikut dhe ai i KAÇKJ.
Presidenti Ibrahim Rugova e dekoroi me Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit, ndërsa me rastin e 90-vjetorit të lindjes, Presidenti Fatmir Sejdiu e dekoroi me Çmimin Presidencial për Studiues. Hetimi i dialekteve nga pikëpamja diakronike, pastaj trajtimi i dokumenteve të moçme gjuhësore të shkruara me alfabetin arabo-turk dhe më në fund studimi i marrëdhënieve të shojshoqme shqiptare-serbe – janë troje të interesimit shkencor të Idriz Ajetit. Merret edhe me çështje të gjuhës së sotme shqipe. Qe iniciator i shumë konsultave dhe bashkëmarrëveshjeve gjuhësore ku u kërkuan shtigje të reja për njësimin e gjuhës shqipe dhe të drejtshkrimit të saj.
Hartoi tekste shkollore për nxënës të shkollave të mesme dhe për studentë të Degës së Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Fakultetit Filozofik të Prishtinës. Me nismën e tij, pas hapjes së Fakultetit të Prishtinës (1960), u nxor revista shkencore Gjurmime albanologjike (1962) e më 1974 u organizua Seminari i Kulturës Shqiptare për albanologë të huaj.
Gjatë vitit 1969-1971 ishte drejtor i Institutit Albanologjik, më 1971-73 ishte dekan i Fakultetit Filozofik, në vitet 1973-75 rektor i Universitetit të Prishtinës. Pas zgjedhjeve paralele të vitit 1998 për Kuvendin e Republikës së Kosovës, zgjidhet kryetar i parë i tij nga radhët e Lidhjes Demokratike të Kosovës. Në vitet 1979-1981 dhe 1996-1999 ishte kryetar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Në vitin 1997, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës i ka botuar veprën e plotë në pesë vëllime.
Profesori i shquar, Idriz Ajeti do të kujtohet përherë për angazhimin e tij të palodhshëm deri në fund si anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës dhe kryetar i saj në dy mandate si dhe anëtar nderi i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.
Vdekja e Akademik Idriz Ajetit ishte një humbje e madhe për të gjitha fushat e të gjithë njerëzit që e njohën atë. Ai u nda nga jeta më 13 shkurt 2019, në moshën 102-vjeçare. /KultPlus.com
Poezi nga Wislawa Szymborska, fituese e çmimit “Nobel”. Me gjithë popullaritetin e saj, Szymborska u largua nga sytë e publikut, u shpreh për “Gardian”-in në vitin 2000: “ka thjesht shumë vëmendje rreth meje”.
Jam ilaç qetësues. Veproj në shtëpi, funksionoj në zyrë, përballoj provime, prezantohem në procese gjyqësore, ngjis me kujdes filxhanët e thyer. Duhet vetëm të më pishë, të më shkrish poshtë gjuhës, pastaj të më dërgosh poshtë me një gllënjkë ujë.
Di si të sillem me trishtimin, si përballohet një lajm i keq, tkurr padrejtësitë, zbardh mosegzistencën e Zotit, di të zgjedh një kapele të bukur për varrim. Çfarë pret? Ki besim te mëshira kimike!
Je burrë (apo grua) akoma i ri? Duhet të sistemohesh në një farë mënyre? Kush ka thënë se jeta përballohet me kurajë?
Dorëzomë thellësitë e tua. Do t’i ngjesh me gjumë. Ke për të më falënderuar, kur të biesh në këmbë pas rrëzimit.
Gjigandi i rrjeteve sociale, Twitter ka rënë dakord të respektojë ligjet e reja të Bashkimit Evropian që synojnë parandalimin e lajmëve të rremë, propagandën ruse dhe krimin në internet.
Ky vendim vjen pasi zyrtarë të lartë të komisionit evropian vizituan selinë e kompanisë për të testuar aftësinë e saj për të vepruar legalisht në bllokun evropian, vetëm disa javë pasi pronari i gjigandit të rrjeteve sociale, Elon Musk, hoqi dorë nga kodi vullnetar i praktikës së bllokut për dezinformimin.
Vizita e zyrtarëve evropian kishte si synim të testonin kontrollet e kompanisë mbi propagandën ruse, lajmet e rreme dhe aktivitetin kriminal, duke përfshirë shfrytëzimin seksual të fëmijëve.
Komisioneri përgjegjës për zbatimin e Aktit të ri të Shërbimeve Digjitale, mirëpriti faktin që kompania pranoi vullnetarisht kontrollin.
Ligjet e reja hyjnë në fuqi më 25 gusht, megjithatë frika e BE-së se Twitter-i mund të mos i respektojë ishte rritur.
BE-ja e kishte paralajmëruar Musk se ai mund të përballet me një ndalim të plotë në Evropë ose me gjoba deri në 6% të të ardhurave të saj globale nëse nuk përputhet me ligjet.
Sipas Aktit të ri të Shërbimeve Dixhitale, kompanitë e teknologjisë do të duhet të moderojnë platformat e tyre për përmbajtje të dëmshme si dezinformimi dhe të prezantojnë protokolle për të bllokuar përhapjen e materialeve të rrezikshme.
Kompanitë duhet po ashtu të rrisin transparencën në lidhje me ndërveprimet me përdoruesit dhe të thjeshtojnë marrëveshjet e përdoruesve.
Twitter, është caktuar si një platformë e ashtuquajtur Very Large Online që do të thotë se do të monitorohet më rreptësisht nga Brukseli sesa platformat më të vogla./alsatm/KultPlus.com
François-Marie Arouet që më pas u quajt “Dë Volter” ose Volteri, u lind më 21 nëntor 1694 dhe vdiq 30 Maj 1778, ishte bir i një noteri parisian. Nxënës i kolegjit jezuit “Luigji i Madh”, duke filluar nga viti 1704 ai shkroi vargjet e para dhe tragjedinë e tij të parë (të humbur) nëmoshën dymbëdhjetëvjeçare.
Duke lënë kolegjin më 1711, prirja e tij prej shkrimtari u ndal. Megjithëse i filloi studimet për drejtësi nën trysninë e të atit, i braktisi ato shumë shpejt. Një satirë kundër Regjencës së Filipit të Orleanit, që iu atribuua djaloshit të ri, i kushtoi një qëndrim prej njëmbëdhjetë muajsh në Bastijë. Gjashtë muaj pas lirimit, Volteri dorëzoi në teatër tragjedinë Edipi, që pati një sukses të madh dhe i dha emër si autor tragjik.
Më 1723, botimi i La Henriades, epope e ngjizur gjatë burgimit dhe kushtuar Francës së Hanrit III (që e kishte titulluar në fillim Liga ose Hanri i Madh), e bëri edhe më të famshëm. I kërcënuar më 1727 për t’u futur përsëri në burg për paturpësi të tepruar, shkrimtari parapëlqeu të emigronte në Angli.
Gjatë dy viteve që kaloi përtej Manshit, Volteri u interesua për teoritë e reja të Isak Njutonit mbi shkencat fizike dhe natyrore, si dhe për filozofinë politike të Xhon Lokut.
Volteri luftoi po ashtu për dinjitetin dhe lirinë e individit, në radhë të parë për vetveten: marrëdhëniet e tij me mbretin Frederiku II i Prusisë e bënë të besonte – por vetëm për një kohë – se një filozof dhe një monark absolut mund të flasin si i barabarti me të barabartin. Në betejën e tij kundër Kishës, u bind se një njeri nuk ka nevojë për bekimin e një prifti për t’iu njohur merita e tij.
Më 1791, revolucionarët mbartën triumfalisht eshtrat e filozofit – që ishte varrosur jashtë Parisit – në Panteon, në kishën e vjetër Sentë-Zhenevievë, e shndërruar në mauzole kushtuar “njerëzve të mëdhenj” të “atdheut mirënjohës”.
Thënie nga Volteri:
Unë nuk jam dakord me atë që thua, por do ta mbroj deri në vdekje të drejtën tënde që ta thuash!
Triumfi i vërtetë i arsyes është se ne aftëson të vazhdojmë rrugën me ata që nuk e kanë!
Ka njerëz që nuk mendojnë më thellë se një fakt!
Gjithkush që ka pushtetin të të bëjë të besosh absurditete ka pushtetin të të bëjë të marrësh përsipër padrejtësi!
Çdo gjë shumë koti për t’u thënë këndohet!
Me anë të vlerësimit, e bëjmë përsosmërinë e të tjerëve pronën tonë!
Qeveritë duhet të kenë edhe barinj edhe kasapë!
Kur bëhet fjalë për paratë, të gjithë kanë të njëjtën fe!
Paragjykimet janë ato që budallenjtë përdorin për arsye!
Nëse Perëndia nuk do të ekzistonte, do të ishte e nevojshme ta shpiknim!
Çdo njeri është fajtor për të gjitha të mirat që s’ka bërë!
Filozofia, vetëm filozofia, kjo motër e fesë i ka hequr besëtytnisë armët nga duart e gjakosura prej kohësh dhe tani që ka dalë
helmi, mendja e njeriut habitet me mynxyrat ku e kishte shpënë fanatizmi!
Toleranca nuk ka nxitur kurrë luftë civile, kurse mostoleranca e ka mbuluar tokën me gjak!
Gjykojeni një njeri më shumë nga pyetjet se sa nga përgjigjet e tij!
Zoti na e dha ne dhuratën e jetës; na takon ne t’ia japim vetes dhuratën e të jetuarit mirë!
Vlerësimi është një gjë e mrekullueshme: Kjo e bën atë që është e shkëlqyer tek të tjerët të na përkasë edhe neve!
Çdokush që ka fuqinë për të të bërë ty të besosh në absurditete, e ka fuqinë të të bëjë që ti të kryesh padrejtësi!
Në përgjithësi, arti i qeverisjes përbëhet nga marrja e sa më shumë parave që të jetë e mundur nga një klasë e qytetarëve për t’ia
dhënë një tjetre!
Unë kurrë nuk kam bërë lutje për Zotin, përveç njërës shumë të shkurtër: “O Zot, bëji armiqtë e mi qesharakë.” Dhe Zoti ma
dëgjoi!
Është e ndaluar për të vrarë; prandaj të gjithë vrasësit ndëshkohen, përveç nëse ata vrasin në numër të madh dhe nën tingujt e
borive!
Jeta është e mbjellë dendur me gjemba, dhe unë nuk di asnjë mjet tjetër përveçse të kaloj shpejt nëpër to. Sa më gjatë të
ndalemi në fatkeqësitë tona, aq më e madhe është fuqia e tyre për të na dëmtuar!
Zoti është një komedian, duke luajtur ndaj një audience që ka shumë të frikësuar për të qeshur!
Nga të gjitha fetë, e krishtera sigurisht duhet të frymëzojë tolerancën më të madhe, por deri tani të krishterët kanë qenë më
intolerantët e të gjithë njerëzve!
Është e vështirë t’i çlirosh budallenjtë nga zinxhirët të cilët ata i adhurojnë!
Të gjitha arsyetimet e burrave nuk janë me vlerë sa një ndjenjë e grave!
Çfarë është toleranca? Është pasojë e njerëzimit. Ne jemi të formuar të gjithë nga dobësia dhe gabimi; le të falim të gjithë ne
reciprokisht marrëzinë e njëri-tjetrit – ky është ligji i parë i natyrës!
Unë i urrej femrat, sepse ato gjithmonë i dinë gjërat se ku janë!
Burri i cili vendos të befasojë papritur gruan e tij shumë shpesh e ka befasuar veten!
Është e rrezikshme të kesh të drejtë në çështjet në të cilat autoritetet e kohës janë gabim!
Arti i qeverisjes është për të bërë dy të tretat e një kombi të paguajnë gjithçka që ata mund të paguajnë, për të mirën e një të
tretës tjetër!
Nuk është e mjaftueshme të shohim dhe të njohim bukurinë e një vepre. Ne duhet ta ndjejmë dhe të prekemi prej saj!
Për të patur sukses në botë nuk është e mjaftueshme të jesh budalla, duhet gjithashtu të jesh i sjellshëm!
Është më mirë të rrezikosh shpëtimin e një njeriu fajtor sesa të dënosh një njeri të pafajshëm! /KultPlus.com
Natën, shpesh më zë ankthi, më kaplojnë djersë të ftohta, më del gjumi kohë e pa kohë, shoh ëndrra të këqija: bolla që dalin prej syve të tu dhe m’i vërsulen kërthizës, tigra, që duke kërcëllitur dhëmbët, më sulmojnë kokën; sorra dhe korba që janë kurdisur në kornizën e fotografisë sime dhe krrokasin, krrokasin, krrokasin, ndjellin zi dhe më shtien tmerrin. Sa shpesh më del përpara syri i Danjollit të Sherkës, i zmadhuar sa një disk, i shpuar në mjedis dhe do të m’i lexojë mendimet. Çohem atëherë, e shikoj derën a është e mbyllur mirë dhe e rrotulloj çelsin edhe një herë; që të mos hyjë Danjolli me syrin e tij. /KultPlus.com
Sipas biografëve të Mufit Libohovës, ka qenë pikërisht ai që ka propozuar emrin Lek gjatë kohës që ushtronte detyrën e ministrit të Financave.
Mufit Libohova ose Mufit Bej Libohova, lindi në vitin 1876 dhe vdiq në vitin 1927. Rrjedh nga oxhaku i vjetër i familjes Libohova që për shumë kohë gjatë Perandorisë Otomane kanë sunduar Janinën.
Ka qenë kryeministër i Shqipërisë në një periudhe të shkurtër gjatë viteve 1913 – 1914.
Ishte pjesë e shtetit shqiptar nga 1912 e gjer në vdekje, si ministër i Drejtësisë, ministër i Punëve të Brendëshme, ministër i Financave dhe ministër i Punëve të Jashme. Gjithashtu ishte themelues i Bankës së Shqipërisë.
Ka lënë një numër veprash me përmbajtje historike e juridike. /dita/ KultPlus.com
Vështroni se me çfarë harmonie ngjyrash janë endur dhe stolisur këto veshje. Ky solemnitet i shpirtit krijues sfidon mbi çdo forcë harrimi që e kërcënon dhe vjen në dritën e syve që e adhurojnë si një shpërthim. Ajo bukuri kaq e dlirë dhe tejet e kthjellët është vetë shprehia e shpirtit të atyre njerëzve që nevojën për larmi dhe hire, e pasuruan me virtuozitetin e atyre duarve që endën me fije shpirti qëndismat që zbukurojnë ceremonialin festiv të këtyre veshjeve.
Si në çdo veshje dhe element të etnofolkut edhe veshjet e grave të Lunxhërisë nuk bëjnë përjashtim nga ai element që e bën mahnitës, harmonia. Dekorimet me fije të arta kanë një dizejnim dhe realizim, që do ta kishte zili çdo mjeshtri dhe do të sfidohej çdo mekanizëm. Ata derdhen me shumë finesë duke konturuar dhe zbukuruar në funksion të një ansambli të tërë dhe tejet të komplikuar trajtesash vizuale.
Hiri i këtyre veshjeve është vetë ai komunikim shpirtëror dhe estetik me të cilën brezat, mjeshtëritë dhe përsosja kanë u drejtohen gjeneratave, u flasin botëkuptimeve, u mëkojnë hoveve të zhvillimit.
Ata janë pasuri kombëtare, dimension estetik i shpirtit tonë krijues.
Janë dhe mbeten dëshmitarë të një tradite të shkëlqyer.
Copëza të mozaikut të asaj panorame të pamohueshme të qytetërimit dhe kulturës.
Folku shqiptar, në të gjithë komponentët e vet jetëshkruan nëpërmjet larmisë dhe ngjyrave, formave dhe përbërjes, rrugëtimin tonë në kaplimin e vlerave dhe atributeve të patëdyta që mëtojnë identitetin kombëtar shqiptar.
Në to janë derdhura si në memuar, fantazia dhe kodika, njëmendësia e zanafillës së ekzistencës sonë, shënjimi dhe simbolika, krejtato në trajtën e një sinjalistike të rrugëtimit tonë përgjatë ekzsitencës. /KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama ndau pasditen e së dielës, në rrjetet sociale pamje nga Liqeni i Shkodrës.
Rama publikoi një video nga kjo pikë turistike, ku shihen pushues të moshave të ndryshme, që janë ulur dhe sodisin pamjen piktoreske të liqenit, duke dëgjuar muzikën që luan kuarteti i harqeve në platen e vendosur në breg të liqenit.
Repertori i kuartetit të harqeve, vjen si një tjetër surprizë e këndshme për pushuesit e apasionuar pas muzikës, që frekuentojnë Liqenin e Shkodrës.
I konsideruar si një nga qendrat turistike më të rëndësishme të rajonit, ky liqen dallon për ajrin e pastër dhe bukuritë natyrore.
Liqeni i Shkodrës gjatë këtij viti ka tërhequr një numër të lartë vizitorësh vendas e të huaj.
Kjo zonë gjatë periudhës janar-shtator u vizitua nga 143 710 vizitorë, nga të cilët 78 800 vendas dhe 64 910 të huaj.
Ndër pikat turistike më të vizituara në liqen janë “Syri i Sheganit”, Shiroka, Zogaj. Ndërkohë që numri i vizitorëve është rritur edhe falë sporteve ujore si kanoet,varkat dhe gondolat veneciane që janë zhvilluar gjatë këtij sezoni turistik./atsh/KultPlus.com
Nexhmije Pagarusha është emri i këngëtares së njohur shqiptare e që ndryshe njihej si Bilbili i Kosovës.
Ajo ishte pjesëmarrëse e koncerteve në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, Gjermani, Izrael, Bosnje e plot shtete tjera. Karrierën muzikore e përfundoi në vitin 1984, pas një koncerti në Sarajevë.
Ajo u nda nga jeta një vit më parë duke e lënë pas vetës një grumbull këngësh që janë dëgjuar e vazhdojnë të dëgjohen me ëndje edhe në ditët e sotme.
Sot KultPlus ua sjell videon dhe tekstin e këngës ‘O moj bukuroshe’ në interpretim të Nexhmije Pagarushës:
O moj bukuroshe, Synin kur ta pashë, At ditë kur kalojshe Dy, tri fjalë t’i thashë.
Ref.: Hajde shpirt-o ti, Hajde shpirti im! Se pa ty jeta Asht e zbrazët gjithnjë.
Dy, tri fjalë të ambla Për dashninë e parë. S’bashkut me të tana Zemrën ty ta dhashë. Ref.::
Hajde shpirt-o ti, Hajde shpirti im! Se pa ty jeta Asht e zbrazët gjithnjë./ KultPlus.com
Në shekullin e kaluar e ndoshta edhe më larg, ishte obligim që vajza që martohej të sjelltë pajë te burri. Kjo lloj dhurate përfshinte veshje solemne, qëndisje, ari, stoli, ndonjëherë edhe para.
Nusja, pos bukurisë vlerësohej edhe për pajën qe sjelltë. Shpesh paja e sajë ekspozohej dhe mysafirtë me ditë të tëra kishin rast ta vlerësonin e komentonin këtë pasuri të sjellë . Këto dhurata e punëdore simbolizonin edhe pasurinë e vajzës të trashëguar nga prindërit, pas ndarjes fizike nga familja. Mirëpo, në të vërtetë kjo as përafërsisht nuk mbulonte pasurinë e cila sipas kodeve të sotme do të i takonte vajzës si pjesëtare e barabartë më vëllezërit në pasurinë familjare.
Për pajën qe sjelltë nusja, në fshat e qytet flitej me javë e muaj. Një vajzë shqiptare ka shkaktuar komente rreth pajës së sajë, jo disa muaj, por disa dekada. Ishte kjo Nevreze Frashëri, e bija e poetit të famshëm Naim Frashërit e cila solli një pajë, jo të zakonshme për kohën. Rreth vitit 1890 Nevrezëja u martua me Xhafer Luarasin, si pjesë të pajës ajo solli edhe një piano. Ishte ajo kohë, kur tërë Shqipëria mund të ketë pasur 4-5 piano, kurse femra pianiste ishte gati e panjohur në këtë vend. Kjo pajë-piano, ishte befasi e madhe për atë kohë, ndaj mbeti e shënuar në gazetat e atyre viteve, por edhe në biografinë familjare të Frasherlinjëve.
Në fotografinë e më poshtë shihen vëllezërit Sami e Naim Frashëri (në këmbë) me familjet, fotografuar në Stamboll rreth vitit 1882. Vajza pianiste e ardhshme, është në anën e majtë në prehrin e bashkëshortes së Naim Frashërit i cili qëndron në këmbë në anën e djathë pranë Samiut.
Naim Frashëri kishte dy vajza. Vajza e parë me emrin Nerqeze i vdesë herët, tre vjeçare, në vitin 1881. Poeti e vajton atë në vjershën “Mbi trupin e bijës sime të vdekur”. Vajza e dytë “pianistja” me emrin Nevreze i lind në Stamboll. Ajo rritet dhe edukohet me një kulturë të gjerë, fliste arabisht, frëngjishte, shqip e turqisht, udhëtonte nëpër Evropë dhe kishte dashuri për arte, sidomos – muzikë.
Sado që ajo bëri bujë me pianon e sajë, duket se muzika as pianoja nuk e ndihmuan në këtë martesë të hershme. Pas tri vitesh ajo u nda nga bashkëshorti Luarasi për shkak të kundërshtimeve që kishte me zakonet e rregullat e familjes së tij, të cilat i dukeshin prapa kohës. Duket se edhe familja e Xhafer Luarasit nuk pajtohej me sjelljet dhe kulturën e natyrën e hapur të nuses, e cila ishte rritur në një familje moderne intelektualësh, për kohën.
Pianistja Nevreze, tani vejushë e re, nuk dëshpërohet nga kjo ndarje. Disa vite më vonë martohet në Stamboll me Shain Kolonjën, atdhetarin veprimtarin e publicistin i cili, një kohë ishte edhe deputet i Korçës në Parlamentin Osman dhe anëtarë i Komisionit të Gjuhës të Kongresit të Manastirit. Pianoja e saj, mbeti shembull e pjesë e historisë së familjes Frashëri, por nuk dihet çfarë ndodhi me të dhe me dashurinë e pianistes për muzikën./ Albumi Akordet e Kosovës/ KultPlus.com
Nën organizimin e Shoqatës Kulturore Shqiptaro-Gjermane “Sali Çekaj” u promovuan dy romanet e autorit Ag Apolloni, “Kësulkuqja – Përrallë për të rritur” dhe “Një fije shprese, në fije shkrepëse”, shkruan KultPlus.
Prezantimi i dy librave u bë në Bavari, konkretisht në Pfaffenhofen an der Ilm, ku pas prezantimit të librave të pranishmit patën mundësi për bashkëbisedim me autorin e librave, Ag Apolloni.
“Autori Ag Apolloni prezentoi dy libra në Bavari, konkretisht në Pfaffenhofen an der Ilm. Nën organizimin e Shoqatës Kulturore Shqiptaro-Gjermane “Sali Çekaj” u promovuan dy romanet e Ag Apollonit, “Kësulkuqja – Përrallë për të rritur” roman ky i cili në panairin e sivjetëm të librit në Leipzig fitoi çmimin “Special Mention” të European Union Prize for Literature si dhe librin “Një fije shprese, në fije shkrepëse”. Pas fjalëve përshëndetëse dhe prezentimit të librave, të pranishmit patën mundësi për një bashkëbisedim e shkëmbim me autorin”, thuhet në një njoftim në facebook./KultPlus.com
Me bo vaki sonte Me i qel sytë nata para kohe Qoftëlargut do të zihet fryma Në ëndrrën tonë të fjetur
Me bo vaki sonte Lëkura copë-copë të bie nga shtati Gjaku të rrjedh si krua Me duart tona të lodhura Të heqim ndryshkun nga udhët Me pikëpyetje që i shtruam
Me bo vaki sonte Me na u grisë historia Kush do e arnoj pastaj Dalmaten e Rozafës
Me bo vaki sonte Me u kalua Ura e Siratit Mëkatarit nga goja Dhëmbët do i shkulen Një nga një Deri sa të qelë drita/KultPlus.com
Shqiptarët shpëtuan të paktën 3280 hebrenj gjatë holokaustit. Gjatë viteve 1933-1944, Shqipëria shpëtoi jo vetëm hebrenjtë vendas, por edhe të gjithë ata që mundën ta arrinin Shqipërinë nga vendet e tjera të Europës. Fakti është se në Shqipëri u shpëtuan të gjithë hebrenjtë dhe ata nuk u cenuan, nuk u dorëzuan, nuk u penguan të hynin; nuk pati ligj që kufizonte si numër futjen e tyre në Shqipëri.
Shpëtimi qe i plotë dhe vërtetohet edhe nga një fakt paralel: pas kapitullimit të ushtrisë italiane në shtator 1943, dhjetëra mijëra ushtarë italianë u fshehën në familjet shqiptare dhe u shpëtuan. Tërë popullata shqiptare, pavarësisht nga besimet fetare veproi drejtpërsëdrejti (shpëtuesi) dhe tërthorazi (p.sh. familjet fqinje) si një kulturë e bashkuar duke e kundërshtuar Holokaustin dhe shpëtuar tërë hebrenjtë ku ajo arrinte. As edhe një hebre ekziston i humbur për shkak të Holokaustit në Shqipëri. Njëkohësisht, ishin 14 hebrenj që ranë dëshmorë si pjesëtarë të njësive luftarake kundra-fashiste shqiptare ose u vranë nën zjarrin e luftës. Shqipëria ishte një arkë shpëtimi për hebrenjtë e përndjekur.
Gjurmët e shpëtimit gjenden në qytetet e fshatrat e Mitrovicës, Prishtinës, Gjilanit, Deçanit, Pejës, Gjakovës, Shkodrës, Krujës, Tiranës, Beratit, Kavajës, Durrësit, Elbasanit, Librazhdit, Korçës, Dibrës, Burrelit, Fierit, Lushnjës, Vlorës, Delvinës, Përmetit, Gjinokastrës, etj.. Hebrenjtë drejtoheshin drejt Shqipërisë e tokave shqiptare, sepse e dinin se aty si nga populli ashtu edhe nga qeveria nuk kishte përndjekje të tyre, nuk kishte përbuzje fetare apo kombëtare, nuk kishte gjenocid ndaj kombeve të tjerë, se Shqipëria ishte strehë e sigurt. Ata e dinin se shqiptarët kishin besë, zbatonin këtë Rregull të Artë, se i hapnin derën mikut dhe kujtdo që ishte në nevojë dhe se hebrenjtë vendas jetonin si gjithë të tjerët. Sipas regjistrimit të popullatës në vitin 1931, Shqipëria qendrore kishte 204 hebrenj. Sipas dokumenteve, rajoni i Kosovës kishte 409 hebrenj vendas deri në pushtimin e ish-Jugosllavisë në prill 1941.
Ata hebrenj, bashkë me të tjerët që vinin nga ish-Jugosllavia dhe vendet e tjera dhe që u futën në Kosovë, shpëtuan duke u zhvendosur në Shqipërinë e brendshme me ndihmën e qeverisë dhe popullit shqiptar. Një listë prej të paktën 3280 hebrenjsh të shpëtuar nga shqiptarët deri në fund të Luftës II Botërore është dorëzuar në Yad Vashem. Në këtë numër nuk përfshihen hebrenjtë që hynë në Shqipëri me pasaporta jo të vërteta apo me emra të tjerë, ata që hynë fshehtas (p.sh. u fshehën në fshatrat pranë kufirit shtetëror), ata që nuk janë zbuluar akoma në dokumente të tjera, si dhe ata që nuk njihen me emër. Kjo e fundit është për t’u theksuar sepse është e zakonshme të shohësh lista në arkiva, të cilat kanë për një emër përbri numrin e njerëzve që e shoqëroi atë kryetar grupi ose familje, nën titullin “bashkë me familjen e tyre”. Institucioni Yad Vashem në Jeruzalem, deri më tani ka njohur zyrtarisht 69 shqiptarë si “Fisnikë të Kombeve” në shpëtimin e hebrenjve gjatë Holokaustit. Këta hebrenj të shpëtuar janë ata që i mbijetuan Holokaustit nëpërmjet ndihmës shqiptare, që u martuan, lindën e vazhduan rrjedhën e tyre të jetës në Shqipëri e vendet e tjera. Hebrenjtë që mbetën në Shqipëri pas mbarimit të Luftës II Botërore lanë gjurmë në fusha të ndryshme të jetës shqiptare dhe kujtohen me respekt.
Përmbi çdo maje mali Ka qetesi: Mi asnje maje mali Asgje s’leviz, As pipetin; Ne pyllin zogjtë’ e vegjël po pushojnë: Prit pak, se shpejt a vonë Gjen qetësi dhe ti./KultPlus.com
Pas 8 vitesh u rikthye në Gjirokastër edicioni i XI të Festivali Folklorik Kombëtar, me potpuri këngësh të djepit, të dasmave e gëzimeve, vallet e ritet, paradën e kostumeve popullore nga të gjitha trevat e Shqipërisë e diaspora.
Kryeministri Edi Rama ndau foto nga nata e parë e Festivalit, evenimentit më të madh të muzikës dhe valles shqiptare, cilësuar edhe si një ekspozitë e bukur e trashëgimisë kulturore jomateriale.
“Gjirokastra më e bukur se asnjëherë, si asnjëherë e dashur për njerëz nga tërë anët e botës, e ku asnjëherë folklori ynë s’u ka folur me tingujt dhe ngjyrat e veta magjike kaq shumë njerëzve nga kultura të ndryshme”, u shpreh Rama në rrjetet sociale.
Rama ndoqi nga afër natën e parë të këtij Festivali, i shoqëruar nga bashkëshortja e tij, Linda dhe djali i tyre i vogël, Zaho./atsh/KultPlus.com
Michael Jackson u lind më 29 gusht 1958, në Gary, Indiana dhe vdiq më 25 qershor 2009, nëLos Anxhelos, Kaliforni. Ishte muzikant, këngëtar, autor, producent, kompozitor, koreograf, prodhues, kërcimtar amerikan, shkruan KultPlus.
I pagëzuar si ‘Mbreti i Popit’, siç kanë dëshirë ta quajnë adhuruesit e kësaj muzike, ai njihet si një nga artistët më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Kontributet e tij në muzikë, kërcim, modë, e kanë bërë atë figurë globale në kulturën botërore për më shumë se katër dekada.
Më poshtë gjeni një nga këngët e tij të njohura “You are not alone”, bashkë me tekstin. / KultPlus.com
Sekretari i përgjithshëm i OKB-së, António Guterres bëri një paralajmërim të fortë dhe thirrje për krijimin e një organi rregullator për rreziqet nga Inteligjenca Artificiale.
Guterres prezantoi një dokument në të cilin Kombet e Bashkuara bëjnë propozime se si të veprohet me IA-në, në mbarë botën dhe njoftoi planet për të krijuar një organ këshillimor të nivelit të lartë për këtë çështje.
Ai tha gjithashtu se mbështet ngritjen e një autoriteti rregullator, por që nuk mund të ngrihet vetëm nga ai, vetëm në partneritet me shtetet anëtare të OKB-së.
Guterres sugjeroi se një autoritet i tillë mund të frymëzohej nga ajo që është sot Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike
Vetëm pak kohë më parë personi njihet si “baba” i inteligjencës artificiale, la punën dhe paralajmëroi për rreziqet në rritje nga zhvillimet në këtë fushë.
Geoffrey Hinton, 75 vjeç u është referuar “aktorëve të këqij”, të cilët mund të përpiqen ta përdorin inteligjencën artificiale për “gjëra të këqija”.
Kur është pyetur nga BBC-ja për ta elaboruar këtë, ai është përgjigjur: “Ky është thjesht një lloj i skenarit më të keq, një skenar makthi”./KultPlus.com
Kompania Meta, që ka në pronësi Facebook-un dhe Instagram-in, ka thënë se do të fillojë t’i kufizojë lajmet në platformat e saj për konsumatorët kanadezë pasi parlamenti i Kanadasë miratoi një projektligj kontrovers për lajmet në internet.
Projektligji detyron platformat e mëdha teknologjike të kompensojnë botuesit e lajmeve për përmbajtjen e postuar në faqet e tyre.
Meta dhe Google tashmë kanë testuar kufizimin e qasjes në lajme për disa kanadezë.
Në vitin 2021, përdoruesve australianë u ishte bllokuar shpërndarja dhe leximi i lajmeve në Facebook, shkaku i një ligji të ngjashëm.
Ligji për lajmet në internet i Kanadasë, i cili u miratua nga senatorët më 22 qershor, parashtron rregulla që u kërkojnë platformave si Meta dhe Google të negociojnë marrëveshje tregtare dhe të paguajnë mediumet për përmbajtjen e tyre.
Meta e ka quajtur ligjin “legjislacion me të meta thelbësore, që injoron realitetin se si funksionojnë platformat tona”.
Më 22 qershor, Meta tha se qasja në lajme do të bllokohet në Facebook dhe Instagram për të gjithë përdoruesit në Kanada para se ligji të hyjë në fuqi.
“Një kuadër legjislativ që na detyron të paguajmë për linqet dhe përmbajtjet që ne nuk i postojmë dhe që nuk janë arsyeja pse shumica dërrmuese e njerëzve i përdorin platformat tona, nuk është as i qëndrueshëm dhe as i zbatueshëm”, tha një zëdhënës i Meta për agjencinë e lajmeve, Reuters.
Kompania tha se ndryshimet nuk do të kenë ndikim në shërbimet e tjera të këtyre platformave për përdoruesit kanadezë.
Google e quajti projektligjin “të papërshtatshëm” në formën e tij aktuale dhe tha se po tentonte të punonte me qeverinë për ta gjetur një “rrugë përpara”.
Qeveria kanadeze thotë se ligji i lajmeve në internet është i nevojshëm “për ta rritur drejtësinë në tregun kanadez të lajmeve digjitale” dhe për t’i lejuar mediumet në vështirësi të “sigurojnë kompensim të drejtë” për lajmet dhe linqet e shpërndara në platforma.
Një analizë e projektligjit, nga një mbikëqyrës i pavarur i buxhetit të parlamentit, vlerësoi se mediat mund të marrin rreth 230 milionë euro në vit nga platformat digjitale.
Në fillim të këtij muaji, ministri kanadez i Trashëgimisë, Pablo Rodriguez, i tha Reuters se testet e kryera nga platformat e teknologjisë ishin “të papranueshme” dhe një “kërcënim”.
Në Australi, Facebook rivendosi përmbajtjen e lajmeve për përdoruesit australianë pasi bisedimet me qeverinë çuan në disa ndryshime në ligj.
Të enjten, zyra e Rodriguez tha se ai ishte takuar me liderë të Google dhe Facebook këtë javë dhe kishte planifikuar diskutime të mëtejshme, por shtoi se qeveria do të ecë përpara me zbatimin e projektligjit.
“Nëse qeveria nuk mund të ngrihet për kanadezët kundër gjigantëve të teknologjisë, kush do ta bëjë?”, thuhet në deklaratën e publikuar.
Grupet e industrisë së medias e përkrahën miratimin e projektligjit si një hap drejt drejtësisë në treg.
“Gzetaria e vërtetë, e krijuar nga gazetarë të vërtetë, vazhdon të kërkohet nga kanadezët dhe është jetike për demokracinë tonë, por kushton”, tha Paul Deegan, president dhe shef ekzekutiv i News Media Canada.
Ligji për lajmet në internet pritet të hyjë në fuqi në Kanada pas gjashtë muajsh./KultPlus.com
Letërsia botërore ka tituj dhe autorë, të cilët kanë vënë gurthemele të mëdhenj të mendimit dhe shprehjes, të idesë dhe filozofisë, të mesazhit dhe figurshmërisë, alegorisë dhe groteskut… të gjithë atij ansambli vlerash dhe qëllimsishë., Në këtë univers të parrokshëm, “Ferma e Kafshëve” e George Orwell ka ardhur për të mbetur një shënjim të atij misioni të lartë që pena mëton, urtësisht, artistikisht dhe kurajshëm.
“Ferma e Kafshëve” është një novelë alegorike nga George Orwell. Ajo u botua s’pariherë në Angli më 17 gusht 1945. Sipas shkrimtarit, libri reflekton ngjarjet që çuan në Revolucionin Rus të vitit 1917 dhe më pas në epokën staliniste të Bashkimi Sovjetik. Orwell si një socialdemokrat, ishte një kritik i ashpër i Josif Stalin, gjithashtu dhe armiqësor ndaj Moskës, drejtuar stalinizmit. Qëndrim, i cili ishte formuar në mënyrë kritike nga përvoja e tij personale gjatë Luftës Civile Spanjolle. Ai besonte se në Bashkimi Sovjetik ishte instaluar një diktaturë brutale, e ndërtuar mbi një kult të personalitetit dhe i zbatuar nga një sundim terrori. Në një letër drejtuar Yvonne Davet, Orwell e përshkroi librin “Ferma e Kafshëve” si një përrallë satirike kundër Stalinit. Në esse-në e tij “Pse unë shkruaj ” (1946), George Orwell shkroi se “Ferma e Kafshëve” ishte i pari libër, në të cilin ai u përpoq, me vetëdijen e plotë të asaj që po bënte, “për të bashkuar qëllimin politik dhe qëllimin artistik në një tërësi”. “Ferma e Kafshëve” ka fituar statusin si një prej 100 romaneve më të mira në gjuhën angleze, sipas “Time Magazine. Idenë e këtij libri ai e kristalizoi në kohën kur ai detyrohej që të ikte nga spastrimet e komunistëve në Spanjë, e kishte inspiruar atë që të kuptojë se “sa lehtë propaganda totalitare mund ta kontrollojë mendimin e njërzve të ditur në vendet demokratike”. Për këtë ‘përrallë satirike në fermë’ Orwell u inspirua pasi që e pa një djalë të vogël që e rrahte kalin çdo herë kur ai nuk e merrte drejtimin që i thoshte djaloshi. “E kuptova se nëse edhe kafshët e kuptojnë fuqinë e tyre ne njerëzit nuk do kishin fuqi mbi ta, dhe se njerëzit i shfrytëzojnë kafshët njëjtë si të pasurit që e shfrytëzojnë proletariatin”. Orwell fillimisht kishte shumë vështirësi në marrjen e dorëshkrimit për këtë libër, e kryesisht kjo frikë ishte për shkak të ndjenjave të tij anti-ruse. Libri më në fund u pranua për t’u botuar nga botuesi britanik, Jonathan Cape. Mirëpo edhe kësaj kompanie nuk i’u deshtë shumë për të ndryshuar mendje. Kjo sepse botuesi u kërcënua nga Peter Smollet, një zyrtar i qeverisë ruse. Bota përball këtij libri u nda më dysh. Kritika nuk u kursye ta fshikullojë. E megjithatë ai pati një sukses të padikutueshëm. Ai vërtetë nuk arriti të rrëzonte stalinizmin nga sundimi gjakatar dhe mizoritë që ushtroi ndaj popullit rus, por ama e denoncoi atë botërisht. Si pakkush, ai guxoi të sulmonte me penë një armik dhe një barbar. Gjithashtu ai i dha botës një mësim të vyer. “Ferma e Kafshëve” është alegoria politike më e famshme e shekullit të XX. /KultPlus.com
