Muaj: Maj 2022

Era Berisha

Rrëfimet e Hasan Kastratit, Jeton Radoniqit, Pajazit Jasharit, Sabri Novosellës, Teki Dervishit, Fadil Bajraktarit, Basri Ibrahimit, Masar Shportës, Rrahim Ramës, Ali Aliut dhe Ibrahim Kryeziut, për burgun e Goli Otokut në Kroaci, janë jetësuar përbrenda librit “Hije të shtrembëruara” që u promovua dje në ditën e dytë të festivalit “Mirëdita, dobar dan!”, në hapësirën “Miljenko Dereta” të Beogradit. Nëpërmjet këtij promovimi si dhe debatit “E kaluara para së kaluarës: Goli Otoku”, vëmendjen e morën gjithsej njëmbëdhjetë rrëfime të veçanta që në thelb janë sa drithëruese aq edhe të dhimbshme, shkruan KultPlus.

“Hije të Shtrembëruara” sjell rrëfimin e shqiptarëve të Kosovës që ishin burgosur për bindjet e tyre politike, por këto besime nuk kishin të bënin fare me Bashkimin Sovjetik apo me një armik të jashtëm. Rezistenca e tyre politike ishte kundër trajtimit të padrejtë që iu nënshtruan shqiptarëve brenda federatës jugosllave.

Rrëfimet që rrëfejnë ish të burgosurit politikë në këtë libër i përkasin një periudhe të shumë ngjarjeve të rëndësishme që mbeten të dokumentuara dobët, sepse rrëfimi u shkatërrua nga lufta e vitit 1999.

Misioni i këtij libri është që të shndërrohet në një burim përmes të cilit këtyre njerëzve u tregohet se përvojat dhe historitë e tyre përbëjnë momente të rëndësishme në historinë.

“Hijet e shtrembëruara” është një libër kujtimi i historive të ish të burgosurve politikë në Goli Otok. Dy nga historitë janë rrëfyer nga miqtë dhe të afërmit. Rrëfimet u mblodhën duke përdorur metodën e historisë gojore për t’u siguruar një qasje më intime përvojave të të intervistuarve që ishin të burgosur në Goli Otok dhe për të hedhur dritë mbi përvojat dalluese të të burgosurve politikë shqiptarë.

Goli Otok është një ishull i pabanuar në Kroaci. Ndërmjet viteve 1949 dhe 1988, ai funksionoi si qendër paraburgimi dhe kamp pune. Në fillim, ishte një burg i sigurisë së lartë për disidentët politikë nga ish-Jugosllavia, të cilët akuzoheshin për ide dhe besime pro-sovjetike. Më vonë, pas vitit 1956, ai u bë një institucion korrektues të të rinjve. Gjatë ekzistencës së tij si burg politik (1949-1956), të dhënat tregojnë se në Goli Otok kanë kaluar mbi 16.000 të burgosur. Mbi 400 prej këtyre të burgosurve vdiqën gjatë vuajtjes së dënimit për shkak të torturave, punës së rëndë dhe kushteve brutale në burg në përgjithësi, dhe për shkak të vetëvrasjes.

Tregimet që janë në këtë libër janë histori të vështirësive dhe torturave, por edhe rrëfime të rezistencës dhe solidaritetit të veprimtarëve politikë nga Kosova, të cilët kaluan ditë e netë në izolim, në punë të rënda duke shtypur gurë ose duke bërë tjegulla, dhe gjithashtu, duke punuar si marangoz, rrobaqepës, ekonomistë dhe mësues.

Në panel për të promovuar dhe diskutuar rreth këtij libri të pranishëm ishin: historiania Olga Manojlović, redaktorja e librit Aurela Kadriu, Korab Krasniqi nga Forumi i Kosovës ZDF si dhe gazetarja Antonela Riha e cila ishte edhe në rolin e moderatores.

Fillimisht, redaktorja e librit, Aurela Kadriu nisi diskutimin rreth rrëfimeve që përbëjnë këtë libër.

“Kur e lexoni librin keni për të parë se rrëfimet e tregojnë kompleksitetin e zërave të shqiptarëve të Kosovës. Goli Otoku është një rrëfim i madh, një narrativë e gjatë dhe përvoja e shqiptarëve në Goli Otok është e veçantë. Brenda këtij grupi të shqiptarëve që kanë qenë të burgosur në ‘Goli Otok’, ka storje të ndryshme të mënyrave se si ata janë futur atje dhe unë mendoj se ky libër përpos që shërben si dije mbi përvojën e shqiptarëve në Goli Otok, shërben si dije edhe mbi përvojën e shqiptarëve të burgosur prej vjetësh në përgjithësi, për shkak se rrëfimet që janë këtu, nuk janë të izoluara”, thotë Kadriu.

Sipas saj, shqiptarët në këtë burg janë arrestuar për bindjet e tyre.

“Kur në Serbi ka qenë prezent Goli Otoku në diskurset publike, për shkak të narratives që ka interes shtetëror për t’u zotëruar, në Kosovë ka shkuar diku u margjinalizuar për shkak se ka pasur shumë përvoja të ndryshme në burgje të ndryshme në një periudhë pas luftës së dytë botërore deri në 99-tën. Nëse i lexoni këto rrëfime e shihni që shumica prej tyre nuk kanë qenë vetëm në Goli Otok, kanë migruar nga burgu në burg. Goli Otoku nuk ka marrë pozitë qendrore për shkak se të gjithë individët që kanë qenë të burgosur politik, kanë pasur rrëfim më të ngjyrosur”, thotë ajo.

Për Kadriun, dëshira e kosovarëve për bashkim me Shqipërinë ka qenë pjesë e rëndësishme si katalizator i lëvizjes për çlirim ose për përmirësim të situatës së shqiptarëve përbrenda Jugosllavisë.

“Nuk mendoj që rreziku për dokumentim është aq i menjëhershëm por sot e shoh si punë që bëhet prej vullnetit sepse është e rëndësishme të shihet se çfarë ka ndodhur në Kosovë në këto dekada të pas-luftës. Pra, janë rrënuar gjurmët e kujtesës”, thotë ajo.

“E kemi shumë të vështirë që të kapemi pas institucioneve, edhe ne edhe shoqëria serbe. Si hulumtues të rinj, duhemi të çlirohemi nga ideja se duhet që patjetër të punohet me institucione, sado që do të ishte e rëndësishme apo ideale.”

Ndërsa, Korab Krasniqi nga Forumi i Kosovës ZDF, ka folur rreth asaj se çfarë e bënë këtë burg kaq interesant.

“Ky libër është njëfarë lloj testamenti apo dokumenti historik i cili i shërben kulturës kolektive në Kosovë por jo vetëm. Duke pasur parasysh që ‘Goli Otok’ si burg nuk ka mbajtur vetëm shqiptarë por edhe të burgosur apo disidentë politik nga rajone të ndryshme të ish-Jugosllavisë. Çka e bënë burgun interesant është se si burgu në të cilën janë mbajtur disidentët, është një lloj paranoje që ka ekzistuar në Jugosllavi në atë kohë, duke pasur parasysh tensionet e ngritura mes Titos dhe Stalinit. Andaj, burgu i Goli Otok-ut vjen si përgjigje nga kjo, sepse mendohet që në atë kohë, fryma e komunizmit stalinist akoma po dominonte në hapësirat e jugo-sferës, dhe së shpejti këto grupacione do të paraqitnin kërcënim serioz ndaj institucioneve në shtetet e asaj kohe”, thotë Krasniqi.

Sipas tij, ai e sheh këtë burg si një sinonim të një lloj paranoje ku shteti vendos në funksion mekanizma të dhunshëm, të mbylljes, të punës së dhunshme, për ti mbajtur nën ‘kontroll’ këto grupacione që janë parë si kërcënim për këtë vend.

“Hulumtimi serioz nuk duhet të jetë selektiv në kuptimin e asaj se mund të zgjedhim se çfarë hulumtojmë dhe mund të zgjedhim çfarë duam të tregojmë. Mendoj se të gjitha këto copëzat e vogla narrative e përbëjnë atë peizazhin e përgjithshëm të historisë dhe i kontribuon në njëfarë mënyre, kultivimit të shkrimit të historisë në një mënyrë që nuk është e drejtuar nga politikat e ndryshme të cilat ekzistojnë në vendet në rajon. Këtë libër po ashtu e shoh si një lloj monumenti sepse rrëfimet për përvojat e të burgosurve politik përgjithësisht, janë të vendosura në margjina por po ashtu nuk janë të shpërfaqura në atë mënyrë që shoqëria mund t’i mësonte ato. Andaj, si i tillë ky libër na rikujton neve një pjesë të historisë të shqiptarëve por edhe të grupeve të tjera të Jugosllavisë që janë parë si kërcënim ideologjik. Libri fokusohet në rrëfimet e shqiptarëve por edhe ndërton një pikturë të natyrës së jetës që është bërë në burgje”, thotë ai.

Ai tutje theksoi se Kosova ka përjetuar një tranzicion të modernizmit, qoftë atë shtetëror apo kulturor, por në anën tjetër ka ekzistuar ana e errët e medaljes që sipas tij ka ardhur me një përpjekje të vazhdueshme për zhveshjen e ideve përbrenda Jugosllavisë, me ç’rast janë krijuar pakënaqësitë e ndryshme.

“Në momentin që “Kosova është Republikë” është përdorur si slogan, personat e tillë janë mbajtur si disidentë, si persona të cilët kanë bindje ideologjike, separatiste. Duke ekzistuar muri hermetik ndërmjet shqiptarëve të Kosovës dhe shqiptarëve të Shqipërisë, ka ekzistuar po ashtu një lloj hamendje në dy anët e shqiptarëve për njëri-tjetrin”, shpalos ai.

Krasniqi po ashtu ka përmendur edhe punën hulumtuese që sipas tij krijon më shumë dokumentim.

“Mungesa e narrativëve pikërisht e mirëmban këtë uzurpimin e narrativit të luftës duke u bazuar në ngjarje të caktuara. Të dhëna ka shumë por nuk janë sistemuara fare. Akademia në kontekstin e punës dokumentuese, nuk ka bërë mjaftueshëm. Rreth 80% të të burgosurve në ish-Jugosllavi, kanë qenë shqiptarë. Kjo është ajo se çfarë mund të konfirmoj për sa i përket numrave. Në shoqatën e të burgosurve politik në Prishtinë, ekziston një arkiv e cila është duke u ndërtuar dhe në të cilën paraqiten të dhënat e ndryshme të të burgosurve. Kjo data-bazë është në ndërtim e sipër dhe tregon një pasqyrë se sa shqiptarë kanë qenë të burgosur nga viti 1951 e deri më 1999”, thotë Krasniqi.

“Këto pikë-takime qytetare, civile si kjo në “Mirëdita, dobar dan!”, të cilat sjellin rrëfime janë tejet të rëndësishme dhe janë për t’u shtyrë përpara. Unë i shoh këto si dokumente historike me të cilat grupe të ndryshme munden për t’u angazhuar me to, në mënyrë që e kaluara jonë të qartësohet dhe të bëhet si pasqyrë për neve.”

Po ashtu, historiania Olga Manojlović ka thënë se Goli Otoku është një çështje mjaft intriguese në kuadër të diskursit politik.

“Dualizmi i Goli Otokut ka qenë vendi për kampet kriminele e të gjitha burgjeve, e të burgosurve për çështjet politike dhe nga mesi i viteve të 60-ta. Kjo çështje ka hyrë edhe në projekte te ndryshme në kinematografi dhe po ashtu ka ekzistuar një vrull që si i tillë ka konsistuar në mosbesim. Periudha tjetër njihet si më e gjerë dhe e mjaftueshme për shkaqet që kanë qenë, në veçanti, në vitet e 80-ta dhe lëvizjen e të rinjve. Statuset e jugosllavëve dhe politikanëve, janë marigjalizuar në Beograd dhe në Kosovë kjo çështje është intriguese dhe ‘Goli Otoku’ është në diskursin politik dhe dimensionin publik”, thotë Manojlović.

Manojlović para të pranishmëve shtroi edhe pyetjen “Pse janë arrestuar, përse janë mbyllur dhe cilat kanë qenë idetë e tyre politike?”.

Në ndërkohë, gazetarja Antonela Riha përgjatë gjithë debatit “E kaluara para së kaluarës: Goli Otoku”, ka shtruar në tryezë mjaft pyetje interesante si: “Pse janë të rëndësishme për ju temat e të burgosurve dhe pse mësohet në shkollë rreth kësaj çështje në Kosovë?”, “Çfarë domethënie kanë pasur në ish-Jugosllavi, trishtimet e mëdha të të burgosurve, që janë përjetuar deri në vitet e 89-ta?”, “Çfarë identiteti ndërkombëtar ka pasur Goli Otoku?”, “Çfarë dimë për Goli Otokun në krahasim me burgjet e tjera?”, “Goli Otoku dhe rrëfimet e kosovarëve janë të rëndësishme për krijimin e identitetit kombëtar. A paraqet kjo ndonjë rrezik?”, “Në Kosovë tani merreni me burgjet, por si e shihni ju të kaluarën?”, si dhe shumë tjera të cilat krijuan një diskutim mjaft interesant në panel.

Ajo po ashtu nuk la pa përmendur edhe parullën “Serbinë mund ta ndash nga jeta, por jo nga armët.”

Kështu, krejt në fund, dita e dytë e “Mirëdita, dobar dan!” u përmbyll me koncertin “Shpat Deda Trio”, që u mbajt pikërisht në Qendrën kulturore hebreje ‘Oneg Shabat’.

Shpat Deda, Visar Kuçi dhe Tomorr Kuçi krijuan mbrëmë një atmosferë që nuk do të mund të krahasohej me asnjë tjetër. Në skenë ishin vendosur instrumente nga më të ndryshmet dhe ato po pritnin që të gjallëroheshin nën ritmin e treshes.

Nga kënga në këngë, zëri i ëmbël i Shpat Dedës në ndërlidhje me një harmoni unike që vinte nga tingujt e instrumenteve, bëri që ky koncert të dilte përtej të zakonshmes. Me melodi aq të pasura në thelb dhe një zë që jehonte në secilin cep, koncerti ngjalli një nostalgji tejet të bukur.

Pas këtij koncerti, për të treguar më shumë rreth ndjenjës së performimit në një formacion ndryshe, për KultPlus foli këngëtari Shpat Deda.

“Unë kam kaluar tepër mirë dhe programi që kam bërë sonte ka qenë diçka që kam dashur ta arrij që një kohë të gjatë. Visarin dhe Tomorrin, i njeh i gjithë publiku shqiptar dhe ata janë njerëz e muzikantë të jashtëzakonshëm. Pa ata të dy, ky koncert nuk do të mund të realizohej. Sonte e kemi bërë një provë për këtë program dhe është hera e parë që e kemi luajtur. Salla ishte fantastike njëlloj sikurse energjia e publikut. Mezi po pres që të kthehem e ta bëj përsëri këtë program në Prishtinë, Tiranë e vende të tjera”, thotë Deda.

Sipas tij, “Ninulla” do të ishte ajo kënga që erdhi si më e veçanta mbrëmë për shkak të melosit të jugut të Shqipërisë, që atij i ka pëlqyer shumë.

“Secilës këngë, jemi munduar që t’ia gjejmë shpirtin.”

Ndërkaq, sot do të vazhdojë dita e tretë e festivalit me aktivitete të radhës si: Debati “Paralele problematike: Ukraina dhe Kosova” në ‘Endzio Hab’ duke filluar nga ora 17:00, Filmi “Zgjoi” duke filluar nga ora 20:00 si dhe krejt në fund, festivali “Mirëdita, dobar dan!” do të përmbyllet me DJ Genc Elezaj në një festë që fillon nga ora 22:30.

Qëllimi i festivalit “Mirëdita, dobar dan!” është që përmes prezantimit të artistëve dhe performuesve të cilët përfaqësojnë skenën kulturore e bashkëkohore të Kosovës të bashkojnë komunitetet shoqërore e kulturore të Kosovës dhe Serbisë dhe të krijohet një traditë bashkëpunimi, që do të kontribuojë në arritjen e një normalizim të qëndrueshëm të marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë./ KultPlus.com