Filharmonia e Kosovës sezonin për këtë viti do ta vazhdoj në Maqedoninë e Veriut, me ansamblin vokal të filharmonisë, shkruan KultPlus.
Kjo është bërë e ditur nëpërmjet një postimi në Facebook, nga faqja zyrtare e filharmonisë së Kosovës ku shkruhet se ky koncert do të mbahet me 24 shkurt të këtij viti në sallën Kamerale të Filharmonisë së Maqedonisë së Veriut.
Më poshtë mund të lexoni statusin e tyre të plotë:
*Sezoni 2020/2021 vazhdon me koncertin e Ansambli Vokal i Filharmonisë së Kosovës më 24.02.2021 në Sallën Kamerale të Filharmonisë së Maqedonisë së Veriut. Për të rezervuar ulësen tuaj shkruani e-mail në [email protected] me titull / Rezervim 24.02.2021 – Emri dhe mbiemri. Përmes një emaili ju mund të rezervoni më së shumti dy ulëse. Përshkak të parandalimit të përhapjes së virusit Covid-19 bartja e maskës është e detyrueshme./ KultPlus.com
Ministrja për Punët e Jashtme të Shqipërisë, Olta Xhaçka ka publikuar një video dedikuar ditës ndërkombëtare të gjuhës amtare.
Aty shfaqen fëmijë nga disa shtete të botës dhe recitojnë vargjet e “Gjuhës shqipe” nga Ndre Mjeda. Xhacka shpreh mirënjohjen për të gjithë bashkëatdhetarët që ndodhen në botë dhe e trashëgojnë tek fëmijët gjuhën shqipe.
“#DitaNdërkombëtareeGjuhësAmtare
Faleminderit mbi 450 mësuesve, të cilët në 19 vende të botës kontribuojnë që gjuha jonë të mësohet nga brezat e rinj.
Mirënjohje për të gjithë bashkëatdhetarët tanë që trashëgojnë tek këta fëmijë shqipen e bukur.
Video u realizua në bashkëpunim me familjet dhe shkollat shqipe në: Kosovë, Maqedoni, Mal i Zi, Greqi, Itali, Zvicër, Gjermani, Amerikë, Britani”, shkruan Xhaçka./ KultPlus.com
Pasionin e tij për gjuhen japoneze, pas shumë vitesh studime e përshtati në një sistem të ri shkrimi të cilin e quajti “Manjikana”, duke e bërë më të thjeshtë për në shqiptaret të shkruarin e kësaj gjuhe.
Me shkrimet e tij, Autori Fatbardh Kraja, ka çelur në galerinë e arteve në Shkodër, një ekspozitë të veçantë kaligrafike, me proverbat më të njohura japoneze.
Kjo ekspozitë kaligrafike ka për qëllim t’i ofrojë publikut një dimension kulturor dhe artistik te veçantë dhe t’i përçojë mesazhe nga mençuria mijëra vjeçare e një populli përmes shprehjeve të urta, tingujve dhe performancës kaligrafike./tch/ KultPlus.com
Pronarët shqiptarë të restaurantit “Bella Italian”, kanë shpërndarë ushqim falas.
Kjo pasi që një stuhi e madhe e borës e ka goditur Teksasin në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Siç raporton Fox News, Ari Isufaj dhe Blinera Shurreca, kanë gatuar 500 racione.
Isufaj në një prononcim për “Fox News” të shtunën tha se ka vendosur ta bëj për t’ua kthyer nderin klientëve besnikë, pasi që sipas tij ata e kanë mbajtur gjallë biznesin e tyre gjatë pandemisë COVID-19.
“Ne kemi nisur të lidhemi më tepër me komunitetin tonë kur na goditi COVID-i. Ata vërtetë na kanë përkrahur për në një nivel tjetër”.
“Kur i ftohti rekord goditi Planon, duke lënë pjesën më të madhe të vendit pa energji elektrike, Isufaj dhe Shurreca dëshironin të përkujdeseshin që banorët të kenë së paku ushqim të nxehtë. Ata nuk kishin energji elektrike në shtëpi, kështu që shkuan në restorant për të gatuar për vete dhe vendosën të bënin të njëjtën gjë “për gjithë tjerët”.
Aktualisht ekzistojnë rreth 7 mijë gjuhë në botë dhe afërsisht 2500 prej tyre po përballen me rrezikun e zhdukjes, paralajmëroi një përfaqësues i Organizatës për Arsim, Shkencë dhe Kulturë të Kombeve të Bashkuara (UNESCO) në Turqi.
Duke folur për Anadolu Agency (AA) me rastin e 21 Shkurtit – Ditës Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare, kryetari i Komisionit Kombëtar të Turqisë (UTMK) të UNESCO-s, Prof. Dr. Alcal Oğuz, tha se nga 62 ditë ndërkombëtare të shpallura nga UNESCO, pesë kanë të bëjnë me gjuhët.
Oğuz thotë se në kuadër të kësaj dite, organizohen aktivitete për të mbrojtur diversitetin kulturor, si dhe për të tërhequr vëmendjen ndaj diversitetit gjuhësor dhe gjuhëve që përballen me rrezikun e zhdukjes.
“Në botë ka rreth 7 mijë gjuhë. Në mesin e tyre, rreth 2.500 përballen me rrezikun e zhdukjes për shkak se numri i njerëzve që i flasin ato po zvogëlohet. Sipas statistikave dhe të dhënave të përpiluara, fatkeqësisht, në çdo 15 ditë, një nga këto gjuhë zhduket”, tha ai.
“Rrezikimi dhe zhdukja e gjuhëve është rritur viteve të fundit në veçanti për shkak të ndryshimeve sociale, politike dhe ekonomike në botë”, shtoi Oğuz.
Sipas tij, shumica e gjuhëve të rrezikuara përbëhen nga gjuhë që fliten nga më pak se 10 mijë njerëz.
Ai po ashtu tha se është e vështirë të gjenden folës të rreth 200 gjuhëve.
“Numri i gjuhëve të zhdukura nga viti 1950 është mbi 250”, tha Oğuz.
Shënimi më 21 shkurt i Ditës Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare është miratuar në Konferencën e Përgjithshme të 30-të të UNESCO-s më 17 nëntor të vitit 1999./ KultPlus.com
Në debatin shoqëror kosovar, ngatërrimi i pavetëdijshëm, i qëllimshëm e i pasaktë i emërtimeve me statuse, ka qenë mjaft i shprehur që para luftës, e ka ardhur në shprehje veçanërisht pas saj. Përsiatje të tilla i hasim në përditshmëri dhe në çdo rrafsh. Ato kanë zënë vend që në procesin e shkollimit, tek puna, stili i jetës dhe deri tek politika aq e fragmentarizuar dhe pa përmbajtje.
Pothuajse secili pjesëmarrës në këtë debat të pafund e shpesh herë pa shije e pa vlerë, në vend se të kishte një funksion gjeneruesi që ka për qëllim emancipimin drejt qytetarisë, realisht ka komplet dhe kryesisht një funksion përpunuesi, që sjell në vëmendje asgjë qenësore, veçse kopjen e dëshiruar të saj.
Pra ndodhë shpesh që edhe debati si i tillë të mos jetë autentik. Ai shtrohet si peng marrje e pa meritë e elementeve të debatit të vërtetë që duhet të zë vend në një rend të lirë politik e shoqëror që shqyrton qytetarinë si sferë dhe “qytetarin” si status përbërës të saj.
Për të qenë më i qartë, fjala është për diçka që të zë veshi shpesh nëpër hapësirat e zakonshme ku takohen e ballafaqohen njerëzit: dallimin në mes të “qytetarit” dhe banorit që jeton jashtë qytetit.
Diferenca në mes të këtyre “dyve” në Kosovë, përpiqet të shënohet përmes elementeve komplekse, përfshirë gjeografinë, asimilimin fonologjik, veshjen, modën si tërësi, menynë ushqimore, frekuentimin e vendeve të veçanta, e përbashkëta e të cilave është asgjë më shumë sesa aftësia konsumuese dhe potenciali për konsum. Kjo mënyrë e ndarjes në mes të “qytetarëve dhe banorëve” nxjerr në pah “qytetarë” që kanë, por kurrsesi “qytetarë” që janë.
Ajo çfarë e karakterizon këtë diskurs është fakti i rrëmbimit të entitetit emërues “qytetar” si diçka që i mvishet dhe të cilin e aspirojnë si të mirëqenë vetëm ata që jetojnë në një hapësirë urbane. Në esencë, të jetosh në një qytet, domethënë të jetosh në një qendër urbane ku ka densitet të madh të popullsisë, përqendrim më të madh të aktivitetit ekonomik e social, ku hapësira private ndahet me mure e jo me oborre, e që në këtë rrafsh, asgjë nuk lidhet me statusin civil të qytetarisë.
Kjo për faktin se “qytetari” si koncept është para së gjithash status, e jo statistikë urbane e regjistruar në librin e amzës.
Përfytyrimi i nocioneve urbane si statuse emancipimi që e hasim si tendencë është shprehje e mungesës së njëmend të emancipimit dhe mos zotësisë së shqyrtimit konceptual të modeleve që korrespondojnë me ta.
Është një lloj përsiatje për ta legjitimuar “modelin e jetës urbane” si “status hierarkik” dhe “ndarjen klasore” në mes të një shoqërie, historia e të cilës në përgjithësi jo më larg se para 80 vitesh, ka tre përbërës në të gjithë shtrirjen e saj: nënshtrimin ndaj sundimit të huaj, mungesën e skajshme të edukimit dhe mungesën e kodeve socio-ekonomike të zhvillimit.
Një të tillë e kemi dëgjuar si krahasim, e kemi parë dhe e shohim që nga hapësirat e veçanta e deri tek “eminencat urbane” që kanë zënë vend në politikë, art, media e sfera të ndryshme sociale dhe të cilat sot imponohen si “qytetari”.
Por mënyra e “qytetëruar” e jetës urbane në Kosovë, në të vërtetë është asgjë më shumë, sesa konservim i një rendi të paqenë dhe përvetësim i statuseve të menduara si të tilla.
Ky devijim ndodhë për shkak të deficitit e jo për shkak të potencialit. Ndodhë për shkak se kjo ndarje e pretenduar nuk merr në shqyrtim identitetet qytetare. Nuk merr në shqyrtim sociologjinë urbane dhe as antropologjinë e saj. Nuk e trajton qytetin si një hapësirë të lirë por si geto e izoluar. Ajo merr si kriter ndarës vetëm gjeografinë. Me këtë kriter, “qytetarë” dalin të jenë vetëm ata që banojnë, por jo edhe ata që ndër veprojnë dhe kultivojnë pikëpamje civile për vlerat e qytetit. Në këtë rrafsh, shpjegimi gjeografik e mobilizon një dallim formal por refuzon ta trajtojë veçimin origjinal në mes të qytetarit dhe banorit.
Meqë kjo nuk është ndarja e duhur, atëherë, çfarë e përbën qytetarin, këtë vlerë pas së cilës janë rrokur të gjithë?
Qytetari është status dhe kurrsesi statistikë. Ai është çdo gjë tjetër, veçse jo domosdoshmërish banori i qytetit, si mishërim i këtij emri. Qytetari në fakt, më së paku ka të bëjë me qytetin si vendbanim. Ai ka të bëjë me statusin e qytetit si komunitet dhe me vetëdijen dhe angazhimin e tij për qytetin. Ai është qytetar edhe kur del nga hapësira urbane edhe kur është brenda saj. Qytetari nuk është i tillë pse lindë në qytet. Ai bëhet i tillë kur ka një ide rreth qytetit si vendqëndrim. Ai pra, është origjina e idesë dhe materializimi i një rendi publik dhe jo banuesi i rëndomtë nën muret e përbashkëta të banesave.
Qytetari në fakt dallon nga banori, sepse ai ka një vetëdije për statusin e tij. Dhe statusi i tij, para se të jetë status legal e pronësor, është status civil, politik dhe social. Pra ai nuk lindë as nga qyteti as nga ligji. Lindë nga vetëdija e tij dhe e bashkimit me të tjerë që kanë preokupim bashkëjetesën dhe shtrirjen më të gjerë të saj. Ai pra është themeluesi i vlerave civile të cilat i sanksionon me ligj. Ligji nuk e themelon qytetarin. Ligji vetëm shprehë një mënyrë jetese që i përmbahet asaj çfarë qytetari e ka themeluar.
Qytetari është aktivisht i angazhuar në sferën publike, rrjedhimisht politike. Ai është agjent politik i një ambienti real dhe jo një përkufizim agjenti sureal. Ai është morali prapa të cilit qëndrojnë dhe mirëmbahen raportet sociale dhe institucionet politike, e jo i nënshtruari politik ndaj tyre.
Qytetari është integruesi social përmes integrimit social. Ai dallohet nga vlera që themelon e jo nga trashëgimia që posedon. Ai qeverisë si dhe i nënshtrohet qeverisjes. Ai është pjesëmarrës aktiv në qeverisje, sepse kjo ia mundëson atij qytetarinë si status dhe jo subjektin nënshtrues ndaj qeverisjes.
Si individ, qytetari është person privat dhe synon të mbetet i tillë. Por ai megjithatë është qytetar për faktin se si identitet, është i lidhur së bashku me të tjerë që ndajnë qytetin si vendqëndrim, kulturë, ambicie dhe perspektivë.
Qytetari lindë nga vlerësimi i lirisë si diçka më e madhe sesa thjeshtë mbijetesa. Qytetari ka lindur jo kur është themeluar qyteti, por kur janë themeluar ligjet e tij. Qytetari para se të jetë shprehje e sundimit të ligjit dhe mbrojtjes legale, është agjens politik që angazhohet për ligje të drejta e me mundësi të barabarta. Qytetari para se të jetë “pronar i hegjemonisë kulturore” është emancipim mbi rendin e gjërave dhe jo subordinim ndaj tij.
Qytetarin e përbëjnë atributet e aksionit politik. Nëse ka një dallim themelor mes qytetarit dhe banorit, kjo qëndron në faktin se i pari është i lidhur me një përfytyrim politik, e i dyti është mirëmbajtjes i rendit që ekziston, duke mos u bërë i vetëdijshëm rreth tij.
Pra qytetari është ai që e bën qytetin dhe zonën urbane me vlerë e kulturë, falë angazhimit dhe aktivitetit të tij. “Zona urbane” nuk e prodhon qytetarin. Është qytetari me angazhimin e tij, ai që e koncepton dhe e veçon zonën urbane.
Përgjatë historisë, qytetet tona për aq sa janë dalluar nga pjesa e shoqërisë agrare të Kosovës, kanë lënë gjurmë të mëdha drejt ngritjes së vetëdijes politike, kulturore dhe edukative për të gjithë shoqërinë tonë. Kjo falë mundësive që japë qyteti si komunitet përtej organik, për ta zhvilluar “zejen e qytetarisë” dhe vetëdijen e emancipimit kombëtar.
Të tillë qytetarë në Kosovë ka plot. I gjen edhe në Prishtinë, edhe në Prizren, edhe në Pejë, Gjakovë, Gjilan, Ferizaj, Mitrovicë, Skenderaj e në çdo vendbanim tjetër. Gjasat për të mos i gjetur megjithatë, janë më të mëdha aty ku pretendohet se “qytetarin” e përbën vetëm regjistri në librin amzë dhe aftësia konsumuese e çdo gjëje që mund të blihet./ KultPlus.com
Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) i ka bërë thirrje Tanzanisë që të nisë të raportojë rastet me koronavirus dhe të ndajë të dhënat, njofton BBC.
Tanzania është një nga vendet e pakta në botë që nuk publikon të dhëna për rastet me COVID-19. Së fundi i ka publikuar në maj, kur kishte regjistruar në total rreth 500 raste e 20 të vdekur.
Në qershor, presidenti John Magufuli, e shpalli Tanzanisë të “çliruar nga virusi”.
Mirëpo, po rritet shqetësimi për mundësinë e pandemisë së fshehur.
Thirrja e OBSH-së ka ardhur pas një numri të vdekjeve të zyrtarëve qeveritarë.
Zëvendës-presidnti i ishullit gjysmë-autonom të Tanzanisë, Zanzibar, Seif Sharif Hamad, vdiq të mërkurën.
Partia e tij tha se ai ishte infektuar me koronavirus.
Ai ishte politikani më i shquar në Tanzani që publikisht deklaroi se është i infektuar me koronavirus.
Edhe kreu i shërbimit civil, John Kijazi, vdiq të mërkurën, por nuk u treguan shkaqet e vdekjes.
Drejtori i përgjithshëm i OBSH-së, Tedros Adhanom Ghebreyesus, ka ngushëlluar Tanzaninë për vdekjet e qeveritarëve, por në të njëjtën kohë e ka lutur që të ndajë të dhënat e rasteve me COVID-19.
Derisa është e vështirë të dihet përmasa e përhapjes së koronavirusit në Tanzani pa të dhënat, Ghebreyesus, ka thënë se qytetarët e Tanzanisë që po udhëtojnë jashtë shtetit po rezultojnë pozitiv me koronavirus.
“Tanzania duhet të marrë masa të forta si për t’u kujdesur për shëndetin e qytetarëve të saj e po ashtu edhe për të mbrojtur popullatën në shtet tjera rreth”, ka thënë ai.
Presidenti i Tanzanisë, Magufuli, më herët ka minimizuar rreziqet nga pandemia dhe ka refuzuar të marrë masa. Ministri i Shëndetësisë më herët këtë muaj ka thënë se Tanzania nuk ka plane për vaksinim kundër koronavirusit.
Mirëpo, të premten, duke mbajtur fjalim në varrimin e Kijazit, Magafuli është dukur se ka pranuar se virusi po qarkullon në Tanzani.
Ai ka thënë se Tanzania e mposhti COVID-19 vitin e kaluar dhe se do ta mposhtë sërish.
Më pas të dielën, ai ka inkurajuar njerëzit të mbajnë maska për të evituar infektimin.
Mirëpo, ai ka bërë thirrje të përdoren masat e prodhuesve vendor, ndërsa pa dëshmi ka thënë se disa nga maskat e importuara nuk janë të sigurta. /express/ KultPlus.com
Ka vdekur dekani i Fakultetit të Gjuhëve të Huaja, prof. dr. Artur Sula.
Lajmin e bëri të ditur rektori i Universitetit të Tiranës prof. dr. Artan Hoxha i cili u shpreh se, “me hidhërim të thellë mësuam lajmin tronditës të ndarjes nga jeta të kolegut, mikut tonë të dashur, babait të dy fëmijëve, prof. dr. Artur Sula, dekan i Fakultetit të Gjuhëve të Huaja të Universitetit të Tiranës”.
Prof. dr. Artur Sula ka qenë pedagog i departamentit të Gjuhës Italiane që prej vitit 1991. Ai ka kryer me devotshmëri funksione të ndryshme, si: përgjegjës i departamentit të Gjuhës Italiane, anëtar i Këshillit të Profesorëve, anëtar i Senatit Akademik, dekan i Fakultetit të Gjuhëve të Huaja dhe së fundi, anëtar i Këshillit Bashkiak të qytetit të Tiranës.
Prof. dr. Artur Sula është dalluar gjithmonë për kontributin e lartë dhe energjinë e tij pozitive e të pashtershme për zhvillimin e Fakultetit të Gjuhëve të Huaja, si edhe në vendimmarrjet e rëndësishme për Universitetin e Tiranës.
“Prof. dr. Artur Sula do t’i mungojë familjes, kolegëve, studentëve e miqëve të tij! Në këto momente të rënda të dhimbjes e të pikëllimit, i përcjellim ngushëllimet më të thella familjes dhe të gjithë të afërmve për këtë humbje të madhe e të parakohshme! Qoftë i përjetshëm kujtimi i tij”, u shpreh rektori prof. dr. Artan Hoxha.
Edhe kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj shprehu trishtimin për lajmin.
“Ditë e trishtë për miqtë e kolegët e Artur Sulës – pedagogu i mirë dhe Dekani i Gjuhëve të Huaja, la pas shumë hidhërim për ndarjen e tij të parakohshme nga jeta. Faleminderit për gjithë optimizmin, punën dhe kontributin si anëtar i nderuar i Këshillit Bashkiak të Tiranës”, u shpreh Veliaj. /ata/ KultPlus.com
Dhjetëra persona u mblodhën në një kinema në periferi të Rio de Janeiros të shtunën për të adoptuar një qen apo mace, apo për të shikuar “Tom and Jerry” me kafshën e tyre shtëpiake, shkruan agjencia AP.
Kjo çasje e re ndaj adoptimit të kafshëve është organizuar nga një grup I të drejtave të kafshëve, që po mundohet t’u gjejë kafshëve të braktisura shtëpi të reja.
“Është premiera e filmit ‘Tom & Jerry’, kështu që sot është një ngjarje e veçantë ku njerëzit mund të shohin film me kafshët e tyre dhe po ashtu mund ta kenë mundësinë të adoptojnë ndonjë kafshë”, ka thënë Karla de Lucas që ka organizuar manifestimin.
Qentë dhe macet kanë shikuar filmin, por dukeshin dukshëm më të interesuar në ushqimin që ofrohej nga pronarët e tyre.
Pandemia ka rritur interesimin për adoptim të kafshëve në Brazil, pasi shumë banorë të izoluar po kërkojnë shoqëri pas kufizimeve.
Shumë biznese kanë zbutur politikat ku nuk lejohen kafshë brenda.
Pronarja e një kafshe shtëpia, Rejane da Costa, ka thënë se është me rëndësi që shumë vende të lejojnë pronarëat me kafshët e tyre shtëpiake.
Organizimi I të shtunës është një nga shumë organizime që planifikohen për të bërë kafshët e braktisura me familje të reja.
Në këtë organizim u adoptuan dhjetë kafshë. /Koha/ KultPlus.com
Kompania e madhe e kukullave ‘Barbie’ ka ndërmarrë një inciativë, e cila do të thyej ‘ligjet’ për dukjen ideale, shkruan KultPlus.
Përderisa rrjetet sociale dhe bota digjitale përgjithësisht kanë sjellur disa norma të bukurisë, të cilat kanë bërë që shumë vajza dhe gra të ndjehen të pakënaqura me veten e tyre, ‘Barbie’ është duke shkuar përtej kësaj mendësie.
Kukullat si lojë e përditshme e fëmijëve dhe si ndikim psikologjik i tyre, tanimë do të shpërfaqin realitete njerëzore, duke përfshirë kukulla në karrocë, me ngjyrë të zezë, me përmasa më të shkurta dhe më të gjata të trupit, etj.
Në një deklaratë, nënkryetarja e lartë dhe udhëheqësja globale e ‘Barbie dhe Dolls’, Lisa McKnight përmendi rëndësinë e kësaj inciative të quajtur, “Fashionistas”.
“Si linja më e larmishme e kukullave të modës në treg, ne marrim përgjegjësi të madhe në pasqyrimin më të mirë të botës përreth nesh dhe e dimë se ka shumë përfitime pozitive te fëmijët nga ekspozimi i kukullave me lloje të ndryshme të toneve të flokëve, aftësive dhe shumë të tjera. Ne jemi krenarë që ofrojmë një gamë edhe më të gjerë zgjedhjesh të ndryshme me linjën më të fundit të Barbie Fashionistas, në mënyrë që gjithnjë e më shumë fëmijë të shohin pasqyrimin e individualitetit dhe unikalitetit në botë”, u shpreh McKnight.
Linja “Barbie Fashionistas” përfshin më shumë se 175 modele dhe në përzgjedhjen e kësaj kukulle për fëmijë ato ofrojnë nuanca të ndryshme të lëkurës, ngjyrës së syve, flokëve dhe vijës trupore.
Kjo nismë vie pas koleksionit Inspiring Women, i cili përfshinte fytyra të famshme si Elle Fitzgerald, Rose Parks dhe Maya Angelo. / KultPlus.com
Një komunikim i Ambasadës amerikane në Kosovë drejtuar Washingtonit ka përfunduar në duart e gazetarëve të portalit amerikan Politico.
Në të, ambasadori amerikan, Philip Kosnett flet për menaxhimin joefikas të COVID-19 nga Qeveria e Kosovës dhe faktin që mes tjerash, stafi i ambasadës rrezikohet edhe nga qentë agresivë endacakë.
“Në letrën e nënshkruar nga ambasadori amerikan, Philip Kosnett, thuhet se ambasda në Prishtinë është “afër prekjes së fundit”. Edhe para COVID-19, Kosova është vend i vështirë për të shërbyer, me ndotje të lartë të ajrit, pak hapësira të gjelbërta, pak mundësi për aktivitete në natyrë dhe me infrastrukturë të keqe. Prishtina madje ka “tufa të kudondodhura të qenve endacakë”, që mund “të jenë agresivë kur janë në kërkim të ushqimit”. Për këtë dhe arsye të tjera, stafi i Ambasadës në masë të madhe janë mbyllur brenda gjatë krizës së COVID-19”, thuhet në telegram.
Më tutje thuhet se stafi i Ambasadës është reduktuar, dhe ata që punojnë kanë orar më të zgjatur që ka ndikuar edhe në “sulme të ankthit, dhimbje gjoksi, humbje të gjumit” për disa, siç e ka përshkruar një punëtor. “Konfliktet ndër-njerëzore brenda ambasadës janë shtuar”, thuhet në letër.
Aty kritikohet qasja e qeverisë dhe popullit të Kosovës ndaj pandemisë. “Rreth 20% e stafit të ambasadës janë infektuar me COVID-19, dhe shumica dërmuese janë staf lokal, që është indikacion për kontrollin joefektiv të sëmundjes në Kosovë. Kosova sillet sikur një vend që nuk ka raste me COVID-19…Por, Kosova është një shtet i shkatërruar nga pandemia…Në SHBA, nëse nuk vini maskën në publik mund të përfundoni në video virale, por në Kosovë keni gjasa të jeni trend në media sociale nëse e vendosni maskën”, përfundon telegram i ambasadorit Kosnnet. /Insajderi.org/ KultPlus.com
Gjiganti i telekomunikacionit ”Apple” do të prezantojë 200 emoji të rinj në iPhone dhe iPad, me një fokus të veçantë në ato me temë nga vaksinat.
Përditësimi i radhës për iOS 14.5 dhe iPadOS 14.5 do të ketë një sërë ikonash kushtuar një trendi që ka të bëjë me vaksinën antiCovid-19.
Për këtë arsye, ”Apple” ka vendosur të prezantojë emoji të rinj, por edhe të përshtasë ata ekzistues me këtë grup të veçantë.
Si gjithmonë, emoji-t e rinj u miratuan nga konsorciumi ”Unicode” shtatorin e kaluar.
Kjo është organizata që krijon kodin për emoji-t e ndryshëm, që më pas merren nga çdo kompani që i përdor ato, përfshirë Facebook dhe Twitter. /ata/ KultPlus.com
Administratori në detyrë i NASA’s, Steve Jurczyk e bëri të qartë se objektivi i dërgimit të njerëzve në Hënë deri në 2024-tën, nuk duket më i arritshëm.
“Qëllimi i uljes në Hënë për tre vjet mund të mos jetë më një objektiv realist për shkak se dy vitet e fundit nuk u siguruan fonde mjaftueshëm për të bërë të mundur diçka të tillë. Në dritën e këtij zhvillimi kemi vendosur të rishikojmë programin për të gjetur rrugën më efikase përpara”, u shpreh ai.
Dy javë më parë sekretarja e shtypit të Biden, Jen Psaki, tha se administrata e re do të mbështeste programin e agjencisë hapësinore Artemis për të ulur astronautët në Hënë dhe për të vendosur bazat për një mision përfundimtar njerëzor në Mars.
Jurczyk tha gjatë një interviste se NASA ka mirëpritur një votë besimi nga administrata e Biden.
Ishte e qartë se administrata dha një deklaratë kaq të qartë të mbështetjes për programin Artemis, si për shkak se ai vazhdon një iniciativë të filluar nën administratën Trump, ashtu edhe për shkak se erdhi shumë herët pasi Biden u zhvendos në Shtëpinë e Bardhë.
Shpesh, vendimet kryesore të politikës hapësinore vijnë më vonë në një presidencë, dhe NASA nuk ka ende një të emëruar për të shërbyer si udhëheqësin e saj.
Për çdo rast ky sinjal i hershëm dhe i qartë u mirepri në komunitetin hapësinor, i cili kërkon stabilitet e jo trazira të mëdha me çdo president të ri.
Ishte spekuluar gjerësisht se data 2024 nuk do të qe e mundur të realizohej, veçanërisht pasi Kongresi nuk financoi plotësisht kërkesën e NASA-s për zhvillimin e Sistemit të Zbritjes me njerëz në vitin 2021. /express/ KultPlus.com
Kalaja e Elbasanit është një aset me potenciale të jashtëzakonshme për turizmin.
Kryeministri Edi Rama, gjatë një bashkëbisedimi me qytetarët e Elbasanit mëngjesin e të dielës, u shpreh se tashmë janë kushtet ideale për të investuar dhe për të kthyer në realitet projektin e Rilindjes së Kalasë së Elbasanit, një arsye tjetër përse duhet dhe mandati i tretë.
“Sot ne kemi faktet, nuk është çështja më e një faze embrionale e disa projekteve, që një pjesë e madhe e atyre që kanë privilegjin të komunikojnë me njerëzit përmes mediave e konsideronin thjesht një zbukurim, fasadë, sipërfaqësore… Sot kemi faktet që këto ndërhyrje janë mirëfilli me impakt ekonomik”,- tha Rama.
“Të ndërhysh në zonat e trashëgimisë kulturore me potencial turistik për të ndërtuar shëtitore, për të ndërtuar hapësira urbane të kualifikuara bukur, do të thotë të bësh ekonomi. Këtë e tregojnë shifrat në të gjitha këto hapësira. Shembulli më konkret është ai i pazarit të vjetër të Korçës. Sa të ardhura dhe sa biznes bënte në të shkuarën dhe sa është impakti kësaj hapësire sot, përtej sa e ka rritur turizmin kjo zonë. Ka shumë njerëz që nisen drejt Korçës për të shkuar drejt pazarit të Korçës për të kaluar atje një kohë të caktuar. Kalaja e Elbasanit është një aset i jashtëzakonshëm në këtë drejtim”,- vuri në dukje Rama.
“Është absolutisht një aset me potencial ekonomik të jashtëzakonshëm. Rilindja e Kalasë në një frymë dhe formë tjetër, duke ruajtur hiret e saj që janë trashëguar ndër shekuj dhe vënja në dispozicion e Kalasë në të gjithë makinerinë e zhvillimit ekonomik të qytetit, që askush nuk duhet dhe s’mund ta diskutojë. A do të ishte e mundur kjo bisedë, kur ndërkohë makthi i Elbasanit ishin plehrat e qytetit. A do bënte sens të merreshim me këtë, pa stabilizuar tjetrën, përpara se të shëronim një plagë të hapur në mes të qytetit. Unë mendoj që jo, sepse sado që Kalaja do tërhiqte, mali me plehra dhe ndotja do shtynin pas. Tani është koha ideale për të çuar përpara këtë projekt”,- theksoi Rama.
“Nga ana ime nuk do mungojë mbështetja, por jo vetëm kaq. Jam brenda këtij projekti dhe jam për ta çuar përpara këtë projekt. Elbasani e ka një magnet të jashtëzakonshëm kalanë për turizmin, por nuk është në funksion. Kur të vihet në funksion fluksi turistëve do jetë me patjetër dhe kjo do jetë sfida e radhës, përballimi i fluksit të qytetarëve. Kjo është një arsye tjetër pse duhet të kemi një mandat të tretë”,- nënvizoi Rama. /ata/ KultPlus.com
Në Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare, KultPlus ua sjell një shkrim të studiuesit të njohur të gjuhës shqipe, Eqrem Çabejt, botuar në veprën e tij “Mësuesi”, shkruan KultPlus.
Gjuha pasqyron një kombësi, ajo është pasqyra më e qartë e një kombësie dhe e kulturës së saj. Shkalla e pasurisë dhe e pastërtisë së gjuhës është një tregues i nivelit të kësaj kulture. Prandaj ringjalljet nacionale kudo e në çdo kohë kanë shkuar hap më hap me pasurimin e pastrimin e gjuhës. Për të dhënë vetëm dy shembuj, po përmendim Irlandën dhe Turqinë. Në Irlandë, menjëherë pas shkëputjes prej Britanisë së Madhe dhe fitimit të pavarësisë, po edhe më parë, gjuhëtarët hapën shkrimet e vjetra, që i kishte mbuluar pluhuri i kohës, dhe qitën në dritë leksema të moçme të gjuhës që s’i njihte më kurrkush, që kishin qenë përdorur disa shekuj, mbase edhe njëmijë vjet më parë, dhe i shtinë në shkollë e në qarkullim, edhe sot janë në përdorim të përgjithshëm.
Në Turqinë qemaliste, në vazhdim të punës që pat nisur më parë, sidomos Sami Frashëri, për pastrimin e gjuhës nga fjalët, shprehjet dhe ndërtimet sintaktike arabe e perse që e kishin mbuluar, me reformën gjuhësore që nisi në vitin 1928, u hulumtuan një varg fjalësh të turqishtes (osmanishtes) së vjetër dhe të disa të tjerave gjuhë turke të Azisë, dhe këto të gjitha dhanë një ndihmesë të madhe në pastrimin e gjuhës dhe pasurimin e saj me lëndë vendi. Një ndër detyrat kryesore të gjuhësisë shqiptare, krahas kërkimeve teorike, është edhe mbetet pasurimi i gjuhës me elemente të gurrave vetjake dhe spastrimi i saj prej masës së fjalëve të huaja, që kanë vërshuar së jashtmi dhe që po vazhdojnë edhe në ditët tona. Kanë depërtuar e depërtojnë në shkrimet shkencore edhe letrare, në shtyp, në radio, në televizion, në bisedën e përditshme. Është e vërtetë se me punën e kryer gjer më sot, një pjesë e tyre janë spastruar, po ndërkaq kanë hyrë e po hyjnë të tjera në vend të tyre. Pastrimi i gjuhës nga ky mish i huaj është një detyrë shkencore, njëkohësisht dhe kombëtare. Nuk është aspak një shenjë shovinizmi, shqiptari nuk e ka traditë shovinizmin.
Në këtë fushë është punuar me shekuj te ne dhe vazhdon të punohet në këtë drejtim. Po të kundrohet kjo veprimtari më nga afër, shihet se ka këtu një vazhdimësi, një vijë të pandërprerë. Ne e çmojmë dhe e vlerësojmë veprimtarinë e paraardhësve tanë, njëkohësisht synojmë ndërkaq ta çojmë përpara veprën e tyre dhe ta thellojmë. Në këtë punë nuk do të kufizohemi të zbulojmë fjalë të moçme nëpër shkrime të vjetra, si kanë vepruar për shembull në vendet e përmendura më sipër. Nuk është kjo e vetmja rrugë për ne, sepse plot fjalë janë edhe sot të gjalla në gojë të popullit dhe presin të shtihen në përdorim. Kjo punë ka filluar që me përmendoret e para të shkrimit të gjuhës shqipe. Autorët e vjetër si Gjon Buzuku, Pjetër Bogdani e të tjerë kanë vepruar me vetëdije në këtë rrugë. Pjetër Budi në një vepër të tij të vitit 1618 ankon se gjuha po prishej më fort prej pakujdesisë së “diesvet dhe letërorëvet” të kohës së tij. Frano Bardhi në parathënien e fjalorit të tij të vitit 1635, flet për dëshirën e tij “me ndimuem mbë nja anë gjuhënë tanë”. Gjysmë shekulli më vonë, Bogdani rrëfen se “m’anshtë dashunë me djersë të mëdha shumë fjalë me ndërequnë ndë dhe të Shkodërsë” dhe shton se “giuha jonë qi me dijet dvuer edhe fjalëtë”. Qysh te këta autorë të vjetër gjejmë fjalë si derëtar, dëftues, grykësi, gjetës, gjuhëtar, kangëtar, këshilltar, kopështar, krye “kapitull”, lutës, madhështi, mbarim, mjeshtëri, ndjekës “ithtar, imitues”, i përbrendshëm, përndjek “persekutoj” (prej nga mund të formohet përndjekje për “persekutim”), polem “popull, vegjëli”, pushim, rrëfim, shkollar, urta, vetëmi, vjershëtar e plot të tjera, pa mundur ne sot të dimë se cilat janë fjalë të marra prej gojës së popullit dhe cilat janë formime të këtyre autorëve. Në lidhje me këtë, dihet se në pasurim të gjuhëve letrare e të shkrimit, dy janë kryesisht rrugët që ndiqen përgjithësisht. E para është marrja e fjalëve të gjalla në ligjërimin popullor e nëpër dialekte dhe të shtënët e tyre në përdorim të përgjithshëm, shpeshherë duke i ngritur më lart në punë të nivelit kuptimor. Kështu, për shembull, lëndë landë si kuptim konkret ka “dru; dru si material ndërtimi”, po qysh prej shkrimtarëve të Rilindjes së shekullit të kaluar përdoret me rrugë abstrakte edhe për “materie”, “subjekt”, “temë” etj. Ashtu dhe fjala rrymë, prej kuptimesh të tilla si “rrjedhë e vrullshme e ujit”, “lëvizje e ajrit”, “remë e mullirit” (rrymë e ujit, rrymë ajri, rrymë e mullirit), ka zgjeruar sferën e përdorimit me rrymë elektrike, rrymat letrare, rrymat politike etj., duke përfshirë kështu dhe sferat abstrakte të leksikut. Rruga e dytë është formimi i fjalëve të reja, i të ashtuquajturave neologjizma. Këto mund të jenë formime të mëtejme të fjalëve popullore, si anëtar nga anë. Shpeshherë ndërkaq janë të tilla, porse të farkuara si përkthim fjalësh të huaja, si kalke, si për shembull i pamasë e autorëve të vjetër, pas lat. immensus, it. immenso; ose në kohët e reja pararojë pas it. avanguardia, frgj. avantgarde etj. Janë pra formime pozitive, me gjedhe (model) të huaj, po me brumë vendi, një mënyrë veprimi me të cilën janë pasuruar me kohë gjithë gjuhët e Europës edhe të botës, rrugë pasurimi e ndjekur që në kohët e lashta (latinishtja prej greqishtes), por sidomos në kohët moderne.
Puna e autorëve tanë të vjetër në këtë fushë veprimtarie po të hetohet më imtë, shihet se vazhdon më tej dhe gjatë kohës para shekullit të kaluar. Edhe pse përmasat qenë më të vogla, dhe mënyra e punës shpeshherë anonime, vlen të shënohet se nuk ka pasur aty një zbrazëti të plotë në punë të shkrimit e përpunimit të gjuhës. Kjo veprimtari ndërkaq me një gjallëri të re u rimuar tek ne sidomos me shekullin e kaluar, mbasi lëvizja mendore e “shekullit të dritës” (le siècle des lumières), i quajtur gabimisht “iluminizëm”, dhe më vonë e romantizmit, patën zgjuar sidomos ndër popujt e vegjël e të robëruar të Europës idenë nacionale dhe dashurinë për kulturën popullore, folklorin, gjuhën amtare dhe përpunimin e kultivimin e saj. Njerëzit që vepruan në këto fusha kanë qenë nganjëherë njëkohësisht burra të armës dhe të pendës, luftarë dhe dijetarë e shkrimtarë, ashtu si Pashko Vasa ndër ne. Me një ndjenjë habie shohim ne sot si një njeri jo i pendës, po i armës, dhe folës i një dialekti në skaj të trevës gjuhësore, si Marko Boçari prej Suli, përdor në fillim të shekullit të kaluar leksema të sferës kuptimore-abstrakte si kërkim, madhësi, i papunë, i pamasë, ashtu si dikur Gjon Buzuku në Veri, e të tjera si këto. Mbetet merita e elementit shqiptar të Italisë që i priu Rilindjes Kombëtare të shekullit të kaluar, me çeljen e Kolegjit të Kalabrisë (1732) dhe atij të Palermos në Siqeli (1734), dhe pastaj me vepra historike-gjuhësore, folklorike e letrare, si ato të Nikollë Ketës (1742-1803), Engjëll Mashit e sidomos të Jeronim De Radës, i cili organizoi dhe dy kongrese gjuhësore në Kalabri. Në këtë lëvizje mendore e gjuhësore-letrare në gjysmën e dytë të atij shekulli morën pjesë, si dihet, dhe shkrimtarë e dijetarë shqiptarë të Greqisë, si Panajot Kupitori e Anastas Kullurioti. Nga shkrimtarët e Shqipërisë, një brez para atyre të Rilindjes, Naum Veqilharxhi është një ndër të parët që u përpoqën të pasuronin gjuhën e shkrimit e ta spastronin nga fjalët e huaja, me fjalë si fletore, kamës, mësim, padije, shënim, shumicë, thelloj e ndonjë tjetër. Përpara tij Tahir efendiu prej Gjakove përdori më 1835, ndër të tjera, fjalë si folës, mësim, mësues, nxanës, rrëzim. Shkrimtarët e Rilindjes, si Kristoforidhi, Naim e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Jani Vreto e të tjerë, i hynë në këtë lëmë një pune të madhe edhe me një metodë të re. Kjo metodë ishte: kërkim, përhapje e vënie në qarkullim e fjalëve që ekzistojnë në gjuhë, po që kishin mbetur mënjanë; përdorim i fjalëve të vjetra e të harruara të gjuhës; përdorim shumë i kufizuar i fjalëve të huaja; formim fjalësh të reja, neologjizmash, si kompozita si rrjedhoja (derivate), pas gjedhes së analogjisë, pra kryesisht pas shembullit të fjalëve të gjalla të ligjërimit popullor e të dialekteve të tij. Ndër këta autorë, Kristoforidhi e pasuroi gjuhën e shkrimit me fjalë si fushatë, hierore “tempull”, jetëdhënës, ligjdhënës, ndërgjegje, pikë, presë, theks, zanore. Te Naim Frashëri gjejmë dëgjim, dritare, gjithësi, hapësirë, papunësi, i përjetshëm, vetëdijë, vjershëtor e plot të tjera. I vëllai Samiu, dihet se përveç punës që kreu në lëmin e caqeve (termeve) gjeografike e administrative (lindje, perëndim, jugperëndim, veriperëndim, mesditës për “meridian”, kryeministër, qeveritar etj.), ka vënë themelet e terminologjisë gjuhësore e gramatikore, me formime si abetare, nyjë, njëjës, shumës, rrokje, i shquar, i pashquar. Para tij Jani Vreto shtiu në përdorim terme gjuhësore si rrënjë, emër, përemër, folje ndihmëse. Gjejmë tek ai edhe fjalë të gojës popullore përdorur me një mënyrë të re, pa mundur ne sot të ndajmë kurdoherë me saktësi se cili ndër këta tre shkrimtarë është autori i parë i disa fjalëve të caktuara. Puna e pasurimit dhe e pastrimit të gjuhës vijoi e pandërprerë edhe pas periodës së Rilindjes nga ana e një vargu shkrimtarësh, gjuhëtarësh e arsimtarësh të vendit. Në vitet e para të shekullit tonë Luigj Gurakuqi me veprat e veta ia kushtoi gjithë mundin e tij këtij qëllimi. Ai u caktoi lavruesve të gjuhës detyrën që “skajet (termet) e përgjithshme t’gjith degëve t’dijes, qi janë pothuej gjithnjë ndër t’tana gjuhët… kena për t’i marrë edhe na… Fjalët e skajet e tjera kena për t’i trajtue vetë tue i ba me rrjedhë prej rraje shqype”. Në ditët tona Aleksandër Xhuvani, i pajisur dhe me zotërimin e plotë të metodës gjuhësore, i kushtoi gjithë jetën e tij këtij synimi, detyrës së madhe të pastrimit të gjuhës prej fjalëve të huaja e të pasurimit të saj me fjalë vendi. Punimet e tij të kësaj fushe janë mbledhur shumica në dy vëllimet: “Për pastërtinë e gjuhës shqipe” (1960) dhe “Studime gjuhësore” (1956), për të cilin vëllim gjuhëtari i njohur austriak Maks Lamberc thotë se do të ishte me shumë vlerë që kjo punë jete të botohej e përkthyer në një gjuhë të madhe si frëngjishtja. Njëkohësisht edhe disa lavrues dashamirë të gjuhës amtare dhe arsimtarë patriotë si Mati Logoreci e të tjerë, edhe këta me sa kanë mundur kanë punuar në këtë vijë. Këtu ndërkaq është vendi të vihet në dukje ndihmesa e madhe që ka dhënë e po jep në lëmin e zëvendësimit të fjalëve të huaja me fjalë vendi, në formë anonime, masa e njerëzve të thjeshtë, nëpunës, arsimtarë, ushtarakë, specialistë të degëve të ndryshme, në ditët tona përveç këtyre edhe institucionet shkencore, aktivistë shoqërorë e plot të tjerë. Pas çlirimit të vendit janë formuar ndër të tjera, fjalë e caqe (terme), si anëshkrim, arritje, automjet, bajraktarizëm, bashkautor, bashkekzistencë, bërthamor, bishtajore, bletari, bujkrob, dukuri, ecuri, furrnaltë, gjetje (arkeologjike), halorë, hedhurina, huazim, kanal kullues, leshpunues, mbingarkesë, mbingarkim, mbishtresë, mbivlerë, pyetësor, reshje, shpërpjestim, shpim, tokëzim, tregues m., vendburim e të tjera.
Në këtë mënyrë gjuha e shkrimit dhe e bisedës që përdorim ne sot i ka rrënjët në gjuhën popullore të përpunuar gjatë kohëve. Ajo është rezultat edhe i përdorimit të fjalëve të gojës së popullit edhe i punës së madhe të brezave të mëparmë. Do të ishte me interes për historinë e gjuhës letrare e të shkrimit të hetohej se, sidomos nga fjalët e leksikut abstrakt-mendor, te cili autor secila ndër to shfaqet për herë të parë, ose të paktën në cilin shkrim (vepër, revistë a gazetë) paraqitet së pari. Një punë e tillë e dyfishtë pret që të kryhet në të ardhmen. Aty mund të dalë që një pjesë e mirë e leksemave të këtij lloji janë më të vjetra nga ç’mund të kujtohet, dhe që një pjesë i ka pasur qëmoti dhe gjuha popullore.
Gjuha shqipe është e pasur jo vetëm në elemente leksikore të kulturës materiale, po edhe në fushën e fjalëve të sferës abstrakte-mendimore. Nuk është i drejtë mendimi i disa dijetarëve të huaj se shqipja qenka e pasur vetëm në fjalë të sferës baritore, as i drejtë mendimi se shqiptarët paskan qenë një popull barinjsh nomadë, shtegtarë. Një mendim i tillë nuk përligjet as me të dhënat e ekonomisë politike historike. Një profesor matematike më thoshte para disa kohe se me terme shkencore të farkuara me mjetet e gjuhës së popullit ka shpjeguar lëndën e tij në shkolla të mesme dhe është kuptuar shumë mirë nga ana e nxënësve. Një gjë e tillë vlen dhe për të tjera degë të dijes, si për fizikë, botanikë, zoologji, gjeografi, gjeologji, arkitekturë e degë të tjera. Për të dhënë vetëm disa shembuj nga lëmi i gjuhës popullore, që janë në gjendje të zëvendësojnë fjalët e huaja ose gjithsesi të pasurojnë gjuhën letrare dhe terminologjinë shkencore me elemente ose forma të reja, po përmendim ndër të tjera: Çamëria polipit të detit i thotë likurishtë, veprimit të zbutjes së një peme me anë shartimi i thotë zbutoj; Gjirokastra për “parenté” thotë afëri, rozetës së tavanit i thotë kërthizë, tuberkulozit të eshtrave i thotë rrodhje (nga rrjedhja e qelbit); Labëria atij që përziente bagëtinë me një tjetër i thotë përzitës, dhe sisës së gjirit të bagëtisë femër mjelm; Bregu i Detit për “zë rrënjë bima” thotë rrënjëzohet; Lunxhëria drurëve e shkurreve të ulëta që rriten keq në pyll në hijen e drurëve të mëdhenj u thotë hiesira; Zagoria për “qëmoti, lashtë” thotë lashtërisht, dhe ana e Këlcyrës për “tashti vonë, rishtas” thotë rishmë; anët e Beratit e të Frashërit sipas Kristoforidhit zgavrës së një druri të madh si rrapi i thonë zgërbonjë, dhe Dangëllia një ene bakri me veshë i thotë veshore; Labova e rrëzës së Tepelenës kur bie borë e imtë thotë mizon; Mallakastra një fiku vjeshtak të zi e me plasa në lëkurë i thotë fik shkronjës; Myzeqeja grykës së lumit që derdhet në det i thotë gojkë d.m.th. “gojë”; ana e Shpatit mostrës ose modelit i thotë gjedhe, dhe të mbajturit anë, anësisë anesë; Shqipëria e Mesme për një njeri të flashkët me trup e të mefshtë thotë i qullët, e për “vete mbarë” trevon, si në s’na trevon gjaja e gjallë. Në të folët e Tiranës ndiheshin edhe ndihen fjalë si kryemot për natën e ditën e vitit të ri, dhe hulli për “brazdë”. Në katundin Sharrë të Tiranës, fjalën pamenia e kemi dëgjuar me kuptimin “panoramë, pamje”, e në anët e Krujës dëgjohet ansujë për “ishull”. Me këtë nuk themi se do të zëvendësojmë patjetër ishull-in dhe do ta heqim krejt nga përdorimi, porse e japim shembullin për të treguar se edhe në fushën gjeografike gjuha e popullit ka formuar leksema si kjo, e cila mund të hyjë në përdorim në stile të veçanta të gjuhës letrare. Mjeshtrit e asaj ane kanaleve a vanave që gërryhen në çimento për kalim uji u thonë ujse. Mirdita vendosjes së një grupi etnik të shpërngulur në një vend të ri, pra kolonisë, i thotë ngulim. Shkodra tekstileve u thotë veglore, fjalë që lidhet me vegël, që përdor Korça për vegjët. Anët e Veriut fundërrisë që mbetet nga të shkrirët e një lënde i thonë bram, zgjyrës bramc farke, shtrirjes së një lugine i thonë lugajë, një fushe voglake vuth, një toke që është nën ujë tokë mbujake, një galerie a tuneli zgafelle, tumave të lashta (arkeologji) kodërvorre, një grumbullimi lulesh në trajtë të një kalliri të varur vastak, një pipthi, kalemi a fidani trishe, sëmundjes karies (të dhëmbëve etj.) briesë; veçanërisht Pulti për “mjekoj me barna” përdor barnatoj. Fjala imtoj, sot përgjithësisht “shkoqit në hollësira (një çështje)”, në të folët e Lumës përdoret në mënyrë konkrete “holloj”, imtoj drutë “i çaj i bëj të holla”. Kosova një njeriu që ka të njëjtin emër me një tjetër i thotë emnak, e për “dorëzoju” thotë “jep dorzimin”; në Kosovë për “filaturë” përdoret tjerrtore, e për “kaldajë” ngrohtore. Në Dibër një helmi të madh të shpirtit i thonë djegë. Duke kaluar në dialektet e ngulmimeve shqiptare jashtë Atdheut do të përmendim se në Arbënesh të Dalmacisë për “shpina e dorës” thonë përmidora, e për “krijoj”, me një fjalë vendi lentoj (nga lej), prej nga mund të formohet dhe lentim për “krijim”. Në Greqi për “gardh” thonë thurimë, fjalë që mund të përdoret edhe me një kuptim të figurshëm, si p.sh. në gërshetimin e veprimit të një drame. Në Kalabri ofiqit (nofkës) që i ngjitet një njeriu i thonë shënim. Në Siqeli samarit i thonë bërrore, fjalë që lidhet me barrë; për “të dhënë e të marrë, marrëdhënie” thonë përzitë, si në shprehjen me të hojin mos kesh përzitë. Atje kanë farkuar dikur dhe gurshkronjë për “litografi”. Këta janë vetëm disa pak shembuj për të dhënë një ide sado të zbehtë për pasurinë e visarit leksikor të gjuhës popullore.
Janë pra të gjitha mundësitë për një zëvendësim të fjalëve të huaja me fjalë vendi, dhe kjo pa bjerrje aspak të vlerës kuptimore të fjalëve. Mund të zëvendësohen ndër të tjera fjalë si abuzoj abuzim, acid, adaptoj adaptim, agresion agresiv, aktivitet aktivizoj, ambient ambiental, ambiguitet, amorf, anketë, apikulturë, aproksimativ approksimativisht, aprovoj aprovim, atribuoj, bonifikoj bonifikim, celular, deduktoj deduktim, dekompozoj dekompozim, depistoj depistim, derivat, destinoj, dezekuilibër, dimension, efekt i efektshëm efikacitet, eksperiencë, eksploroj, ekuilibër, erupsion, esencial, evoluoj, favor favorizoj favorizim i favorshëm, fenomen, fibër, filaturë, firmos, fortifikoj fortifikim, frekuentoj frekuentim, frutikulturë, germë, grataçel, hezitoj hezitim, imediat, imperativ mb., influencë influencoj, inkuadroj inkuadrim, inkurajoj inkurajim, inovacion, insistoj insistim, insuficiencë, intoksikacion, investoj investim, justifikoj justifikim justifikues, kaldajë, karbon, konditë, kondicionoj, konfirmoj, kontribuoj kontribut, kooperoj kooperim, koordinoj koordinim, korent kurent, korrespondoj korrespondencë, kulminant, landshaft, laring laringjit, leguminoze, legjislativ, lubrifikoj, manual, militoj, monument, ndofta ndoshta, operativ, origjinë, palafit, penelatë, perfeksionoj perfeksionim, polen, preferoj, preokupoj preokupim preokupant, presion, presupozoj presupozim, reciprok reciprocitet, refuzoj refuzim, renal, rendiment, represiv, revokoj, sekret, servil, silvikulturë, i sinqertë sinqeritet sinqerisht, sinjifikativ, skulptor skulpturë, spektator, spostoj spostim, stimul, sukses i suksesshëm, supersticion, supozoj supozim, tentoj tentativë, (ujëra) territoriale, toksik toksikologji, total totalisht, transformoj transformim, transmetoj transmetim, unifikoj unifikim, validitet, vegjetacion, vigjiloj, vigjilencë vigjilent (që me këtë formë s’e kanë as italishtja as frëngjishtja), volum voluminoz, xhiroj xhirim etj.
Në lidhje me këtë punë të madhe, së cilës mendojmë se duhet t’i përvishemi me një rrugë tërësore, sistematike e të organizuar mirë që në ballë, në mënyrë paraprake do dalluar qartë ç’është huazim (frgj. emprunt) e ç’është fjalë e huaj. Fjalët më sipër e shumë të tjera të llojit të tyre nuk janë huazime të mirëfillta, të tilla që të kenë hyrë lashtërisht në gjuhë të popullit, të jenë bërë mish e asht i saj. Janë mish i huaj depërtuar në gjuhë nëpërmjet shtresave intelektuale kryesisht në këto brezat e fundit, dhe nuk kanë arritur të hyjnë thellë në strukturën leksikore të gjuhës. Prandaj dhe zëvendësimi i tyre me brumë vendi, me kusht që të mos cënohet saktësia kuptimore, në përgjithësi nuk paraqitet i vështirë. Do pasur parasysh në këtë mes se depërtimi i fjalëve të këtij lloji nuk përligjet as me karakterin gjuhësor të shqipes. Gjuha shqipe nuk është një gjuhë romane as gjysmëromane, si ka qenë pohuar dikur dhe vazhdon të pohohet vise-vise dhe sot e kësaj dite. Janë të gjitha mundësitë reale që mos t’i lihet shteg edhe pohimit të dikujt se “duhet njeriu më parë të mësojë italishten para se të mundë të lexojë pa mundim një shkrim të shqipes”.
Në këtë veprimtari ndërkaq duan pasur parasysh disa parime në lidhje me metodën e punës që do të ndiqet. Një ndër parimet kryesore në zëvendësimin e fjalëve të huaja do të jetë maturia. Nuk duhet aty të kalohet në ekstrem. Ka rasa – kryesisht në punime të specialitetit – ku përdorimi i një fjale a termi të huaj paraqitet i domosdoshëm; aty, për hir të saktësisë shkencore, të stilit, a për një tjetër arsye, do të përdoret. Si kudo, edhe aty duhet vepruar me masë, pan metron ariston kanë thënë të vjetrit. Nuk duhet ecur si në disa gjuhë ku edhe fjalë e terme ndërkombëtare janë munduar t’i zëvendësojnë medoemos me elemente të vendit.
Në këtë mes del edhe pyetja: ç’është term ndërkombëtar? Mendojmë se term ndërkombëtar nuk mund të quhet një term shkencor që e kanë përgjithësisht vetëm gjuhët romane, gjuhët bija të latinishtes; ato vetvetiu e kanë marrë e do ta marrin prej saj. Term ndërkombëtar mund të quajmë një term shkencor që përveç gjuhëve romane e kanë në përdorim edhe idiomat e të tjerave familje gjuhësore, si gjuhët gjermanike, sllave e të tjera. Për të dhënë dhe këtu ndonjë shembull, do të themi se acid nuk është term ndërkombëtar, po kimi është term ndërkombëtar; levë, presion nuk janë terme ndërkombëtare, porse fizikë po; insekt është term ndërkombëtar, po insekticid nuk është. Ashtu qëndron puna dhe me botanikë përkundrejt leguminozeve e labiate-ve, me zoologji përkundrejt reptilë-ve etj. Duke mbetur në lëmin e terminologjisë shkencore mund të pohojmë pra se në degë të ndryshme të dijes e përgjithësisht të veprimtarisë njerëzore, në arkitekturë, gjeologji, botanikë, zoologji, fizikë, kimi, matematikë, mjekësi e shëndetësi, në blegtori, bujqësi, industri, ekonomi, ndërtim e në fusha të tjera ka një mori fjalësh të vendit që pa dëm kuptimor janë në gjendje t’ua zënë vendin fjalëve të huaja. Aty është me interes edhe kjo, që fjalët e vendit kuptohen më mirë, rroken e përvetësohen më lehtë nga nxënësit e moshave të vogla, sepse u formojnë atyre shoqërime (asociacione) idesh; ato gjejnë analogjinë e vet në pasurinë leksikore që zotërojnë ata brenda sistemit të gjuhës amtare.
Në këtë fushë veprimtarie shihet kështu se një rëndësi të madhe ka puna e pastrimit të terminologjisë shkencore, e cila është mbuluar me elemente leksikore të huaja. Veçse përbrenda kësaj fushe duhen bërë diferencime. Një pjesë e madhe e terminologjisë së shkencave teknike, natyrore, mjekësore e të tjera është në përdorim kryesisht në rrethe shkencore e të specialitetit. Një rëndësi më të madhe merr problematika e pastrimit të degëve të leksikut shoqëror, elementet e të cilit janë në përdorim te një masë më e gjerë e shtresave të shoqërisë. Në këtë veprimtari një detyrë edhe më të madhe përbën puna e pastrimit dhe e pasurimit të gjuhës së përditshme që përdoret në të folë e në shkrim. Spastrimi i gjuhës prej fjalësh të tilla si ambient, eksperiencë, esenciale, fenomen, influencë, preferoj mbetet një detyrë kryesore e gjuhësisë shqiptare. Me fjalë të tjera, ne mendojmë se spastrimi i terminologjisë shkencore, me gjithë rëndësinë që ka, përbën vetëm një pjesë në punën e madhe e komplekse të pastrimit e pasurimit të gjuhës, punë në të cilën vjen e integrohet.
Edhe në lëmin e sintaksës gjuhësinë shqiptare e presin detyra të reja në pastrim të ndërtimit të fjalisë prej ndikimit të huaj. Ndërtime të tilla si gjuha greke dhe ajo latine; kategoritë emërore dhe ato foljore; në të gjitha fushat kryesisht në ato politike e ushtarake, kapitali amerikan, krahas atij holandez nuk janë të strukturës sintaktike të shqipes. Ato janë ndjekje (imitime) të gjedhes së italishtes, depërtuar ndër ne gjatë këtyre brezave të fundit. Ndërtime të tilla kanë shkuar prej romanitetit perëndimor edhe në rumanishten, porse atje edhe lejohen si një gjuhë romane që është. Tek ne mendojmë se edhe këto përdorime duhet të zëvendësohen me ndërtime të vendit. Thjesht shqip do të duhej të thuhej e të shkruhej kategoritë emërore dhe kategoritë foljore ose kategoritë emërore dhe foljoret. Një tjetër gjurmë ndër të tjera ka lënë në shqipen moderne ndikimi sintaktik i italishtes në ndërtime fjalish si hyrja në fuqi e kësaj ligje, hyrja në veprim e makinerive, hyrja në përdorim e këtyre fjalëve, për shkak të daljes në grevë të minatorëve anglezë, në vend që të shkruhej hyrja e kësaj ligje në fuqi, hyrja e makinerive në veprim etj., si ka qenë më parë në gjuhën shqipe. Veçse duhet thënë se ky lloj ndërtimi ka depërtuar tashmë aq thellë në gjuhën bisedore e të shkrimit, sa më nuk ndihet si element i huaj, dhe do të jetë vështirë të mënjanohet.
Puna e pastërtisë së gjuhës përfshin dhe frazeologjinë. Edhe aty vërehen në gjuhën e sotme ndikime të jashtme, me ndjekje gjedhesh të huaja me anë përkthimi. Në shqipen e mirëfilltë nuk thuhet i hedh pluhur syve, si thonë në disa gjuhë të tjera, po thuhet i hedh hi syve. Një përkthim (kalk) frazeologjik i ri është edhe shprehja gjysmë i vdekur; në folklor e tek autorët e vjetër gjendet rregullisht pak gjallë po me këtë kuptim. Gjuhësia jonë edhe në këtë fushë është e caktuar të gjurmojë rrugët vetjake të gjuhës.
Duke kaluar nga fjalët në punë, jemi të mendimit se janë pjekur kushtet që një komision i përhershëm (permanent) t’i përvishet kësaj pune, plotësimit të kësaj detyre të madhe. Mendojmë që në këtë komision të marrin pjesë njerëz nga institutet dhe qendrat kërkimore të Akademisë së Shkencave dhe përfaqësues specialistë të degëve të ndryshme. Të gjenden rrugët e bashkëpunimit të tyre me ndërmarrjet, fabrikat dhe institucionet shkencore e të tjera të vendit. Do të ketë pjesëmarrje e bashkëpunim aktiv sidomos dhe nga ana e arsimtarëve të rretheve, sepse shkolla do të luajë një rol të dorës së parë. Do të duhet një punë individuale dhe kolektive, një punë e re e gjithanshme, punë sistematike dhe me afat të gjatë. Me këto punë duhet të hapet një faqe e re e historisë sonë gjuhësore, një epokë e re e pastrimit dhe e pasurimit të gjuhës letrare edhe të shkrimit. Duhet të kryhet në atë mes një rishikim i gjithë punës së deritanishme. Do të rishqyrtohen nga ky këndvështrimi jo vetëm terminologjitë e ndryshme dhe fjalorët terminologjikë, po edhe fjalorët e tjerë që janë punuar deri më sot. Do të jetë një reformë gjuhësore në nivel Republike. Mendojmë gjithashtu se do të jetë vendi që të dalë ndonjë botim periodik me emrin “Gjuha jonë” ose “Gjuha shqipe”, që do t’u kushtohet kryesisht problemeve e detyrave të pasurimit e pastrimit të gjuhës.
Fjalët e vendit dhe termet që do të zëvendësojnë me kohë elementin e huaj do të shtihen në përdorim që në shkollat, që me moshën e re. Shumë fjalë që do të vendoset të përdoren e të hyjnë në gjuhë, edhe neve vetë në fillim do të na duken pakëz si çudi. Porse brezat që do të vijnë do t’i mësojnë e do t’i përdorin vetvetiu; sikurse kanë hyrë në përdorim shumë fjalë vendi që janë farkuar prej paraardhësve tanë e prej brezit tonë, janë për ne sot të natyrshme dhe janë bërë pronë e qëndrueshme e gjuhës. Në këtë punë me rëndësi kombëtare do të veprohet me guxim bashkuar me kompetencë shkencore, dhe, si u tha, me hapa të matur, me maturi në punë. Ne edhe në fusha të tjera të veprimtarisë kulturore kemi ndërmarrë punë që vetë neve në fillim mund të na jenë dukur të parealizueshme, e që i kemi kryer. Sot më fort se kurrë na shtrohet detyra që këtë gjuhë, një nga elementet kryesore të kombësisë sonë, ta pasurojmë me fjalë të visarit popullor dhe ta spastrojmë nga masa e lëndës së huaj. /KultPlus.com
Nën patronazhin e UNESCO-s dhe Byrosë Rajonale për Shkencë dhe Kulturë në Evropë, sot shënohet 21 Shkurti – Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare.
Mbrojtja e gjuhëve në botë, lufta kundër zhdukjes së tyre dhe ruajtja e identitetit të kombeve nëpërmjet gjuhës, janë qëllimet kyçe të manifestimeve që sot do të organizohen në suaza botërore.
Analizat e UNESCO-s tregojnë se mund të zhduken rreth 2.500 gjuhë nga pothuajse 6.000 që fliten në botë.
Në 90 vitet e kaluara janë zhdukur rreth 200 gjuhë, ndërsa 199 i flasin më pak se dhjetë njerëz. E fundit që është zhdukur është gjuha “ajake”, të cilën e ka folur një grua e cila ka vdekur në vitin 2008 në Alaskë.
Arsyet kryesore për zhdukjen e gjuhëve janë luftërat dhe dëbimi i detyrueshëm.
Emigrantët gjithashtu e përziejnë gjuhën amtare me gjuhën e shtetit në të cilin jetojnë që të integrohen më mirë. Megjithatë, ka shembuj, më së shumti në Australi, ku gjuhët të cilat janë “nën kërcënim” i flasin të rinjtë, tha një përfaqësues i UNESCO-s.
Tridhjetë nga gjuhët që fliten në Francë midis të cilave edhe normane dhe bretonike, janë “nën kërcënim të fuqishëm të zhdukjes”. /KultPlus.com
Si shumë vende në botë, Turqia është goditur rëndë nga pandemia e koronavirusit, ku shumica e rasteve ndodhen në Stamboll. Por kjo nuk është hera e parë që qyteti më i madh i Turqisë preket nga shpërthime të tilla pandemie.
Rreth vitit 540 p.e.s, Stambolli, i njohur si Kostandinopoja në atë kohë, u prek nga një prej shpërthimeve më të rënda të murtajës, Vdekjes së Zezë, që çoi në vdekjen e mijëra njerëzve, çdo ditë.
Kur u godit nga një shpërthim tjetër në shekullin e XVI, shumë u larguan nga qyteti, dhe disa zgjodhën të strehoheshin në Ishujt e Princave, që ndodhen rreth 90 minuta larg qendrës së qytetit. Kështu, 9 ishujt në detin Marmara dukeshin dikur si toka e premtuar, ndërsa qyteti po shkatërrohej nga pandemia.
Büyükada dhe Heybeliada, ishujt idilikë, me arkitekturë të shekullit të XIX, të një stili osman, u ofrojnë vizitorëve sot një pushim nga energjia e furishme e Stambollit. Nëse rrugët e zhurmshme të Stambollit janë të mbushura me trafik, në ishuj makinat janë të ndaluara dhe ritmi është shumë më i ngadaltë.
Ishujt, veç të tjerash, ishin një vend mërgimi për mbretërit gjatë epokës Bizantine, dhe më vonë u bënë një strehë për pakicat fetare, veçanërisht të krishterët, ndaj mban një numër të madh monumentesh historike fetare.
Një prej figurave të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare gjatë shekullit XIX, kishte qenë Haxhi Zeka. Një luftëtar dhe atdhetar i pranuar nga të gjithë patriotët e kohës, por që kishte përkrahjen e popullatës shqiptare, emri i të cilit ishte bërë i njohur sidomos kur kishte formuar Lidhjen “Besa-Besë” të Pejës, që ishte mbajtur në vitin 1889.
Haxhi Zeka ishte vrarë më 21 shkurt 1902, derisa po shkonte nga ndërtesa qeveritare në Pejë në drejtim të Urës së Gurit, ishte qëlluar për vdekje nga Adem Zajmi, i cili i kishte zënë pritë me disa persona tjerë.
Ka pasur disa variante të shkrimeve që flasin për qëllimin e vrasjes së Haxhi Zekës. Disa kronika të kohës kishin shkruar se Adem Mehmet Zajmi e kishte vrarë me kërkesë nga Beogradi dhe Stambolli, kurse disa tjerë Zajmin e paraqesin si një bandit, por që kishte pasur pozitë në ushtrinë turke të kohës. / KultPlus.com
Projekti i ndriçimit artistik të Kalasë së Shkodrës tashmë ka përfunduar. Kryeministri Edi Rama publikoi pamje nga ky investim.
“Mirëmëngjes dhe me projektin e përfunduar të ndriçimit artistik të Kalasë së Shkodrës, ju uroj një të dielë të qetë”,- thekson Rama.Pas 8 vitesh errësirë Kalasë së Rozafës në Shkodër i rikthehet ndriçimi. Ndriçimi i kalasë u bë i mundur nga Ministria e Kulturës, që parashikon investimin në 14 kala, mes tyre edhe në atë të Shkodrës. Falë këtij projekti janë ndriçuar ambientet e brendshme dhe të jashtme të kalasë së Shkodrës”.
Rikualifikimi i kalasë së Rozafatit, përmes lojës së dritave, do ta kthejë atë në një atraksion turistik, të vizitueshëm për turistët vendas dhe të huaj edhe në mbrëmje. Kështjella Rozafa po i kthehet qytetit, si një piknisje për rijetëzimin e kulturës dhe sinergjisë.
Kalaja e Rozafës është monumenti historik. Në muret rrethuese të kalasë, të cilat përfshijnë rreth 9 ha tokë, dallohen qartë ndërtimet e katër periudhave: Balshajve (shek. XIV), zotërimi venecian (shek. XV), pushtimi osman (shek. XVI-XVII), dhe e Bushatlinjve (shek. XVIII-XIX). /ata/ KultPlus.com
Pjesë të një avioni Boeing u shkëputën prej tij dhe përfunduan në një zonë të banuar në afërsi të Denver, në Kolorado, SHBA.
Avioni Boeing 777, me 231 pasagjerë dhe 10 pjesëtarë të ekuipazhit në bord, arriti të ulej në aeroportin e Denverit dhe fatmirësisht nuk pati asnjë viktimë apo të dëmtuar.
Policia e qytezës Brumfilld (Broomfield) botoi edhe fotografi të copave të përfunduara në tokë, që ishin nga kasa mbështjellëse e një prej copave të avionit. Vetë udhëtarët mbi avion thanë se dëgjuan një shpëthim të madh menjëherë pas ngritjes.
Administrata Federale e Aviacionit, tha se avioni 328, i kompanisë “United Airlines”, po nisej për në Honolulu kur pësoi një defekt në motorin e djathtë.
Një udhëtar tha për AP se ndërsa piloti po fliste me ta, u dëgjua një shpërthim i madh dhe ai me bashkëshorten futën menjëherë kartat e identitetit në xhep që, në rast rrëzimi, të identifikoheshin. /express/ KultPlus.com
Nazmi Aruqi nga Kosova është bërë shembull në Gjermani për shkak të një veprimi human që ka bërë.
Në kohën kur në Gjermani temperaturat kanë shënuar – 12 gradë Celzius, Aruqi ka hapur dyert e dy hoteleve dhe ka strehuar personat që nuk kanë shtëpi. Ai ka thënë se e ka bërë këtë veprim për t’i ndihmuar gjermanët, sikur ata kishin strehuar para luftës shqiptarët që kërkonin azil në Gjermani.
“Në qytetin ku jetoj i kam dy hotele, dhe njerëzve që janë pa banim u kam mundësuar që të strehohen aty. U kam ndihmu atyre sikur ata që na kanë ofruar neve strehim kur kemi ardhë azil në Gjermani”, ka thënë Aruqi.
Shqiptari që jeton në Gjermani që nga viti 1995 ka thënë se edhe gjermanët janë habitur me veprimin e tij.
“Gjermanët më kanë falënderu nga të gjitha anët, e kanë parë këtë gjest dhe u ka ardhur mirë që një i huaj i ndihmon gjermanët. Gjermanët nuk janë mësuar prej një të huaji, dhe ky është një gjest. Unë e kam bërë këtë veprim, sepse edhe vetë kam qenë kështu pa strehim”, ka thënë Aruqi.
E ky gjest ka tërhequr vëmendjen e shumë mediave gjermane. Aruqi tregon se të shumta kanë qenë mediat gjermane që e kanë kontaktuar dhe kanë shkruar për gjestin e tij. “Më kanë kontaktuar shumë media në Gjermani dhe ka qenë edhe për ta një çudi dhe gjest që e kanë vlerësuar shumë”, shprehet ai. /Albinfo.ch/ KultPlus.com
