Arkeologët kanë zbuluar një mozaik 3 500 vjeçar në Turqinë Qendrore, që konsiderohet më i vjetri në botë.
Mozaiku, i përbërë nga 3 147 gurë me madhësi 3×7 metra, u gjet në Usakli Hoyuk që ndodhet në rrethin Sorgun të provincës Yozgat, ku vëzhgimet sipërfaqësore kanë filluar në vitin 2008 dhe gërmimet në vitin 2012.
”Gërmimet po kryhen bashkërisht nga Drejtoria e Përgjithshme e Trashëgimisë Kulturore dhe Muzeve, Universiteti Bozok dhe Universiteti i Pizës i Italisë”, tha Huseyin Çiftçi, drejtori lokal i Kulturës dhe Turizmit.
“Në studimet shkencore, është përcaktuar se mozaiku i gjetur është mozaiku i parë në historinë botërore. Kallëpi i mozaikut gjithashtu e mbështet këtë, pasi është mjaft primitiv. Ne po planifikojmë ta fitojmë këtë vend në sektorin e turizmit”, tha Çiftçi.
Anacleto D’agostino, ligjërues në Universitetin e Pizës dhe kreu i ekipit të gërmimeve, tha se mozaiku që ata gjetën i përket viteve 1 500 para erës sonë.
Gjithashtu, duke deklaruar se mozaiku është më i vjetri në botë, ai tha se “ne e dimë që ka mozaikë të ngjashëm në Greqi, por ne mendojmë se mozaiku këtu është më i vjetër se ai atje”./KultPlus.com
Disa artefakte që përshijnë Biblën dhe një mburojë perandorake që u plaçkitën nga forcat britanike gjatë Betejës së Magdala në vitin 1868, po rikthehen në Etiopi, transmeton KultPlus.
Siç raporton Agjencia Etiopiane e Lajmeve, Foncacioni Scheherazade, një grup privat jofitimprurës me seli në Mbretërinë e Bashkuar, i bleu objektet me qëllim të kthimit të tyre.
Në një deklaratë, Alula Pankhurst, një anëtare e Komitetit të Kthimit të Trashëgimisë Kombëtare të Etiopisë, e quan kthimin e objekteve “kthimin e vetëm më të rëndësishëm të trashëgimisë në historinë e Etiopisë”.
Konflikti në Maqdala filloi në fillim të viteve 1860, kur perandori kristian kopt Tewodros II, i zemëruar nga refuzimi i qeverisë britanike për të mbështetur fushatat e tij ushtarake, burgosi misionarë dhe të dërguar britanikë.
Në fund të vitit 1867, britanikët u përgjigjën duke dërguar një ekspeditë për të shpëtuar pengjet. Ushtria pushtuese vrau qindra trupa të Tewodros, ndonëse pati viktima edhe në vetë ushtrinë britanike. Tewodros më pas kreu vetëvrasje për t’i shpëtuar burgosjes.
Sipas Muzeut Britanik, llogaritë e shkruara në atë kohë përshkruajnë ushtarë dhe pengje të liruar duke plaçkitur fortesën dhe kishën e Maqdala. (Me ngjitjen e tij në fron në 1855, Teëodros kishte vendosur Maqdala, një fshat në Etiopinë veriore, si selinë e pushtetit të mbretërisë së tij.) Më vonë, shumë prej objekteve të vjedhura dolën në ankand për të mbledhur “dëmshpërblim” për trupat britanikë të rënë./KultPlus.com
Nëntë muaj pasi kullat u rrëzuan, Lucas Foglia vizitoi lagjet e ndryshme të Nju Jorkut me kamerën e tij.
Fotografi Foglia thotë: ‘Kështu më kujtohet New York City në vitin 2002. Isha 19 vjeç dhe sapo isha shpërngulur në Manhattan nga ferma e familjes sime në Long Island. Ishte vera e parë pas sulmeve të 11 shtatorit.”, transmeton KultPlus.
Ai paraqiti përmes fotove ‘qytetin që po shërohej … por me plagë’.
Më poshtë mund të gjen fotografitë që ai i realizoi gjatë asaj kohe:
Lucas FogliaLucas FogliaLucas FogliaLucas FogliaLucas FogliaLucas Foglia
Pasi mori pjesë në ‘MTV Video Music Awards’ në Nju Jork, këngëtari Ed Sheeran i përshkruan këto ngjarje si ngjarje të mbushura plot me njerëz që duan që njerëzit e tjerë të dështojnë, transmeton KultPlus.
Ai i ka përshkruar ato si “të tmerrshme” dhe pranoi se ai shpesh i lë këto ngjarje duke u ndjerë i trishtuar.
Pas paraqitjes së tij në ‘MTV VMA’ në Nju Jork më 12 shtator, ai tha për Audacy’s The Julia Show: “Këto ngjarje janë të mbushura me pakënaqësi dhe urrejtje ndaj të tjerëve dhe është një atmosferë mjaft e pakëndshme. Thjesht shumë njerëz duan që njerëzit e tjerë të dështojnë dhe kjo nuk më pëlqen. “
Ai e largoi fajin nga kolegët e tij muzikantë duke thënë se “të gjithë artistët janë njerëz të ëmbël, por ata janë të rrethuar nga entuziastë që duan që edhe ata të fitojnë.”
Sheeran tha se ceremonitë amerikane ishin më të këqija se ato në Mbretërinë e Bashkuar, ku “të gjithë dehen dhe askush nuk kujdeset vërtet se kush fiton ose humbet”.
Ai tha se ndjenjat e tij ishin të zakonshme në mesin e bashkëmoshatarëve të tij. “Njerëzit kanë të njëjtën ndjenjë si unë në ato shfaqje çmimesh. Unë kam folur me njerëzit dhe ata thonë: ‘Unë thjesht u ndjeva në depresion më vonë… Është një atmosferë vërtet, vërtet e tmerrshme të jesh atje. Unë gjithmonë largohem duke u trishtuar dhe nuk më pëlqen. “./KultPlus.com
Kolegji Universum në bashkëpunim me Universitetin Partner nga Anglia “University of Northampton” organizon Ditë Informuese për studime në Universitetin e Northamptonit.
Kolegji Universum është i akredituar nga Northampton Universitypër ofrimin e programeve me kurrikulë dhe standarde angleze. Studentët të cilët ndjekin këto programe do të paisen me diplomë të Northampton University.
Eventi do te organizohet me 22 Shtator, Ora 16:00 në Hotel Garden, Prishtine. Është i hapur për të gjithë të interesuarit dhe pjesëmarrësit mund të përfitojnë voucher (kupon) në vlerë 500 euro.
Regjistrimi për studime në diplome angleze mund të bëhet edhe online përmes ketij linku https://www.universum-ks.org/sq/apliko/ apo fizikisht në njëren nga kampuset e Kolegjit Universum në Prishtinë, Ferizaj dhe Gjakovë.
Kolegji Universum është kolegji më inovativ në Kosovë, i renditur në Top 1000 shkollat më të mira të biznesit në botë nga Agjencia Eduniversal. Institucion lider i ndërkombëtarizimit, i vetmi institucion nga Kosova që ka arritur numrin më të madhë të marrëveshjeve të financuara nga Komisioni Evropian.
‘Klubi Letrar De Rada’ në Ferizaj ka njoftuar se janë përzgjedhur 30 poezitë për orën finale në konkursin e poezisë ‘Ora e Astritit 2021’.
“Poezitë që kanë arritur për konkursin e poezisë “Ora e Astritit 2021” janë vlerësuar nga juria në përbërje prej tre anëtarësh: Kemajl Aliu, Olimbi Velaj dhe Arsim Hamiti.”- thuhet në njoftim, përcjell KultPlus
Ndërkaq poezitë e përzgjedhura për orën finale janë:
Teatri Kombëtar i Kosovës do të fillojë sezonin vjeshtor me dramën ‘Aroma e Hënës’ të Mehmet Krajës, përcjell KultPlus.
Në njoftimin e Teatrit Kombëtar të Kosovës thuhet se përveç dramës së Krajës janë miratuar edhe dy tektë të tjera për skenë të vogël, ajo e Enver Petrovcit e titulluar ‘Muslimani’ dhe ‘Kuartet’ nga Heiner Muller’.
Njoftimi i plotë:
Përveç dramës së Krajës, e cila do të shfaqet në skenën e madhe, me propozim të zv/ Udhëheqësit Artistik, Këshilli Drejtues i TKK-së , ka miratuar edhe dy tekste për skenë të vogël: “Muslimani” të Enver Petrovcit dhe “Kuartet” të Heiner Muller.
Skena e madhe:
Teatri Kombëtar i Kosovës nga java e ardhshme do të fillojë provat për shfaqjen “Aroma e Hënës”, sipas dramës me të njëjtin titull të Mehmet Krajës, që njëherazi është pjesa e tretë e trilogjisë “Hëna prej Letre”, ndërsa, regjinë e shfaqjes do ta bëjë Rozi Kostani, profesoreshë në Akademinë e Arteve në Tiranë.
Regjisorja Kostani në bashkëpunim me menaxhmentin e TKK –së, do të organizojnë një audicion të brendshëm, për ditën e Hënë (20 Shtator 2021) me aktorët e Trupës Rezidente të Teatrit, ku ajo do të bëjë përzgjedhjen e aktorëve dhe ekipin realizues të shfaqjes.
Poashtu është vendosur që të vazhdohet procedura e sigurimit të të drejtave autoriale të “Shakespeare in Love”, dramë që është bartur nga viti paraprak regjinë e së cilës do ta bëjë Ilir Bokshi.
Skena e vogël:
Dy tekste të miratuara nga Këshilli Drejtues duo-drama e autorit Enver Petrovci me titull: “Muslimani” dhe dramën e Heiner Muller “Kuartet” do të inskenohen brenda këtij viti.
Konkursi për platforma regjisoriale të skenës së vogël, do të mbyllet sonte në ora 24:00 ndërsa, që nga fillimi i javës tjetër KD – ja do të formojë komisionin për vlerësim të platformave (koncepteve) regjisoriale që do të përzgjidhen regjisorët që do të realizojnë shfaqjet “Muslimani” dhe “Kuartet”./KultPlus.com
Zyrtarët përgjegjës për turizmin në Dubai po punojnë pothuajse çdo ditë për të zgjeruar ofertën në këtë vend të njohur, dhe një nga risitë që do të jetë në dispozicion të publikut nga muaji tjetër është rrota panoramike, e cila gjithashtu do të jetë më e madhja në botë Me
Siç u njoftua nga Dubai, muajin tjetër, më 21 tetor, në këtë vend turistik do të hapet rrota më e madhe për ndonjë gjë panoramike të qytetit në botë, e lartë 250 metra, e cila do të jetë 80 metra më e lartë se rrota panoramike aktualisht më e madhe në Las Vegas, transmeton KultPlus.
“Ain Dubai, që ka thyer rekord, errëson” Flyer Singapor “, si dhe London Eye të njohur, nga të cilët do të jetë dy herë më i madh,” tha drejtori i projektit Ronald Drake.
Ndërtimi i Ain Dubai do të ketë 48 kabina të mbyllura, disa prej të cilave mund të strehojnë deri në 40 pasagjerë.
Gjithsej 1,750 qytetarë të interesuar do të kenë mundësinë në një moment të vizitojnë qytetin nga kjo ndërtesë madhështore.
“Çdo kabinë është më e madhe se dy autobusë dykatëshe. Tre lloje kabinash do të jenë të disponueshme në atë pikë, njëra do të ketë një rol vëzhgues rreptësisht, tjetra do të përfshijë qasjen në ushqim dhe pije, dhe lloji i tretë i kabinës është përcaktuar si private dhe mund të përshtatet për darkë.takime biznesi dhe ngjarje të tjera,” thotë Drake.
Përveç kësaj, Drake tha gjithashtu se çdo udhëtim do të zgjasë 38 minuta, gjatë së cilës do të sigurohet një pamje si e qytetit ashtu edhe e bregdetit të Dubait.
Me hapjen e Ain Dubai, ky vend turistik do të përpiqet të pozicionohet në krye të botës kur bëhet fjalë për këtë lloj oferte turistike.
“Fokusi në turizëm ka qenë një nga strategjitë kryesore të Emirateve të Bashkuara Arabe, dhe veçanërisht Dubait. Paqëndrueshmëria në tregun e naftës ka treguar se Emiratet duhet të forcojnë edhe sektorë të tjerë,” tha ekonomisti Osman Khalid.
Hapja e pikës më të madhe panoramike është vetëm një vazhdimësi e aktiviteteve për forcimin e të ashtuquajturës ‘turizëm aventuror dhe luksoz në Dubai’.
Në korrik 2021, zyrtarët në Dubai nisën një pishinë 200 metra të thellë me një “qytet nënujor”, dhe më herët, u hap një nga linjat postare më të gjata në botë, XLine. / KultPlus.com
KultPlus sjell në shqip një artikull nga BBC mbi poeten e famshme Sylvia Plath dhe mitin mbi vdekjen e saj.
Kur një autore grua vdes nga vetëvrasja, ajo gjithmonë definohet nga ky akt. Duke nisur nga Virgina Woolf deri te Sarah Kane, gjithçka qe ato bëjnë, gjithçka që ato krijojnë gjatë jetës së tyre, shëndrrohet në një narrativë rreth vdekjes së tyre. Veprat e grave shihen si manifestime të sëmundjeve të tyre mentale, ndërsa veprat e burrave arsyetohen pavarësisht problemeve të njëjta që ata mund të kenë.
Që nga vdekja e saj në 1963, Sylvia Plath është shëndrruar në një imazh të zemërimit femëror. Veprat e saj shihen si simbol i vajzave rebele por në depresion, ky simbol u shëndrrua në imazh hollivudian, i përsëritur në shumë filma dhe shfaqje. Ky simbol përfaqëson vajzën e cila i kundërshton normat shoqërore, dhe e merr jetën dhe vdekjen e saj në duart e veta.
Sylvia Plath është ndër autoret e para që arriti të depërtojë në mënyrë të sinqertë në realitetin e të qenit grua. Qysh para valës së dytë të feminizmit, ishte Plath ajo që shkroi për pakënaqësitë e saj me pozitën inferiore të grave, nevojat e tyre seksuale dhe sesi këto presione ndikojnë në problemet me shëndetin mendor. Problemi me të cilin përballemi kur flasim për Sylvia Plath është se jeta e saj është shëndrruar në mit, duke e hedhur poshtë dhe artin e saj, dhe duke e bërë akoma më të vështirë ta njohim Sylvia Plath-in e vërtetë. Libra biografik të cilët fokusohen në jetën private dhe vdekjen e saj publikohen vazhdimisht dhe janë të panumërta.
‘”The Silent Woman”, një libër nga shkrimtarja amerikane Janet Malcom, synon të thyejë imazhin e Sylvias si mit dhe tregon për atë si një grua normale, që jeton si gjithë të tjerët, ky është ndoshta libri më human për shkrimtaren deri më tani.
Sidoqoftë, Sylvia Plath mbetet ndër figurat më enigmatike dhe komplekse të botës letrare – pjesërisht për shkak të vdekjes së saj të hershme, që nuk i dha kurrë mundësinë autores ta tregojë vetë storien e saj, dhe pjesërisht për shkak të kompleksitetit të karakterit të saj, një personalitet me shumë veçori të ndryshme, që e bëri gati të pamundshme të njihet se kush ishte ajo në të vërtetë. Ne mund të mendojmë se po arrijmë ta njohim me qartësi figurën e saj, mirëpo Sylvia Plath do të mbetet gjithmonë pakapshme.
KultPlus ju sjell një poezi të poetes që titullohet “Djegia e Shtrigave”
Në sheshin e pazarit stivojnë në turrë degë të thata. Imishta e hijeve – është një fustan i varfër. Po e mbush Trajtën time prej dylli, kurmin e kukullës. Sëmundja merr fill këtu: për shtrigat jam nishan. Djallin mund ta shpëtojë vetëm djalli. Në muajin e gjetheve të kuqërremta unë ngjitem në shtratin e zjarrtë.
Kollaj ta fajësosh errësirën: gojën e derës, Barkun e qilarit. Ata ma fikën zjarrin tim bengalez. Dama, e flatërt, si një brumbull i zi, Po më mban në kafaz me papagajtë. Çfarë sysh të mëdhenj kanë të vdekurit! Jam mikeshë më fantazmën leshatore. Rrotat prej tymi rrokullisen prej sqepit të kotruves.
Nëse vogëloshe jam, prej meje s’vjen e keqja. Nëse përpëlitem, asgjë nuk thyej. Kështu thashë, Duke ndenjur poshtë kapakut në vorbë, Thërmickë dhe e palëvizshme, si një kokrrizë orizi. Ata ndezin pipthat e llampës, unazë pas unaze. Përplot jetë jemi, o miqtë e mi të vegjël. Rritemi. Tepara kjo është e dhimbshme. Gjuhëzat e kuqe Na mësojnë të vërtetën.
Nënë brumbujsh, thjesht çlire dorën. Do të flatroj përmes gojës së qiririt si flutur, pa i përzhitur krahët. Ma ktheni trajtën time të zanafillës. Jam gati t’i deshifroj ditët. U bashkova me pluhurin nën hijen e gurit. Sytë e këmbëve më shndrijnë. Shndritja m’i larton kofshët e mia. Vdiqa, vdiqa nën manto prej gjithë kësaj drite. / KultPlus.com
San Francisko në SHBA është renditur si i pari ndër qytetet më të mira në botë.
Sipas Time Out, ajo që e bën qytetin të meritoj këtë epitet është fakti se ndër të tjera, ai ka pasur një “një nga masat më të rrepta drejt COVID-19 në SHBA”, transmeton KultPlus.
Kur gjërat dukeshin të vështira, kishte një “frymë komunizmi” të dëshmuar në qytet, ku bizneset provonin gjëra të reja për të qëndruar në këmbë.
Kjo listë u krijua bazuar në përgjigjet në çdo kategori në sondazh, së bashku me njohuritë nga redaktorët dhe ekspertët e Time Out në të gjithë botën.
Ndërsa lista përfshinte 37 qytete nga e gjithë bota, 10 më të mirat janë:
Më 15 shtator të viti 1890 lindi Agatha Christie, autorja e cila u bë e njohur në botë për novelat e saj të zhanrit krim, gjithsej 66 të tilla, 14 vëllime me tregime të shkurtra dhe po ashtu për dramën më të shfaqur në histori “The Moustrap”.
Ajo është autorja më e shitur në botë, me 2 billion kopje të shitura, duke e thyer edhe rekordin botëror në Guiness World Records.
Shumë libra të Christie janë adaptuar për televizion, radio, dhe libra grafik. Janë dikund rreth 30 filma të bazuar në romanet e saj. Autorja u edukua në shtëpi nga prindërit e saj dhe filloi të shkruante tregime të misterit gjatë Luftës se dytë Botërore.
Fillimet e saj ishin të vështira dhe shpesh nuk iu pranuan librat nga shtëpitë publikuese, megjithatë libri i saj i parë “The Mysterious Affair at Styles” ishte një sukses i madh. Gjatë fundit të karrierës së saj ajo flloi të shkruante romane të zhanrit romancë me libra si “Unfinished Portrait” dhe “A daughter’s daughter” ndër pseudonimin Mary ëestmacott.
Chrisite u titullua Damë nga shteti i Anglisë në vitin 1971, ndërsa ajo u pa për herë të fundit në publik në vitin 1974 kur u shfaq drama e saj “Murder on The Orient Express. “. Ajo vdiq në vitin 1976. / KultPlus.com
Mbrëmja e sotme do të sjellë në Tiranë dy kolosët e skenës operistike botërore, Ermonela Jaho dhe Placido Domingo , të cilët do të bëjnë inaugurimit e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit dhe Asamblit Popullor. Inaugurimi i sotëm do të bëhet me një mbrëmje gala në orën 19:00 ku do të ngjiten në skenën e rikonstruktuar të Teatrit të Operas dhe Baletit edhe dy yjet botërorë.
Tetari i Operas do të hapë dyert pas rreth pesë vitesh, ndërsa Ermonela Jaho është shprehur më herët e entuziazmuar dhe se mezi po pret të marrë pjesë në shfaqjen e madhe bashkë me legjendën botërore Placido Domingo. Tenori Placido Domingo do të performojë për herë të parë në skenën shqiptare, teksa iu bën thirrje të gjithë artdashësve të marrin pjesë në koncertin madhështor që do të fillojë në orën 19:00.
Në kuadër të masave kufizuese të pandemisë COVID-19, ata që do të marrin pjesë në mbrëmjen gala do të duhet të tregojnë certifikatën e vaksinimit ose një test negativ PCR të 48 orëve të fundit. Ndërkohë që mbajtja e maskës do të jetë e detyrueshme.
Rikonstruktimi i Teatrit Kombëtar të Operas dhe Baletit ka nisur në janar të 2017 për t’iu nënshtruar kushteve më bashkëkohore dhe moderne. Në një intervistë për ‘Report Tv’, ministrja e Kulturës, Elva Margariti ka thënë se skena e teatrit është rikonceptuar me dy ballkonata, ndërsa është siguruar akustika maksimale. Projekti fillestar i rikonstruksionit është 1.2 miliardë lekë, por për arritjen e standardeve bashkëkohore është përdorur edhe buxhet shtesë. /shqiptarja/ KultPlus.com
Përveç dëmeve të mëdha në mjedis, gurthyesit po e dëmtojnë edhe trashëgiminë kulturore. Disa prej tyre i ka identifikuar Preportr, gjatë një hulumtimi disa mujor në terren. Zyrtarët kompetentë kanë filluar të merren me këtë çështje tek pasi në disa raste është parë që gurthyesit e kanë dëmtuar trashëgiminë kulturore. Identifikimi i gurthyesve në zona të trashëgimisë kulturore nuk do të bëhet shpejt për shkak të mungesës së aparaturave të…
Janë qindra licenca për gurthyes anembanë Kosovës që Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale (KPMM), ndër vite ua ka dhënë kompanive të ndryshme. Ndikimi i tyre në mjedis tashmë ka alarmuar institucionet e vendit, të cilat kanë vendosur moratorium dy vjeçar për gurthyesit e rinj dhe ata në procedurë dhe njëkohësisht kanë iniciuar një shqyrtim të përgjithshëm të ligjshmërisë së aktivitetit të gurthyesve. Për dallim nga dëmet e mëdha në mjedis që i bëjnë gurthyesit e të cilat kanë filluar të adresohen nga institucionet, implikimi i eksploatimit të gurthyesve në trashëgiminë kulturore të Kosovës mbetet një fushë pak e hulumtuar dhe jo mjaftueshëm ligjërisht e rregulluar.
Përkundër se ka mbi 1743 monumente të ndryshme të trashëgimisë kulturore nën mbrojtjen e përkohshme të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit (MKRS), deri më tani autoritetet kompetente kanë intervenuar në vetëm tri raste për të ndalur punën e mëtutjeshme të gurthyesve të licencuar nga KPMM-ja, të cilët zhvillojnë aktivitetin e tyre afër lokaliteteve arkeologjike.
Ekipi i Preportr ka dalë në terren dhe i ka parë për së afërmi të tri lokalitetet dhe dëmet që u janë bërë atyre nga gurthyesit.
Ekskavatorët e kompanisë, “SB Construction” në Graboc të Epërm të Obiliqit kanë ndalur punën. Ndonëse të licencuar për të bërë gërmime, ata nuk punojnë pasi që hapësira ku gurthyesi supozohej të realizonte aktivitetin e tij është zonë nën mbrojtjen e përkohshme të MKRS-së.
Sipas hartës së Institutit Arkeologjik, në “Majën e Zezë” gjendet fortifikata, ndërsa sipas Strategjisë së Zhvillimit të Turizmit, të Komunës së Obiliqit, ky lokalitet ka vlera të mëdha arkeologjike, por që në mungesë të gërmimeve arkeologjike ka mbetur në harresë të kohës. Megjithëse, komuna në Strategjinë e saj theksonte se në të ardhmen planifikohet që të shtrihen gërmimet arkeologjike në këtë lokalitet, një gjë e tillë ende nuk ka ndodhur. Në këtë hapësirë, gërmimet planifikonte t’i bënte kompania e licencuar nga KPMM, e cila e ka shënjuar hapësirën nga ku do të nxirrte materialin guror.
Puna e këtij gurthyesi u stopua, pasi që Instituti Arkeologjik e njoftoi zyrtarisht KPMM-në se hapësira për të cilën kjo kompani është licencuar për shfrytëzim, është e evidentuar në hartën arkeologjike të Kosovës si trashëgimi kulturore.
EVIDENCA E LOKALITETEVE ARKEOLOGJIKE ËSHTË BËRË, POR NUK ËSHTË BËRË SIMETRIA, GJEOMETRIA APO KOORDINATAT GJEOGRAFIKE TË SAKTA Enver Rexha, drejtor i Institutit Arkeologjik
Në mungesë të aparaturave të nevojshme për matje gjeometrike, kapaciteteve të vogla e moskoordinimit institucional, sipas Institutit, po ngadalësohet identifikimi i gurthyesve në zona të trashëgimisë kulturore.
Enver Rexha, udhëheqës i Institutit Arkeologjik të Kosovës, deklaron se ndonëse evidenca e lokaliteteve arkeologjike është përfunduar, ende nuk është bërë gjeometria për të përcaktuar saktësisht shtrirjen e hapësirave arkeologjike.
Një gjë e tillë, sipas Rexhës, ndikon edhe në kërkesat e Institutit për të mos aprovuar licenca të gurthyesve nga KPMM në zonat arkeologjike.
“Evidenca e lokaliteteve arkeologjike është bërë, por nuk është bërë simetria, gjeometria apo koordinatat gjeografike të sakta, sepse nuk kemi pas mundësi dhe nuk kemi kapacitete me bë atë ndërhyrje paralelisht. Na duhet simetria apo gjeometria për 400 lokalitete që janë prodhim i yni dhe për hartat që janë të evidentuara e që janë identifikuara si lokalitete tjera, por që nuk janë në listën tonë. Na duhet me i studiu me vite të tëra për ta bërë një planimetri edhe me i vendos koordinatat e sakta”, thotë Rexha.
Moskoordinim institucional: Pak raste të evidentuara të gurthyesve në zona arkeologjike
Që nga pas lufta, në Kosovë janë identifikuar vetëm tri raste kur trashëgimia kulturore është rrezikuar nga veprimtaria e gurthyesve.
Përveç rastit në Graboc të Epërm, institucionet kanë arritur të ndalin punën e gurthyesve edhe në fshatrat Lipë të Pejës dhe në Dollc të Komunës së Klinës, të cilat janë të listuara si zona nën mbrojtje të përkohshme nga MKRS-së.
Preportr, e ka identifikuar edhe një lokalitet arkeologjik i cili mund të dëmtohet nga veprimtaria e një gurthyesi. Ndonëse është prej monumenteve arkeologjike nën mbrojtjen e shtetit, ekskavatorët e kompanisë “Guri Company”, që në vitin 2011 ishte listuar si operues ilegal, e vazhdojnë punën në afërsi të “Shenjtores së Shpellës”, kishës ortodokse në Gërnçar të Komunës së Kllokotit. E nën kishë, gjendet edhe shpella paleolitike, ndërkaq pak më tutje në malin e fshatit janë edhe muret rrethuese të antikitetit të vonë romak. Megjithatë, kjo nuk e pengon gurthyesin e licencuar nga KPMM-ja që në një distancë jo fort të largët nga këto monumente të jetësojë aktivitetin e saj ku përfshihet edhe minimi për nevoja të nxjerrjes së sasisë sa më të madhe të gurëve.
Fat edhe më tragjik ka përjetuar Kalaja e Lipës, monument nën mbrojtjen e përkohshme të shtetit e cila gjendet shtatë kilometra larg qendrës së qytetit të Pejës. Ekzistenca qindra vjeçare e kalasë, e cila daton nga shekujt IV-VI të erës sonë, për vite të tëra është në përballje për mbijetesë me ekskavatorët e gurthyesit që gjendet afër këtij lokaliteti. Historia e ‘luftës’ së kalasë me ekskavatorët e kompanisë është e gjatë duke filluar në vitin 2013. Kompania Idila Sh.p.k që po i zhvillon punimet këtu për disa vite ka qenë në pronësi të gruas së ish-ministrit, ish-deputetit dhe ish-komandantit të UÇK-së, Rrustem Berishës. Në historikun e kompanisë që Preportr e ka siguruar nga ARBK përmes kërkesës për qasje në dokumente zyrtare, Iliriana Berisha ka qenë bashkëpronare në këtë kompani deri në vitin 2016, kur sipas deklarimit të pasurisë të Rrustem Berishës, ajo i ka shitur aksionet. Më pas si pronar i kësaj kompanie deri me 2019 ka figuruar emri i Visar Kelmendi, ndërsa këtë vit si pronare figuron emri i Deniza Berishës.
Preportr, e ka kontaktuar këtë kompani në numrin që figuron në ARBK, por personi që është kontaktuar (Visar Kelmendi) nuk ka dashur të flasë me arsyetimin se kompaninë e ka shitur. Tani sipas regjistrit të ARBK-së, pronari i vetëm i Idila SH.P.K me 100 përqind të aksioneve është Deniza Berisha. Është kontaktuar edhe Deniza Berisha, në numrat kontaktues që i ka vendosur në dy biznese të tjera që figurojnë në emër të saj në ARBK, por ajo nuk ka qenë e qasshme.
Pavarësisht kush ka qenë apo është pronar i kompanisë, punimet e gurthyesit herë pas here janë ndërprerë pasi banorët e fshatit nuk kanë lejuar që gurthyesi t’ua dëmtojë kalanë e fshatit. Ata kanë protestuar në mbrojtje të kalasë, por asnjëherë punimet nuk janë ndërprerë tërësisht dhe nuk është shikuar mundësia e rishikimit të licencës që është dhënë për këtë gurthyes.
Edhe rasti i Kalasë së Lipës vë në pah mungesën e koordinimit institucional pasi që ndonëse e licencuar nga KPMM, kompanisë iu ndërpre aktiviteti nga Inspektorati i Trashëgimisë Kulturore nën arsyetimin se kompania kishte tejkaluar perimetrin prej 100 metrave nga mbetjet e kalasë. Megjithatë, punimet afër Kalasë së Lipës vazhdojnë ende.
Sipas Ramiz Krasniqit, drejtor i Komisionit të Pavarur për Miniera dhe Minerale, puna e gurthyesve bëhet sipas ligjit në fuqi.
Ramiz Krasniqi thotë se KPMM bazohet në legjislacionin në fuqi kur lëshon licenca dhe se ky institucion i pavarur para se të licencojë ndonjë subjekt, i merr në konsideratë ndikimet e veprimtarisë së gurthyesve në trashëgimi kulturore.
I pari i KPMM-së, autoritetit licencues të gurthyesve, deklaron se perimetri i sigurisë prej 100 metra për zonat e trashëgimisë kulturore është i mjaftueshëm.
100 METRA LARG ËSHTË E MJAFTUESHME PA MINIM, KURSE ME MINIM 500 METRA ËSHTË MJAFTUESHËMRamiz Krasniqi, drejtor i KPMM-së
“100 metra larg është e mjaftueshme pa minim, kurse me minim 500 metra është mjaftueshëm. Sepse edhe në bazë të matjeve sizmike që bëhen në rast të minimit, dridhjet nuk shkojnë më shumë ndikime. Shpesh kemi ankesa të qytetarëve me kilometra, por nuk është e vërtetë një gjë e tillë, sepse nuk munden dridhjet e minimit të shkatërrojnë një objekt që është më shumë se 500 metra larg. Tash janë metodat e reja për minime që mund të bëhet minimi edhe 10 metra afër dhe të mos dëgjohet”, thotë Krasniqi.
Tutje ai e vë theksin në problemet e koordinimit ndër institucional në mbrojtje të trashëgimisë kulturore nga gurthyesit.
Krasniqi tregon se si në Gremnik të Klinës, një gurthyesi të licencuar iu ndalua puna pasi ‘rastësisht’ në atë zonë kaloi me veturë një punëtor i Institutit Arkeologjik, i cili më pastaj lajmëroi KPMM-në për rëndësinë arkeologjike të zonës.
“Vitin e kaluar e kemi pas një rast në Klinë, në zonën tek Gremniku kah të shkoni në të majtë në Dollc. Kompania është pajisur me pëlqim mjedisor komunal, edhe ia kemi dhënë licencën, nuk kanë dedektu asgjë në terren e pasi ka filluar me gërmu, ka kaluar një inspektor i Institutit Arkeologjik. I ka vërejtur makinat duke shpuar aty, edhe e ka telefonuar njërin prej punëtorëve tonë dhe janë ardh në takim. Aty [në Dollc] ishin kanë disa varreza ilire e ata nuk kanë mundur të e dinë se janë përfundi tokës dhe nuk i kanë vërejtur. E kemi ndalur punën dhe tash është në proces”, shton Krasniqi.
Drejtori i Institutit Arkeologjik Enver Rexha thekson se përtej 100 metrave të zonës së sigurisë përreth monumenteve të trashëgimisë kulturore, institucioni që e udhëheq nuk ka mekanizma për të ndaluar punën. Për më shumë, Rexha thotë se për arsye profesionale dhe mungesës së aparaturave teknike për incizime arkeologjike e magnetike, Instituti e ka të pamundur të përkufizojë saktësisht hapësirat arkeologjike.
“Në pamundësi të veglave dhe teknologjisë moderne, kur e evidentojmë një lokalitet, siç e kemi rastin tash tek gurthyesi në Majë të Zezë në Graboc, ne e kemi të evidentuar dhe e kemi në hartë arkeologjike si zonë. Kemi bërë përnjohje dhe njohja shkon mbi tokë, duke marrë materiale, shënime, literaturë, mirëpo aty nuk kemi gërmuar. Në 98% të rasteve, të evidencave të trashëgimisë kulturore që janë, e kemi të pamundur t’i incizojmë pasiqë na mungojnë aparaturat. E kemi të pamundur me e shënu saktësisht lokalitetin”, thotë Rexha.
Në praktikën e tanishme, perimetri i sigurisë u lejon bartësve të licencave të gërryejnë deri në 100 metra në afërsi të monumenteve arkeologjike. Gurthyesit kanë të drejtë të minojnë territorin në një largësi minimale 500 metra nga zona e trashëgimisë kulturore, ndonëse Ligji për Miniera dhe Minerale e ndalon ushtrimin e veprimtarive në sipërfaqe të tilla.
Neni 13, pika 1.10 e këtij ligji thekson se bartësi i licencës ose i lejes për shfrytëzim nuk do të ushtrojë asnjë veprimtari në ndonjë sipërfaqe që është vendi i ndonjë monumenti kombëtar i caktuar me ligj dhe zyrtarisht.
Nga krahasimi që është bërë nga Preportr i bazës së të dhënave të KPMM-së për gurthyesit me regjistrin e MKRS-së të trashëgimisë kulturore nën mbrojtje të përkohshme, ka mbi 200 raste të operimit në zona të trashëgimisë kulturore, zyrtarisht nën mbrojtjen e shtetit.
Premtime për ndryshime ligjore
Këshilltarja politike e ministrit të Kulturës Hajrullah Çeku, Nora Arapi-Krasniqi, tregon se në prioritetet e MKRS-së në nismat e saj ligjore është edhe çështja e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore nga degradimi i mëtutjeshëm. Në këtë aspekt, ajo thekson se me planin dinamik deri në fund të këtij viti do të plotësohet legjislacioni sekondar i mbrojtjes së trashëgimisë kulturore, të cilat do të plotësojnë dhe lehtësojnë zbatimin e ligjit aktual të trashëgimisë kulturore.
“Janë duke u përgatitur udhëzimet administrative dhe rregulloret që e plotësojnë dhe lehtësojnë zbatimin e ligjit aktual të trashëgimisë kulturore ku hyn edhe udhëzimi administrativ për kërkime arkeologjike. Ndër tjerash është edhe për bazat e konservimit në kuadër të planifikimit dhe udhëzimit administrativ dhe rregullorja për përcaktimin e kushteve të veçanta për ndërtim për perimetrat mbrojtës të aseteve të trashëgimisë kulturore në zonat mbrojtëse dhe sipërfaqet e mbrojtura”, thotë Arapi-Krasniqi.
JANË DUKE U PËRGATITUR UDHËZIMET ADMINISTRATIVE DHE RREGULLORET QË E PLOTËSOJNË DHE LEHTËSOJNË ZBATIMIN E LIGJIT AKTUAL TË TRASHËGIMISË KULTURORENora Arapi-Krasniqi, keshilltare e ministrit Hajrullah Çeku
Me anë të këtij legjislacioni sekondar parashihet të specifikohet qartësisht perimetri dhe zona mbrojtëse e hapësirave arkeologjike apo arkitekturore duke sqaruar se çfarë lloji i aktivitetit ekonomik mund të zhvillohet në ato zona.
“Përmes kësaj rregulloreje tentojmë që të specifikohet qartë perimetri dhe zona mbrojtëse e kualitetit arkeologjik, arkitekturor apo peizazhit kulturor dhe të përcaktohet qartë se çka mund të zhvillohet e çka jo, cilat aktivitete mund të zhvillohen dhe natyra e aktiviteteve komerciale, ndërtimore dhe etazhiteti”, thotë Arapi-Krasniqi.
Tutje, trashëgimia kulturore, e cila mund të jetë në rrezik nga faktorët ekonomikë, mjedisorë apo të tjera rrethana, sipas Arapit, do të tentohet të shpëtohet nëpërmjet intervenimeve emergjente. Në bazë të planit dinamik, nismat ligjore të MKRS-së parashihen të hartohen dhe miratohen në tre mujorin e tretë ose të katërt të vitit 2021.
KPMM: Kemi dështuar ta mbrojmë mjedisin
Më 28 qershor të këtij viti, Ministri i Mjedisit, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës, Liburn Aliu, nëpërmjet një postimi në profilin e tij në Facebook, njoftoi se ka vendosur një moratorium dy vjeçar për licencimin e gurthyesve të rinj dhe atyre në procedurë.
“Kam marrë vendim për vendosjen e moratoriumit për gurëthyesit e rinj dhe ato në procedurë për pëlqim mjedisor për periudhën dy vjeçare (qershor, 2021 – qershor, 2023). Pjesë e këtij vendimi është themelimi i grupit punues ministror, i cili do të shqyrtojë ligjshmërinë e aktiviteteve të gurthyesve, ndikimin e tyre në mjedis, si dhe masave që duhet të ndërmerren për rehabilitimin e tyre”, shkroi Aliu.
Me një vendim të tillë nuk pajtohet KPMM, që është organi i lëshimit të licencave për gurthyesit, duke theksuar se nisma e ministrit Aliu nuk ka bazë ligjore. Për më shumë, drejtori Krasniqi deklaron se vendimin për moratorium e mësoi nga mediat.
“Ne mendojmë se vendimi nuk ka bazë ligjore. Sepse, së pari, në vendim nuk shkruan për licencat e hulumtimit dhe shfrytëzimit, por shkruan vetëm gurthyes. Nuk është i harmonizuar me ligjet. Për shembull, ne kemi raste që ka licencë të shfrytëzimit edhe ai për t’i shfrytëzuar resurset duhet të mendojë se një gurthyes nuk mundet të bluaj. Këta që punojnë me minim, ministria, përkatësisht ministri, i ka ndaluar dhënien e pëlqimit, tash si do të punojë ai kur e ka licencën e shfrytëzimit, por Ministria s’i jep pëlqim? Mendoj se vendimi duhet të rishikohet, ne nuk jemi konsultu për këtë. E kemi marrë vesh nga mediat”, shton ai.
NUK KEMI ARRITUR TA MBROJMË MJEDISIN, SEPSE NUK KA PAS HARMONIZIM TË MJAFTUESHËM NË MES TË INSTITUCIONEVERamiz Krasniqi, drejtor i KPMM-së
Ndonëse moratoriumin që ndalon aktivitetet e gurthyesve e quan vendim jo ligjor, shefi i KPMM-së e pranon se kanë dështuar në mbrojtje të mjedisit.
“Nuk kemi arritur ta mbrojmë mjedisin, sepse nuk ka pas harmonizim të mjaftueshëm në mes të institucioneve. Nëse themi kemi arrit ta mbrojmë mjedisin, atëherë nuk është në rregull. Ne e pranojmë si KPMM se duhet një harmonizim nëpërmjet komunave, Ministrisë së Mjedisit, Policisë së Kosovës dhe KPMM-së për mbrojtje të mjedisit”, thotë Krasniqi.
Se institucionet kanë dështuar në mbrojtje të mjedisit e thotë edhe Ali Sefaj, zyrtar i lartë në Agjencionin për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës, i cili problemin e mos mbrojtjes së mjedisit e sheh tek mungesa e stafit të inspektoratit në nivel nacional dhe lokal.
“Si rezultat i mungesës së stafit, inspektorëve komunalë dhe qendrorë, numri është i vogël dhe si rezultat i papërgjegjësisë, mund të them edhe i KPMM-së, i operatorëve dhe mekanizmave tjerë, vetëdijes jo të lartë shoqërore, ne kemi ardhë deri tek kjo fazë”, thotë Sefaj.
Sefaj thotë se moratoriumi dy vjeçar i vendosur nga MMPHI-së ofron një mundësi për të analizuar gjendjen aktuale të mjedisit në Kosovë dhe se është e pakuptimtë të futen operatorë të rinj në treg, pa filluar faza e rehabilitimit të mjedisit.
Gjatë realizimit të këtij hulumtimi janë kontaktuar për t’u intervistuar Ministri i MMPHI, Liburn Aliu, kabineti i tij, Imer Haklaj, drejtor i Inspektoratit për Trashëgimi Kulturore dhe kompanitë e gurthyesve, të cilët nuk i janë përgjigjur kërkesës për intervistë.
Ky hulumtim është realizuar në kuadër të pjesës praktike të “Shkollës për Gazetari Hulumtuese” e cila organizohet nga Organizata ÇOHU! dhe mbështetet nga Fondacioni i Kosovës për Shoqëri të Hapur (KFOS). Redaktuar nga: Besa Kalaja./ preportr/ KultPlus.com
Mësuesit rrezikojnë vendin e punës në institucionet arsimore për shkak të rënies së numrit të regjistrimeve.
Pas kërkesës për informacion që Top Channel i drejtoi Ministrisë së Arsimit mësoi se: në të gjithë Shqipërinë janë regjistruar në klasë të parë vetëm 20 235 fëmijë, rreth 10 mijë fëmijë më pak se në vitin e shkuar shkollor.
“10 mijë fëmijë më pak do të thotë 350 klasa të para më pak, pra 350 mësues më pak të arsimit fillor. Ne para 5 viteve kemi pasur nga 6 klasa paralele, sot kemi 4. Ky problem ndihet e do të vazhdojë të ndihet edhe më shumë. Në Sauk, në shkollën ’28 Nëntori’, në shkollën time ku punoj ‘Marie Logoreci’ ka një klasë më pak”, tha Alma Lama, kryetare e Sindikatës së Arsimit në Tiranë.
Në 20 vitet e fundit sipas të dhënave të INSTAT popullata e fëmijëve të ciklit 9 vjeçar ka pësuar rënie me 48%. Numri i ulët i regjistrimeve vihet re edhe në klasë të dhjetë, ku janë regjistruar 17 145 nxënës, 1.2% më pak se vitin e kaluar.
Risia e regjistrimeve këtë herë ishte aplikimi online përmes e-Albania, e sipas drejtorisë së përgjithshme të arsimit parauniversitar ende 0.2% e fëmijëve nuk janë regjistruar kjo për shkak të disa problematikave si pamundësia për të aplikuar apo prindërit nuk respektojnë juridiksionin e shkollave ku u përket për arsimim dhe neglizhimi për t’i regjistruar në shkollat ku dëshirojnë. /Top Channel/ KultPlus.com
Tashmë shumë shpesh jemi mësuar të shohim artisten me famë botërore, Bebe Rexha, në shumë kampanja të brendeve të njohura botëore. Së fundi, ajo ka qenë pjesë e një reklame të re për radion tejet të famshme, ”SiriusXM”, një radio kjo nën udhëheqjen e artistit Kevin Hart, përcjell KultPlus.
“SiriusXM” në reklamën e re promovon mënyrën se si radio gjendet në çdo pajisje teknologjike dhe jo vetëm në radio.
Në video-reklamë, Rexha shihet teksa shkon te Kevin, i cili është duke kryer seancën e tij të kardios, ndërsa në lap-top mund të shihet duke dëgjuar radion. Dhe në atë moment, Bebe Rexha i drejtohet prezantuesit të famshëm duke i thënë: Kevin, ti mund të përdorësh telefonin tënd.
Bebe Rexha e ka ndarë këtë video me ndjekësit e saj në rrjete sociale, duke potencuar se ndjehet mjaft e kënaqur që është pjesë e kësaj reklame. / KultPlus.com
Në Galerinë e Ministrisë së Kulturës, u hap ekspozita me titull “Nuk është diçka e njëanshme” nga artisti Adem Dërmaku, kuruar nga Eleni Laperi. Artisti Dërmaku u prezantua me 50 punime në teknika të ndryshme të artit të grafikës.
Titulli “Nuk është diçka e njëanshme” ka të bëjë me marrëdhënien e artistit me shikuesin e tij. Dërmaku dëshiron që veprat e tij asnjëherë të mos mbesin të njëanshme. Artisti dhe audienca e tij varen nga njëri tjetri për të plotësuar rolet e veta, artisti si krijues dhe audienca si pranues. Nganjëherë ata ndërveprojnë si bashkë-krijues. Marcel Duchamp, figura lidere e lëvizjes Dada, pohonte se: “të dy artisti dhe shikuesi janë të domosdoshëm për kompletimin e veprës së artit.” Ai argumentonte se vepra e artit nis me artistin – shpesh duke punuar i izoluar në studion e tij – dhe nuk është e kompletuar derisa është e vendosur jashtë në botë dhe e shikuar nga të tjerët. “Akti i krijimit nuk është i performuar vetëm nga artisti; spektatori sjell veprën në kontakt me botën e jashtme duke deshifruar dhe interpretuar përmbajtjen e vet të brendshme dhe ashtu duke shtuar kontributin e tij në aktin kreativ” (Duchamp).
Megjithëse arti është i krijuar për audiencën, kjo nuk do të thotë se i gjithë arti i krijuar është ekspozuar për audiencën, dhe normalisht edhe arti i paekspozuar mbetet art. Veprat artistike mund të jenë të humbura, shkatërruara, apo nganjëherë të fshehura, por ato përsëri mbeten vepra arti. Madje veprat e shumë artistëve, fillimisht të konsideruara si të pavlera dhe joprofesionale, më vonë kanë fituar miratimin ndërkombëtar dhe janë bërë pjesë e muzeve të shumta bashkëkohore. Ndoshta audienca e kohës nuk kishte konsideruar krijimet e artistit si vepra arti. Nganjëherë koha duhet të kalojë për një audiencë të vlerësojë një vepër të caktuar artistike. Por, duhet pranuar idenë se audienca është ajo që kompleton veprën e artit. Një vepër arti është e krijuar për të komunikuar një ide, ndjenjë, koncept apo përvojë, dhe duhet të ekzistojë një shikues për ta përjetuar atë.
1.”Shaqiri” Foto Galeria e Ministrisë së Kulturës
Dërmaku në këtë ekspozitë tenton të përqafoj një art më shumë konceptual dhe të lirë pamor.
Ai poashtu në artin e tij tregon elemente të artit fëmijëror dhe vernakular. Arti fëmijërorë është një term i krijuar nga Franz Cizhek në vitin 1890. Sipas Cizhekut: “Arti i çdo fëmije reflekton nivelin e tij të vetëdijes për veten dhe integrimit të tij në mjedisin e vet”. Vlerësimi estetik i artit fëmijëror si një forme krijimi të pazbutur nga shoqëria ishte lartësuar nga Franz Cizheku, i cili vizatimet e fëmijëve i quajti “Mrekullia e Artit”. Zbulimi i cilësive estetike të shprehjeve të pa shkathëta vizuale të fëmijëve është e ndërlidhur me vet artin modern, dhe shumë drejtime në art, në mes tyre
dhe Secesionin Vjenez. Madje, vet Pikaso kishte thënien e tij të mrekullueshme: ”çdo fëmijë është një artist. Problemi është si të mbetemi artist pasi të rritemi”. Arti vernakular dhe fëmijërorë i Dërmakut ngjason me gjuhën e thjeshtë të lirë nga kufizimet e gjuhës dhe dialogut akademik. Ashtu si një dialekt i folur në përditshmëri, arti i tij krijon një klasifikim autodidakt, si një idiomë vizuale e mënjanuar nga ndikimi akademik.
2.”Zogu i Zi” Foto: Galeria e Ministrisë së Kulturës
Në veprën “Zogu i Zi” e gjithë sipërfaqja e kompozicionit është e mbushur me një mur, prapa të cilit është i vizatuar një zog me ngjyrë të zezë. Muri është një motiv i përhapur në veprat e Dërmakut. Muret na mbajnë të sigurt por edhe na ndajnë. A duhet ti jemi mirënjohës mureve apo ti frikësohemi?
Muret janë kufizime, por jo të gjithë muret na ndalojnë. Muret e shtëpive janë qëllimisht të kalueshëm. Megjithatë, ato mbesin mure, aty për të formuar një perde dhe barrierë pas të cilës njerëz me bindje të ndryshme mund të qëndrojnë. Muri gjithmonë ka dy anë dhe dy koncepte të ndryshme për njerëzit në secilën anë të tij. Madje edhe muret që përbëjnë shtëpitë tona na krijojnë një ndjenjë të strehimit. Ata që lejojmë të kalojnë murin në hapësirën tonë intime poashtu tregon për një dimension të besimit.
Qyteti i Berlinit ishte i ndarë në dy gjysma me ngritjen e murit në mes të lindjes dhe perëndimit, një barrierë fizike e shoqëruar me gjerësinë e tokës së askujt të njohur si “shiriti i vdekjes”, mbi të cilin kullat vrojtuese dhe ushtarët e armatosur mbanin roje. Nëse ndonjëherë muri do të kishte një rol simbolik si dhe fizik, atëherë do ishte shembulli i Murit të Berlinit. Ai ishte një simbol i perdes së hekurt që i bëri kushtet e jetesës njerëzore aq të kundërta.
Muret i hasim edhe në bisedën e përditshme, dhe konotacionet janë gjithmonë negative. Nëse dikush nuk na dëgjon, ne jemi duke hasur “një mur” metaforik. Ndoshta nganjëherë themi se dikush ka ndërtuar një mur mes nesh. Joseph Fort Newton dikur kishte thënë “Njerëzimi ka ndërtuar shumë mure dhe aq pak ura”. Muret janë gjëra të ngurta, të palëvizshme dhe të fuqishme. Ato mund të na ofrojnë siguri, por poaq shpesh ato janë simbol i ngujimit.
3.”Mbledhja” – Foto Galeria e Ministrisë së Kulturës
Në veprën “Mbledhja” kemi prezentë një grumbull karrigesh të vendosura në rreth. Shpesh përdorimi i karrigeve të zbrazëta nënkupton përfshirjen e njerëzve në hapësirë – të kaluar apo të tashme, apo, mungesën njerëzore. Karrigia simbolizon mungesën dhe shpresën e kthimit. Ajo nënkupton vetminë apo një vend të qetësisë dhe pushimit. Karriget në këtë hapësirë të papritur sigurojnë një evidencë të prezencës së afërt njerëzore apo evidencën e banuesve të harruar të një hapësire të braktisur. Ajo është poashtu një simbol i fuqisë që nga fronet mbretërore deri tek ulëset e politikanëve. Karrigia mund të bëhet një “mik” në kohëra të vetmisë, dhe miqësia me te në kuptimin metaforik është e vështirë të harrohet.
Karriget kanë personalitet. Van Gogu kishte pikturuar karrigen e verdhë me llullë në te si një autoportret. Ajo është e përulur dhe e thjeshtë krahasuar me pikturën e karriges arrogante, te dekoruar dhe autoritative së Goginit. Tek Dërmaku, poashtu një karrige është më e veçantë se të tjerat: Ajo është e kthyer me shpinë. Dërmaku në veprën “Mbledhja” ka përzgjedhur karriget për të treguar lojën politike për pushtet, ndërsa karrigia e kthyer nënkupton një lojë mashtruese dhe jo të drejtë.
4.Vizatim “Duart” Foto Galeria e Ministrisë së Kulturës
Tek vizatimet e Dërmakut na paraqiten dhe duart, si elemente që shpërfaqin vlerat kulturore të shoqërisë sonë dhe kanë një kuptim personal për artistin. Duart njerëzore kanë qenë në qendër të historisë së artit pamor jo vetëm si mjete kryesore të krijimit, por poashtu si një fokus i rëndësishëm i prezantimit, zbulimit dhe zhvillimit të shkathtësive artistike dhe trendëve kulturore në periudha të ndryshme kohore.
Në të vërtetë, duart e pikturuara mund të jenë forma më e vjetër e artit e njohur në historinë njerëzore.
Artet më të mrekullueshme në shpella parahistorike, si ato të gjetura në Argjentinë, në “Cueva de las Manos”, kanë kuptimin “Shpellat e duarve”. Sipas Qendrës së trashëgimisë botërore të UNESCO-s, këto piktura janë të krijuara qysh para 13,000 vjetësh.
Gjatë periudhës së Renesansës, duart ishin poashtu në fokus të rëndësisë dhe vëmendjes poaq sa dhe fytyrat, sepse ato ishin e vetmja pjesë e dukshme e trupit. Prandaj, prezantimi i pozitës së duarve u bë një element artistik që ishte poaq i rëndësishëm sa dhe fytyra. Kështu, duke marrë parasysh dukjen e tyre të theksuar, gjestet e duarve në portrete dhe piktura ishin njëri nga mënyrat më efektive të përcjelljes së sekreteve, kodeve dhe mesazheve. Nga këndvështrimi historik dhe religjioz, shenjat e duarve në artet pamore siguronin të dhëna rreth simboleve latente ikonografike.
Tek Dërmaku, duart poashtu kanë simbolet e veta dhe sjellin ndërmend fëmijërinë e artistit dhe rrethin e tij familjar, ku të vjetrit ne mbledhi të ndryshme tregonin storie dhe fjalë të urta të cilat i shoqëronin me plot gjeste, por gjithashtu nganjëherë nuk mund të fshihnin frikën e tyre dhe nervozizmin.
5. Qielli
Ndër veprat e shumta, shquhen edhe disa punime abstrakte, të cilave Dërmaku i kthehet akoma kohëpaskohe si një pasioni të vjetër të tij. Dërmaku vazhdon të eksperimentojë, dhe natyrisht abstrakcioni është gjithmonë një medium tërheqës për eksperimentime. Por, edhe në veprat abstrakte artisti nuk mund ti shmanget shprehjes së nënvetëdijshme të gjendjes shpirtërore të tij./ KultPlus.com
Viti që lamë pas mori disa nga figurat më të shquara të artit shqiptar. KultPlus sot përkujton Adem Mikullovcin, përmes veprës që la pas.
“Kësi soji e kalova rrugën e jetës time. E kalova rrugën e jetës time dhe erdha te fundi. Dhe kur ndalem dhe shikoj rrugën që kam kaluar, e shoh një rrugë plotë gropa, plotë hendeqe, baltë, lloqkovinë, breshër, shi, aty këtu ndonjë lule që ka çelë në jetën time. Ndonjë lule e dobët, që pika e parë e shiut që i ka ra e ka plandosë për tokë. Për mu jeta ka qenë, s’po ankohem, por po mundohem ta flas të vërtetën, shumë shuplaka. Dhe jeta e çdo njeriu është më tepër shuplaka se sa puthje.”
Një ndër fytyrat më të shquara të kinematografisë shqiptare, Adem Mikullovci vdiq një vit më parë, për të lënë të gjallë veprën e tij të madhe dhe kujtimin e përhershëm.
Gjatë kohës sa ishte gjallë, ai kishte detajuar jetën e tij në një intervistë për Oral History Kosovo, përcjell KultPlus.
Aktori me prejardhje nga Vushtrria, më vonë shpërngulet në Mitrovicë, sepse babai i tij kishte llogaritur që aty fëmijët kanë më shumë mundësi të marrin ndonjë zanat. Por, sipas Ademit planet e babait nuk u realizuan për shkak se secili nga ta u shkollua.
“Kam lindë në të njëjtën dhomë ku ka lindë babagjyshi im, në atë dhomë ka lindë baba im, në atë dhomë kam lindë dhe unë. Po s’arrita me lindë djalin në atë dhomë, lindi knej, në Prishtinë”, shprehej Mikullovci, përcjell KultPlus.
Ademi vazhdoj shkollën e mesme në Mitrovicë. Ai kishte rrëfyer se si nuk kishte parë deri në përfundim të shkollës së mesme asnjë shfaqje, pa ditur se do të bëhej një artist i madh. Një natë, grumbulli i njerëzve para shtëpisë së kulturës në Mitrovicë ia kishte tërhequr vëmendjen dhe kishte hyrë për të parë shfaqjen “Vraga” të shkrimtarit boshnjak, Josef Pleshiq.
“Salla plotë, jam ulë në skaj, në një qosh edhe ishte shfaqja e parë që shikoja. Dhe më ka prekë aq shumë, gjatë gjithë kohës kam qajtë si nji qen i vogël, si nji këlysh”, rrëfente me plotë mallëngjim kontributdhënësi i Teatrit. Tutje ai thekson se kishte vazhduar së shikuari shfaqjet e tjera, ku përmend shfaqjen “Shpirtat”, në të cilën Leze Qena kishte rolin kryesor. Ai e kishte besuar aq shumë atë që kishte parë në skenë, saqë mendonte se ngjarjet dhe rolet janë reale, dhe vazhdojnë edhe në jetën e përditshme.
“Dhe ishte befasi për mua kur i pashë Muharremin e Istrefin duke biseduar normal. Abdurrahmani duke biseduar normal me ta, Xhevati ashtu. Dhe s’mundesha me kapë atë sens, çka është shfaqje, çka është jeta private. Ajo më mahniti më së shumti. Do të thotë, krejt çka paskam pa në shfaqje paska qenë artificiale. Këta qenkan shokë, këta s’po u urrejkan mes veti, s’po u rrahkan mes veti”, rrëfente Mikullovci.
Kishte ardhur koha kur ai duhet të vendoste për fushën e studimeve. Familjarët propozonin drejtime të ndryshme, ndërkaq ai do të bëhej aktor, krejt ndryshe nga pritshmëritë e tyre.
“Im at thoshte, “Avokat, avokat le të bëhet thiu se i bluan goja si gjakalla e mullinit edhe dynjenë do ta bëj kahre”. Ndërsa nana ime e ndjerë thoshte, “Doktor, doktor. Është hall ligë e ndoshta ia gjenë ilaçin vetit”. Bile, bile, e kom këta të sigurt, pastruesi, lustruesi i këpucëve që ishte në mahallën tonë edhe ai u përzi në këtë muhabet çka me studiu unë”, tregonte studiuesi i teatrit dhe filmit.
Ai kishte dorëzuar dokumentet e tij në Fakultetin e Mjekësisë në Beograd dhe pasi që s’e kishte kaluar provimin, i kishte dorëzuar ato në Akademinë për teatër dhe film. Ndërkaq, përgjatë kësaj kohe e kishte ndihmuar ai që më vonë do të bëhej kolegu i tij, Bekim Fehmiu.
“Vjen me lypë e më gjenë mu. Dolëm me një kafe, më qiti në sitë e në shoshë, “Pse po du mu bo aktor…” I thashë, “Nuk e di”. Tha Bekimi, “Shumë mirë, se edhe unë nuk e di pse jam bërë aktor”, rrëfente Mikullovci për bisedën me Bekim Fehmiun.
Kur i kishte treguar Fehmiut se me çfarë pjesësh skenike po përgatitej, ai i kishte thënë se s’do të pranohej me to. Ademi në provimin pranues kishte interpretuar “Të rrosh ose të mos rrosh” të Hamletit, fjalët e Mark Antonit . Mirëpo kërkesa e tij kishte qenë që edhe të performonte diçka nga gjuha shqipe.
“Thashë, “A bon t’i them disa vargje, një poezi në gjuhën shqipe”. Thanë, “Hajde të dëgjojmë”. Ishin 15-16 profesorë, e unë në skenë. Shkova ngadalë, u afrova, u ula në gjunjë, edhe u mundova sa më butë, bash vargjet e Luigj Gurakuqin dhe ju recitova, “Nënë moj, mbajë zi për vëllanë”. Po e recitova asi soji sikur se kom ardhë me lajmëru nanën që ia kanë vra djalin”, tregonte plotë mallëngjim për kohën sa pretendonte të bëhej student i Akademisë për teatër dhe film.
Një nga profesorët, sipas Mikullovcit, kishte bërtitur duke thënë se “Nuk e di çka na the, se nuk e dimë gjuhën shqipe, por ti u pranove!” dhe kjo ishte bërë hapi i parë i Ademit në këtë rrugëtim.
Në skenën televizive ishte shumë i njohur për të qeshurat që ia fali publikut, duke e bërë në lot edhe fëmiun edhe plakun. Mirëpo, pretendenti për të luajtur vetëm drama, në vetvete kishte një rrëfim më ndryshe për komedinë: “Komedinë s’e kom dashtë hiç dhe sot e kësaj dite nuk e dua komedinë. Po kush më shtyri në ujërat e komedisë e mbeta në to”. Por, dashuria e madhe për dramën nuk i mbeti pa realizim: “Kështu që tek kur fillova të bëjë vet drama televizive, të realizoj seriale televizive, atëherë ju ktheva prapë dramës, dashnisë time të përjetshme, drama është ajo që është”, rrëfente dramaturgu Mikullovci.
Ndërkaq në identitetin e tij si komedian e dramaturg patjetër që kishte ndikim familja e tij. “Mund të them se sensin tim për humor e kam trashëguar prej babës. Ndërsa sensin tim për dramë e kam pasë më tepër prej nanës. Nana na ka rritë duke na treguar tregime të dhimbshme, tregime dramatike, legjenda të ndryshme. Dhe më ka mbetë ai dell, ai përjetimi emocional për ngjarjet e dhimbshme, ngjarjet e rënda. Dhe aty më ka shkuar më tepër drama”, tregonte aktori i madh shqiptar.
Pavarësisht të arriturave të tij, nuk mund të themi se kishte përkrahjen e familjes edhe shumë si aktor. Ai kujtonte bisedën me babain e tij: “Kur i tregova që do të bëhem aktor, tha, “Ani djali jem, veç unë kam pas qejf që nesër me marrë ti gruan për dore e me shku në teatër me pa shfaqje. E tash tjerët i marrin gratë për dore e vijnë me të pa ty kah lunë shfaqje”. Dhe këta kurrë s’e kom harru. S’kom lujtë shfaqje pa m’u kujtu fjalët e babës tim”. Një jetë e dhënë pas teatrit, filmit, artit e kulturës asnjëherë s’është e lehtë. Mirëpo, ajo që ka mbetur pas nga ai janë veprat e tij. “Kësi soji e kalova rrugën e jetës time. E kalova rrugën e jetës time dhe erdha te fundi. Dhe kur ndalem dhe shikoj rrugën që kom kalu, e shoh nji rrugë plotë gropa, plotë hendeqe, baltë, lloqkovinë, breshër, shi, aty këtu ndonjë lule që ka çelë në jetën time. Ndonjë lule e dobët, që pika e parë e shiut që i ka ra e ka plandosë për tokë. Për mu jeta ka qenë, s’po ankohem, por po mundohem ta flas t’vërtetën, shumë shuplaka. Dhe jeta e çdo njeriu është ma tepër shuplaka se sa puthje”, shprehej Mikullovci.
Mikullovci do të jetë me ne me veprat e tij përherë. Atij do t’i rrojnë emocionet që na fal në dramat e tij, ngrohtësia që marrim sa herë që do të shohim rolet e tij dhe të qeshurat përplot gaz e mallëngjim nga komeditë e tij. / KultPlus.com
Marrëdhënia e grave me shkencën është karakterizuar gjithmonë nga një rrugë e përpjetë qoftë në sferën kulturore, qoftë në atë profesionale. Për të zënë një vend, qoftë edhe minimal, këtyre grave u është dashur të thyejnë barriera të shumta, që u kanë kushtuar sakrifica të mëdha dhe një vendosmëri këmbëngulëse të jashtëzakonshme. Rrallë herë kujtohen sforcimet dhe vështirësitë, që në mënyrë të pashmangshme kanë shoqëruar përparimet e arritura dhe kompetencat shkencore të pashoqe të këtyre “mendjeve të bukura”.
Megjithatë kontributi i tyre për shkencën, dhe si rrjedhojë për të gjithë njerëzimin, është tepër i madh.Edhe pse u është dashur të luftojnë kundër paragjykimeve dhe mentaliteteve kryesisht mashkullore, ato kanë arritur të cajnë udhën mes kolegëve meshkuj dhe të fitojnë respektine tyre.
Emrat e shkencëtareve të shquara si Montalcini, Agnesi, Montessori,Hack, Curie, Meitner, e shumë të tjera, janë të njohur për memorien kolektive, por janë të shumta gratë e tjera të apasionuara pas shkencës, një fushë e konsideruar si tipike mashkullore, që kanë kontribuar për të përparuar njerëzimin edhe pse fatkeqësisht të neglizhuara nga historia dhe vepra e të cilave ka kaluar pa u vënë re.
Po ta mendojmë, janë të pakët ata që dinë se zbulimi që ka revolucionuar gjenetikën njerëzore dhe studimet mbi të, dmth zbulimi i spirales së dyfishtë të ADN-së, është meritë e një gruaje, Rosalind Franklin, por fatkeqësisht asaj nuk ju njoh kurrë merita, që i kaloi gabimisht dy shkencëtarëve Watson dhe Crick, të cilëve “iu dhurua” cmimi nobel për një zbulim të tillë.
Një fat i ngjashëm do i përkiste edhe një shkencëtareje shqiptare, të parës, Sabiha Kasimati.
Janë të pakët shqiptarët që e njohin emrin e saj. Shumëkush mund të kujtohet për përfundimin e trishtë që ajo pati, por pothuajse askush për veprën dhe punën e saj si shkencëtare ose më mirë si gruaja e parë shkencëtare shqiptare.
Historia e kësaj gruaje është shumë interesante nga shumë pikëpamje dhe mund ta quajmë pa asnjë ngurrim si “Një intelektuale perëndimore”, gjë jo shumë e zakonte për Shqipërinë e fillim shekullit të njëzetë. Natyrisht do ishte mirë që historia të mos lexohej në celës politik, pasi është absolutisht dytësore ndaj figurës së kësaj gruaje.
Nën peshën e traditës shumë shekullore dhe nën ndikimin e botës orientale, përfaqësuar asokohe nga perandoria osmane, shoqëria shqiptare ishte shumë pak e hapur ndaj grave, dhe aq më pak e favorshme ndaj rolit të tyre aktiv në shoqëri. Sipas mentalitetit tipik, vajzat martoheshin që në moshë të re dhe i perkushtonin jetën rritjes dhe edukimit të fëmijëve, si dhe kujdesit të shtëpisë.
Dhe është pikërisht ky ambjent i mbyllur që e bën akoma më tërheqëse figurën e Sabiha Kasimatit, si grua mbi të gjitha dhe pastaj si shkencëtare, e destinuar të sfidonte shoqërinë shqiptare dhe paragjykimet që e karakterizonin.
Kush ishte atëhere Sabiha Kasimati?
Sabiha Kasimati lindi në Edirne më 1912, ishte e bija e një mjeku, me origjinë nga Libohova, që ushtronte zanatin e tij si mjek në Turqi. Edhe pse larg nga atdheu, familja Kasimati i rriti fëmijët me frymën e patriotizmit dhe dashurinë për kulturën, si shqiptare ashtu edhe europiane në përgjithësi. Kur familja u kthye në Shqipëri, ajo u vendos tek i vëllai në qytetin e Korcës, i njohur edhe sot për kulturën me frymëzim francez.Një fakt shumë i rëndësishëm, që do të shënonte jetën e saj, ishte se ajo qe vajza e parë që ndoqi Liceun Francez të Korcës, duke shërbyer si shembull për shumë të tjera në vijim.Ky lice ishte shumë i vlerësuar në të gjithë Shqipërinë e asaj kohe dhe ndiqej nga fëmijët e eksponenteve kryesorë të vendit. Pra që në moshë shumë të re, fati i saj e bëri që të dallohej dhe të ishte e vetme.
Qe shoqe klase me Enver Hoxhën, diktatorin e ardhshëm, por një njohje e atillë do t’i kushtonte shtrenjtë, shumë shtrenjtë!
Edhe sot qytetarët e Korcës e kujtojnë me nostalgji si “ çupën e parë të liceut”, e bukur dhe e hedhur, spontane, rrezatuese, inteligjente dhe me një karakter pothuajse burrëror saqë shoqërohej me miqtë e liceut në mënyrë shumë spontane.
Nuk vonoi të dallohej për inteligjencën dhe zellin në studime, tashmë zotëronte shumë mirë disa gjuhë të huaja perëndimore, madje arriti të tërhiqte vëmendjen e profesorëve francez të liceut me theksin e saj perfekt në frengjisht.
Pasi mbaroi liceun, punoi për pak kohe si mësuese në lendët edukatë morale dhe frengjisht në Institutin femëror të Korcës dhe më pas dha biologji në shkollën shqiptaro-amerikane në Kavajë.
Në 1936 realizoi ëndrrën e madhe për të vijuar studimet universitare, dhe arriti të fitojë një bursë studimi nga shteti.Universiteti ishte një privilegj i pak fatlumëve. U regjistrua në Fakultetin e Shkencave biologjike në Torino, ku përvecse u diplomua me maksimumin 30/30 cum laude ( tridhjetë mbi tridhjetë me lavdërim), arriti të mbrojë edhe doktoraturën në 1941.
Edhe në Torino shfaqi inteligjencën e saj, saqë iu ofrua mundësia për të punuar si asistente në katedrën e ihtiologjisë në universitetin e Torinos. Me deshirë për t’u kthyer në atdhe dhe për të vënë në shërbim të tij dijen e saj, refuzoi ofertën dhe u kthye.
Pas kthimit në Tiranë, punoi në Insitutin e Shkencave, që ishte bërthama e parë e studimeve shkencore në vend, nën drejtimin e prof. Selahudin Toto, intelektual i njohur. Këtu realizoi një kërkim shumë të rëndësishëm në fushën e ihtiologjisë ( disiplina që merret me studimin e peshqve) dhe për më tepër qe edhe ihtiologja e parë shqiptare, në një periudhë kur ende nuk egzistonte një përmbledhje e faunës dhe florës egzistuese në vend.
Në dhjetë vite të gjata kërkimi dhe pune plot entuziazëm dhe angazhim, Sabihaja eksploroi dhe studioi gjithë faunën ihtiologjike fluviale dhe detare në ujërat e Shqipërisë, e bindur se studimet mbi peshqit do të kishin një rëndësi të madhe dhe një vlerë ekonomike të cmuar për vendin, që është vecanërisht i pasur. Bëri klasifikimin në bazë të taksonomisë, në klasa, lloje dhe nënlloje, duke përcaktuar zonat ku përhapeshin llojet kryesore të peshqeve me vlerë ekonomike dhe studime të shumta rreth riprodhimit dhe cikleve të tyre biologjike.
Pas një pune të stërmadhe në përmbushjen e mijëra skedave, koleksione të ekspozitave të mbedhura në dhjetra ekspedita, nga liqeni i Butrintit deri në liqenjtë e Lurës, nga liqeni i Prespës deri në detin Jon dhe Adriatik, si dhe në lumenjtë më të rëndësishëm, duke regjistruar dhe përpunuar ndërkohë mijëra referenca bibliografike dhe fotografike, që do të kishin qenë një ndihmë e madhe jo vetëm për Shqipërinë por edhe për të gjitha vendet ballkanike kufitare.
Sabihaja ishte gati të publikonte veprën e saj voluminoze “Peshqit e Shqipërisë”, por ja që fati i saj ndërthuret me atë të Rosalind Franlin, sepse vepra e saj nuk u publikua kurrë në emrin e autores së vërtetë, Sabiha Kasimati, por në emrin e një shkencëtari rus Anatoli Poliakov, dhe të dy studiuesve fillestarë Ndoc Filipi e Ndoc Rakaj.
Sabiha Kasimati, krenare për idealet e saj iluministe, zgjodhi të ndiqte një shembull perëndimor edhe në jetën e saj. Ajo nuk u martua kurrë dhe jetonte vetëm në një apartament në Tiranë, pasi kishte nevojë për hapësirat e saj.Në fakt ajo kishte shpesh vajtje-ardhje me shumë nga miqtë dhe mikeshat e saj intelektuale të kohës, që përbënte një mënyrë diskutimi dhe ballafaqimi mes personazhëve kryesorë të vendit. Sigurisht nuk ishin të zakonta gratë shqiptare që jetonin të vetme (dhe nuk janë as sot), pa rënë në sy në një vend me mentalitet të mbyllur dhe të prapambetur. Pra bëhej përsëri fjalë për një sfidë ndaj zakoneve dhe traditave të shoqërisë se atëhershme.
Ndërkohë në Shqipëri po instalohej diktatura komuniste e Enver Hoxhës, ish shoku i klasës, i cili siç dihet tashmë, eliminoi çdo zë kundërshtues në vend, duke eliminuar fizikisht cilindo të guxonte të vihej kundër regjimit të tij tashmë totalitar de facto. Pjesa më e madhe e intelektualëve që kishin studjuar në perëndim, u dënua me vdekje, por ajo që shqetësoi së tepërmi biologen qe dënimi me vdekje i profesorit të saj Salahudin Toto dhe internimi i shoqes së saj Musine Kokalari, shkrimtarja e parë shqiptare.
E njohur nga të gjithë për karakterin e saj të drejpërdrejtë dhe guximtar, ajo i kërkoi një takim Enverit, ku pasi e qortoi si përgjegjësin kryesor për vrasjet e intelektualëve, miqtë e tyre, duhet ti ketë thënë: “ Ti po vret të gjithë intelektualët! Me çfarë ke ndërmend ta ndërtosh Shqipërinë me këpucarët dhe teneqexhinjtë?!”
Në vazhdim, duke mos përfillur rrezikun e sigurtë që i vërtitej tashmë, ajo vendosi të shkonte të takonte miqtë e saj të internuar në kampin e internimit në Jubë.
Disaprovimi i saj i qartë dhe disidenca, që nuk u mundua kurrë ta fshihte, ndaj regjimit të Hoxhës firmosën edhe eliminimin e saj të afërt.
Ishte viti 1951 kur një bombë ose më mirë pak dinamit shpërtheu në oborrin e ambasadës ruse në Tiranë, por nuk shkaktoi asnjë dëm, përvec thyerjes së disa xhamave. Regjimi, në bazë të planeve dhe listave të parapërgatitura më parë, urdhëroi arrestimin e rreth njëqind qytetarëve, të akuzuar për bashkëpunim në plasjen e bombës, prej të cilëve rreth njëzet duheshin pushkatuar që të shërbenin si shembull për këdo të guxonte akte të tilla revolucionare.
Në të vërtetë bëhej fjalë për një justifikim bindës për të eliminuar ata që mendohej të ishin të rrezikshëm për regjimin. Dhe ja që përfshihet edhe biologia Sabiha Kasimati, pranë emrit të saj qe vënë një kryq i kuq që nënkuptonte pushkatim, me akuzën se kishte marrë pjesë në akte terroriste dhe se ishte në shërbim të agjentaturave të huaja.
Ajo mohoi të gjitha akuzat që iu bënë gjatë hetuesisë, duke u përgjigjur: “ Jam kundër pushtetit popullor sepse nuk pajtohet me ideologjinë time. Nuk kam menduar asnjëherë se me anë të akteve revolucionare të mund të arrihej në socializëm. Unë kam studjuar biologji dhe si rrjedhim jam evolucioniste. Evolucioni është në naturën e gjërave. Dhuna nuk çon në socializëm dhe aq më pak në demokraci, por vetëm dhe direkt në shkatërrim!”
E veçanta e këtij rasti qëndron në faktin se 23 intelektualë u pushkatuan pa një proces të rregullt, i cili u mbajt në mungesë, dmth. pasi ishin eliminuar tashmë 23 persona.
Në natën e 26 shkurtit 1951, të lidhur me tela me gjemba, ata u pushkatuan një nga një diku pranë urës së Beshirit dhe trupat e tyre u hodhën të gjithë në një gropë të madhe të hapur disa ditë më parë. Sabiha Kasimati qe e vetmja grua e pushkatuar mes 22 burrave, dhe duke qenë pushkatuar e fundit, atë nuk e kapi plumbi direkt, por u mbyt me dhunë krah ulërimave të saj që tmerruan të gjithë banorët e zonave përreth, deri sa dha frymën e fundit.
Fundi i trishtuar i një gruaje që i kushtoi jetën dijes dhe shkencës, por tashmë është e braktisur në harresë…
Këngëtarja kosovare me famë botërore, Dua Lipa, ka ripostuar një video të Presidentes së Kosovës, Vjosa Osmanit, në llogarinë e saj në Instagram, ku numëron rreth 70 milionë ndjekës.
Ka qenë Osmania jo që e ka publikuar një video ku dëgjohet një këngë e Dua Lipës.
“Duke e nisur ditën e dytë në Gjermani me Dua Lipën”, ka qenë përshkrimi i Osmanit.
Këtë video, më pas e ka ripostuar Dua, e cila ka shkruar “Presidentja jonë e di se çfarë bëhet”.
Ndryshe, Dua duket se i ndjek aktivitetet e presidentes, meqenëse jo rrallëherë i shpërndan postimet e saj nëpër rrjete sociale/gazetaexpress/ KultPlus.com
E guximshme dhe e talentuar. Me mënyrën e mrekullueshme të të shkruarit, ajo mahniti gjenerata të tëra, një nga gazetaret më me ndikim të shekullit XX. Ajo është një nga shkrimtaret dhe gazetaret më të vlerësuara, po edhe më të lexuara në të gjithë botën. 12 librat e saj janë përkthyer në më shumë se 20 gjuhë. Vlerësohet të ketë shitur, të paktën 20 milionë kopje të punimeve të saj në të gjithë botën. Ka spikatur veçanërisht si intervistuese, madje askush nuk ka qenë në të vërtetë aq i mirë në prezantimin e aspekteve më misterioze të yjeve dhe figurave që pushtuan organet e pushtetit.
Oriana Fallaci është një nga ikonat e pushtetit të katërt, duke treguar se gazetaria e praktikuar me parime të qarta është e aftë të ndikojë mbi ngjarjet. Në diktofonin e saj kanë kaluar disa nga figurat më me ndikim të shekullit të 20-të. Thonë, se të gjithë e urrenin. Ndërsa për të, kjo nënkuptonte se po e bënte mirë punën. Përveç gazetare, ishte dhe një shkrimtare e mrekullueshme. Stili i drejtpërdrejtë, i ndjeshëm dhe zbavitës ka magjepsur breza të tërë. Në krijimtari ka prekur një larmi temash: nga ndrydhja e grave në botën myslimane, deri te udhëtimi për në hënë, përfshi historinë e Muhamedit Ali. Sa i përket udhëtimit në Hënë, një nga historitë më të famshme të Oriana Fallacit, rrëfen udhëtimin e “Apolo XII”.
Oriana Fallaci lindi në Firence, Itali, më 29 qershor 1929. E ëma kishte karakter të fortë, kurse i ati, Eduardi, ishte një marangoz i thjeshtë, i dashuruar me punën e Marsel Prustit dhe i majtë radikal. Oriana ishte më e madhja fëmijë dhe ai do kishte dashur të ishte djalë. Meqë nuk ishte rasti, ai e edukoi atë sikur të ishte djalë. Babai e mësoi të shtinte, të gjuante dhe t’i rezistonte situatave të dhimbshme pa u ankuar. Kur u përhap fashizmi në Itali, Eduardi dhe vajza 13-vjeçare iu bashkuan rezistencës. Babai i Orianës u burgos dhe u torturua nga nazistët gjatë pushtimit, në Firence, ndërkohë ajo shërbeu si korriere ndaj rezistencës. Në fund të luftës, ushtria italiane i akordoi medalje nderi për guximin e treguar, kur ishte vetëm 14-vjeçe. Ishte nxënëse e shkëlqyer dhe falë një burse arriti të studionte për mjekësi. Sidoqoftë, fati do ta drejtonte në një tjetër tjetër: do ta joshte gazetaria. Përpara se të mbushte të njëzetat, i kishte hyrë zanatit.
Dëshmitare e historisë
Fallaci punoi për shumë gazeta të vogla. Në fund të viteve 1950, filloi të shkruajë për revistën “L’Europeo”, prej nga shkoi në Shtetet e Bashkuara, ku shkroi kolonën për teatrin. Pikërisht përmes kësaj përvoje, lindi libri i parë. Udhëtimi e bëri të kuptonte se ndihej mirë në Shtetet e Bashkuara, si rrjedhojë në fillim të viteve 1960 u zhvendos në Nju Jork. Më vonë, filloi një seri udhëtimesh drejt Orientit. Librat “Seksi i padobishëm” dhe “Penelopa në luftë” janë fryt i kësaj periudhe, mandej shkroi një seri artikujsh dhe një libër mbi projektet hapësinore të NASA-s. Në 1967 u emërua korrespondente lufte dhe iu kërkua të mbulonte konfliktin në Vietnam, ku do të trajtonte kronika të shumta dhe një nga librat më të famshëm: “Jeta, lufta dhe pastaj asgjë”. Qysh atëherë, u njoh në të gjithë botën. Mbuloi disa lëvizje shoqërore, madje gjatë masakrës në Tlateloco, në sheshin e “Trois Cultures”, Meksikë, ajo u qëllua disa herë. E pandehën të vdekur dhe e dërguam në morg. Ishte një funksionar që vërejti se ishte ende gjallë dhe u dërgua në spital.
Oriana Fallaci: një grua, një legjendë
Epoka e intervistave të mëdha, filloi më vonë. Mund të aprovojmë, se ajo arriti të ulej në tryezën e burrave më të fuqishëm në botë të asaj periudhe. Një nga dialogët e paharrueshëm ishte ai që shkëmbeu me Ajatollah Khomeinin. E pyeti për trajtimin e gruas dhe hoqi në praninë e tij rrobën që ishte detyruar të vishte. Pjesa më e madhe e punës është regjistruar në librin “Intervista me historinë”. Në vitin 1973, gjatë një prej intervistave të saj, ajo takoi Aleksandros Panagulis, heroi grek që i ishte kundërvënë diktaturës. U dashuruan marrëzisht. Lidhja, përfundoi tri vjet më vonë, kur Panagulis vdiq, gjë e cila shenjoi thellë jetën e Oriana Fallacit. Librin “Një burrë”, Fallaci ia kushtoi Panagulisit. Fallaci eci në rrugën e suksesit, por pas disa vitesh u strehua në apartamentin njujorkez. Më pas, u trondit nga kanceri i mushkërive dhe 11 shtatori. Lidhur me këtë fakt, ajo shkroi artikuj kaq radikalë kundër islamit, sa tri qeveri e ndoqën penalisht për ksenofobi. Në vitin 2006 dhe në fshehtësi, kërkoi ta kthenin në Firencen e lindjes, pasi donte të vdiste në qytetin ku lindi. Dhjetë ditë më vonë, më 15 shtator, Oriana Fallaci ndërroi jetë, duke lënë një trashëgimi të pakrahasueshme gazetareske.
Oriana Fallaci e mbylli jetën mbuluar me paradokse.
Luftëtare e flaktë antifashiste dhe laike, u shndërrua në ksenofobe ekstremiste dhe fetare. Papritmas, u deklarua “ateiste e krishterë”, e ftuar në 2005 nga Papa Benedikti XVI, të cilin e admironte për mbrojtjen e vlerave të krishtera, në pallatin papnor të “Castel Gandolfo”. Ia delegoi trashëgiminë personale Universitetit Pontifical Latran. “Të tregosh historinë e Oriana Fallacit është si të tregosh historinë e shekullit të 20-të”./ KultPlus.com
Një ekspozitë që tregon për jetën dhe muzikën e këngëtares së mirënjohur, Amy Winehouse, do të mbahet në muzeun e Londrës, përcjell KultPlus.
The Guardian ka shkruar se në muzeun e dizajnit në Londër me 26 nëntor të këtij viti do të hapet ekspozita e parë retrospektive për jetën dhe karrierën e këngëtares. Pjesë e ekspozitës do të jenë edhe disa nga gjërat e Amy-t që do të shfaqen për herë të parë, si kitarja e saj elektrike, letra me shënime dhe rroba.
Priya Khanchandanti, drejtoreshë kuratorale në Muzen e Dizajnit shprehet se ekspozita do të fokusohet në talentin dhe suksesin e Amy-it, përfshirë edhe stilin e saj unik. Ajo u shpreh se mediat shpesh fokusohen në imazhin negativ të Amy-t, ku ndër të tjera thotë: ‘Ka diçka që ka mbetur pa u treguar për Amy-n dhe për të si muzikante serioze-mënyra se si ajo është portretizuar në media me të vëtetë ka ndikuar negativisht në imazhin e saj. Ka shumë zhurmë rreth jetës se saj dhe unë jam munduar të hedh në dritë historinë e duhur, përcjell tutje KultPlus.
”Amy: Beyond the Stage” është ndër eventet kultorore më të rëndësishme që shënon 10 vjetorin e vdekjes së këngëtares dhe vjen pas shfaqjes së dokumentarit nga BBC të titulluar Reclaiming Amy, i cili shfaq perspektivën e familjes së këngëtares.
Shtëpia autoriale për Amy-n është po ashtu duke punuar për të sjellë këngët e hershme të këngëtares për publikun si dhe një shfaqje muzikore dhe një film biografik. / KultPlus.com
Historia shqiptare numëron qindra gra të cilat lanë gjurmë të mëdha në fusha të ndryshme të shkencës, artit dhe jo vetëm. Shumë prej tyre ranë pre e regjimeve të ndryshme fashiste e komuniste, mirëpo veprat e tyre jetuan e vazhdojnë të jetojnë për të mos u harruar kurrë, shkruan KultPlus.
Sot, përkujtojmë 109-vjetorin e lindjes së Dr. Sabiha Kasimatit. Njëra ndër gratë që lanë gjurmë në fushën e shkencës. Kassimati u pushkatua pas ngjarjes së shpërthimit të bombës në ambasadën sovjetike. Ajo u arrestua më 20 shkurt të vitit 1951 dhe u pushkatua dy ditë më pasë pa iu dhënë rasti as të dal para gjyqit. Ndërsa akuzohej se ishe kundër regjimit komunist dhe se mbante lidhje me armiqtë e vendit.
Sabiha e vijoi kërkimin shkencor edhe gjatë viteve të para të regjimit komunist. Në mbledhjen e Institutit të Studimeve gjatë 13 prillit 1946, Sabiha mori pjesë së bashku me figura të tjera të shquara akademike sikurse ishin: Kostaq Cipo, Mark Ndoja, Selahydin Toto, Eqrem Çabej, Aleks Buda, Gjergj Komnino, Gjergj Ashta, Jonus Tafilaj, Hasan Ceka dhe Nikolla Lako. Mbledhja u drejtua nga Sejfulla Malëshova, ministri i Arsimit. Mbledhja kishte për qëllim analizimin e veprimtarisë së kryer gjatë vitit 1945, prezantimin e planit të ri të punës dhe paraqiti ekipin e ri që do të drejtonte Institutin e Studimeve.
Sipas procesverbalit të mbledhjes, nga viti 1945 deri më 1946, Sabiha Kasimati punoi së bashku me Gjergj Komninon në grupin e drejtuar nga Eqrem Çabej, për përgatitjen e skedave të gjuhës shqipe, për terminologjinë e shkencave të natyrës.
Më 28 janar të vitin 1947, Këshilli i Ministrave me vendimin numër 16, vendosi “riorganizimin e Institutit të Studimeve Shqiptare në një ent autonom të lidhur drejtë për së drejti me Këshillin Ministror”. Instituti do të funksiononte me një rregullore të përkohshme.
Përgjatë vitit 1947 anëtarë të Institutit ishin vetëm 23 pjesëtarët e Asamblesë së Përgjithshme të tij, pjesë e së cilës nuk ishte Kasimati. Në qershor të 1948, mbledhja e radhës e Asamblesë së Institutit të Studimeve, krahas ndryshimit të emrit në Institut të Shkencave, propozoi anëtarë dhe bashkëpunëtorë të rinj, në radhët e të cilëve ishte edhe Sabiha Kasimati. Gjatë vitit 1950 në listën e “anëtarëve të rregullt” të Institutit nuk figuron emri i Sabiha Kasimatit.
Vepra e saj shkencore, punimet në fushën e florës dhe faunës së Shqipërisë u botuan në vitin 1955 nën emrin e shkencëtarit sovjetik Anatoli Poljakoëa, si dhe të studiuesve shqiptarë Ndoc Filipi dhe Ndoc Raka. Në regjimin komunist përvetësimi i punës intelektuale ishte një fenomen që ndodhte. Sabiha dha kontributin e saj për shkencën shqiptare me punën për Muzeun e Shkencave dhe monografinë “Peshqit e Shqipërisë”.
Në 60 vjetorin e vdekjes së saj, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bamir Topi e nderoi me medaljen Nderi i Kombit. / KultPlus.com
Magbule Kqiku nga Gjilani, që tri javë po përkujdeset për nënën e saj e cila është e shtirë në Spitalin e Gjilanit, në repartin ku po trajtohen pacientët me COVID-19.
Shtatëdhjetetetëvjeçarja e infektuar me koronavirus është e pavaksinuar dhe sëmundja e ka prekur rëndë shëndetin e saj
Vajza e saj thotë se nuk ka munguar kujdesi i mjekëve e infermierëve, por përkujdesja nga familja ka qenë e domosdoshme.
“Paramendo, 24 orë, (nëna) ajo nuk e ka gjendjen të qëndrojë vet as pesë minuta. Vetë e kemi ushqyer, vetë e kemi çuar me karrocë, nganjëherë nuk ka as karroca të mjaftueshme, pasi ka pasur shumë pacientë më herët, tani ka më pak”, thotë ajo për Radion Evropa e Lirë, transmeton KultPlus.
Frikën nga infektimi me koronavirus, Magbulja e ka të madhe, por ajo thotë se do të qëndrojë në spital, derisa nëna të lirohet.
Në Spitalin e Gjilanit, pacientët me COVID-19 po trajtohen në shtatë reparte. Më 13 shtator, kur ishte ekipi i Radios Evropa e Lirë, aty ishin të shtrirë afër 100 pacientë, prej tyre 74 në oksigjeno-terapi.
Shumë nga pacientët e shtrirë nuk mund të lëvizin apo të flasin.
Ata ndihen të lodhur. Gjithçka që mund të bëjnë është të qëndrojnë të shtrirë në shtrat.
Infermierë e mjekë shihen në shërbim të pacientëve, për aq sa ata mund t’iu dalin në ndihmë.
Ndërkohë, në përkujdesje të pacientëve, pothuajse te të gjithë janë edhe familjarët.
Të vaksinuarit, më lehtë me virusin
Xhylferije Shala po përkujdeset për burrin e saj i cili është i vaksinuar, por është infektuar me koronavirus.
Ajo mendon se burri i saj 75 vjeç mund të jetë infektuar gjatë një funerali ku ishin mbajtur edhe të pame.
“E dërguam ta bëjë testin, doli pozitiv. E sollëm në spital. Ka qenë i sëmur, por mbijetoi. Mos ta kishte pasur vaksinën, ndoshta do të ishte edhe më keq”, thotë ajo.
Më të rëndë, thotë se e pati gjendjen klinike Nurije Kryeziu, 67 vjeç e cila ka marrë vetëm dozën e parë të vaksinës. Ajo është e shtirë në spital që 10 ditë.
“Kam pasur temperaturë. Kam qenë keq e sëmurë. Tani jam më mirë”, tregon ajo.
Mjekët në spital tregojnë se numri më i madh i pacientëve të hospitalizuar janë të pavaksinuar, por ka edhe pacientë të vaksinuar, të cilët thonë se kanë një situatë stabile.
Mirvete Daku-Kurteshi, shefe e repartit të Klinikës Infektive, thotë për Radion Evropa e Lirë se që nga fillimi i muajit gusht dhe në fillim të shatorit, janë përballur me një situatë të rëndë.
Aktualisht, ajo thotë se situata është më e qetë. Numri i pacientëve të shtrirë është në rënie.
“Unë mendoj që në Kosovë është dashur edhe kjo vala e fundit për t’u vetëdijesuar njerëzit, deri në këtë valë nuk kanë qenë të vetëdijesuar. Këtë e kuptuam edhe ne tani, pasi veç janë sëmurë dhe nuk kanë qenë të vaksinuar, e kanë marrë si hajgare se ‘nuk ka virus ose e kemi zënë në asgjë’, këto janë fjalët e pacientëve”, thotë ajo.
Të pavaksinuarit apelojnë për vaksinim
Pacientët e infektuar me koronavirus të cilët kanë manifestuar sëmundje të rëndë, thonë se janë penduar që nuk janë vaksinuar me kohë.
“Për vaksinë kam bërë shumë gabim që nuk e kam marr, duhet të mbajmë shumë higjienë, të kujdesemi që të mos kemi kontakte, për të mirën tonë”, thotë Vaxhide Rizahu, 60-vjeçare.
Pacientët e pavaksinuar, sipas mjekëve, kanë manifestuar sëmundje të rëndë dhe disa prej tyre kanë përfunduar edhe me vdekje.
Gjilani që nga fillimi i pandemisë me COVID-19, ka regjistruar 369 vdekje.
Drejtori i Spitalit të Gjilanit, Arsim Emini thotë se numri më i madh i vdekjeve të pacientëve nga COVID-19, ka ndodhur në situata kur ka pasur fluks të madh të pacientëve.
“Në situata të tilla çdo ditë është e rëndë kur i ke përpara pacientët dhe nuk arrin të bësh atë që do të duhej të bëjmë, të shpëtojmë jetën e tyre”, thotë ai.
Spitali i Gjilanit ka në dispozicion 196 shtretër të përgatitur për trajtimin e pacientëve me COVID-19. Kapacitetet spitalore deri më tani, sipas Eminit, kanë qenë të mjaftueshme për të trajtuar pacientët me COVID-19. /radioevropaelire/ KultPlus.com
Një pikturë baroke e shekullit të 17-të, e humbur prej kohësh, po ekzaminohet nga historianët e artit pasi u pa e varur në një kishë të New York-ut.
Thomas Ruggio, profesor asistent i arteve pamore në Kolegjin Iona, tha se po vizitonte Kishën e Familjes së Shenjtë në New Rochelle në fillim të këtij viti kur një pikturë në mur i ra në sy.
“E kuptova menjëherë se ishte pikturë baroke italiane. Dhe disi i hodha njw vështrim tw dytw. Pse është këtu? U ngrita menjëherë dhe fillova ta fotografoja me celularin tim”, tha Ruggio për WABC-TV, transmeton KultPlus.
Ruggio i ndau këto imazhe me historianët e artit në Itali dhe Manhattan, të cilët shpejt e identifikuan këtë pikturë si një vepër të humbur prej kohësh nga mjeshtri fiorentin – Cesare Dandini, e titulluar Holy Family with the Infant St. John.
Ndërkaq, kisha në një deklaratë u shpreh se piktura ishte dhuruar diku në fillim të viteve 1960 nga një ish-imzot, i cili e kishte blerë nga një galeri e paidentifikuar në Londër.
Famullia ra dakord ta huazojë pikturën në Kolegjin Iona, i cili tha se do të ekspozohet në kampusin New Rochelle për tre muajt e ardhshëm. / KultPlus.com
