Shi dhe vetmi pllakosnin shkallët dhe gjithçka përreth ndër ato pak tentime të isha vetja. Ishin pothuaj e njejta gjë. Më vonë do e lexoja një formulim kësodore nga Nazim Hikmeti “edhe shkallët i kundërmonin telash”. Saktësi matematikore! Përballë ndërtesa e Dushankes, koleges së babës, që qe penzionuar para kohe. E di se i shkuan me një lëngje në vizitë. Universalitet nëpunësor komunistësh. Që atëherë ta ndjenjte shpirti se ngjarja e njejtë po ndodh në Armeni. Jo në Francë. Kurrë. Në Armeni.
Tri shqiptarizmat e para të kulluara: Gëzim Nika që nëna ia kishte gjetur kasetën në tokë dhe e kishte sjellur si për qejf të babës në trollin më të defolklorizuar; “Dite Dimri” e Aleksandër Gjokës, që e dëgjoje kur kaloje ndonjere kah “Aurora”, dhe “E duam lumturinë” e Parashqevi Simakut. Uh ç’patroni mësuesore që mbante kjo e fundit. Gjithnjë ma jepte imazhin e një mësueseje që edhe lulet e 7 marsit i pranonte me njëfarë gishti qortues. Pavarësisht tekstit, të mbyste me eterin byrokratik. Për mua: ndjenja më e hershme e dresimit, jo edukimit.
Çdo rrapëllimë e pikës së mbramë dalë nga olluket e shiut fliste se diçka ikte në pakthim. Nis e bitis, njëfarë ndjenje braktisjeje. S’di përse braktisjen e lidhja më së shumti me cigaret e serbëve të divorcuara. Divorci pra, ndryerja e braktisjes dhe pakthimit. Por edhe me ndonjë kuzhinë të katit më të lartë, që të vetmuar e përcëllon dielli i një të pasditeje. Njëfarë pavarësie e rreme e femrave në të 30-tat dukej se e kisha brenda. S’ishte ama. Ishte vetëm arrati. Arrati e të fjalosurave me babë, që ndihmonin pleq në rrugë. Hahah. Edhe kjo në tym cigaresh. Dhe po, ndjenja e dytë: pakthimi. Si vet jeta. Ç’ishte pakthimi ? Të ishte shija e ditës, e mirë e keqe, çfarëdo që të ishte? Një e folme vetëmevete ? Mbase më së shumti kjo.
Ndjenjë fundësie. Këtu zaten është çelësi. Nuk po them pafuqi a vogëlsi, por fundësi. Postulim i krijesës pascaliane. Për rrjedhojë, i pari prej kërkimeve të pafundësive: oborri me lisa i shkollës. Njëfarë fuqie përpirëse mbarte ai pyll artificial, vetëmpse topi shkonte tek disa lisa më larg. Anipse i gjelbërt, edhe sot ndjej se përhumbesha në njëfarë ndjesie kaltëroshe të mbyllur, gati gotike. Ndjenjë të përafërt më pas më kanë dhënë vetëm pyjet ndanë magjistraleve përgjatë udhëtimeve të gjata me autobus në Turqi, Bullgari e Iran. Duhmë nxënësish, mësimnxënje e nxënjeje. E në pjesën që lidhte ndrrimin tonë me atë të serbëve – që me sa di – përshkohej nga një sallë e gjatë basketbolli, gjithnjë kam ndjerë se të paktën duhet ta kaloj një natë pranë dritareve të saj, dhe nga brenda të luhet muzikë klasike. Ç’kolorit fëmijëror!
Të kapesh në jetë. Ç’cak ama! Sa më shkallar që bëhej ky zullum, aq më ciklike më dukej jeta. Njëfarë entuziazmi flurutak por i çalë. Duhej vetëm të fluturojë meqë të ngulmojë me dy këmbët, ishte i ndaluar. Ose i kishe këmbët e thyera, ose pritej të të thyheshin. Kishe disa aftësi, kurse ta shpallnin qe me kohën duhej ta veçosh vetëm njerën. Jeta nuk kapej dot, e vërdallë të thonin kapacitet.
Deleuze e Sontag kishin të drejtë: sëmundja është botëvështrim. E ta kishe në familje, njëfarë botëvështrimi i tërthortë. Mbresa simmeliane, e mendimimi përkujtues heideggerian, ishin sociologjia përkatësisht filozofia yte, as pa i njohur fare. Çdo fjali, njëfarë jehone, e dikur edhe njëfarë vrrage. Zakonisht qëndrim mbi boten mirrje jo para a përgjatë bisedave, por pas bisedave.
Më godisnin fort uturimat e veturave. Sërish ajo ndjesia e pakthimit. Ku shkoi, ç’destinacion ka, a do kthehet? Më mirë të mos kthehet. E lakmoje. Privimi ishte privim veçse nga bota. Vështirë të nxjerrje ndonjë mësim, përpos mbresash të vagullta. E bënte mosha, por edhe u tha: mësimdhënja e mësimnxënja. Që të dyja antimësimnxjerrjes. Nja 27 vjet më vonë do e gjeja se Ozeli këtë e lidh me kobin e kristianit. Ne kemi mall, ata kanë pikëllim thoshte. Ne këtë botë e kemi lundër drejt tjetrës, ata meqë e duan fort këtë botë, privojnë veten. Nuk kanë lundër. Interesante! Por ja s’kisha lindur në orbitën ku fuqia e kësaj fjale bën dallimin a qartësimin, për të mos thënë që kisha lindur plotësisht në rrafshin e dytë. Inneryarmouk! Një Jarmuk brenda endur në tisin e shekujve!
Çiltëri, mllef, ndjenjë shkatërruese, dhembshuri e mëshirë ta përshkonin trupin e shpirtin. Gjeje tepër pak njerëz spontan a atmosferë spontane. Ata pak që gjeje ishin të vërtetë ama. Jetë e regjimentuar. Të silleshe mirë ishte pjesë e edukatës familjare. Të silleshe keq, poashtu. Fundja përse të silleshe në vend se të veproje? Fundja përse të kishte kulturë në vend se relacion?
Në tëmthin e kohës, ndjej se keshtu nisi një jetë e jetuar keq. Si njëfarë pëlhure e tërhequr fort e që për insektin mund të duket hapje horizonti por pa e vrejtur se në vrimat e krijuara nga tërheqja, bie. E a nuk është rënia vetë fati njerëzor? / KultPlus.com
Nga e enjtja, artistët shqiptarë i flasin botës artdashëse në Venecia me konceptin e fqinjësisë, siç kuptohet ndër shqiptarë. Por, evokimi i tij është universalist në dritën e një bote që po ngrihet nga gërmadhat e koronavirusit. Në anën tjetër, edhe Kosova me pavijonin e saj që e hap zyrtarisht të premten i mëshon një teme po kaq universaliste: urbanizimit global dhe krijimit të mjediseve të qëndrueshme
“Shtëpia jonë” i ka hapur dyert në Bienalen Ndërkombëtare të Arkitekturës në Venecia. I realizuar në kushte të pazakonta, pavijoni shqiptar shpalos vizionin e tij për fqinjësinë, i cili – në thelbin e tij – mbetet aktual edhe sot.
Lajmin e ka bërë me dije ministrja e Kulturës së Republikës së Shqipërisë, Elva Margariti. Në një afishim në faqen e saj në “Facebook”, ajo ka përgëzuar artistet kuratore, Fiona Malin, Irola Andonin, Malvina Ferrën dhe Rudina Breçanin, duke e bërë një pjesë të përvojës shqiptare pronë të të gjithë artdashësve.
“Gjithkush mund të hyjë në të jo thjesht si vizitor, por për t’u bërë pjesë e saj, ashtu si ne duam të japim e të marrim nga familja jonë e përbashkët evropiane”, ka shkruar Margariti, e cila ka qenë e pranishme në ceremoninë e hapjes së Pavijonit.
Ministrja e Kulturës e ka cilësuar mbajtjen e Bienales së njohur si një lajm padyshim të mirë, duke vlerësuar se është dëshmi që bota po hapet dalëngadalë.
“Pas një viti e gjysmë në një luftë absurde, të paparashikueshme me një virus, që ende e kemi mes nesh, po përpiqemi t’i kthehemi normalitetit”.
Duke folur mbi pavijonin shqiptar në Venecia, ajo ka thënë se koncepti vjen me një histori lokale të mbushur me copëza historish personale, për të ndërtuar atë mozaik që “ne e quajmë ‘fqinjëri’, një vepër në proces ku secili mund të vendosë copëzat e veta, eksperienca jete që kanë shënjuar jetën e secilit prej nesh”.
“Shtëpia jonë”, sipas Margaritit, nuk është një pavijon nostalgjik, por nxitje për reflektim mbi atë çka përbën vlerë, “mbi atë që duhet ta ruajmë apo rishikojmë nga e shkuara”.
“Gjatë pandemisë filluam të ridimensionojmë raportin tonë me shtëpinë si hapësirë, me të afërmit dhe fqinjët. Ky pavijon është një përgjigje për pyetjen e madhe të këtij edicioni: Si do të jetojmë së bashku?”, ka shkruar Margariti.
Në zemër të konceptit shqiptar, siç përmblidhet shkurt në një video përmbledhëse në kanalin zyrtar të Bienales në “Youtube”, janë skena nga filmi “Në shtëpinë tonë” të regjisorit Dhimitër Anagonsti më 1979.
“Tri apartamente fqinje që ndajnë shumë më shumë sesa veç muret. Pavijoni shqiptar do t’ju ngashënjejë të kridheni në kuptimin e të jetuarit bashkë në shtëpitë tona, në ndërtesat e lagjet tona”, thuhet në përshkrimin kuratorial për Shqipërinë në faqen “labiennale.org”.
Ndryshe, sipas kuratorëve, me 20 filma të kinemasë shqiptare, në Venecia do të jetë jo vetëm fqinjësia, por edhe kinematografia shqiptare. /koha/ KultPlus.com
Presidenti Ilir Meta në kuadër të Ditës Ndërkombëtare të Diversitetit Kulturor, Dialogut dhe Zhvillimit zhvilloi një veprimtari me anëtarë dhe përfaqësues të disa prej pakicave kombëtare në Shqipëri.
Presidenti Meta gjatë takimit me përfaqësuesit e pakicave kombëtare, u shpreh se, kjo ditë na ofron një mundësi të madhe për të promovuar diversitetin kulturor dhe për të kuptuar vlerat e tij, për të promovuar dhe nxitur dialogun ndërkulturor, duke nxjerrë në pah pasuritë e kulturave të pakicave në vendin tonë.
“Shqipëria dhe shqiptarët u kanë kushtuar dhe u kushtojnë një vëmendje të veçantë marrëdhënieve miqësore, bashkëpunimit, bashkëjetesës, tolerancës dhe mirëkuptimit me pakicat kombëtare, që jetojnë në vendin tonë, duke mos njohur apo nxitur konflikte dhe probleme etnike, racore apo fetare. Kjo është një pasuri, që e kemi ruajtur ndër breza, ashtu siç ruajmë edhe harmoninë dhe bashkëjetesën fetare, për të gjithë ne jemi një shembull i shkëlqyer në të gjithë botën”, theksoi tutje Meta.
“Shqipëria ka një ligj shumë të mirë për pakicat kombëtare, por edhe pse kanë kaluar 4 vjet nga miratimi i tij, një pjesë e legjislacionit dytësor ka mbetur ende pa u implementuar. Kjo sjell pengesë edhe në çeljen e negociatave me Bashkimin Europian, sepse respektimi i të drejtave të pakicave kombëtare bën pjesë në kriteret kryesore që BE-ja i ka vendosur Shqipërisë për çeljen e negociatave për anëtarësim”, tha Meta.
“Duhet të vazhdojmë të punojmë edhe më shumë, të gjithë së bashku, për të forcuar bashkëjetesën tonë harmonike, tolerancën dhe mirëkuptimin, si dhe njëkohësisht, për të ruajtur diversitetet tona, si një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë kulturore shqiptare, por edhe europiane. Mos të harrojmë se në këtë rajon, çdo komb është diku shumicë dhe diku pakicë, sepse e tillë ka qenë historia. E vetmja rrugë për të ecur përpara, në paqe, në begati dhe në prosperitet është që në çdo shtet, pakicat të respektohen njëlloj, sipas standardeve më të avancuara europiane. Jam i bindur që ne, do të punojmë në këtë drejtim edhe më mirë në të ardhmen së bashku”, theksoi Meta. /atsh/ KultPlus.com
Princi britanik Harry ka thënë se nëna e tij, princesha Diana, është ndjekur deri në vdekje për lidhjen e saj me një person që nuk ishte i racës së bardhë dhe ishte frikësuar se historia e njëjtë do t’i përsëritej edhe me bashkëshorten e tij, Meghan Markle.
Duka i Sussexit këtë rrëfim e ka shpalosur në serinë e intervistave me Oprah Winfreynin për dokumentarin “The Me You Can’t See”.
Diana, princesha e Uellsit, ka vdekur në aksident trafiku në vitin 1997 përkrah producentit egjiptian Dodi al Faye, me të cilin ishte në lidhje për disa muaj.
I biri i saj më i vogël ka thënë se ishin disa paralele me historinë kur ndoqi hapat e nënës dhe nisi lidhjen me një person të racës së zezë.
“Nëna deri në vdekje u ndoq derisa ishte në lidhje me dikë që nuk ishte i bardhë”, ka thënë princi Harry. “Shikoni se çfarë po ndodh tani. Dëshironi të flisni për historinë që përsëritet dhe nuk do të ndalet deri në vdekje. Kishte potencial që të humbisja një tjetër grua në jetën time. Ishte sikur lista po shkonte duke u zgjeruar. Krejt këto u krijuan nga njerëzit e njëjtë, modeli i njëjtë i biznesit dhe industria e njëjtë”, ka shtuar princi britanik, që tani jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Harry ka pranuar se brenga e vetme ishte që kur nisi lidhjen me Meghanin nuk reagoi ndaj racizmit, por ka shtuar se më nuk pranon situata të tilla.
“Pendimi im i vetëm është që nuk reagova më herët gjatë lidhjes”, ka thënë Harry.
Ai gjithashtu ka ngritur akuza edhe ndaj Princit Charles, duke thënë se ai kishte pranuar se të gjithë anëtarët e familjes mbretërore duhet t’i heshtnin problemet.
“Kur ishim më të rinj unë dhe Williami, babai shpesh na thoshte se kështu më ka ndodhur mua, ashtu do të jetë edhe për ju”, ka thënë princi Harry.
“Kjo nuk ka kuptim. Për shkak se ju keni vuajtur, nuk do të thotë se edhe fëmijët tuaj duhet të vuajnë. Në fakt, duhet të ndodhë e kundërta”, ka shtuar ai. “Nëse keni vuajtur, duhet të bëni gjithçka që përvojat negative që keni përjetuar të mos i përjetojë edhe fëmija”.
Princi ka folur edhe mbi terapinë për këndellje nga ngjarjet e së kaluarës.
“Një prej mësimeve që kam marrë në jetë është se shpesh duhet të ktheheni prapa dhe të përballeni me situata të parehatshme me qëllim që të jeni në gjendje të këndelleni. Terapia më ka mësuar që të përballem me gjithçka. Për këtë shkak jam këtu tani”, ka thënë princi Harry.
Në intervistën e gjatë princi britanik ka folur edhe për pikëllimin nga vdekja e nënës; ndjenja e pashpresë që dështoi në mbrojtjen e saj dhe varësinë e tij në drogë dhe alkool për të tejkaluar pikëllimin për vdekjen e saj.
Ai foli edhe për problemet e tjera brenda pallatit mbretëror dhe për refuzimin e familjes për ta ndihmuar bashkëshorten kur ajo mendoi vetëvrasjen.
Harry ka thënë se terapia i ndihmoi që të thyente ciklin e problemeve”.
“Nëse nuk do ta bëja këtë terapi, do të humbja gruan me të cilën shihja duke kaluar pjesën e mbetur të jetës sime”, ka thënë princi Harry. /koha/ KultPlus.com
Më 21 maj të vitit 1944 në Gjilan, lindi Musa Ramadani, njëri nga shkrimtarët më të njohur të letërsisë shqipe, shkruan KultPlus.
Përveçse si shkrimtar, Musa Ramadani ishte i suksesshëm edhe në fushën e muzikës, ku kontribuoi me shkrime të teksteve të këngëve.
Sot po e sjellim njërën nga tekstet që ai shkroi. Bëhet fjalë për këngën “Baladë mbi dashurinë”, të cilën e interpreton bukur këngëtari Besnik Krajku.
Ky tekst i fuqishëm i flet dashurisë, duke e ngritur atë në piedestal.
Krajku pati sukses me këtë këngë duke fituar Çmimin e parë në Akordet e Kosovës në vitin 1978.
Në mbledhjen përkujtimore që u mbajt në Teatrin Kombëtar të Kosovës për nder të Musa Ramadanit, u lëshua në fund videoja ku shihet vet autori teksa i këndon vargjet e tij të cilën po e sjellim më poshtë. / KultPlus.com
Ndikimi i formave të ndryshme të arit, prezantimi i funksioneve dhe gjendjes së detajuar të objektit ‘Shtëpia e Herticëve’, roli i të rinjve dhe politikat rinore për trashëgiminë kulturore, diskutime rreth nevojës për rritjen e vetëdijesimit rreth arkitekturës dhe ndërtimtarisë, rëndësia e dokumentimit dhe vlerat e objekteve në hapësira publike dhe private, ishin këto tema kyçe të cilat u shpalosën dje në panelin e diskutimit të organizuar nga OJQ YARL (Youth are the real Leaders) në Bibliotekën e Qytetit ‘Hivzi Sylejmani’, shkruan KultPlus.
Ky diskutim nisi me prezantimin e objektit ‘Shtëpia e Herticëve’, objekt ky që hyn me numrin 3587 në listën e objekteve të trashëgimisë kulturore nga Minsitria e Kulturës, Sporti dhe Rinisë. I ndërtuar në vitin 1989 ruhet si objekt i përkohshëm, me ç’rast duhet të shkruhet e të dokumentohet vlera historike e arkitektonike e shtëpisë, aspekti turistik, faktorët ekonomik për përhapjen e kulturës dhe historisë shqiptare.
Dashamirë të arkitekturës dhe jo vetëm patën rastin të dëgjojnë edhe nivelet e arritjes të 3 panelistëve si: drejtoresha ekzekutive e ‘YARL’ dhe arkitektja Kosovare Sadiku, drejtori i Institutit Arkeologjik Enver Rexha dhe specialistja e trashëgimisë arkitekturore në kuadër të MKRS-së, Gjelane Hoxha.
Arkitektja Sadiku nisi këtë diskutim duke u shprehur se është një kënaqësi e madhe që po ndodhin këto mbledhje përsëri për arkitekturën pas një pauze 5 mujore për shkak të situatës pandemike.
“E dimë që mjaft shpesh kemi parë rolin e shoqërisë civile dhe organizatave të ndryshme që patën një sukses mjaft të madh në sport apo tjera fusha. Kësaj here ne menduam që të bëjmë një ndryshim për arkitekturën prandaj kjo është sesioni i parë në një seri të sesioneve tjera duke filluar nga trashëgimia kulturore arkitekturore, termet arkitekturore, hapësirat publike e dimensionet e tjera ku përfshihemi të gjithë’’, ka thënë Sadiku.
Sipas saj, pjesëmarrja e të pranishmëve që vinë nga profesione të ndryshme do të kenë një ndikim në promovimin e arkitekturës dhe trashëgimisë në përgjithësi. Prandaj, bashkërisht duhet të ndodhin ndryshime në fushën e arkitekturës dhe të njihet puna ekipore.
“Është e arsyeshme që arkitektura të diskutohet qysh nga grup moshat më të reja në mënyrë që arkitektura të vlerësohet sepse këta fëmijë nesër mund të jenë përfaqësues të institucioneve, investitorë apo edhe profesionistë. Prandaj, një edukim i përgjithshëm për arkitekturën dhe kulturën, është i domosdoshëm”, thotë Sadiku.
Për Sadikun, vëmendja për hapësirat e përgjithshme e të përbashkëta duhet të diskutohet jo vetëm me arkitektë por me të gjithë pa dallim. Prandaj, Muzeu Shtëpitë-Shkolla është një objekt ku të rinjtë arkitektë e student mund të studiojnë, hulumtojnë, analizojnë zgjedhjen e duhur e dokumentojnë këto objekte.
Ndërsa, drejtori i Institutit Arekologjik, Enver Rexha ka treguar për iniciativat e para që trashëgimia arkeologjike të dashurohet ende më shumë.
“Ne kemi pasur fatin që ta iniciojmë së bashku me Muzeun e Kosovës për trashëgiminë arkeologjike, iniciativa këto nga viti 2005 ku u formuan disa improvizime arkeologjike me fëmijët parashkollorë e deri tek shkollat e mesme derisa kemi dalur në ndërmarrjet praktike”, ka thënë Rexha.
Sipas tij, është organizuar një lloj i muzeut mobil ku ka funksionuar si një iniciativë që ka dhënë rezultat dhe gjithsej 5 studentë janë në nivel të studimeve ndërkombëtare është synuar dashuria për arkeologjinë dhe studimet e mëtutjeshme për këtë drejtim.
“Edhe pse gjendja jonë nuk është shumë e mirë sepse kemi kaluar faza me riorganizimin e institucioneve dhe plotësimin e kriterit për një staf profesional në disa lëmi. Por, ekzistojnë disa organizata dhe institucione që mund të ballafaqohen me këto kërkesa dhe qasjet e promovimit të shpërndahen edhe në lokalitete tjera”, përfundon Rexha.
Krejt në fund, edhe specialistja e trashëgimisë arkitekturore, Gjelane Hoxha është shprehur se potenciali i Kosovës konsiderohet mjaft i lartë për një formësim të duhur rreth trashëgimisë ndërtimore.
“Potenciali që e posedon vendi ynë me krijimtari ndërtimore mijëvjecare kërkohet arkitekti, prandaj cilësohem si arkitektja e parë që kam lënë rrugën e projektimit si studentja më e mirë dhe kam udhëtu në formësimin tim shumë të vështirë në fushën e vlerësimit dhe ruajtes së trashëgimisë ndërtimore”, ka thënë Hoxha.
Sipas saj, pendimi nuk ekziston sepse qysh në fillim të karrieres së saj është punësuar në Institutin e Kosovës dhe i është ofruar vetëm një letër e bardhë ku nuk i ka munguar vështirësia por as kënaqësia.
“Rëndësia e trashëgimisë kulturore në përgjithësi e në veçanti trashëgimia ndërtimore është pjesë integrale e të drejtës tonë historike në territorin e Republikës së Kosovës. Trashëgimia kulturore i përket njerëzve sepse njerëzit e krijojnë dhe kultivojnë atë”, përfundon Hoxha.
Përgjatë këtij diskutimi është bërë e ditur se organizata YARL, këtë vit do të fokusohet kryesisht në arkitekturë ku do të inkuadrohen ekspertë të ndryshëm të angazhuar në fusha të ndryshme si dhe përveç sesioneve do të organizohet edhe edicioni i 2 i ‘Architect Festival’, edicion ky që ka për qëllim përfshirjen e trajnimit për të rinjtë në fushat e ndryshme të arkitekturës të cilat janë në mungesë në nivelin arsimor dhe universitar ku me trajnime të ndryshme tentohet të ofrohet plotësimi i këtyre mangësive nga sistemi i edukimit në vend, përfshirja e qytetarëve në ridizajnimin e hapësirave të përbashkëta si dhe bashkëpunimi me institucionet lokale që do të ndodhin në qytete të ndryshme të Kosovës.
Ky event është mundësuar me përkrahje teknike nga OSBE, Misioni në Kosovë. / KultPlus.com
Stacion – Qendra për Art Bashkëkohor Prishtinë prezenton ekspozitën “Moshe: Një tregim në vazhdim”, projekt kuratorial nga Albert Heta i konstruktuar në hulumtimin e veprave të zgjedhura artistike të Orhan Kurtollit, dhe dokumentacionin e zgjedhur personal arkivor të artistit.
Orhan Kurtolli (1952) ka lindur dhe jeton në Prishtinë. Pikturat e tij i referohen vrojtimit të angazhuar të ambientit, kushteve, njerëzve dhe arkitekturës së këtij qyteti, dhe shoqërisë kosovare. Gjatë vrojtimit të tij të gjatë, Kurtolli ka përjetuar edhe zhvillimet e hovshme historike në skenën e artit pamor në Kosovë, dhe zhvillimet e përmbysjet në kontekstin shoqëror dhe politik kosovar.
Ekspozita “Moshe: Një tregim në vazhdim” është shfaqja e parë e projektit hulumtues në vazhdim, bashkëpunim me artistin “duke na shikuar neve dhe duke i parë me sy të ri edhe punimet e tija” në Klubin e Boksit.
“Moshe: Një tregim në vazhdim” është pjesë e Programit Hapësinor të Stacion – Qendra për Art Bashkëkohor Prishtinë.
Ekspozita hapet më datë 25 maj në ora 19:00 tek Klubi i Boksit në Prishtinë.
Ekspozita “Moshe: Një tregim në vazhdim” është mbështetur nga Komuna e Prishtinës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, x-print dhe DZG. / KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani ka marrë pjesë në shënimin e 109-vjetorit të Kuvendit të Junikut. Në një fjalë rasti, Presidentja Osmani ka theksuar se Kuvendi i Junikut paraqet platformë të pastër nacionale politike dhe ushtarake të luftës së armatosur për çlirim kombëtar dhe pavarësisë së Shqipërisë.
“Kuvendi i Junikut paraqet platformë të fuqishme politike, ushtarake dhe kulturore për jetësimin e shtetit të mosvarmë shqiptar”, ka thënë Presidentja Osmani.
Sipas saj, ky Kuvend artikuloi qartë kërkesat legjitime të shqiptarëve për pavarësimin e vendit, si vulosi edhe orientimin e shqiptarëve për aleancën tradicionale me perëndimin.
Në këtë kontekst, Presidentja Osmani ka potencuar se duhet të kujdesemi që trashëgimia politike e kuvendit, maturia dhe vendosmëria e prijësve të tij për ta marrë në duar fatin e vendit dhe për ta jetësuar vullnetin për liri, të jetë një lloj udhërrëfyesi i vazhdueshëm.
“Si presidente e vendit do të kujdesem fort që shtyllat e shtetësisë të forcohen, që kujtesa historike të ruhet e të kultivohet dhe që ngjarje të tilla, si Kuvendi i Junikut, të marrin trajtimin e duhur shkencor e kulturor”, ka thënë Presidentja Osmani.
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, gjatë ditës ka bërë homazhe pranë lapidarit të heronjve, dëshmorëve dhe martirëve të Junikut. / KultPlus.com
Arta Gashi, artistja shqiptare në New York, në një intervistë flet për veprimtarinë e saj artistike dhe planet e saj në vazhdim. Ajo nëpërmjet punëve të saj artistike, ruan traditat autoktone shqiptare larg vendit të origjinës. Arta është lindur dhe jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe ka një pasion për pikturën dhe frymëzimi i saj më i madh është kultura shqiptare.
“Ky pasion ka nisur nga familja, nga gjyshërit. Jemi rritur në New York, po jemi shumë të lidhur me traditat dhe kulturën shqiptare. Arti ka qenë gjithmonë pjesë e jetës sime. Është frymëzim dhe çlirim shpirtëror për tú shprehur. Gjithashtu shkollën dhe studimet i ka mbaruar në fushën e artit”, shprehet Arta Gashi në emisionin “Vizioni i Pasdites”.
E pyetur për letrat e veçanta që ajo krijon, Gashi tregon se ato janë unike dhe ndërkohë që luan, njohësh dhe me kulturën shqiptare: “Letrat që unë krijoi për lojë janë të veçanta dhe të ndara sipas grupmoshave. Gjyshja ime ka qenë tropojane dhe gjithmonë i ka ruajtur traditat, që mi ka përcjell edhe mua, sepse interesi im ishte shumë i lartë për këtë pjesë të kulturës. Këtu në New York ka njerëz nga popuj të ndryshëm, të gjithë festojnë festat e tyre, është një lloj krenarie të ruash traditat e vendit të origjinës. Ekspozita ime e parë është hapur në vitin 2008, bashkë me disa miq amerikanë, ndërsa ekspozita e dytë ishte e realizuar me shumë shqiptarë të tjerë dhe ishte një atmosferë shumë e bukur shqiptare. Unë jam rritur këtu, por e ndjej veten shumë shqiptare.”
Artistja Arta Gashi tregon se ka dhe shumë shqiptarë të tjerë që merren me punimin e veshjeve artizanale dhe punime dore, sepse i pëlqen të kultivojnë traditat e vendlindjes.
“Po punoj të krijoi një ekspozitë me miqtë e mi shqiptaro-amerikanë, sepse është dhe një mundësi e mirë për t’u bërë bashkë”, tregon Gashi. / KultPlus.com
Tahir Zvalani ditarin e tij nisi ta shkruante nga 12 shkurti i vitit 1942, ku fletoren e parë e përfundoi më 26 maj 1943. Për arsye, disa gjëra sipas autorit janë të shënuara në bazë të kujtesës, disa pjesë para datës 12 shkurtit të vitit 1942 nuk janë të përfshira në ditar.
Më pas, vazhdon më datën 3 shtator të vitit 1943 fletoren e dytë të ditarit të tij personal. Ajo që vlen të përmendet është se lexuesi përmes këtij dokumenti të vlefshëm për popullin shqiptar dhe historinë e tij gjatë kohës së Mbretit Zog I, do të mësojë dhe do të njihet më mirë me figurën e këtij autori, publicisti dhe patrioti të madh, si dhe për sakrificën e tij që të dëgjohet në botë edhe zëri i vërtetë i shqiptarëve.
Sa i përket këtij dokumenti me vlerë “Ditari”, është një vepër jofiksionale që përmban që nga fillimi e deri në fund të tij argumente dhe fakte nga ana e Tajar Zavalanit. Këto fakte i hasim fillimisht në ditarin e tij personal, ku autori shënon shpeshherë në mënyrë të shkurtër ndodhi të rëndësishme nga puna e tij e pandalshme për të kontribuar në të mirën e atdheut të tij.
Po ashtu, sa i përket mënyrës së ndërtimit, ky dokument përbën një biografi, të cilën e shënon bashkëshortja e Tajar Zvalanit ( Selma Zvalani, me pseudonimin Kiki, të cilën ia kishte lënë vetë Tajar, e cila ishte dhe mbesa e Mit’hat Frashërit) pas vdekjes së tij. Për më tepër, hasim dhe një autobiografi të marrë nga vet Tajar sa ishte gjallë. Me të lexuar biografinë e dhënë nga bashkëshortja e tij që njëherësh ishte dhe bashkëmendimtare e tij, vërejmë se Kiki i’u shmanget shumë fakteve mbi përkatësinë ideologjike në moshën e re të Tajarit, pastaj arsyen e largimit nga BRSS, kohën e sëmundjes, etj. Natyrisht, vërejmë se gjatë autobiografisë së dhënë, Tajari zgjerohet më shumë rreth jetës së tij, veprimtarisë, synimeve dhe qëllimeve, duke folur me shumë sinqeritet dhe për sëmundjen e tij nga TBC-ja, sëmundje kjo që e mundonte shumë, kur vdes nga ataku në orët e hershme të mëngjesit, më 19 gusht 1966.
Ky dokument përmban dhe pjesën e dytë, ku autori fillon të shfryej me inat kundër zgjedhes fashiste të asaj kohe, udhëheqësve të dobët, intrigantëve, ziliqarëve dhe të gjithë atyre që punonin në dëm të Shqipërisë.
Dëshira e madhe për të parë Shqipërinë e lirë dhe popullin shqiptar që gëzonin të drejtat e tyre dhe të kishin të drejtë të shprehnin lirshëm mendimet e tyre pa pasur frikë se kjo gjë do t’i dërgonte në një burg pa shkak ose do t’i vriste në rrethana misterioze, siç kishte ndodhur me shumë shqiptarë të shquar të asaj kohe. Kjo dëshirë i lindi që në moshën dhjetë vjeçare. Duke pare se si në vjeshtë pjesa më e madhe e prodhimeve shkonte për të pasurit dhe jo të atyre që kishin derdhur djersën duke punuar, Tajarit iu duk e padrejtë kjo gjë, pranaj mori guximin t’i thoshte të atit se nuk ishte e drejtë ajo siç vepronte ai. Që nga ajo ditë ai vazhdimisht mendonte se si t’i ndihmonte njeriut të thjeshtë që vuante, në këtë rast shtresës së varfër. Tajari mendonte se edhe këta njerëz duhet gëzuar të drejtat njerëzore.Pikërisht, ishte kjo gjë që e shtyri atë të ndërmirrte këtë hap të rrezikshëm, duke bërë që të sakrifikojë dhe veten për idealet që kishte për të mirën e atdheut.
Do të ishte BBC-ja, që fshehurazi do të hynte nëpërmjet zërit të tij në shumë shtëpi shqiptare, në periudhën e gjatë të territ stalinist që mbuloi Shqipërinë, që do t’u dërgonte nga larg shqipëtarëve të terrorizuar dhe të demoralizuar frymën e lirisë e të demokracisë. Po ashtu, kontributin e dhënë në të mirën e atdheut Tajari e jep gjatë qëndrimit të tij në Londër, ku mban një varg konferencash nëpër institute të ndryshme për Shqipërinë. Tri vite ishte Sekretar i Përgjithshëm i Pen Clubit të shkrimtarëve në mërgim , që vinin nga shtetet e ndryshme. Pastaj, mbajtja e kontakteve me dashamirë të kombit shqiptar dhe takimet e shpeshta, të cilat i bënte me ta, janë provë e një kontributi të madh nga ana e tij.
Në ditarin e tij, autori nuk nguron të ndalet dhe të shpreh dashurinë e madhe që kishte bashkëshortes së tij, ku thotë se pa të nuk mund ta sheh jetën dhe e krahason me figura hyjnore, duke thënë se ajo është një engjull për të. Ndonëse ishin të martuar dhe kishin një dashuri të pastërt dhe të sinqertë mes tyre, ata nuk kishin fëmijë. Po ashtu, autori shpesh herë konfliktet që i kishte me Kikin tregon se ndodhnin të gjitha për fajin e udhëheqjes së Zogut, sepse sipas tij ai ishte shkaktari i të gjitha konflikteve që ndodhnin.
Po ashtu, gjatë shënimit të kujtimeve të tij, autori nuk nguron të tregojë dhe se si e kishte kaluar ditën, duke u ndalur dhe në detajet më të vogla të jetës, për të vazhduar me takimet e ndryshme me miq dhe intelektualë të njohur.
Nga fillimi deri në fund të kujtimeve të tij të shpalosura, shohim se kemi të bëjmë me një personalitet me ide të qarta atdhetare dhe intelektuale. Këtë gjë e shfaqte vazhdimisht hapur dhe pa nguruar apo pasur frikë ndonjëherë. Kjo gjë dhe një herë na dëshmon se ky autor ishte një atdhetar i madh që ishte në gjendje të sakrifikonte dhe jetën e tij, vetëm e vetëm që bota të dëgjonte se sa vuante populli shqiptar jo vetëm nga pushtuesit që mundoheshin ta copëtonin Shqipërinë dhe t’i nxisnin shqiptarët mes tyre, sepse vetëm kështu më lehtë mund të arrinin në qëllimet e tyre përmes një udhëheqje të tillë.
Pjesën e dytë, autori e nis me titullin “Përsëri në mërgim”, ku tregon gjendjen e tij shpirtërore, pas largimit nga atdheu i robëruar dhe, po ashtu, tregon se kjo nuk ndodhi me dëshirën e tij. Që në fillim të kësaj pjese, shohim zemërimin e autorit, karshi fashistëve dhe pushtimit nga zgjedha italiane e 7 Prillit.
Ndër të tjera, thotë:
“ E para dhe më e tmerrshmja, vuajtjet që pësuam ishte vuajtja morale. Kishim kënduar nëpër libra se humbja e lirisë kombëtare ishte fatkeqësia më e madhe që mund t’i ndodhë njeriut. Kishim dëgjuar kur kishim qenë fëmijë pësimet e të parëve tan nën zgjedhën shekullore dhe vetë kishim vuajtur nga mungesa e lirisë së mendimit. Por të gjitha këto ishin asgjë përpara rrebeshit që na pllakosi pas 7 Prillit…”
Pikërisht ngjarja e 7 Prillit, e shtyn edhe më shumë Zavalanin të bëjë apel për një bashkim kombëtar. Sipas tij, populli shqiptar duhet të kishte një program konstruktiv, pas lirimit të Shipërisë, duke theksuar se primare në programin për qëllimin e përbashkët, duhet pasur disa parime dhe kushte që i japin kuptim luftës për çlirimin e Shqipërisë, ku shton:
“Duhet të shpallim me plot gojën se duam demokraci të vërtetë, ku sovraniteti i popullit të jetë një realitet e jo vetëm një kallëp a gënjeshtër sa për të rrejtur botën…”
Në këtë rast, Zavalani bën thirrje që populli shqiptar të harrojë grindjet dhe problemet e tyre në të shkuarën dhe të bëhen të gjithë së bashku, duke marrë shembuj nga koha e Skënderbeut, që u shpall në Kuvendin e Leshit.
Personalitetin e Tajar Zavalanit, mund ta njohim më së miri, me rastin e dhënies së nderimeve të fundit, kur bashkëpunëtori i tij, Dervish Duma, mban një fjalim prekës dhe flet rreth tij, ku thotë:
“Çdo shqiptar, pa dallim, besimi ose partie, e nderonte për atdhedashurinë dhe patriotizmin e tij të flakët. Kur e thërriste detyra e atdheut, ashtu siç bënë të parët e fisit të tij, Tajar Zavalani kurrë nuk mungoi të gjendet në rradhën e të parëve dhe të vepronte pa frikë… Shokët e tij në BBC-i, ku ai vazhdoi pa lodhje për njëzet vjet, janë dëshmues të shpirtit dhe vullnetit të tij, kur ishte puna për Shqipërinë”.
Përmes ditarit të tij, Tajar Zavalani, na ofroi shumë njohuri për kohën dhe udhëheqjen e mbretit Zog, pastaj për historinë e popullit shqiptar, për zërin e shqiptarëve kudo në botë, për padrejtësitë që iu bëheshin gazetarëve, etj. Dhe është për të ardhur keq, sesi një figurë kaq e shquar e kaq kontributdhënëse, aq rrallë përmendet bashkë me veprimtarinë e tij atdhetare, intelektuale, publicistike.
“Ditari” i Tajar Zavalanit përmbyllet me disa letra, të cilat i kishte dërguar mikut të tij Noqkës, Mbretit Zog, Fan Nolit dhe “Vatrës”, për të përfunduar me një album me fotografi të ndryshme të miqve dhe dashamirësve të popullit shqiptar, si: Mustafa Kruja, Dervish Duma, Edit Durham (gazetare dhe mikeshë e madhe e shqiptarëve), Mary Herbert, Konstatin Qekrezi, etj., si dhe një fotografi të Mbretit Zog dhe këshilltarëve të tij, si: Xheladin Nushi (që ishte një prej sekretarëve të Mbretit Zog), Qatin Saraqi (ish diplomat i Zogut, një kohë ishte edhe këshilltar i tij),, por edhe fotografi të Faik Konicë, Fan S. Nolit, etj.
“Ditari” i Tajar Zavalanit është një vepër e rëndësishme që e pasuron publicistikën shqiptare. / KultPlus.com
Në anën e djathtë të rrugës që çon nga Prishtina për në Podujevë, aty rrëzë Kulinave të Lupçit, rrezatojnë rreze lirie dy monumente përjetësie, dy lapidarë të ngritur mbi gjakun dhe eshtrat e dëshmorëve vëlla e motër: Mentor e Elfete Humolli.
Elfetja e rënë më 1 shkurt të vitit 1990 aty pranë lumit kryeneç të Llapit, kurse Mentori i përjetësuar në Kosharen heroike të kufirit njëshekullor të robëruesit serb, më 21 maj të vitit 1999, ringjallën në kujtesën e popullit shqiptar legjendën e Konstandinit dhe Doruntinës. Konstandini i nënë Sevdijes e i babë Isës, bëri nëntë vjet udhë për të arritur te e motra, e cila ishte ndarë prej tij nëntë vjet më parë, kur në atë ditë të acartë të shkurtit atyre u vlonte gjaku në dej për liri. “Ku është Mentori?” –kishte pyetur Elfetja e plagosur nga brenga për të vëllain, para se t’i mbyllte sytë. Pengun e kësaj ndarjeje, Mentori e mbajti nëntë vjet, duke mos shqitur për asnjë moment shikimin nga vendi ku po pushonte e motra dëshmore. “Vetëm mendojeni vëllezërit dhe motrat e kujt jemi!” – u thoshte ai gjithmonë vëllezërve e motrave të tij, pas rënies së Elfetes.
Dëshmori Mentor Humolli ka lindur më 5 mars të vitit 1976, në një familje me nam të mirë të Lupçit të Poshtëm të Podujevës. Prindërit e tij, Isa e Sevdia, lindën, rritën dhe edukuan me shumë përkushtim pesë vajza e katër djem: Luljetën, Elfeten, Serbezen, Mentorin, Sahadeten, Vlorën, Muhametin, Jetonin e Arianitin.
Në shkollën “Zenel Hajdini” të fshatit kreu shkollimin fillor, kurse në Prishtinë mbaroi shkollën e mesme ekonomike, në rrethanat kur shkolla shqipe në Kosovë ishte shpallur e ndaluar dhe ndaj saj ishte zbatuar segregacioni i tipit racist nga Serbia pushtuese. Pastaj u regjistrua në Fakultetin Ekonomik të Universitetit të Prishtinës, ku krahas studimeve punoi pandërprerë në biznesin familjar ,,NITI’’ me produkte ushqimore me shumicë. Pasi i vdes i ati, Isa, më 1995, Mentori merr edhe rolin e kryefamiljarit, mbi supet e të cilit bie barra e sigurimit të ekonomisë së familjes. Ai përveç që vazhdoi me sukses biznesin e babait arriti të krijoj edhe fabriken e prodhimit të fideve, makaronave dhe shpagetave i cili gjithë makinerin e bleu në Itali dhe lënden e parë e blinte në Maqedoni për të mos u shërbyer nga Serbia. Përveç kësaj barre në ato vite të dekadës së fundit të shekullit 20, ai tregoi një solidaritet të madh duke ndihmuar financiarisht funksionimin e shkollës dhe të arsimit në gjuhën e vet amtare. Ai ndihmoi edhe me bursë të rregullt një numër studentësh, ndihmoi familje të varfëra, familjar dhe mbi të gjitha ndihmoi shumë UÇK-në me ushqim , veshëmbathje dhe para duke vazhduar të njëjtin humanitet si babai Isa i cili në vazhdimësi jetoi dhe ndihmoi rrugën për çështje kombëtare i cili mori pjesë në pajtim të gjaqeve përkrah të madhit profesor Anton Çeta, ndihmoi akademik Ali Aliun, profesor Hazir Shalen , aktivistin Sali Ramadani nga Maqedonia etj. etj. dhe së fundi ne vitin 1995 në moshën 49 vjeç e gjeti vdekjen në një mbledhje te fshatit të lindjes, po në ndihmë të qytetarëve. Mentori si student mori pjesë në protestën e madhe studentore të 1 tetorit 1997 në Prishtinë, si dhe në protestat e muajve në vazhdim të organizuara në mbështetje të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, pas epopesë së Prekazit e të qëndresës së Legjendarit Adem Jashari me familjen e tij.
Këto nuk ishin ballafaqimet e para të Mentorit me instrumentet e forcës të pushtuesit serb. Ai ishte rritur dhe kalitur në flakën e rezistencës së vazhdueshme e të pandërprerë të popullit shqiptar të Kosovës kundër shtypjes dhe sundimit serb, që nga viti 1981. Në kujtesën e tij fëmijërore ishte ngulitur persekutimi nga milicia, i familjes Humolli, nuk ishte rastësi edhe mbajtja e takimit në këtë shtëpi me datë 12 gusht, ku morën pjesë veprimtarë të njohur e intelektualë: Hazir Shala, Ali Aliu Kelmendi, Isuf Dedushaj, Fatos Aliu, Jahir Krasniqi, Sahit Berisha, Mujë Rugova etj. në përpjekje për një organizim mbarë kombëtar, ku të
nesërmen bëhet arrestimi i babait të tij Isës, më 13 gusht të vitit 1991 në shtëpinë e tij nga një rrethim i trefisht i shtëpisë dhe një kontrollë e hollësishme në ora 5:00 të mëngjesit të hershëm . Atë ditë babai i tij Isa i kishte thënë policisë serbe se kurrë më i madh nuk jam ndie, se keni mujt me më arrestu vetem dy veta.
I rritur në frymën e atëdhedashurisë ndonëse i ri vetëm 13-14 vjeçar, ai kishte marrë pjesë edhe në protestat dhe demonstratat e gati dhjetë viteve më parë kundër shtypjes e dhunës serbe, kur Kosovës iu mor me forcë statusi i autonomisë që gëzonte. Mentori kishte qenë në mesin e protestuesve dhe përkrah saj edhe në ditën e rënies të së motrës, Elfetes. “Mentori shpëtoi, e për të tjerët nuk e di!” – i kishte thënë Lulja motra e madhe, e cila po ashtu ishte në mesin e protestuesve, nënës, Sevdisë, pas plojës që kishin shkaktuar vrasësit militarë serbë, më 1 shkurt 1990 në fshatin Lupç.
Dalja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në frontin e hapur të luftës çlirimtare në Kosovë, pas betejës së Ludoviqit në Nëntor të vitit 1997 dhe pas Epopesë së Prekazit në Mars të vitit 1998, e entuziazmoi edhe më shumë djaloshin Mentor Humolli, për të gjitha të zezat e shkaktuara mbi popullin shqiptar gjatë një shekulli të tërë. Mentori ishte i përgatitur edhe fizikisht i cili ushtronte çdo mbrëmje për ta mbështetur luftën çlirimtare, prandaj në çdo minut angazhohej, mendonte dhe vepronte në dobi të kësaj lufte. Babai Isa i kishte thënë nënë Sevdijes vitet kur Mentori ishte i vogël se djali ynë Mentori ushtrinë do ta kryej në Shqipëri, derisa nënë Sevdija brengosej qysh në vegjëlinë e tij. Dhe pikërisht ashtu ndodhi, Mentori ushtrinë e kreu në Shqipëri në Bajram Curr për t’u bashkangjitur luftës së madhe të UÇK-së. Ai kishte informacione të hollësishme lidhur me zhvillimet në terren, sepse djali i axhës së tij, tashmë veprimtar shumëvjeçar i çështjes kombëtare, Fatmiri, ishte i inkuadruar drejtpërdrejt në frontin e luftës, e po ashtu edhe djali i hallës, dëshmori Hyzri Talla. Kishte raporte të ngushta edhe me tezakun e nënës, dëshmorin Mentor Ratkoceri, po ashtu nga Lupçi.
Rënia e Hyzriut, në zemrën e Mentorit shtoi edhe më shumë urrejtjen ndaj armikut dhe gatishmërinë për ta luftuar atë. “Ku të jetë fati e të vdesësh si Elfetja e si Hyzriu!” – thoshte ai sa herë që flitej për luftën dhe sakrificat që i kërkon liria.
Me gjithë deshirën e madhe që kishte Mentori për tu bashkuar në radhët e UÇK-së në zonën operative të Llapit që nga themelimi i saj, ai e sakrifikoi këtë dëshirë duke marr përsipër në atë moshë të re gjithë barrën e familjes së gjerë që të kujdesej për ushqime, veshëmbathje e strehim nga që ishte një ndërmarrës i suksesshëm e qëndronte shumë mirë financiarisht mirëpo pas fillimit të sulmeve nga ajri të NATO-s kundër forcave pushtuese serbe, në mars të vitit 1999, këto të fundit shfrynë tërë dufin shovenist duke zbatuar edhe strategjinë e spastrimit etnik të Kosovës përmes dëbimit me dhunë të shqiptarëve nga vatrat dhe trojet e tyre. Kjo strategji përfshiu edhe familjen e Mentorit, e vendosur në një banesë në Prishtinë, e cila më 4 prill të vitit 1999 u detyrua të shpërngulet për në Maqedoni duke kaluar nëpër ferrin e Bllacës dhe prej atje për në drejtim të Korçës. Mentorit edhe pse i kishte rënë barra e kryefamiljarit ai asnjëherë nuk e arsyetoi veten për të mos iu bashkangjitur luftës çlirimtare saqë iu sos durimi, nuk priti më! E mori ngrykë nënën e i tha “Nënë, atdheu po na thërret”, e nëna e fortë shkëmb se bëri fjalën dy e përqafoi fort e i dha uratën, Mentori mblodhi edhe motrat e vëllezërit e u la fletoren e shënimeve sikur e dinte që po niset për në rrugën e përjetësimit të tij. Bashkë me Fitimin djalin e hallës u nisën për në luftë, e pasi kishte filluar dëbimi në masë e vetmja mënyrë që ti bashkangjitej luftës ishte përmes Bllacës e pastaj të kalonte në Shqipëri, në çastin kur shkel brenda kufirit të Shqipërisë, nga malli dhe ndjenja e atdhedashurisë, emocioni i fortë që po shihte mëmën Shqipëri (që babai Isa vdiq me zhig për ta parë), Mentori përkulet e e puth dheun e tij. Familja e Mentorit (nëna, motrat dhe vëllezërit) ishin vendosur në qytezën e Ersekës.
Ndërsa ai së bashku me Fitim Tallën ia mësyjnë Bajram Currit, ku do të mobilizoheshin në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Meqenëse UÇK-ja kishte filluar zbatimin e operacionit për thyerjen e kufirit, Mentori e Fitimi sistemohen në Pikën e Padeshit. Në ato ditë prilli luftimet në kufi ishin të ashpra, kurse qëndresa e çlirimtarëve shqiptar, heroike. Mentori ishte i vetëdijshëm për faktin se fati i parë për luftëtarin është vdekja, prandaj, në një çast derisa po merreshin me bashkëluftëtarët e rënë, i drejtohet Fitimit me fjalët: “Kështu e ka lufta. Sot këta, nesër ne!”.
Se si ishte Mentori në frontin e luftës si luftëtar rrëfejnë shkokët nga Shkupi, Shaip Zeneli dhe Sakip Fetahi, tregojnë se si Mentori ishte i shkathtë e i përgatitur mirë fizikisht, shumë i dashur e modest. Me shaka tregojnë se Mentori kishte një veçanti ndër ushtarët e tjerë, ai çdo mëngjes do shkonte te kroi për të pastruar dhëmbët gjë që në ato kushte të ashpra lufte bashkëluftëtarëve as që u shkonte ndër mend.
Përballjen me forcat e armikut në zonën kufitare të Koshares, Mentori e vazhdoi rreth një muaj ditë, deri më 21 maj 1999. Në këtë ditë, në rrethana gjithnjë të pasqaruara, zjarrit të topave të forcave pushtuese serbe kundër pjesëtarëve të UÇK-së në këtë pikë kufitare iu shtua edhe një rrebesh sulmi ajror nga aeroplanët e NATO-s. Në zjarrin e këtij bombardimi ra edhe dëshmori Mentor Humolli më 21 maj 1999.
Për Elfeten dhe Mentor Humollin është përgatitur edhe një dokumentar të cilin po ju sjellim më poshtë. / KultPlus.com
“Kisha e “Shën Marisë” në Niçë është një objekt kulti i rrallë i ndërtuar në vitin 1749 mbi gurthemelin shekullor të një kishe të hershme.
Duke sjellë pamje nga kjo kishë, deputetja socialiste Blerina Gjylameti u shpreh se “në këtë monument kulture, natyra e bukur e zonës dhe arkitektura tradicionale ku mbizotëron guri dhe druri, janë harmonizuar aq bukur me njëra-tjetrën. Bashkë me monumente të tjera kulturore dhe natyrore të Gorës i ofrojnë zonës një mundësi të madhe të zhvillimit te turizmit”.
Në malësitë e Gorës, ndodhet fshati Niçë, i cili në shekullin e 18-të ka qenë një prej zonave më të zhvilluara në periudhën e lavdishme të Voskopojës dhe Grabovës, e banuar nga popullsi vllehe.
E njohur nga historia si një qytet mesjetar e krijuar që në shekullin X nga fiset armene (vllahe) dhe vazhdon të mbetet një nga ikonat historike më pak e folur dhe e shkruar për vlerat që mbart në historinë e trashëgimisë kulturore shqiptare.
Niça në të shkuarën ka qenë nga vendbanimet armene më të hershme dhe më të populluara pas Voskopojës, e cila flet për kulturën dhe civilizimin romak e bizantin që mbarte në historinë e saj. Ajo ka qenë dhe një nyje lidhëse në rrugën e vjetër “Egnatia”, ku njëra nga degët kalonte në Grabovë dhe shtrihej pastaj drejtë Shqipërisë së Mesme dhe asaj verilindore.
Nga lavdia e dikurshme ka mbetur vetëm Kisha e Shën Marisë ndërtuar sipas mbishkrimit në vitin 1749, një nga 3 urat e vjetra dhe derstila në afërsi të saj.Kisha e rishpallur monument kulture në vitin 2015 është një dëshmi e qartë e qytetërimit, dhe zhvillimit, e restauruar në fillim të luftës të parë botërore nga vullnetarët e trupave franceze dhe banorët e zonës në mënyrë naive, sot ndodhet në një gjendje jo të mirë. Piktura murale në brendësi të saj shfaq disa skena të rralla dhe unike, të pikturuara nga Vëllezërit Jeromonahu dhe autorë të tjerë të panjohur. /atsh / KultPlus.com
Mbrëmë, në natën e dytë të gjysmëfinales në skenën e Eurovision-it, performoi edhe Anxhela Peristeri, e cila në këtë edicion përfaqëson Shqipërinë, shkruan KultPlus.
Peristeri me këngën e saj ”Karma” ka ngjallur emocione të mëdha tek publiku, duke u bërë ndër këngëtaret më të përfolura të Eurovisionit.
Pas performancës, Anxhela arriti që nga votat e publikut dhe jurisë profesionale, të sigurojë finalen.
Përkundër asaj që dukja e Anxheles u pëlqye nga shumëkush, shkrimtari nga Shqipëria, Liridon Mulaj ka kritika për këtë pjesë.
Sipas tij, veshja ishte copy-paste nga divat botërore, nuk kishte origjinalitet dhe traditë që përfaqësonte Shqipërinë.
“Nuk do shume mend e as kalem me kuptue se veshjet e perfaqesuesve ne Eurovision jane te marra copy paste nga JLo, Beyonce apo ndonje dive tjeter boterore. Autenticitet zero! Origjinalitet tradite zero! Me ka mbete ora te Rona Nishliu dhe Suus-i i saj i mrekullueshem. Zor se mund ta kapercejme ate preformance ne shume vite te ardhshme”, ka shkruar Mulaj në faqen e tij në Facebook. / KultPlus.com
Shiu pranveror, shoqëruesi ynë i veçantë në hyrje të kufirit të Shqipërisë kishte kapluar atmosferën në një mbizotërim të lehtë të pikave të cilat binin lehtësisht mbi dritaret tona e që njëkohësisht pamjet e bukura të reve kishin zënë tërësisht vendin e tyre në qiell, por ketë herë jo në formën e tyre të zakonshme, por ato frymonin në hapësirën personale të maleve të larta të cilat jepnin një përshtypje se po bashkoheshin dy botë krejtësisht të ndryshme në një mjegullinë të vetme që nuk po i dukej as fundi e as fillimi, shkruan KultPlus.
Tokat e shtrira e të punuara në vija dëshmonin se bujqësia është aq e pasur ku së bashku me natyrën që posedonte një gjelbërim herë të errët, herë të çelur e herë një e gjelbër e pa identifikuar dhe shtigjet e vogla të rrezeve që depërtonin pingul vende-vende në shkëmbinjtë përreth, në një ndërlidhje me trazirën e ëmbël të shiut dhe lulet shumëngjyrëshe të cilat dalloheshin akoma më shumë kur ngjyra e tyre gjallërohej nën pikat e shiut, këtë peizazh në hyrje të Shqipërisë e bënte akoma më të bukur për ta shijuar e sidomos kur vrojtohet behari që po binte dalëngadalë mbi një fund që ishte e pamundur ta kapje.
Ndalesa jonë e parë në qytetin e Durrësit, i vendosur në brigjet e detit Adriatik dhe i cili jo vetëm që ka një histori të jashtëzakonshme por ngërthen në vete imazhe të veçanta ku pas çdo blloku të banesave në një shtrirje të gjerë mund të admirohet pamja e detit e cila nga larg dukej se sapo kishte filluar shkëlqimin e portretit në një përndritje të ngrohtë por që në të vërtetë nga afër këto valë dinake sa vinin e u rritnin në një epërsi vrazhdësie që shkrihej në breg duke formuar një ikonografi të tyre dhe duke na dhënë një iluzion se këto valë të cilat përplaseshin sa andej e këtej, kanë jetë dhe po njëlloj si kujtimi ynë për dikë, edhe ato jetojnë në përjetësi.
Ndërsa, në mesditë atëherë kur dielli bëhet gati për ta lëshuar fronin e tij, në një tingëllimë mjalti që po ngjyroste kanvasin e zakonshëm të qiellit të kaltër në një ngjyrë rozë e cila po jetësohej përnjëherë duke pikturuar kështu ndjenja entuziaste me një pendë delikate në një spikatje mbretërore që na kishte zënë rob në mbështjelljen magnetizuese të perëndimit. Ndërkohë , aty pranë, siç pamë mund të zhvillohen edhe sporte të ndryshme si ‘kitesurfing’.
Tani, nisja për në qytetin e Vlorës, qyteti bregdetar në jugperëndim të Shqipërisë, na zuri në një adrenalinë të këngëve shqiptare që si dukej na bëri gati për atë se çfarë do të pasonte më vonë. Hyrja e këtij qyteti i cili ka përballë një mal shtatë lart që ishte prezent në çdo kënd ku sytë arrinin të shihnin dhe së bashku me shtëpitë e boshatisura që dhuronin kënaqësi estetike, rrugicat e ngushta me kalldrëm, dyqanet e vogla të vendosura radhazi në dy anët e rrugës të mbushura me suvenire, palmat që nga larg shtriheshin në pëllëmbë të dorës, e shndërronin Vlorën në një klithmë renesance të antikitetit klasik, aty ku parajsa e shtatë magjepset e rrëmbehet pas mëkatit ngazëllues të ekstazës mistike.
Ecjet përgjatë qytetit të Vlorës, shijimi i ushqimit tradicional në gërshetim me atë detar dhe italian, pemët e vendosura në një vijë vertikale, dashamirësia e vlonjatëve, plazhet e shumta, monumentet kulturore, brigjet e pakrahasueshme, deti trazues e tufat e kafshëve që dilnin papritmas në një befasi të dëlirë si dhe përmes peizazheve të këndshme, mund të përjetohen në një rilindje njerëzore ku zgjuarsia, bukuria dhe e vërteta përjetohen në një afsh lirik.
Gjatë ecjes në këtë qytet unik, një kafene mjaft e veçantë e cila dallohet direkt përballë teatrit ‘Petro Marko’, aty ku u shënua historia e themelimit të Teatrit Profesionist të Dramës, e titulluar me emrin ‘Poema Bistro’, ofronte një rehati përmes soditjes së dizajnit bohem, shijimit të ushqimit tradicional, duke filluar nga mishi i pulës me patate dhe qofte, salca e djathit dhe qepëve, buka me vaj ulliri dhe erëza, djathërat e ndryshëm, sallama e pjekur në skarë, makarona, qofte, sallatat e deri tek verërat diversive e në veçanti e bardha që papritmas të bënte pas vetes. Ndërkohë , për të apasionuarit e pianos, për ata që personalisht nuk kanë pasur mundësi ta ndjejnë magjinë që instrumenti sjell, ekzistonte mundësia që të krijonin një interpretim çasti që lehtësisht mbahet mend në rrënjën surreale të kujtimeve.
Gjithashtu, hapja zyrtare e sezonit turistik veror në Vlorë u shënua me koncertin nga artistët si: Marsela Çibukaj, Bruno dhe Klajdi Haruni. Ky koncert mblodhi rreth vetes qytetarë dhe vizitorë të shumtë duke nisur nga moshat më të vogla e deri tek të moshuarit që po shijonin këngët shqiptare duke kërcyer e argëtuar jashtë mase. Malli për të parë një turmë të tillë i gjeti edhe banorët e shtëpive të afërta në ballkonet e dritaret e tyre duke dëgjuar këngë të vjetra shqipe ku ndër to ishte edhe kënga ‘E dehun jam’ nga bilbili i Kosovës Nexhmije Pagarusha, këngë kjo që në brendësinë tonë solli një qetësi shpirtërore.
Kurse, aty ku shtrihet prehri i shkëmbinjve që rrahet ëmbëlsisht nga tundimi i dallgëve manipuluese, ndodhet edhe vija bregdetare e Vlorës e pasuruar me ujërat e detit të kristaltë që ngjason me atë të ‘Côte d’Azure’ në Francë, pikërisht për arsye se ky peizazh ofron paroksizëm poetik, një burim frymëzimi ku krahnori i zjarrmisë pushon nën hijen modeste shpirtërore.
Gadishulli i Karaburunit ka formën e një harku në një gjatësi rreth 15 km që përqafon një peizazh natyror me bregdetin e përthyer, lëndinat e vogla që zbresin deri poshtë, gjiret e shumta dhe të fshehura, kullotat e pasura dhe gëlqerorët e periudhës së paleogjenit ku shikuesi lehtësisht përmes një udhëtimi me anije, mund ta admirojë këtë copëz gjigande e cila pranon puthjet e shumta të ujit përreth. Ndërkohë, në skajin veriperëndimor të Karaburunit, ndodhet Kepi i Gjuhëzës, pika më perëndimore e Shqipërisë ku është e vendosur shpella e Haxhi Alisë, aty ku rrezet e diellit nuk kanë prekur asnjëherë dhe syri i njeriut humbet në lartësinë dhe bukurinë e mahnitshme të saj që duket sikur zotëron një errësirë e cila frymon si gjurmë e vazhdueshme e këtij Gadishulli.
Ky port është i mbushur me anije të vogla të cilat pushonin afër bregdetit në një vijë çoroditëse, ofronin një pamje ku edhe shkrepja e fotografisë më të bukur nuk do të mund ta përçonte emocionin e huazuar për pak çaste nga soditja e bukurive natyrore dhe fluturimit të shpendëve që formonin një trajektore lëvizëse në horizontin përvëlues të venitjes që fishket në papërfytyrësinë e çiltër.
Ky udhëtim që i bashkoi gazetarët e Kosovës për një eksplorim të veçantë, na dërgoi për qëndrim dhe vizitë në disa hotele që ndodhen në qytetin e Vlorës, si: Albanian Star Hotel, Harmonia Hotels Group, Regina Garden Hotel dhe Kraal Hotel. Ndërsa, i pranishëm me ne gjatë gjithë udhëtimit ishte edhe drejtori Azem Bujupi nga portali ”Trip to Albania”, i cili do të hapet zyrtarisht më 30 maj të këtij viti.
Po ashtu, kryetari i Bashkisë së Vlorës, Dritan Leli në një prononcim për të gjitha mediat kosovare të pranishme është shprehur se në muajt në vazhdim asgjë nuk do të duket më njëlloj në Vlorë.
“Ne kemi bërë një projekt të ri me Qeverinë Shqiptare dhe Fondin Shqiptar të Zhvillimit që do të ndërrohet tërësisht zona e plazhit të vjetër. Kur unë kam qenë fëmijë, ajo që ishte zona e prindërve dhe gjyshërve tanë, ishte pikërisht kjo këtu”, thotë Leli.
Sipas tij, pandemia gjunjëzoi globin por shqiptarët qëndruan bashkë për të mbajtur gjallë ekonominë e turizmit sepse të gjitha investimet që bëhen kanë nevojë për klientë dhe klientët kanë nevojë për mikpritje, shërbime dhe atraksione të vërteta në vijën bregdetare të Vlorës.
Në fund të këtij udhëtimi është nënshkruar edhe një marrëveshje bashkëpunimi nga portali ‘Trip to Albania’ dhe Bashkisë së Vlorës ku synohet promovimi masiv.
Aktivitetet e ndërmarra nga ky udhëtim janë mundësuar nga ’’Trip to Albania’’ dhe Asociaconi i Gazetarëve të Kosovës.
E themeluar në shekullin VI p.e.s., fillimisht me emrin Aulona, Vlora është qytet i lashtë ku është shpallur Deklarata e Pavarësisë shqiptare më 28 nëntor 1912 dhe konsiderohet si njëri nga portet kryesore të Shqipërisë dhe qyteti më i rëndësishëm ekonomik dhe kulturor i Shqipërisë jugperëndimore, andaj turizmi në këtë pjesë është joshja kryesore për një vizitë në tërë Shqipërinë që pasuri dominuese e ka natyrën dhe historinë. / KultPlus.com
Lou Andreas-Salome ishte shkrimtare e psikologe ruse dhe shumë e dhënë pas filozofisë së Nietzsche-s. Në maj të vitit 1882 Lou dhe Nietzsche u takuan për herë të parë gjatë një udhëtimi në Itali, së bashku edhe me shokun e Nietzsche-s, Paul Ree – njëherit i dashuri i Lou-s. Por Nietzsche do të dashurohej marrëzisht në Lou-n.
Letra më poshtë është e asaj kohe:
Të dashur, Lou dhe Rée
Të mos i’u mërzisin shpërthimet e mia prej “megalomani” apo të “egos sime të lënduar” – madje edhe nëse një ditë do të ndodh që këto të më kushtojnë me jetë për shkak të disa pasioneve apo të ngjashme. Sadoqë nuk ia vlen për t’u brengosur aq shumë për këto gjëra.
Çfarë rëndësie kanë fantazitë e mija tek ju? (As të vërtetat e mija nuk kanë pasur rëndësi për ju deri më tani.) Të dy po më konsideroni si një gjysmë të çmendur dhe i marrosur plotësisht nga vetmia e gjatë.
Në këtë gjendje dëshpërimi dhe ndjeshmërie të lartë kam ardhur pas marrjes së një doze të madhe opiumi. Por, si pasojë, në vend që ta humbisja arsyen, më duket se të pakten më është kthyer ajo. Meqë ra fjala, unë kam qenë vërtetë i sëmurë prej disa javësh; dhe nëse ju them se kam kaluar këtu njëzet ditë në mot të ftohtë (si ai në liqenin Orta), nuk kam çfarë të shtoj më shumë.
Miku im Ree, thuaj Lou-s të më fal për të gjitha. Kështu, ajo do të më jepte mundësinë që edhe unë ta fal atë. Deri atëherë nuk kam për ta falur. Është më vështirë të falësh një mik se sa një armik.
Dhjetor, 1882
Përktheu dhe përshtati: Arian Musa. / KultPlus.com
Parlamenti Evropian dhe Këshilli i BE-së kanë arritur marrëveshje për krijimin e certifikatave digjitale për qytetarët e BE-së, që nga korriku do të duhej t’ua lehtësonte mënyrën e udhëtimit në vendet e BE-së.
Marrëveshja është arritur pas katër raundeve të bisedimeve të Parlamentit Evropian dhe vendeve anëtare, e bazuar në propozimin e Komisionit Evropian do të aplikohen certifikatat digjitale që do të “hapin kufijtë”, që do të pranojnë të gjitha vendet anëtare dhe që do të ofrojnë informacionet e nevojshme për vaksinim siç është posedimi i antitrupave apo testi negativ PCR, transmeton Telegrafi.
Në Bruksel kanë bërë të ditur se në marrëveshjen e mbrëmshme është hapur rruga “për certifikatën e përbashkët digjitale evropiane që do të jenë të gatshme deri në korrik”.
Komisioni Evropian është angazhuar që të ndajë 100 milionë euro në kuadër të mekanizmave për përkrahje emergjente për ta pasur qasje në testet ekzistuese anti-COVID.
Certifikata e gjelbër digjitale, nganjëherë jozyrtarisht e quajtur pasaporta COVID, do të mundësojë që kudo në BE përmes leximit të kodit QR, të kontrollohet certifikata që tregon nëse bartësi i saj nuk është i infektuar.
Janë paraparë tri mënyra që mund ta dëshmojnë këtë. E para, që personi është vaksinuar kundër COVID-19 apo që i sëmuri nga coronavirusit kohë më parë konsiderohet i mbrojtur nga antitrupat, e nëse nuk është vaksinuar dhe nuk ka antitrupa të mjaftueshme, duhet të ketë testin “e freskët” negativ PCR.
Me konfirmime të tilla, personat do të mund të kalojnë kufijtë mes shteteve anëtare të Bashkimit Evropian, pa iu nënshtruar masave të rrepta kufizuese që deri më tani kanë qenë në fuqi, siç ishte testimi apo vetëizolimi.
Kjo marrëveshje do të duhej të ishte në fuqi në një periudhë 12 mujore. E shtetet anëtare duhet t’i pranojnë certifikatat që i kanë lëshuar vendet e tjera anëtare dhe atë për vaksinat e miratuara në BE. Aktualisht vaksinat e miratuara në vendet e Bashkimit Evropian janë Pfizer, Moderna, AstraZeneca dhe Johnson & Johnson.
Personat që nuk kanë “ceritifikata” të tilla nuk do të mund të udhëtojnë. /Telegrafi/ KultPlus.com
Pavijoni i Republikës së Kosovës do të inaugurohet sot në kuadër të ekspozitës së 17-të Ndërkombëtare të Arkitekturës në Bienalen e Venedikut.
E titulluar “Containporary”, ekspozita e Kosovës në këtë Bienale është ideuar dhe kuruar nga arkitekti dhe artisti Maksut Vezgishi.
Kujtojmë që tema e përgjithshme e Bienales është “How will we live together”
Komisioner i Republikës së Kosovës është Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, përfaqësuar nga Jehona Shyti.
Inaugurimi zyrtar i Pavijonit të Republikës së Kosovës do të bëhet nga Ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku në Arsenale.
I pranishëm në inaugurim do të jetë edhe Ministri i Mjedisit, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës, Liburn Aliu, si dhe Ambasadorja e Republikës së Kosovës në Romë, Lendita Haxhitasim. Pavionin e Republikës së Kosovës mund ta gjeni në këtë LINK. / KultPlus.com
Pushtimi osman i fillimit të shekullit të XV, i territoreve shqiptare shkaktoi një tjetër valë të re emigrimesh të dhimbshme. Rënia e qyteteve arbërore nën këtë sundim dhe egërsia e pashembullt e pushtuesit lindor detyroi largime të reja drejt Mbretërisë së Napolit, Venecia, Gjenova dhe më gjërë. Por, edhe më masive qenë emigrimet e popullisë arbërore drejt Italisë, në fundin e shekullit të XVI, mbas vdekjes së Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, dhe rënies përfundimtare të territoreve arbërore nën sundimin osman.
Për Lek Dukagjinin, këtë personazh të rëndësishëm të rezistencës antiosmane, këtë aleat të Heroit tonë Kombëtar dhe kodifikues të një monumenti të rëndësishëm ligjor, “Kanunit”, historiografia dhe fondet arkivore dokumentare, pas vitit 1481, nuk japin më asnjë informacion.
Ç’ndodhi me të dhe familjen e tij pas pushtimit osman? Ku shkoi, ku u vendos dhe ç’gjurmë la dera e Dukagjinëve në udhët e largëta të emigrimit? Asnjë burim nuk na ka bërë me dije gjer më tash për fatin e të parit të Dukagjinëve apo të pinjollëve që ai la pas!!!
Në këtë pjesë të dytë, do të tregojmë për herë të parë se ku përfundoi një nga princërit më të shquar të Arbërisë dhe një nga personalitetet më të shquartë epokës Skënderbejane, Lekë Dukagji dhe fisi i tij.
PETER STOKA, NJERIU QË ZBULOI GJAKUN E ARBËRIT NË KOPER-SLLOVENI
“Jam befasuar dhe habitur njëkohësisht, – shkruan ai, – si është e mundur që një histori kaq e pasur, të cilën e kanë bërë dhe ndërtuar familje dhe breza të tërë shqiptarësh në Koper, që kanë dominuar në Istër e gjetkë, është harruar dhe nuk i është kushtuar vëmëndje, më keq akoma është injoruar apo mohuar gjer në skajshmëri!!!…” Duke shkuar edhe më tej në hulumtimet e tij, Stoka shkruan: “Vetë Justinopolit, sikundër kishte emrin e tij të hershëm qyteti i Koperit, lidhet me fisin lindor të Justinjanit. Pasuesit e tij që e themeluan këtë qytet ishin shqiptarë”.
Në këtë mënyrë Stoka thellon evidencat tona historike më fakte krejt të panjohura për ne, duke na bërë me dije se valët emigratore të shqiptarëve, në shekujt e parë pas Krishtit, kanë qënë themeluesit e një porti të rëndësishëm dalmat sikundër është Koperi.
Një numër tjetër dokumentesh arkivore, me vlera të patjetërsueshme historike për Arbërinë mesjetare, farën e arbërit dhe praninë arbërore në këto anë gjendet në mjaft arkiva, bibloteka, kisha dhe komuna të Istrias dhe qytetit të Koperit. Ato bëjnë me dije se qysh në shekullin e 13, nën sundimin e hershëm venedikas të brigjeve dalmate gjejmë prezencën e familjeve fisnike shqiptare Albanese dhe Albani, Brati dhe Bruni
Kështu familja Albanese është registruar në listën e fisnikëve titullarë të qytetit të Koperit më datë 1. 3. 1431. Ndoshta për shkak të kësaj familje të njohur fisnike arbërore të vendosur në Koper apo për shkak të pranisë së madhe të shqiptarëve në këtë zonë të qytetit, njëra nga rrugët ishte ëmërtuar dhe mban edhe sot e kësaj dite emrin “Calle Albanese”.
ÇFARË NDODHI DHE KU SHKOI FAMILJA E PRINCIT TË NJOHUR LEK DUKAGJINI?
Ndër faktet dhe gjetjet e shumnta, me mjaft interes, që ka sjellë dhe vazhdon të sjellë me pasionin e tij Peter Stoka, për gjakun e emigruar arbëror në këto anë janë dokumentet me vlera unike edhe për familjen e Dukagjinëve. Askush nuk na kishte identifikuar gjer më tani se ku shkoi mbas pushtimit Osman të Arbërisë, Princi i njohur shqiptar, burri që qau në mënyrë mbreslënëse vdekjen e Heroit tonë Kombëtër-Skënderbeun, princi Lek Dukagjini.
Këtë na e zbulon përmes hulumtimeve të tij Peter Stoka: “Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, – shkruan ai, rënies së Krujës dhe Shkodrës (1479), ngjarje që shpunë gjithë territoret e Arbërisë në duart e osmanëve, eksponentët e familjeve më të rëndësishme fisnike të atyre anëve, ndër të cilët edhe Dukagjinët e fuqishëm, apo edhe Aranitët dhe Muzakajt në jug qenë të detyruar të braktisin atdheun e tyre, duke emigruar një pjesë e tyre edhe në Istrian Venedikase …. Duke filluar nga gjysma e dytë e shekullit të XV, popullsi shqiptare erdhën dhe u vendosën në Istria, duke formuar kështu një grup të rëndësishëm luftëtarësh ushtarakë dhe pak më vonë edhe fisnik.
Duke pasur parasysh faktin se disa nga familjet e emigruara u takonin dyerve të fisnikëve shqiptare, që mbanin tituj të njohur në hirarkinë perandorake, që gëzonin një status të privilegjuar social, madje ata kishin edhe heraldikën (stemën e tyre familjare), Republika e Venedikut që zotëronte këto anë u dha të ardhurve dinjitetin dhe pozicione me rëndësi politike dhe ushtarake në vendet e reja të të qëndrimit…
Shembull tipik është ai i Gjon Dukagjinit, nipi i Lek Dukagjinit (Gjoni ishte djali i vëllait të Lekës, pasi vetë Leka nuk kishte fëmijë), të cilit iu dha funksioni i “Kështjellarit të fortesës së San Servolos” dhe bashkë me to një numër posedimesh dhe feudesh. Ishte koha kur ushtritë numeroze osmane avanconin përmes luftimeve të përgjakshme drejt Venecias dhe sulmet e tyre në Friuli e kishin bërë më kërcënues invazionin e pritshëm. Pikërisht në këtë kohë, në këto anë me rëndësi ushtarake dhe strategjike Venediku i beson këtij princi këtë fortesë…”
Në fondet e arkivit dhe të biblotekës shteterore të këtij qyteti gjenden aktet ligjore që dokumentojnë funksionin dhe zotësinë e Dukagjinëve jo vetëm si kështjellar i San Servolos por edhe trashëgimin e tirujve dukë të marë me vehte nga trojet arbërore. Në to gjendet një numur I madh dhe I pasur letërkëmbimi dhe dokumentacioni për mardhëniet e tyre me Venedikun e më gjërë, pema e tyre gjenealogjike si dhe mjaft dëshmi për veprimtarinë e tyre në ato anë, sigurisht të gjitha ato të panjohura gjer më tani.
Sidoqoftë, pa vazhduar gjatë, në historinë e kësaj familjeje dhe pinjollëve të shquar të Dukagjinëve, e cila ishte shumë e pasur dhe prezente në jetën politike dhe atë ushtarake, nga shekulli i XV gjer në shekullin e XIX në këto anë, duhet thënë se ka në mënyrë të mjaftueshme dokumente unikale arkivore, të dhëna, dorëshkrime dhe botime me mjaft interes që ndricojnë shumë cështje me interes edhe të familjeve të tjera fisnikësh të panjohur shqiptarë dhe të historisë së emigrimeve të mëdha shqiptare apo cështje të tjera me rëndësi historike për vendin tonë.
Në stemën e saj të trashëguar në Koper, familja Dukagjini ka një dorë e cila shtrëngon një gjarpër, e kurorëzuar në pjesën e sipërme me dy yje me pesë cepa. Studjuesit nuk kanë mundur të shpjegojnë dot domethënien e këtij relivi. Gjykojmë se simbolika e dorës që mban të mbërthyer një gjarpër vjen nga legjenda e Pirros të Epirit, të cilin e mbanin si heraldikë edhe familje të tjera fisnikësh shqiptarë, sikundër ajo e Buajve dhe Spatajve. Sipas mitit të trashëguar, Piros kur ishte i vogël i kishte shkuar në djepin e tij një gjarpër, të cilin në manyrë instiktive ai e kishte mbërthyer me dorë dhe e kishte shtrënguar aq fort sa e kishte mbytur, një simbolikë kjo për të treguar forcën dhe fuqinë e tij dhe origjinën gjysëm hyjnore.
TË TJERË PRINCA SHQIPTARË NË KOPER, ISTRIA DHE KAPODISTRIA Por, Koperi dhe bregdeti i Istrias nuk ishte një gji i ngrohtë që priti vetëm familjen fisnike të Dukagjinëve! Cuditërisht, edhe përpara këtij emigrimi ai ka pritur valë të tjera emigratore shqiptare, të panjohura gjer më tani nga historiografia e jonë, të cilat kanë bërë emër dhe lënë gjurmë në këto anë.
Familja Albanese dhe Albani Ndër to renditen familjet fisnike të kontëve Albaneze dhe Albani, të cilësuara në dokumentet latine të kohëve si familje të ardhura nga Arbëria në fillimet e shekulllit të XII. Pikërisht për shkak të njërit prej figurave të njohura fisnike të kësaj familjeje, Jeronymus Albaniensis dhe familjeve të shumta shqiptare që popullonin këto tre shekuj Koperin, ka marë emrin edhe njëra nga rrugët e qytetit emrin “Rruga e Shqiptarëve”. Në portën hyrëse të vilës që banonte kjo familje ruhet edhe stema (heraldika) e saj e cila ka figurën e një luani që mban një shpatë në dorë.
Familja Brati Në qytetin e Koperit u vendos në fillimet e shekullit të XIII edhe familja fisnike e kontëve shqiptarë Brati. Në vitin 1329 gjenden të evidentuar në dokumnetet arkivore të kohës dy figura me shumë emër të kësaj familjeje Gregorio dhe Sardo Brati. Në vitin 1423 një pinjoll i shquar i kësaj familjeje, Gasper de Brati pranohet në Këshillin e Fisnikëve dhe në vitin 1431 Republika e Venedikut u konfirmoi pjestarëve të familjes Brati titullin e Kontit. Në vitin 1630 nga dera e Bratëve shfaqet një zonjë me emër të madhe, Kontesha Brati, e cila është vlerësuar një nga zonjat më të cmuara dhe më të arsimuara në Kopër e cila kishte në posedim Pallatin në lagjen e Shën Klarës. Në pemën gjenealogjike të kësaj familjeje renditen edhe një numër figurash të srhquara në fushën e politikës, diplomacisë, institucioneve fetare, kulturës, etj. Të fundmit emra të kësaj familje mbërijnë në Koper gjer aty nga mesi i shekullit të XIX.
Familja Bruni Një tjetër famije shqiptare e vendosur në Koper që ka lënë gjurmë në jetën e këtij qyteti dhe më gjërë është edhe ajo fisnikëve Bruni, të ardhur nga qyteti i Tivarit në shekullin e XVI dhe që mbanin titullin e Kontit. Me të mbritur në këtë vend, kryetari I familjes Bruni u pranua në Këshillin e Fisnikëve të qytetit, duke ruajtur kështu titullin e trashëguar nga tokat arbërore. I vëllai i tij Giovani Bruni ishte Arqipeshkv në Ulqin në vitin 1581. Nga kjo familje kishte dalë edhe poeti i njohur Antonio Bruti.
Familja Karpacio Për këtë familje me interes të madh për kulturën tonë, cuditërisht kemi ditur fare pak, vetëm faktin se piktori i madh i Rilindjes Italiane, Vitorio Karpacio ishte me origjinë nga Arbëria, se ai i kishte dhuruar “Scuola di Albanesi” disa tablo. Nga hulumtimet e fundit, të para disa viteve kishim konkluduar se në tablot e tij, në mënyrë të përsëritur, gjendej një personazh, që na shpinin në përfundimin se është Heroi ynë Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Nga hulumtimet në arkivat dhe dokumentacionin historik në qytetin e Koperit rezulton se Familja Karpacio, në fundin e shekullit të XV ishtë shpërngulur nga Venecia ku ishte vendosur për vite me radhë pas emigrimit nga trojet e Arbërisë, mbas pushtimit Osman, dhe duket se vetë piktori i famshëm ka ardhur dhe është vendosur vetë në këtë qytet, aso kohe me prezencë të madhe shqiptarësh.
Në vetë Katedralen e këtij qyteti gjenden edhe sot tablo mahnitëse që zbukurojnë veprat murale të këtij objekti kulti. Nga këto dokumente mësohet gjithashtu se edhe vetë i biri i piktorit të famshëm, i cili quhej Benedetto ishte gjithashtu një piktor me emër dhe vepra të cmuara. Gjitmonë sipas dokumenteve të arkivit të këtij qyteti, pinjollët e fundit të kësaj familjeje janë shuar në vitin 1817 me vdekjen e Antonio Karpacios, një burr i kulturuar, antar i Arkadave Romake, i njohur me pseudonimin Carippo Megalense.
Por, në listën e familjeve fisnike në këto anë renditen edhe të tjera emra mes të tjerëve ajo e kontëve Borisi, pasardhës të mbesës së Gjergj Kastriotit, të vendosur ne Koper dhe martuar me farën Dukagjinëve, etj.
Duke e mbyllur këtë shkrim përmbledhës duhet të nderojmë një prej emigrantëve të sotëm shqiptarë, Heset Ahmeti, i cili mbështet me të gjitha mundësitë e tij hulumtimet, kërkimet dhe identifikimin e tërë gjurmëve që lanë shqiptarët në këto anë, kontributin dhe vlerat të cilat pasurojnë gjeografinë e historisë tonë ende të panjohur.
Nga Prof. Irakli Koçollari / Diaspora Shqiptare. / KultPlus.com
BBC nuk arriti standardet e saj të larta të integritetit dhe transparencës mbi intervistën e Martin Bashir në 1995 me Princeshën Diana. Është ky përfundimi i një hetimi të drejtuar nga gjykatësi në pension Lord Dyson.
Z. Bashir veproi në një mënyrë “mashtruese” dhe falsifikoi dokumente për të marrë intervistën dhe hetimi i brendshëm i BBC-së për atë që ndodhi në 1996 ishte “fatkeqësisht i paefektshëm”, thuhet në raport.
BBC dhe z. Bashir të dy kanë kërkuar falje, ndërkohë që BBC tha se raporti tregoi “dështime të qarta”, duke pranuar se duhej të kishte bërë më shumë përpjekje për të arritur në fund të asaj që ndodhi në atë kohë.
Z. Bashir tha që tallja me dokumentet “ishte një gjë idiote” dhe ai u pendua, por tha që ata nuk kishin asnjë ndikim në vendimin e Dianës për t’u intervistuar.
Gjykatësi Lord Dyson zbuloi se z. Bashir mashtroi vëllain e Dianës, Earl Spencer, duke i treguar atij dokumentet false për të fituar besimin e tij në mënyrë që ai ta prezantonte z. Bashir me princeshën Diana.
“Duke fituar akses te princesha Diana në këtë mënyrë, z. Bashir mund ta bindte atë të pranonte të jepte intervistën”, zbuloi raporti.
Hetimi tha se Z. Bashir më vonë kishte gënjyer kur u tha menaxherëve të BBC se nuk i kishte treguar askujt dokumentet false.
Në një deklaratë, Z. Bashir kërkoi falje për talljen me dokumentet, por tha se ai ishte “jashtëzakonisht krenar” për intervistën.
Ai tha: “Deklaratat bankare nuk kishin asnjë lidhje me zgjedhjen personale nga princesha Diana për të marrë pjesë në intervistë.
“Provat e dorëzuara në hetim me shkrimin e saj të dorës (dhe të botuara krahas raportit sot) e konfirmojnë pa dyshim këtë, dhe provat e tjera bindëse të paraqitura Lord Dyson e përforcojnë atë.”
Hetimi gjithashtu ka publikuar, për herë të parë, shënimin e shkruar nga princesha në dhjetor 1995.
Ishte hera e parë që një mbretëror kishte folur kaq hapur për jetën në Familjen Mbretërore. Ajo foli për martesën e saj të palumtur me Princin Charles, punët e tyre dhe buliminë e saj. / KultPlus.com
Bergita Curri është gruaja që ekzaminon viktimat e dhunimeve seksuale në Kosovë. Nëpër dorën e saj kanë kaluar raste ndër më të tmerrshmet të dhunimit të të miturve. Curri thotë se më së shumti raste të tilla kanë ndodhur nëpër familje, në shtëpitë e viktimave apo edhe të dhunuesve.
Janë plotë 100 viktima të dhunës seksuale që brenda një viti kanë raportuar rastet e tyre, por që besohet se ky numër mund të jetë jashtëzakonisht më i madh. Pas ekzaminimit të tyre, viktimat mbetën në mëshirën e fatit pa përkrahje institucionale.
Dhuna seksuale cilësohet të jetë një prej krimeve më së paku të raportuara në Kosovë.
Por, ato raste të cilat raportohen duhet të ndjekin fillimisht një procedurë legjislative.
Viktima e dhunës seksuale duhet të kalojë në fillim nëpërmjet një procedure të raportimit në Policinë e Kosovës, e pastaj me urdhër të Prokurorit viktima dërgohet për ekzaminim në Institutin e Mjekësisë Ligjore në Prishtinë.
Bergita Curri, specialiste në këtë institucion ka treguar në detaje lidhur me ecurinë e punës që rrjedh gjatë ekzaminimit që i bëhet një viktime të dyshuar për dhunë seksuale.
“Ne jemi në kujdestari prej 24 orëve në 7 ditë të javës. Në çfarëdo kohe mjeku kujdestar vjen edhe e bën ekzaminimin në mënyrë që të mos humbet kohë e cila është shumë e vlefshme për ruajtjen e provave që janë thelbësore për rastet e dhunës seksuale. Ne mandej e dërgojmë raportin te Prokurori dhe Policia dhe ata i ndjekin procedurat e mëtejme”, tha Curri.
Për ekzaminimin e dhunës seksuale ky institucion ka pranuar viktima duke filluar nga mosha 2-3 vjeçare. Derisa, sipas Currit, fëmijët e moshave më të prekura janë nga 11 deri në 16 vjeç.
“Ne kemi pasur viktima prej moshës 2-3 vjeçare e deri në moshat e shtyra. Ka numër të caktuar të këtyre rasteve. Statistikisht neve na kanë rezultuar që grupmoshat më të prekura janë prej 11 deri në 16 vjeç. Në mesin e tyre ka nga të dy gjinitë që janë të prekura nga dhuna seksuale”, theksoi Curri.
Fëmijët, viktima të dhunës seksuale dërgohen në Institut në gjendje të rënduar psikologjike, të frikësuar e me ndjenjë të fajit.
Specialistja Curri ka përmendur edhe detaje gjatë ekzaminimit që i bëhet viktimës, e që ka raste kur gjatë rrëfimit të tyre për dhunën e përjetuar, viktimat fillojnë të qajnë dhe të çrregullohen edhe emocionalisht.
“Ajo që i bashkon të gjitha viktimat e të gjitha gjinive dhe moshave është trauma. Personat që vijnë për ekzaminim zakonisht janë në gjendje të rënduar emocionale dhe psikologjike, ata janë të frikësuar dhe kanë ndjenja të turpit, të fajit shumë herë. Nganjëherë është edhe shumë vështirë me vendos komunikimin me ta sepse duhet kohë me tentuar me marrë historikun se çfarë ju ka ndodhur. Ka raste që gjatë tregimit të historikut, viktima fillon me qajt ose të çrregullohet emocionalisht sepse është e vështirë me përsërit sërish ngjarjen e cila është traumatike dhe duhet të kohë me i qetësuar”, tha Curri.
Frika nga paragjykimet ka shtyrë shpeshherë viktimat ta mendojnë edhe vetëvrasjen.
“Ne kemi raste kur viktima na thotë unë kam tentuar të bëj vetëvrasje ose nëse merret vesh se çka më ka ndodh unë kam me bërë vetëvrasje”, theksoi ajo.
Por, nuk janë vetëm viktimat ata që përjetojnë gjendje të rëndur psikologjike derisa rrëfehen për tu ekzaminuar. Sipas Currit, janë edhe prindërit ata që i shoqërojnë viktimat e që gjendjen e kanë tejet të rënduar.
“Bazuar në shkencë dhe në legjislacion, dhuna seksuale që zakonisht ndodh te moshat e më e hershme nën moshën 14 vjeçare është akoma më e rëndë pikërisht për shkak të traumës psikologjike të cilën e shkakton dhuna seksuale. Viktimat që vijnë te ne janë në gjendje me të vërtetë shumë të keqe emocionale dhe përveç viktimave, ata që janë të ngarkuar dhe të shqetësuar janë edhe prindërit e tyre që i shoqërojnë ata”, u shpreh spcecialistja.
Curri ka theksuar se dhunuesi në 80% të rasteve dhunuesi është i njohur për viktimën pasi sipas saj, vendi i kryerjes së dhunës janë shtëpitë ku ndodhin ato.
“Ajo që është statistikisht e vërtetuar është se dhunuesi në diku rreth 80% të rasteve është i njohur për viktimën. Do të thotë është partneri, ose ish-partneri ose një shok i shkollës, apo dikush që ka marrë një fotografi të tyre dhe e shantazhin viktimë. Sipas statistikave vendi ku zakonisht ndodh dhunimi është shtëpia, qoftë e viktimës, dhunuesit apo e ndonjë personi të njohur”, u shpreh Curri.
Krahas kësaj, për specialisten Bergita Curri mbetet shqetësues fakti i mos raportimit i viktimave për dhunën seksuale.
Ajo thotë se në këtë institucion brenda një viti pranohen për ekzaminim rreth 100 raste të raportuara për dhunë seksuale.
Por, që sipas saj ky numër vlerësohet të jetë më i madh pasi në Kosovë viktimat ende hezitojnë t’i raportojnë këto raste për shkak të paragjykimeve nga familja dhe komuniteti.
“Ne kemi rreth 100 viktima në vit por, besojmë se numri është jashtëzakonisht më i madh se sa ky që ne e shohim, sepse shumë viktima vendosin mos me raportuar rastin për arsye të ndryshme dhe botëkuptimeve tradicionale të shoqërisë tonë”, u shpreh ajo.
Pas ekzaminimit që i bëhet, viktima e dhunës seksuale në Kosovë mbetet në mëshirë të fatit. Kjo pasi institucionet e vendit ende nuk kanë ndërtuar një mekanizëm që u mundëson këtyre viktimave të marrin trajtim të mëtejmë.
“Ne pas ekzaminimeve e lirojmë viktimën në mëshirën e fatit. Ne kemi tentuar me kontaktuar Ministrinë e Shëndetësisë, madje i kemi dërguar edhe shkresë që të mundohen të gjejnë një formë me institucionalizuar rastin pas ekzaminimit të dhunës seksuale, por fatkeqësisht nuk kemi hasur në asnjë veprim konkret nga kjo ministri”, tha Curri për Syri Kosova. / KultPlus.com
Kur bota përreth jush është e mbushur me çmenduri, dhe nuk mund të duket sikur të gjesh një çast paqeje në stuhinë e ditës, është koha për t’u kthyer prapa dhe për të kujtuar ato momente të lumtura si fëmijë, ku thjesht të shtrirë diku “e humbitnim veten” duke shikuar qiellin.
Ky është meditimi dhe sot shënohet Dita Botërore e Meditimit e cila shërben si një thirrje për njerëzit që të gjejnë kohë për këtë praktikë të vjetër mijëvjeçare.
Meditimi shërben si një mënyrë për lehtësimin e stresit dhe pastrimin e mendjes.
Dinamika e jetës së sotme e ka bërë meditimin një gjë shumë të nevojshme. Hulumtimet kanë treguar se meditimi ka efekte pozitive mendore dhe fizike kur praktikohet. / KultPlus.com
Me 10 shtetet finaliste të nxjerra nga gjysmëfinalja e dytë, është plotësuar lista e plotë prej 26 shteteve që do të prezantohen të shtunën në finalen e madhe, e cila do të mbahet në “Ahoy Arena”.
Kjo është lista e plotë me përfaqësuesit përkatës të secilit shtet në finalen e Eurovision 2021:
Shqipëria: Anxhela Peristeri – “Karma”
Azerbajxhani: Efendi – “Mata Hari”
Belgjika: Hooverphonic – “The Wrong Place”
Bullgaria: VICTORIA – “Growing Up is Getting Old”
Qipro: Elena Tsagrinou – “El Diablo”
Finlanda: Blind Channel – “Dark Side”
Franca: Barbara Pravi – “Voilà”
Gjermania: Jendrik – “I Don’t Feel Hate”
Greqia: Stefania – “Last Dance”
Islanda: Daði og Gagnamagnið – “10 Years”
Izraeli: Eden Alene – “Set Me Free”
Italia: Måneskin – “Zitti e buoni”
Lituania: THE ROOP – “Discoteque”
Malta: Destiny – “Je Me Casse”
Moldavia: Natalia Gordienko – “Sugar”
Holanda: Jeangu Macrooy – “Birth of a New Age”
Norvegjia: TIX – “Fallen Angel”
Portugalia: The Black Mamba – “Love Is on My Side”
Rusia: Manizha – “Russian Woman”
San Marino: Senhit – “Adrenalina”
Serbia: Hurricane – “Loco Loco”
Spanja: Blas Cantó – “Voy a quedarme”
Suedia: Tusse – “Voices”
Zvicra: Gjon’s Tears – “Tout l’univers”
Ukraina: Go_A – “SHUM”
Mbretëria e Bashkuar: James Newman – “Embers”. /KultPlus.com
Gjon’s Tears dhe Anxhela Peristeri dhanë performancë të jashtëzakonshme sonte në natën e dytë të gjysëm finales në Eurovision. Performanca këto që u përcollën me duartrokitje të shumëta, shkruan KultPlus.
Sonte, të dy këta artist me votat që morrën nga publiku dhe juritë profesionale, shkruan drejt finales së këtij edicioni të Eurovision-it.
Më poshtë, KultPlus ju sjell edhe njëherë këto dy performanca të cilat sonte u pëlqyen tej mase nga publiku. / KultPlus.com
Natën e sontme u mbajtë nata e dytë e gjysëm finales të Eurovision-it, shkruan KultPlus.
Me gjithsej 17-të këngë që u performuan sonte nga shtete të ndryshme, ndër ta ishin edhe Anxhela Peristeri që përfaqësoi Shqipërinë dhe Gjon’s Tears, shqiptari që përfaqësoi Zvicrën. Të dy këta sonte mahnitën publikun e këtij festivali.
Pas Anxhela Peristerit, ishte edhe Gjon’s Tears ai që u nominua për finalen e këtij edicioni.
Më poshtë KultPlus sjell performancën e Gjon’s Tears. / KultPlus.com
