Historia njerëzore nga vijmë dhe si evoluam mori një kapitull të ri në 2021.
Falë gjetjeve të reja fosile dhe analizës së ADN-së së lashtë të ruajtur në dhëmbë, kocka dhe papastërti të shpellave, shkencëtarët kanë zbuluar zbulime befasuese rreth paraardhësve tanë Homo sapien dhe njerëzve të tjerë që kanë ekzistuar më parë dhe në disa raste, përkrah nesh.
Këtu janë gjashtë nga zbulimet më novator të këtij viti në parahistorinë njerëzore që po i japin formë pemës familjare në mënyra magjepsëse dhe të papritura.
Amerikanët e parë
Gjurmët e bëra në tokë me baltë në buzë të një ligatine, në atë që tani është Neë Mexico, duken sikur mund të ishin bërë dje.
Por, zbulimi se gjurmët u shtypën në tokë midis 21 mijë dhe 23 mijë vjet më parë ka shtyrë në mënyrë dramatike historinë e njerëzve në Amerikë, kontinenti i fundit që u vendos nga njerëzit.
Deri kohët e fundit, mendimi i përhapur ishte se njerëzit erdhën në Amerikën e Veriut nga Azia.
Gjurmët, që mendohet se janë bërë nga fëmijët, janë bërë në një kohë kur shumë shkencëtarë mendojnë se shtresa masive mbyllën kalimin e njerëzve në Amerikën e Veriut, duke treguar se njerëzit ishin atje edhe më herët.
Njeri dragua
Njeriu i dragoit është shtesa më e fundit në pemën familjare njerëzore.
I përshkruar si zbulimi më i rëndësishëm fosil në 50 vjet, i cili ishte fshehur në fund të një pusi në Kinën verilindore për më shumë se 80 vjet, mund të përfaqësojë një lloj njeriu krejtësisht të ri.
Kafka e ruajtur mirë, e gjetur në qytetin kinez të Harbinit, sipas analizave gjeokimike është midis 138 mijë dhe 309 mijë vjet.
Ai kombinon tipare primitive, të tilla si hunda e gjerë dhe vetulla e ulët dhe truri, me ato që janë më të ngjashme me Homo sapiens, duke përfshirë mollëzat e sheshta dhe delikate.
Studiuesit e quajtën hominin e ri Homo longi, i cili rrjedh nga Heilongjiang, ose lumi i Dragoit të Zi, provinca ku u gjet kraniumi.
Papastërtia e shpellës
Për shekuj me radhë, arkeologët kanë kërkuar në shpella për dhëmbë, eshtra dhe mjete me shpresën për të mbledhur së bashku se si kanë jetuar paraardhësit tanë dhe si dukeshin ata.
Tani, teknikat e reja për të kapur ADN-në e ruajtur në sedimentin e shpellës po i lejojnë shkencëtarët të mësojnë për të afërmit tanë të hershëm pa pasur nevojë të gjejnë fosile, por vetëm nga papastërtitë nga shpellat ku ishin ata.
Në vitin 2021, ADN-ja bërthamore e njeriut, e cila përmban informacion më të detajuar se ADN-ja mitokondriale, u grumbullua nga papastërtitë e shpellave për herë të parë, duke zbuluar detaje rreth jetës së Neandertalëve.
Teknika të ngjashme po hedhin dritë mbi kafshët e zhdukura si mamuthët e leshtë. Revista Science e quajti atë një nga zbulimet e tyre të vitit 2021.
Moda më e hershme
Dëshmitë arkeologjike thonë se paraardhësit tanë të Epokës së Gurit mbanin të veshura rroba më të holla.
Leshi, lëkura dhe materialet e tjera organike në përgjithësi nuk ruhen, veçanërisht përtej 100 mijë viteve më parë.
Megjithatë, studiuesit thonë se 62 vegla kockash të përdorura për të përpunuar dhe lëmuar lëkurat e kafshëve të gjetura në një shpellë në Marok mund të jenë disa nga provat më të hershme përfaqësuese të veshjeve në të dhënat arkeologjike.
Mjetet janë midis 90 mijë dhe 120 mijë vjet të vjetra dhe janë përdorur për të punuar lëkurën, veçanërisht për të hequr indin lidhës.
Mjete të ngjashme kockash përdoren ende nga disa punëtorë lëkure sot.
Truri i Neandertalit
Organoidet e trurit të madhësisë së Neandertalit duken shumë ndryshe nga organoidet moderne të trurit të njeriut.
Lënda e trurit nuk ruhet mirë në të dhënat fosile, duke e bërë të pamundur të dihet se si truri i njeriut modern ndryshon nga paraardhësit tanë të zhdukur prej kohësh, Neandertalët.
Nga kafkat e fosilizuara ne e dimë se truri i tyre ishte i madh, pak më i madh se i yni, në fakt, por ata na tregojnë pak për neurologjinë dhe zhvillimin e tyre.
Shkencëtarët nga Universiteti i Kalifornisë San Diego dolën me një mënyrë emocionuese për të filluar t’i përgjigjen kësaj pyetjeje.
Ata kanë krijuar njolla të gjeneve të indit të trurit. / KultPlus.com
Një nga këngët e edicionit 34-të të Festivalit të Këngës në RTSH ishte edhe kënga ‘Nuk kërkoj tjetër njeri’ kënduar nga Elton Deda.
Kam kohë pa e parë, nuk di ku do jetë, atë vjeshtë të brishtë dhe zërin e saj si kristal… mes zërave të dimrit, mundohem ti flas.
As vet nuk e di pse lodhem ta gjej, ende ndjejë ndonëse ka shume akull mes nesh, kjo vjeshtë e heshtur dimrin se fsheh.
Se dielli ndriçon prapë dhe shiu pushon, nuk di zemra e saj nga dhimbja rënkon, gjithçka do të falja që hapat e saj të trokisnin prapë të unë (të unë), ende sytë e tu kanë ca lot të pa tharë, si fshin dot e dashur ndonëse jemi larg, dhe kurrë mos mendo vetëm s’je në këtë botë sepse ti ke një njeri që të do.
As vet nuk e di pse lodhem ta gjej, ende ndjejë ndonëse ka shume akull mes nesh, kjo vjeshtë e heshtur dimrin se fsheh./KultPlus.com
“Një deklaratë dashurie për rrënjët, një lidhje e fortë me origjinën, një jehonë e së shkuarës”, këto janë ndjesitë me të cilat Loris Guzzeta përshkruan kalendarin e parë arbëresh në histori.
“Këto imazhe që i mbaj brenda prej vitesh janë deklarata ime e dashurisë për trashëgiminë kulturore të cilës i përkas. Brenda kalendarit është aroma e ëmbëlsirave tona të sapopjekura, aroma e temjanit në ditën e Pashkëve, por mbi të gjitha simbolika fetare e veshjeve të grave arbëreshe, unike në botë për lulëzimin dhe bujarinë e tyre”, thotë për “Diaspora Shqiptare”, Guzzetta.
Edhe “përbërësit” e këtij projekti janë vendas, Caterina Cangialosi, modelja kryesore është me origjinë nga Piana degli Albanesi. Fustani që ajo ka veshur është qëndisur në ar në fillim të shekullit të kaluar nga gjyshja nga nëna e fotografit me rastin e dasmës së saj. Rripi ishte një dhuratë nga gjyshi për gjyshen ditën e fejesës, siç edhe e kërkon tradita arbëreshe.
Ndrësa në muajt e verës shfaqen edhe dy mbesat e fotografit me veshje tradicionale.
Intelektuali dhe koleksionisti arbëresh Stefano Schiró kontribuoi në aksesorët dhe stilimin.
“Ishte vërtet një përpjekje në grup, nëna ime Anna Fileccia u kujdes për pjesën logjistike dhe organizative, Giusy Schiró (ekspert i gjuhës arbëreshe), kontribuoi në hartimin e tekstit dhe në përkthimet”, shpjegon për “Diaspora Shqiptare“, Guzzeta.
E kaluara bëhet e pranishme në këto imazhe të cilat së bashku zbulojnë dhe festojnë kulturën e pakicës etnike të Piana degli Albanesi. Kalendari gjithashtu pritet të bëhet ekspozitë fotografike në të ardhmen e afërt në një datë dhe vend që do të përcaktohet.
Me origjinë nga Piana degli Albanesi, pas studimeve në Akademinë e Arteve të Bukura Brera, Loris Guzzetta diplomohet për Komunikim Vizual në Universitetin e Birminghamit në Angli.
Aktualisht jeton dhe punon në Nju Jork dhe ndër klientët numëron marka të njohura ndërkombëtare si: L’Oréal, Ann Taylor, Erno Laszlo dhe Beautyblender. / KultPlus.com
Sipas profesor Eqrem Çabejt* fjalën Kërshëndellë, Mikloshiçi dhe Majeri (albanologë) e nxirnin nga latinishtja: “Christi Natalia”, ndërsa Atë Gjergj Fishta na e shpjegon këtë fjalë me mjetet e shqipes: Krisht – këndellë “Këndellja e Krishtit”- e Atë Bernardin Palaj e quan Sh’Kndella, që do të thotë këndellje, apo përtëritje e çdo gjëje.
Gjithsesi ndikimi i emrit Krisht me etimologji popullore, nuk mund të mohohet.
Për herë të parë, fjala përdoret në veprën e Buzukut “mbas Kreshendellsh”; Budi e përdor në trajtën “Natecë Kërshëndellesë”.
Pra, fjala “Kërshëndellë” do të thotë “të lemit e Krishtit”.
Në Jug të Shqipërisë, sipas Hahnit, Kërshëndellat janë gjashtë javët e kreshmeve që para Kërshëndellave e deri te Teofania. Fjala Krishtlindje, që përdoret sot rëndom për kremtimin e lindjes së Krishtit, pas gjase është një përkthim, një kalk i ri i fjalës greke.
Tradita e lashtë shqiptare e festës
Kërshëndellat zëvendësuan festën e moçme të Natës së Buzmit, trashëguar që prej kohëve të lashta. Buzmi, simbol i jetës së re, i kthimit të motit kah pranvera, u bë simbol i Hyjnisë që lind, i Krishtit.
Krishti vjen për t’i dhënë fund së vjetrës e të gjithë të kqijave të saj. Krishti rrafshon të vjetrën. E nis jeta me urimin e së resë: me gjeth e me bar, me kingja e me tambel të bardhë, me shpresë për një të ardhme më të mirë.
Poeti Don Prenkë Ndrevashaj i këndon kështu, në poemthin “Buzmi”**:
Ushton flaka lakmueshem e i perqafet
Njanit unak herë tjetrit,
Si Foshnja Ejllore;
Rroket me zemra të përgjumshme
e u uron kënaqe e bekim!”
Kështu, festa pagane e buzmit u kristianizua dhe në Shqipëri; që shumë kohë para pushtimit otoman, u kremtua festa e madhe: lindja e Zotit tonë Jezu Krishtit që, siç shkruan dom Ndrevashaj, nuk harron me u ndalë çdo vjetë mes rranxave të vetmueme:
Talebanët njoftuan sot se gratë që dëshirojnë të udhëtojnë në distanca të gjata duhet të shoqërohen nga një i afërm burrë, një tjetër shenjë e ashpërsimit të regjimit pavarësisht premtimeve të tyre fillestare.
Rekomandimi i publikuar nga Ministria për Promovimin e Virtytit dhe Parandalimin e Veseve dhe i cili ka qarkulluar në rrjetet sociale, u bën thirrje edhe shoferëve që të pranojnë gra në automjetin e tyre vetëm nëse janë të mbuluara.
“Gratë që udhëtojnë më shumë se 45 milje (72 kilometra) nuk mund të bëjnë udhëtimin nëse nuk shoqërohen nga një anëtar i ngushtë i familjes”, tha zëdhënësi i ministrisë Sadeq Akif Muhajir.
Kjo direktivë vjen disa javë pas kërkesës së ministrisë drejtuar televizioneve afgane që të ndalojnë transmetimin e telenovelave dhe serialeve në të cilat luajnë gratë dhe të sigurohet që gratë gazetare të jenë edhe në ekran të mbuluara.
Që kur erdhën në pushtet në gusht, ata kanë vendosur kufizime të ndryshme për gratë dhe vajzat, pavarësisht premtimeve fillestare se regjimi i tyre do të ishte më pak i rreptë sesa gjatë mbretërimit të tyre të parë (1996-2001).
Në disa provinca, autoritetet lokale kanë rënë dakord të rihapin shkollat për vajza, megjithëse shumë prej tyre në të gjithë vendin ende nuk mund t’i ndjekin.
Më herët në dhjetor, një dekret në emër të liderit suprem të lëvizjes i bëri thirrje qeverisë të zbatonte të drejtat e grave, por dekreti nuk trajtonte të drejtën për arsimim.
Gjatë sundimit të tyre të parë, talebanët e bënë të detyrueshme që gratë të veshin burkën.
Ato mund të largoheshin nga shtëpitë e tyre vetëm kur shoqëroheshin nga një burrë dhe nuk lejoheshin të punonin dhe të studionin. / KultPlus.com
Ernesto Sabato, një nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të famshëm të shekullit XX në librat e tij ka shkruar me ngazëllim dhe krenari edhe për një origjinë të tij me arbëreshët e italisë nga ana e familjes së nënës.
Ai e ka përmendur disa herë emrin e zulmshëm të Gjergj Kastriot Skënderbeut dhe ka dhënë përcaktime për natyrën dhe rolin e shqiptarëve në histori, për luftrat kundër pushtimit otoman.
Ernesto Sabato është një shkrimtar i jashtëzakonshëm nga Argjentina.
Ai së bashku me shkrimtarin po argjentinas Jorge Luis Borges mbahen si dy gjenitë e letërsisë moderne të shekullit të tyre, si dy krijues me një imagjinatë të pakufishme dhe me fuqi metaforike dhe ironike të pashembullt.
Ernesto Sabato në rininë e tij qe një talent i shquar në fizikë.
Ai punonte me një ekip dijetarësh këmbëngulës dhe që synonin të fitonin Çmimin Nobel.
Si talent shkencor Ernesto Sabato mund të ishte bërë patjetër një shkencëtar dhe ndoshta mund ta fitonte me zbulimet e tij në fizikë edhe Çmimin Nobel.
Befas ai në moshën 40 vjeçare u shkëput nga shkenca.
Ai e shpjegon këtë motiv largimi, për shkak të një krize shpirtërore.
Braktisja e shkencës bëri që ai të merrej me letërsi.
Në një intervistë Ernesto Sabato thotë se braktisja e shkencës prej tij qe ikja nga një botë simetrike, me ligje të përcaktuara dhe të amëshuar.
Kurse krijimtaria letrare, të gjitha zhanret e letërsisë, sipas Sabatos nuk janë gjë tjetër veçse universe asimetrike, me ligje të ndryshme të psikologjisë, emocioneve dhe përfytyrimeve.
Unë kam shkruar disa herë ese për Ernesto Sabaton.
Kam shkruar gjithashtu edhe për lidhjet që ai thotë për arbëreshët dhe Skënderbeun.
Këtë herë kam një subjekt shkrimor më të veçantë.
Në Tetor të vitit 1995 Ernesto Sabato ishte ftuar nga Fondacioni Velija, në Tiranë për të ardhur dhe për të marrë çmimin e madh që ky Fondacion i kishte akorduar Ernesto Sabatos.
Ishin bërë të tërë përgatitjet dhe komunikimi me letra me Ernesto Sabaton bëhej nga Mira Meksi, shkrimtare përkthyese dhe Drejtore e Fondacionit Velija.
Por ardhja e Ernesto Sabatos befas u shty.
Kish ndodhur një fatkeqësi e rëndë për të.
Djali i tij, i cili qe gjithashtu një personalitet publik, madje qe dhe Ministër i Arsimit në Argjentinë papritur vdes në një aksident automobilistik.
Ishte e paimagjinueshme, është gati e pabesueshme që shkrimtari i përbotshëm Ernesto Sabato, tashmë i moshuar të gjente forca shpirtërore por edhe fizike për ta përballuar këtë gjëmë të llahtarëshme.
Më datën 27 Tetor 1995 Ernesto Sabato i shkruan një letër Mira Meksit dhe Fondacionit Velija.
Në arkivin tim shkruan Moikom Zeqo kam një kopje të letrës origjinale në spanjisht të shkruar dhe të nënshkruar nga Ernesto Sabato.
Për lexuesin po jap më poshtë përkthimin në shqip.
Mira Meksi
Fondacioni Velija 27 Tetor 1995
Mike e shtrenjtë dhe bujare: kam një lajm të keq, sepse mjekët që më kurojnë më kanë thënë se në këto momente nuk jam në gjendje të përballoj një udhëtim kaq të gjatë dhe të lodhshëm, ngase po kaloj një periudhë me tensione të tmerrshme nervore për shkak të vdekjes së birit tim në një aksident automobilistik, i cili ishte Ministër i Arsimit, një talent i madh, me vlera njerëzore dhe morale të jashtëzakonshme.
Kisha bërë gjithçka gati për këtë udhëtim kaq të bukur, sepse, siç e dini, kam një stërgjysh shqiptar.
Kur Gjergj Kastrioti nuk pati më forca të luftonte kundër ushtrisë së tmerrshme otomane, dhe shkoi në Napoli për të hyrë në marrëveshje me mbretin burbon, arriti që mijëra e mijëra shqiptarë të pranoheshin të vendoseshin në jug të Italisë, në fshatra ku mund të ruanin gjuhën, zakonet dhe fenë e tyre. Stërgjyshërit e mi u vendosën në Santo Martino de Finita, në Kalabri.
Figura e Kastriotit, së pari në Turqi dhe më pas në atdheun e tij, përherë më ka krenuar, dhe në dhomën time të punës kam një portret të bukur të bërë në Venecia me emrin SKANDERBEG.
Nuk dua të mbyll sytë pa parë malet e Shqipërisë, dëshmitare të luftës së atij gjeniu luftëtar.
Mund të vij pasi të kaloj dimri shqiptar, nga fundi i marsit të vitit që vjen.
Pas disa ditësh do t’ju dërgoj datën e saktë.
Më dhemb shpirti për këtë që ndodhi, shpresoj të më kuptoni që në këtë periudhë, tensionet nervore që po kaloj më pengojnë të vij, ashtu siç e kisha bërë në mendje deri përpara dy ditësh.
Ju dërgoj falënderime pa fund, e shtrenjta Mira Meksi, që bëtë kaq shumë, ndonëse jeni e sëmurë.
Dhe ju lutem t’i transmetoni mirënjohjen time të thellë zotit Vebi Velija dhe të gjithë atyre që kanë punuar për këtë Çmim, që kaq shumë më jep nder.
Ernesto Sabato
Letra kuptohet menjëherë që është e një shkrimtari, thotë disa të vërteta substanciale.
Ernesto Sabato e thotë haptazi “e kam një stërgjysh shqiptar“.
Ai e di shumë mirë historinë e Gjergj Kastriotit kur shkoi me kalorësit e tij për të mbrojtur Mbretin e Napolit.
Këtë patjetër do ta ketë lexuar nga librat e pafund që u botuan në Europë, që patën si një matricë kryeveprën e Marin Barletit, për bëmat dhe lavditë e Gjergj Kastriotit.
Sabato e di gjithashtu të saktë historinë e arbëreshërve që u vendosën në Jug të Italisë, “në fshatra, ku mund të ruanin gjuhën, zakonet dhe fenë e tyre“.
Sabato rrëfen diçka për origjinën e tij, vetëkuptohet edhe nga narrativa familjare e trashëguar në kujtesë. Sabato saktëson “stërgjyshërit e mij u vendosën në Santo Martino de Finita, në Kalabri“.
Pastaj shpall edhe një të vërtetë intime dhe të brendëshme të jetës së tij. “Figura e Kastriotit …. përherë më ka krenuar dhe në dhomën time të punës kam një portret të bukur të bërë në Venecia me emrin SKANDERBEG.
Nuk dua të mbyll sytë pa parë malet e Shqipërisë, dëshmitare të luftës të atij gjeniu luftëtar“.
Në një farë mënyre kemi të bëjmë me një rrëfim publik, të vërtetë dhe përfundimtar.
Ernesto Sabato krenohet me origjinën shqiptare të tij.
Në këtë rrëfim të Sabatos ne mund të bëjmë një persiatje dhe një paralele në deklaratën e famshme të Nënë Terezës e cila shpalli Urbi et orbi “Jam me origjinë shqiptare“.
Kam shkruar disa ese dhe artikuj për Ernesto Sabato. Ernesto Sabato e ka njohur në leximet e tij veprën e poetit të madh frances Gijon Apoliner.
Dihet që Apolineri qe mik i ngushtë dhe admironte shumë Faik Konicën. Faik Konica qe një Mentor për Apolinerin.
Në një nga veprat e tij Apolineri ka krijuar një personazh i quajtur Kanuri,- ku ka reflektuar tiparet e dy miqve të tij të shtrenjtë: Të Faik Konicës dhe të Pablo Pikasosë.
Duket qartë që Sabato e ka lexuar këtë vepër dhe e përmënd Kanurin, që është në fakt një personazh i dyfishtë. Pikërisht duke medituar për Kanurin të cilit Apolineri i atribon një origjinë shqiptaro-spanjolle, Sabato pasi flet për vetitë e larta dhe virtytet e shqiptarëve thotë njëkohësisht se “shqiptarët kanë një prirje për vetëvrasje”.
Këtë mendim ai e nxjerr si një lloj sinteze nga vepra e shkruar e Apolinerit, ku përshkruhet se sa pak e çmon shqiptari jetën e tij kur ndërmerr një aksion apo një veprim.
Natyrisht që në këtë pohim ka diçka të vërtetë kur marrim parasysh se si vriten shqiptarët nga grindjet dhe moskuptimet dhe marrëzitë e tyre të mëdha.
Por nuk duhet harruar që kuptimshmëria e kësaj shprehjeje nuk mund të apsolutizohet.
Nëse shqiptarët vuajnë nganjëherë për mënd kjo nuk do të thotë që duhen klasifikuar në rrafshin e një stili vetëvrasjesh të pakuptimta dhe pa qëllim.
Prandaj si një kundërvënje madhështore ose si një lartësim të virtytit edhe vetë Ernesto Sabato e përmënd emrin Epokal të Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Mbas disa kohësh të shkrimit të kësaj letre Ernesto Sabato erdhi më në fund në Shqipëri.
Edhe unë qeshë i pranishëm në ceremoninë e bukur të pritjes së Ernesto Sabatos në Tiranë.
Me këtë rast u takova dhe bisedova me të.
Prej vitesh unë kisha një libër të Ernesto Sabatos në spanjisht, që ma kishte dhuruar një miku im, ish ambasador i Shqipërisë në Buenos Aires.
Me Sabaton bisedoja frengjisht.
E kisha librin me vehte dhe ia tregova.
Ai qeshi dhe më shkrojti një dedikim në këtë libër që e u ruaj si një dëshmi të rrallë.
Nga ky takim i papërsëritshëm më kam dhe një fotografi në ku kam dalë në krahun e majtë të Ernesto Sabatos, ku është dhe Mira Meksi si dhe një përfaqësues i ambasadës së Argjentinës që ishte i pranishëm.
Është nder dhe kënaqësi të mendosh që një nga shkrimtarët më të mëdhenj botëror si Ernesto Sabato e lidh origjinën e tij edhe me shqiptarët.
Disa nga librat kryesorë të Ernesto Sabatos janë përkthyer shumë mirë në gjuhën shqipe.
Por ai meriton edhe një vepër arti, një bust ose skulpturë në një nga sheshet, apo lulishtet e kryeqytetit shqiptar.
Kemi dhe një adresë të saktë hulumtimi për tërë studiuesit që merren me arbëreshet dhe kulturën e tyre.
Pikërisht në fshatin e Kalabrisë që quhet Santo Martino de Finita duhet parë nëse ka mbetur ndonjë gjurmë nga familja e stërgjyshërve të Ernesto Sabatos.
Ndoshta nuk do të ishte pa kuptim por tepër e rëndësishme në rrafshin semantik që Komuna e këtij fshati arbëresh ta nderonte figurën e Ernesto Sabatos, duke emëruar ndonjë rrugë me emrin e tij ose duke vendos edhe ndonjë bust përkujtimor.
Gjithçka do të niste më 28 korrik 1914, për të përfunduar më 11 nëntor 1918. Një konflikt si ky, nuk ishte parë kurrë më parë në histori. Rreth 65 milionë vetë morën armët dhe u përfshinë në luftë.
Ishte me të vërtetë një konflikt global, nga brigjet e Amerikës deri në territoret e Azisë. Një luftë që ndryshoi natyrën e vetë luftës. Por megjithatë, kishte ende humanizëm në gjithë atë errësirë.
Ishte Krishtlindja në frontin perëndimor, në Francën veriore, ku përballë ishin gjermanët me britanikët, kur diçka e çuditshme ndodhi. Në orët e vona të vigjiljes së Krishtlindjeve, ushtarët britanikë dëgjuan gjermanët në llogoret përballë, duke kënduar këngë patriotike dhe panë fenerë të ndezur.
Britanikët, fillimisht ngurrues, iu bashkuan atyre. Ishte fillimi i një armëpushimi jozyrtar në frontin perëndimor, që u njoh si “Armëpushimi i Krishtlindjes”.
Të nesërmen, më 25 dhjetor, gjermanët i ftuan britanikët të takoheshin në territor neutral. Fillimisht ishullorët dyshuan se gjermanët do të përpiqeshin t’i vrisnin, por kur shkuan i gjetën ata të çarmatosur.
Të dyja palët shtrënguan duart, shkëmbyen dhurata, kënduan, bënë fotografi, ndanë ushqime dhe suvenire. Së bashku, ata varrosën viktimat e luftës dhe riparuan disa llogore të dëmtuara.
Por gjëja më e çuditshme është se ranë dakord, për një ndeshje futbolli Britani-Gjermani. Ishte 1 janari i vitit 1915, kur një major britanik, anonim, i shkroi gazetës “The Times”, se një regjiment anglez kishte luajtur një ndeshje futbolli me gjermanët, të cilët i kishin mundur 3-2.
Kjo ishte ndeshja e vetme e futbollit e luajtur në “tokë asnjanëse” gjatë luftës. Ishte një situatë e paparë më parë në fushë betejë. Në nder të kësaj ndeshjeje është ngritur dhe një memorial i njohur si “Armëpushimi i Krishtlindjes”, në Frelinghien të Francës.
Duhet shtuar këtu se, asokohe, me të marrë vesh ç’kishte ndodhur, komandantët e ushtrive të përfshira në luftë morën masa të rrepta që armëpushime të tilla, të mos përsëriteshin më. / KultPlus.com
Korporata “LuisaViaRoma” ka një partneritet të vazhdueshëm me UNICEF-in dhe ishte pjesë në 4 raste gala bamirësie të organizuara në ishujt Sardenja dhe Capri të Italisë. Kurse tani, korporata është duke pritur në internet një përsëritje të formatit të Amerikës së Veriut më 29 dhjetor në resortin me pesë yje të St. Barth’s “Eden Rock”, ku edhe është bërë e ditur se do të performojë ylli botëror, Dua Lipa, përcjell KultPlus.
Një nga ofertat vendimtare të parashikuara për M&A brenda tregtisë së stilit milanez ka ndodhur së fundi.
Firma italiane e kapitalit privat “Style Capital” investoi 130 milionë euro për të grumbulluar 40% të aksioneve në kompaninë multibrandale elektronike me pakicë me bazë në Firence, “LuisaViaRoma”, një nga shumë 4 pikat kryesore të blerjeve luksoze online në Evropë dhe SHBA.
Operacioni u krye kryesisht me anë të rritjes së kapitalit, që synon të mbështesë progresin afatgjatë të platformës së tregtisë elektronike, e cila ka një qarkullim prej rreth 230 milionë euro.
Pas blerjes, e cila ndoshta do të finalizohet në krye të vitit 2021, Andrea Panconesi, gjyshja e të cilit Luisa Jaquin në 1929 hapi një butik të vogël në Firence’s “Through Roma”, fara kryesore e suksesit të firmës shtëpiake, do të bëhet kryetar, ndërsa emërimi i një shefi të ri qeveritar ndoshta do të prezantohet shpejt.
“Unë besoj se pandemia dha një nxitje dhe përshpejtoi ndryshimin në mënyrën më të mirë që njerëzit blejnë sende luksoze që tashmë po ndodhnin më herët se. Ky kurs mund të ketë një bisht të zgjatur dhe është një sekondë thelbësore për të zbuluar liderët e vërtetë të tregut në planin afatgjatë,” përmendi themeluesja dhe CEO e “Fashion Capital”, Roberta Benaglia.
“Unë mendoj se Andrea ka qenë i arsyeshëm në kuptimin e rëndësisë së hapjes së kapitalit të firmës së tij ndaj një bashkëpunëtor monetar që mund të ndihmojë në konsolidimin dhe rritjen shtesë të funksionit të saj brenda ndërmarrjes mbarëbotërore të tregtisë elektronike.”
“Ne kemi qenë i vetmi pjesëmarrës i madh në sektorin tonë që nuk ishte publik ose nuk morëm pjesë nga një grup gjigant. Këto ditë, për t’u zhvilluar ju doni investime të mëdha, veçanërisht si rezultat i situatës së tregtisë elektronike është modifikuar shumë nga 10 vjet në të kaluarën, kur investimet e vogla mund të sigurojnë kthime të mëdha”, tha Panconesi.
“Për të bërë këtë hap të madh, ne u shfaqëm përreth dhe e zbuluam propozimin e Fashion Capital shumë tërheqës, pasi ata ndajnë me ne të njëjtën imagjinatë dhe parashikim afatgjatë.”
Benaglia theksoi se “Fashion Capital” fitoi më të lartën nga rivalët e saj si rezultat i: “tani kemi mentalitetin e një modeli luksoz që përdor ekspertizën për të arritur objektivat e tij dhe kurrë të një firme teknologjike që operon brenda tregtisë së stilit”.
Me kalimin e viteve, “Fashion Capital” ndërtoi besueshmëri të mirë brenda zonës së stilit me anë të operacioneve të nivelit të lartë M&A që përfshijnë një sërë prodhuesish prestigjioz, së bashku me Golden Goose, MSGM, Forte Forte dhe Zimmermann.
Në përputhje me Benaglia, CEO i ri, i cili tashmë është zgjedhur, do të veprojë si “bashkëpunëtor i Andreas”, duke përfshirë faktin që “LuisaViaRoma” nuk kërkon një riorganizim, por një “përforcim të administratës mbizotëruese të qeverisë”.
I kërkuar në lidhje me objektivat e ardhshme të korporatës, Panconesi përmendi se investimet jetike ndoshta do të bëhen kryesisht në dy fusha, CRM dhe platformën e IT, që drejtohet drejtpërdrejt nga korporata.
Forcimi i funksionit të shitësit elektronik me pakicë brenda tregjeve mbarëbotërore mund të jetë brenda projektit të firmës. Siç e përcaktoi Benaglia, nëse “LuisaViaRoma” është një ritëm në Itali, vendi ku shitjet e saj bruto u rritën me 80% gjatë tre viteve të mëparshme, korporata ka një potencial të madh për t’u zhvilluar në Evropë dhe brenda SHBA-së Në mënyrë të veçantë, Panconesi përmendi se SHBA është historikisht një treg kyç për “LuisaViaRoma”, jo vetëm online, por përveç kësaj në vendndodhjen e saj fiorentine me tulla dhe llaç.
“Historikisht, shpenzuesit më të rëndësishëm në shitësin tonë me pakicë në Firence janë individët.”
Si pjesë e kursit të ndërkombëtarizimit, korporata nuk do të mbështetet vetëm në investimet e reklamave dixhitale dhe efikase, por mund të përpiqet edhe të rrisë ndërgjegjen e saj modele me anë të rasteve trupore në të gjithë globin.
“LuisaViaRoma” ka një partneritet të vazhdueshëm me UNICEF-in dhe ishte pjesë në 4 raste gala bamirësie të organizuara në ishujt Sardenja dhe Capri të Italisë; ata janë duke pritur në internet një përsëritje të formatit të Amerikës së Veriut më 29 dhjetor në resortin me pesë yje të St. Barth’s Eden Rock.
“Me siguri do të ketë rreth 400 vizitorë dhe Dua Lipa do të bëjë performojë”, tha Panconesi.
“Unë besoj se veçanërisht brezat e rinj janë shumë të vëmendshëm ndaj pikave sociale, ata zakonisht admirojnë korporatat që përqafojnë kauza të mira.”
Duke diskutuar metodat e ardhshme, Benaglia gjithashtu do të jetë çelësi për LuisaViaRoma që të vazhdojë të investojë në prodhuesit në rritje, në zonën e interesit dhe në të njëjtën kohë të mbajë partneritete dhe bashkëpunime të veçanta në rritje me prodhuesit luksoz të vendosur. / KultPlus.com
Brezi tradicionalisht i jepet gruas arbëreshe në ditën e fejesës, pasi ai përfaqëson prejardhjen që duhet të mbështesë vazhdimësinë.
Ky brez shumë i rëndësishëm është i përbërë nga nëntë pllaka të punuara imët dhe një bosht qendror imponues shumë i përpunuar, i karakterizuar nga figura e Shën Gjergjit Megalomartirit, shenjt mbrojtës i Piana degli Albanesi. Shenjtori përfaqësohet teksa vret dragoin me shtizën e tij. Forma e koprës qendrore ka një formë pothuajse drejtkëndore dhe në pjesën e sipërme përfundon me një kurorë të mbështetur nga dy putti.
Brezi, i cili padyshim përfaqëson elementin më të rëndësishëm të kostumit tradicional të femrës, mbështetet në një hark, i përbërë nga katër shirita mëndafshi të gjelbër në formë drejtkëndëshe paksa të mbivendosura dhe të bashkuara me një fjongo të gjelbër saten. Çdo shirit është i qëndisur imët në ar me motive lulesh.
Veshja tradicionale femërore e Piana degli Albanesi përfaqëson një nga identitetet e kulturës arbëreshe, kolonitë greko-shqiptare të themeluara në Itali në shekullin e 15-të. Veshja tradicionale përcillet brez pas brezi. Sot rezistojnë një numër shumë i vogël qëndistarësh, të cilët ende i përkushtohen mbajtjes së kësaj tradite, edhe pse sot qëndismat janë më të thjeshta dhe më pak të pasura.
Fotografi Alessandro Ferrantelli, i cili ka qenë gjithmonë shumë i ndjeshëm ndaj rritjes së kulturës arbëreshe, ka dashur të krijojë këtë seri të kufizuar dhe të numëruar të Arteve të Bukura ekskluzivisht për visitpiana.com për të kontribuar aktivisht në mbrojtjen dhe identitetin e kësaj kulture që rrezikohet. duke u zhdukur. / KultPlus.com
Deri më tani gjeografët tanë nuk e kanë njohur një përshkrim të gjeografisë së Shqipërisë, të shoqëruar edhe me hartën përkatëse, të përgatitur prej kontit Fedor Karaxhaji dhe të botuar më 1842 në Londër nga revista shkencore e Shoqatës Gjeografike Mbretërore. Është marrë nga dorëshkrimi i tij dhe përkthyer anglisht prej T. Wittick-ut. Në Shoqatën Gjeografike ruhen dorëshkrimet e Kontit të përmbledhura si një Përkujtesë: për a) Provincën e Kotorrit; b) Malin e Zi dhe c) Shqipërinë nën Turqinë.
Kush ishte Karaxhaji
Fedor Karaxhaji ishte hungarez. Kishte lindur më 3 tetor 1787 dhe ishte me prejardhje nga Vali-Shaka Moldava. Fedori i ri hyri në fillim në Akademinë ushtarake të Vjenës, më 1805 kaloi si kadet i husarëve dhe më 1813 arriti gradën major i kalorësisë së lehtë. Pas thyerjes së Napoleonit ishin nën sundimin e Austrisë mjaft vise të tjera dhe prandaj Fedori pati mundësinë të vizitonte disa prej tyre. Duke u nisur nga interesat ushtarake, ai i kushtonte vëmendje përshkrimit gjeografik të vendeve. Kështu më 1818 botoi një libër për Moldavinë, Vllahinë, Besarabinë dhe Bukovinën. Libri i tij me karakter ushtarak, që është ribotuar disa herë më pas, ishte një Manual për nënoficerët e kalorësisë (1823). Edhe pjesa veriore e Italisë ishte nën sundimin austriak. Në Vjetarin e Mbretërisë Lombarde për vitin 1825, botuar në Milano, ai shënohet si shambelan i shtëpisë së princit Maksimilian, kalorës i Urdhrit II, major i regjimentit të kalorësisë.
Pas një udhëtimi në jug të Italisë, botoi librin Udhërrëfyes për Sicilinë (1826), të cilin e kanë shfrytëzuar autorë të tjerë; është cituar në veçanti te Gjeografia universale e C. Malte-Brunit (1755-1826) të vitit 1829, botuesit të veprës së arbëreshit Engjëll Mashi. Rrugën tjetër e bëri në Lindje dhe më 1834 botoi Rrëfime nga Orienti. Në Londër ishte më 1830 dhe për këtë botoi më 1835 Londra dhe rrethinat e saj. Ishte një udhërrëfyes i një natyre tjetër, siç e vinte vetë në dukje në parathënie; paraqiti deri drekën angleze dhe shërbëtorët e shtëpive, madje edhe Parlamentin anglez. Kur u botuan shënimet për Shqipërinë, më 1842, ai tashmë ishte kolonel në shërbimin austriak, ndërsa më vonë komandant në Mantovë. Në Teheran të Persisë ishte themeluar më 1851 një Kolegj Politeknik. Kur vdiq pedagogu i xhenios Zati më 1852, në vendin e tij erdhi Karaxhaji si instruktor. Aty ai u ngrit deri në gradën e gjeneralit dhe u bë shef i Shtabit të Përgjithshëm. Vdiq më 2 korrik 1859.
Interesimi për Shqipërinë
Përshkrimet gjeografike për viset nën sundimin osman janë të hershme. Me interes për trevat shqiptare janë Rumelia dhe Bosnja nga Haxhi Kalifa ose Qatip Çelebiu, nxjerrë nga vepra e tij e papërfunduar Cihan-nüma (1648-1657). Ndoshta këtë e ka njohur Karaxhaji, sepse përkthimi e botimi i asaj pjese gjermanisht është bërë më 1812 në Vjenë. Udhëpërshkruesi tjetër i njohur ka qenë Evlija Çelebiu, i cili i ka vizituar trevat shqiptare tri herë (1660, 1662, 1670) dhe i ka përshkruar në veprën e vet të gjerë Seyahatname, por nuk besoj se Karaxhaji e ka njohur. Prandaj mendoj se ky duhet renditur pas U. Martin-Likut (me një vepër pioniere për Shqipërinë më 1814, duke gjurmuar lashtësinë e saj deri tek ilirët dhe me një gramatikë e fjalor të shqipes), pas Ami Buesë (me veprën për Turqinë Europiane, 1840, ku jep edhe ndarjen fisnore të shqiptarëve) dhe August Grizebahut (botanistit gjerman, që udhëtoi nga Prizreni deri në Shkodër më 1839 dhe i botoi shënimet e veta më 1841). Veçantia e botimit anglisht të Karaxhajit është se shumica dërrmuese e autorëve anglezë, që në një mënyrë ose tjetër kanë shkruar për Shqipërinë deri në mesin e shek. XIX, kanë folur për Shqipërinë e Jugut ose për qendrat e bregdetit shqiptar, ndërsa Karaxhaji është përqendruar te pjesa nga Vjosa e lart.
Për ta rrokur lëndën e këtyre shënimeve të botuara më shumë se 170 vjet më parë, lexuesit i duhet të zhvendoset nga përfytyrimi që ka sot për Shqipërinë natyrore dhe politike. Viset tona ishin pjesë e Perandorisë Osmane, sundimi i së cilës kishte hyrë në rrugën e dobësimit mbi viset e Ballkanit. Në jugun tonë sapo ishte krijuar një shtet i vogël i Greqisë, por ndërkaq sapo ishin shembur edhe dy pashallëqet e mëdha shqiptare. Fuqia e madhe e kohës, që ishte e interesuar më drejtpërdrejt për zhvillimet në këtë zonë ishte Austria, e cila përfshinte Hungarinë dhe arrinte deri në Kotorr. Synimet e saj shkonin larg në jug dhe ishin synime perandorake, madje edhe pas disfatës prej Prusisë më 1866, ajo e quajti veten Perandoria Austro-Hungareze. Konti Karaxhaji ishte fisnik dhe ushtarak i lartë pikërisht i kësaj Austrie. Horizonti i tij ishte perandorak dhe me këtë ndriçohet vështrimi i tij i gjerë për shumë vende, edhe për ato që nuk i kishte shkelur, siç ishte rasti i vendit tonë.
Cila ishte Albania sipas Karaxhajit?
Është një pyetje që lind vetvetiu, sepse ai asnjëherë nuk e ka përmendur emërtimin Shqipëria. Veç kësaj, ka një mospërputhje të madhe ndërmjet Shqipërisë, siç e njohim ne sot, dhe Albanisë së këtij hungarezi. Arsyeja e parë është se në shek. XIX trevat shqiptare vijonin të ishin nën sundimin e gjatë osman, të copëtuara në vilajete e sanxhaqe qëllimisht për të mos u ngulitur një tërësi shqiptare. Ndërkaq, ka edhe një arsye tjetër historike më të lashtë. Në vend të shpjegimeve të gjata, që nuk e kanë vendin për këtë rast, po shënoj nja dy të dhëna. Në prill të vitit 1461 sulltan Mehmeti i ka dërguar një letër Gjergj Kastriotit, duke e quajtur “Skënderbeu, princi i Arnautllukut dhe Epirit.” Emri i vendit tonë si Shqipëria nuk kishte lindur ende atëherë. Pothuaj dy shekuj më vonë, më 1635 Frang Bardhi botoi Fjalorin e tij të njohur, që titullin e ka latinisht: Dictionarium latino-epiroticum, domethënë mbiemri ‘epirot’ këtu ka kuptimin e përgjithshëm ‘shqip’, sepse edhe emri i gjuhës sonë ende atëherë nuk kishte hyrë në përdorim, ajo vijoi të quhej gjuha arbëreshe deri në fund të shek. XVII. Robert Pinkertoni, ai që nënshkroi më 1819 marrëveshjen me Vangjel Meksin për përkthimin e Dhiatës së re shqip, shkruante më 28 gusht 1816 për shqiptarët: “Ky komb zë një pjesë të madhe të Ilirikut të lashtë dhe të Epirit.” Do të pranojmë, rrjedhimisht, se emërtimet Albania dhe Epiri në historinë shumëshekullore ose ndërthureshin, ose shiheshin si dy entitete të veçanta, por nuk përputhen me nocionin tonë të sotëm për Shqipërinë.
Edhe për Kontin Karaxhaji Albania ishte një entitet tjetër kundrejt Epirit. Për këtë arsye, ndonëse në titull unë kam përdorur fjalën ‘Shqipëria” për lexuesin e sotëm, brenda tekstit të përkthyer kam lënë fjalën Albania, që lexuesi të mos pështjellohet ose të habitet. Pak vjet më vonë pas tij një autor dhe udhëtar anglez, Henry Tozer në ‘Kërkime në Malësitë e Turqisë’, 1869, është shprehur pa mëdyshje, se në të dy anët e Shkumbinit jeton e njëjta racë.
Vetë autori mes të tjerash shkruan: Përpara kryengritjes së Ali Pashës të Janinës, krahinat jugore të Albanisë ishin të bashkuara me veziratin e Epirit ose Toskëria, kurse pjesa që mbetet përbënte veziratin ose ejaletin e Shkodrës. Pas disa ndryshimesh më të vogla, më 1837 ky vezirat u prish dhe vendi u vu drejtpërdrejt nën vezirin e Rumelisë, por më 1838 u rivendos, ndonëse disa pjesë u shkëputën prej tij. Kjo do të thotë se Karaxhaji pranon dy gjëra: e para, se dikur Albania ishte ajo që ne e quajmë sot Shqipëria dhe përbëhej prej dy veziratesh, të Shkodrës dhe të Epirit, por u ndanë në kohën e Ali Pashë Tepelenës. Pas vdekjes së këtij, ndodhën një varg ndryshimesh gjithnjë sipas synimit osman për të mos u ruajtur një tërësi shqiptare. Së dyti, autori e njëjtëson Epirin me Toskërinë. Përfundimisht, Karaxhaji na ka dhënë gjeografinë e Albanisë pas prishjes së pashallëkut të Janinës, ka zgjedhur të përshkruajë atë pjesë veriore e qendrore të Shqipërisë, për të cilën kishte mbledhur njoftime. Edhe kur kishte botuar librin për Moldavinë, Vllahinë, Besarabinë dhe Bukovinën, ai nuk mund të qortohet se kishte gabuar kundrejt shteteve të sotme, në të cilat bëjnë pjesë këto njësi gjeografike.
Këtu tashti shtrohet një pyetje tjetër thelbësore: nga i ka marrë të dhënat Konti Karaxhaji për përshkrimin dhe hartën e tij? Është shprehur qartë për këtë nënkonti Percy Strangfordi më 1865: “Krahinat e brendshme dhe malore të Shqipërisë Veriore janë një trevë e panjohur për turistët anglezë dhe pothuaj nuk janë vizituar nga eksplorues dhe udhëtarë të vërtetë. E vetmja paraqitje e njohur për mua, e cila përmban diçka të plotë për hollësitë gjeografike, është një ndihmesë e kontit austriak Karaxhaji, botuar në “Proceedings of the Royal Geographical Society”. Megjithatë ajo është mbështetur jo te një udhëtim vetjak, por te informacioni i dhënë nga kleri katolik i vendit, shumica prej të cilëve, dalmatë ose italianë, janë shtetas austriakë.” Del e qartë se Karaxhaji është interesuar për viset tona, ndërsa lëndën për to e ka mbledhur nga goja e të tjerëve. U është drejtuar klerikëve katolikë jo shqiptarë dhe me këtë shpjegohen pasaktësitë e tekstit të tij, ndonëse duket që informuesit e tij, për shkak të detyrës priftërore, i kanë shkelur ato vise, porse sa më në jug shtrihej njohja e tyre, aq më e paplotë bëhej. Njëkohësisht kuptohet përse vazhdimisht në tekst ka të dhëna për përbërjen fetare të popullsisë në ato treva.
Hapësirat shqiptare sipas Karaxhajit
Shtrirja e Albanisë sipas koordinatave gjeografike, për Karaxhajin në Lindje shkon në një vijë, e cila është një gradë dhe 10 minuta (10 10’) më e ngushtë se e ashtuquajtura Shqipëria Etnike. Për Karaxhajin Albania në Lindje shkon deri te Rumelia ose një pjesë e Maqedonisë së lashtë, domethënë nuk përmend ndonjë Maqedoni bashkëkohëse. Në jug-lindje kufiri i Albanisë hyn thellë, duke përfshirë Konicën dhe deri afër Mecovës, ndërsa poshtë në jug hyn sërish thellë, duke lënë jashtë majtas Delvinën dhe djathtas Janinën. Ndonëse është lënë jashtë bregdeti i Epirit, ai e quan se vija bregdetare e Albanisë është 240 milje, të cilat bëjnë rreth 380 km, domethënë më tepër se vija tërësore e sotme (!).
Në Veri, për Karaxhajin, Albania kufizohej me Bosnjën dhe Serbinë, domethënë nuk përmendej veçan Mali i Zi. Në tekst shprehet se një pjesë e Albanisë Veriore është nën sundimin e Austrisë, domethënë Gjiri i Kotorrit dhe Budva. Në Jug Albania kufizohet me Epirin dhe me shifra 400 25’ (Shqipëria e sotme shkon deri në Konispol, 390 38’ të gjerësisë jugore).
Gjeografia dhe të dhëna të tjera
Harta e Albanisë është botuar së bashku me tekstin përshkrues, si edhe veçan, në të dy rastet për Shoqatën Gjeografike Mbretërore. Botuesi ka qenë J. Murray, ndërsa me punën hartografike është marrë John Arrowsmith (1790-1873), hartografi më i njohur anglez i asaj kohe. Me këtë kuptohet përse është një paraqitje aq e hollësishme dhe me cilësi, pavarësisht prej konceptimit të saj, që natyrisht i përket F. Karaxhajit dhe jo J. Arrowsmith-it. Shkalla është 1:1.200.000, 13,5 x 9 inç. Kjo hartë është e mbushur me emërtimet përkatëse në mënyrë kaq të hollësishme, sa mund të krahasohet me hartat ushtarake të sotme.
Një pyetje e mëtejshme, është se cila ka qenë harta e përgjithshme e kësaj pjese të Ballkanit perëndimor, mbi të cilën janë hedhur të dhënat për Albaninë. Besoj se Arrowsmithi i ka hedhur të dhënat e Karaxhajit në një prej hartave të veta anglisht, që i kishte të gatshme.
Harta e botuar veçan dhe bashkë me tekstin e punimit ka edhe një legjendë anglisht. Nuk ka përputhje të plotë ndërmjet tekstit dhe hartës. Karaxhaji e kishte të mangët njohjen për ndarjen politike të vendit dhe do ta besojmë se legjendën për hartën e ka përpiluar Arrowsmithi me njohuritë e veta.
Si në çdo punim gjeografik, natyrisht që pjesën kryesore do ta zinin paraqitja e maleve bashkë me përbërjen e tyre gjeologjike dhe ndonjëherë të mineraleve, majat e kullotat e tyre, si dhe sa janë të pyllëzuar e me çfarë llojesh të drurëve; më tej fushat dhe shkalla e pjellorisë së tyre dhe bimët bujqësore kryesore; liqenet e kënetat me peshqit e shpendët e tyre, vijat ujëndarëse, lumenjtë që nga burimi e deri te grykëderdhja, bashkë me natyrën e brigjeve të tyre dhe të luginave që formojnë, si dhe me të dhëna për mundësitë e lundrimit nëpër ta; grykat e njohura krahas mundësive që japin për t’u mbrojtur nga një armik sulmues; klima; kulturat bujqësore dhe bimësia natyrore, pemët frutore dhe prodhimet kryesore të bujqësisë e të blegtorisë (dhentë e dhitë janë të shumta nëpër gjithë viset malore të Albanisë), kafshët e egra, produktet e ndryshme për tregti dhe në veçanti zejtaria për armët e zjarrit. Me kujdes të veçantë janë treguar tiparet e bregdetit me gjiret, limanet, thellësinë e ujit, erërat detare dhe mundësitë e ankorimit, deri edhe piakt e doganave dhe magazinat e mallrave. Pjesa e fundit është një përpjekje për të dhënë rrugët ose më mirë vijat e komunikimit ndërmjet krahinave e qendrave kryesore të banimit e të tregtisë dhe për qëllime ushtarake. Përgjithësisht thuhet se nëpër vend gjatë muajve të thatë mund të kalojë një ushtri, por jo e ngarkuar me artileri të rëndë.
Nga moria e të dhënave të ndryshme të këtij punimi do të nxirrja në dukje fare pak të dhëna demografike, ndonjë njoftim historik dhe sidomos veçoritë etnografike. Besoj se ato do të ngjallnin kureshtjen e cilitdo lexues, i cili ndërkaq ka edhe njohuri për gjendjen e sotme.
Shqiptarët e bregdetit nga Tivari në Ulqin Konti Karaxhaji i quan detarët më të mirë të Mesdheut. Qyteti i Tivarit duhet të ketë mbi 2500 veta. Banorët e krahinës janë të krishterë dhe myslimanët banojnë kryesisht në qytet. Prodhohen deri 5000 fuçi me vaj ulliri për eksport. Për Fushën e Plavës njofton se përfshin 23 fshatra me popullsi 6-7000 veta të besimit katolik, që nuk u paguajnë haraç turqve.
Shkodra si pashallëk arrin deri te 100.000 banorë, gjysma e të cilëve janë katolikë. Qyteti ka 40.000 frymë dhe përbëhet nga kështjella, lagjja Tabakët e myslimanëve dhe Terzia e katolikëve. Tregtarët janë të pasur dhe eksportojnë prodhime deri në Trieste, Venecie e Vlorë. Fushën e Shkodrës e vlerëson si tokën më pjellore në Albani. Matjanët janë në gjendje të përhershme kryengritjeje. Katër fise (Kelmendi, Hoti, Shala e Shoshi) quhen së bashku Malësorët ose banorët e Katër Maleve; “ata janë luftarakë dhe jashtëzakonisht të aftë në përdorimin e armëve”.
Sipas Karaxhajit, brenda në kështjellën e Leshit është një xhami, aty ku ishte më parë kisha Shën Mëri Nikolla i Barit. Dhe: “Në këtë kishë është varrosur i famshmi Gjergj Kastrioti, që njihet më mirë me emrin Skënderbeu.”
Prizreni ka 15-20.000 banorë, ka punishte të mëdha armësh dhe pushkët e pisqollat janë shumë të vlerësuara. Për sanxhakun e Elbasanit përmenden pesë qytete. Ndwr to Kavaja ka 9 deri 10.000 banorë, domethënë njësoj me Durrësin, ndërsa këtu prodhohet një djathë i mirë, i cili eksportohet deri në vise të largëta të Perandorisë Turke. Për Tiranën jep shifrën 10.000 banorë dhe është pranë lumit Jakon, që do të ishte emri i Lanës së sotme.
Nëpër sanxhakun e Ohrit kalonte Rruga Egnatia, e cila edhe në atë periudhë përdorej për trupat osmane që vinin nga Stambolli deri në Shqipëri. Interesante është se thotë që aty pranë ka miniera argjendi e squfuri, por që nuk shfrytëzohen. Kruja ka mbi 15.000 banorë dhe Konti nuk lë pa vënë në dukje se ka qenë selia e Skënderbeut, ndonëse gabon duke e quajtur këtë qytetin e tij të lindjes.
Për sanxhakun e Vlorës vihet në pah se nga pyjet e pishës merret lëndë ndërtimi e shkëlqyer, ndërsa ka puse nafte në disa vende; nafta mblidhet dhe eksportohet. Më duket se ky është njoftimi i parë për eksportin e naftës nga vendi ynë. Gjirokastra ka mbetur vetëm me 4000 banorë, sepse popullsia është pakësuar shumë prej murtajës më 1814.
Vlerësimi më i drejtë i punës së Kontit Karaxhaji, pa dyshim do të bëhej duke e krahasuar me paraqitjet bashkëkohëse të po kësaj natyre, sepse gjatë rrjedhës historike shumë gjëra kanë ndryshuar. Ky është një lëmë i mirëfilltë pune për gjeografët tanë, prandaj mua do të më lejohet të sjell vetëm një rast. Në vitin 1848 është botuar po në Londër një përmbledhje e gjerë, e cila është rishtypur me plotësime edhe më 1860. Aty shkruhet se Shqipëria (Albania): “është një vend i cili nga pikëpamja e pozitës dhe e shtrirjes përputhet me Epirin e lashtë dhe me Ilirikun.” Kemi kështu një përkim të plotë me vështrimin e Karaxhajit për Albaninë dhe Epirin. Popullsia e shqiptarëve vlerësohet rreth dy milionë.
Një hartë tjetër anglisht, e përgatitur nga Xhon Rapkini dhe ilustruar H. Uorreni; bënte pjesë në Atlasin e ilustruar dhe historinë e kohëve të reja të Xhon Talisit, Londër 1851. Këtë radhë Shqipëria me emrin Albania nis nga Tivari dhe shkon poshtë deri në Prevezë, ndërsa djathtas kufizohet me Maqedoninë Turke, në jug të saj me Thesalinë Turke dhe poshtë tyre vjen Greqia. Në cepin e djathtë lart të hartës është një pikturë e Ali Pashës gjysmë i shtrirë, me një shërbëtor në gjunjë poshtë minderit, duke i shërbyer çaj. Mund të jetë një pikturë e panjohur për Ali Pashën. Paraqitja e pashait është mjaft e ndryshme nga piktura e Lui Dypresë, që e jep në varkë në liqenin e Butrintit (1819).
Përveç danezit Malte-Brun, te punimet e Karaxhajit është mbështetur edhe Hajnrih Kiperti (1819-1899) për hartat e vitit 1847, botuar në Vajmar nga Instituti Gjeografik. Vënia në dukje e lidhjeve të tilla ka interes për të treguar se vepra e Karaxhajit nuk ka mbetur e panjohur, e sidomos për të vërtetuar që ajo ka luajtur rolin e vet në opinionet e diplomatëve britanikë, të cilët pak nga pak po i afroheshin çështjes shqiptare brenda Perandorisë Osmane, që kishte hyrë në fazën e shpërbërjes, opinione të cilat patën ndikimin e tyre në Kongresin e Berlinit më 1878 e deri përfundimisht në Konferencës e Londrës më 1913. Në fund të fundit, çdo koncept politik për një shtet dhe vetë kufijtë e tij, që përcaktohen e ripërcaktohen gjithmonë pas luftërash, gjejnë pasqyrim konkret në një hartë dhe në përshkrimin gjeografik brenda vijave të saj. Nga ky këndvështrim rrjedh rëndësia e punës së Kontit Karaxhaji jo thjesht nga ana gjeografike dhe etnografike, por edhe për historinë politike të shtetit tonë.
Verës u shtriva në breg me mendjen tek ti; t’i kisha thënë detit ç’ndjeja për ty, do të braktiste brigjet e veta guaskat e veta peshqit e vet e do t’më ndiqte pas.
Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, ka thënë edhe një herë tjetër se e kupton frustrimin e secilit qytetarë për shkak të mungesës së energjisë elektrike, transmeton KutPlus.
Në mbledhjen e përgjithshme të Lëvizjes Vetëvendosje, Kurti, deklaroi se edhe ai është i frustruar nga kjo mungesë.
“Unë e kuptoj sot frustrimin e secilit qytetar me mungesën e energjisë elektrike, më besoni se edhe unë jam i frustruar. Por le të jetë ky një rikujtim për gjendjen në të cilën ata që qeverisën për dy dekada na e lan shtetin, sepse si njerëz të territ që ishin e që punët i bënin natën e larg syve të qytetarëve, ata s’kishin se si ta linin Kosovën ndryshe pos në terr e në skëterrë”, deklaroi ai.
Tutje, i pari i ekzekutivit shtoi se gjatë vitit që vjen do të dalin me propozime për zgjidhje afatgjate, e cila do të marr parasysh kërkesën e Kosovës për rritje për energji në dyzet vitet e ardhshme dhe burimet energjetike për të plotësuar këtë kërkesë. /KultPlus.com
Teatri i qytetit të Prizrenit “Bekim Fehmiu” do të mirëpres shfaqjen premierë “Jerusalem” me regji të Butrint Pashës, shkruan KultPlus.
Shfaqja e cila do të përmbajë gjuhë eksplicite dhe skena të dhunës do të jepet premierë më 27 dhjetor, me fillim nga ora 19:00.
“Qyteti i Flintokut po zgjerohet. Në zonën e gjelbërt të qytetit po planifikohen ndërtime të reja nga këshilli komunal, pikërisht në pyllin ku Gjon “Gjel” Bajroni ka krijuar parajsën e adoleshentëve të shfrenuar. Kampingut të “Gjelit” po i mbaron koha!”, thuhet në njoftim për premierë.
Kasta e aktorëve në këtë shfaqje do të jetë e mbushur me yje. /KultPlus.com
Pandemia ka ndikuar që vendet e punës nëpër botë të pësojnë ndryshime, e në të njëjtën kohë të hapen edhe shumë vende të reja pune, transmeton KultPlus.
Scott Wilcock, la punën e tij si mekanik për të ndjekur artin me kohë të plotë në pandemi pasi mori një reagim dërrmues nga fqinjët e tij dhe klientët e tjerë për pikturat e tij me spërkatje bore dhe artin e furçës së ajrit.
Ai ka bërë krijimin e disa figurave dhe dizajneve të ndryshme për festat që kanë qenë këtë vit.
34 vjeçari ka krijuar shumë murale për njerëzit, duke filluar nga tema të ndryshme, si dizajne për festat e Halloween dhe Krishtlindjeve.
Njëra ndër skenat më të famshme që ai krijoi, ishe pikërisht ajo nga filmi Home Alone dhe gjithashtu edhe Miracle on 34th Street, Elf and the Grinch. /KultPlus.com
Në botë kurdo që përmendet besa, dihet se fjala është për shqiptarët. Popull, ky i cili shquhet për këtë virtyt i cili është mbajtur në piedestal për shekuj me radhë, transmeton KultPlus.
Seriali “Besa”, i cili ka të bëjë me Uros Peric një biznesmen i vogël nga Beogradi. Ai vret një vajzë të një bosi mafioz shqiptar në një aksident automobilistik. Për të shpëtuar familjen e tij, ai detyrohet të kryejë krime për mafian. serial, me fjalët e vet aktorëve i ka thyer barrierat ndërkulturore në Ballkan të cilat ndër vite thuajse arritën të prekin qiellin.
Në këtë serial marrin pjesë aktorë nga Kosova, Maqedonia e Veriut, Sërbia, Kroacia, Shqipëria, etj.
Sezona e dytë e këtij seriali pritet që të përfundojë sonte, kur edhe do të shfaqet episoda e fundit me fillim nga ora 21:00. Platforma “Grey” është vendi ku edhe mund të shikohet ky serial. /KultPlus.com
Përhapja e variantit të ri të Covid, Omicron muajt e fundit në botë ka bërë që shumë kryeqytete botërore të anulojnë festimet për natën e ndërrimit të viteve.
Në New York festimet do të jenë të kufizuara dhe qytetarët duhet që të përdorin maska.
Evropa është një ndër vendet që ka shënuar një rritje të ndjeshme të rasteve të reja të të infektuarve me Covid duke bërë që shumë qytete të anulojnë edhe festimet.
Disa nga kryeqytetet evropiane që kanë anuluar festimet janë Athina, Roma, Berlini dhe Londra, ndërsa në vendin tonë edhe pse janë konfirmuar rastet e para me Omicron, Komiteti Teknik i Ekspertëve ka vendosur që natën e ndërrimit të viteve të hiqet edhe kufizimi i orës policore. /KultPlus.com
Kryepeshkopi Desmond Tutu, laureati i çmimit Nobel për Paqen, i cili ndihmoi në përfundimin e aparteidit në Afrikën e Jugut, ka vdekur në moshën 90-vjeçare.
Tutu ishte një nga figurat më të njohura të vendit brenda dhe jashtë vendit.
Ai u nderua me çmimin Nobel në vitin 1984 për rolin e tij në luftën për të shfuqizuar sistemin e aparteidit.
Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, ka reguar mbi vdekjen e këtij të fundit, duke thënë se besimi yt ka ndikuar shumë në formësimin e të gjithëve.
“Sot më shumë se shumë, fjalët tuaja për paqe dhe lidhje me thënies së vërtetës dhe pajtimit rezonojnë. Besimi juaj na ka dhënë të gjithëve”, shkroi Kurti në Twitter.
Vdekja e Tutu vjen vetëm disa javë pas vdekjes së presidentit të fundit të epokës së aparteidit të Afrikës së Jugut, FW de Clerk, i cili vdiq në moshën 85-vjeçare. /KultPlus.com
Lajmet me suksese të jashtëzakonshme për pianisten nga Kosova, Anila Aliu, nuk kanë qenë të paktë këtë vit, pasi Aliu ka shënuar disa suksese të mëdha, shkruan KultPlus.
Paraqitja në disa koncerte dhe skenat më prestigjioze të botës, e kanë karakterizuar vitin 2021 për pianisten shumë të suksesshme Anila Aliun.
Koncerti i saj në Vjenë, i cili ishte paraparë të mbahej më 7 dhjetor të këtij viti, për shkak të gjendjes së për përkeqësuar me pandeminë u shty më 25 mars 2022, e detajet e këtyre koncerteve Anila i shpjegoi në një prononcim për KultPlus.
“Një gjë e tillë ka ndodhur edhe me koncertin e planifikuar të mbahej në Gjermani më 12 dhjetor të këtij viti, por megjithatë u shty për 10 tetor, që të dy koncerte recitale (solo 90 minutëshe)”, shpjegon Aliu.
Ajo tutje shton se është ftuar nga presidenti i “Vienna International Pianists”, Stephan Moller në Teatrin Gesellschaft fur Musik.
“Në anën tjetër, në Gjermani jam ftuar nga festivali i mirënjohur i muzikës klasike “Klassik zu Gast bei Coppeneur” kur do të performojnë artistët e nivelit më të lartë”, thotë ajo.
Aliu shpreson që problemet me pandeminë të rregullohen dhe sallat të jenë të mbushur plotë, me mysafirë e fytyra eminente të muzikës si dhe skenës politike.
Edhe biletat pritet që të dalin në shitje së shpejti, derisa Aliu dhe sukseset e saj po vazhdojnë të jehojnë nëpër botë.
Së fundmi, pianistja nga Kosova është shpallur fituese e çmimit të parë në garat ndërkombëtare “Golden Classical Music Awaards”, ku performoi në një ndër sallat prestigjioze në botë “Carnegie Hall”. /KultPlus.com
Me le t’i flas sonte, veç dy fjale, ndoshta i huazoj prej poetëve të mëdhenj a prej psalmeve biblike , ma të bukurat kangë. Prej atyne qi iu kapërthyen shpirtit prej lindjes deri në dekë, tuj mos ba kompromis me çastet e rëndomta të jetës, me peshën e saj mbytëse e kryqin e randë që kalb shpinat e kërrusuna të njerëzimit. Veç dy fjalë, punë sekondash aq sa zgjat mishi i puthitun ne mish, analogji e randomtë e puthjes, Aq sa zgjat pendesa jonë ndaj mëkatit e Zotit. ( Zoti asht i joni edhe pse ne s’ditëm me kenë të tijtë) Du me i thanë veç dy fjalë për atë çka iku e ma s’vjen, njëjtë si vegimet e nadjes që përziehen me andrrat ma të bukura, e na përshfaqen në thik të pragut të ditës, njatëherë kur duhet me u çu e lumtuninë me e kërkue në zgjandrra ( zor boll e di , paj njeriu rron për nji lumtuni krejt të vogël) Dy fjalë për ne që bashkuam shpinoret e u shtyem me vrik drejt kaheve të kundërta, Keshtu e ndertuem veten, njani – tjetrin botën tonë e kështu e shuajtëm gacën e parë të zjarrit që kurrë s’mori hov. Me këtë stof të murrmë e veshëm substancen e bërthamës sonë tuj dashtë, pa dashje e krejt pa dashje, tuj urrye Dhe lejuem friken, pezmin, dhimbjet, ngerdheshjet ta ndërtojnë kështjellën mbrenda nesh. Mure e mure të nalta që, s’na lanë as nji rreze dielli me depertue në anë, por veç syprina terri të ftohtë mbulue me heshtje. Nëse s’ia kam dalë me fol, e kam heshtë si gur Tash për krejt këtë pikëllim, Deshta me i thanë veç dy fjalë, n’se dikush ia mbrrin me e njoft vajin tem. Asht kanga jeme tashma, amaneti jem…
–Poezi e shkruar nga Liridon Mulaj, njëra nga poezitë finaliste në konkursin mbarëkombëtar të poezisë ‘KultStrofa’, organizuar nga gazeta online për kulturë KultPlus./KultPlus.com
Vullneti dhe dëshira për të mos u dorëzuar asnjëherë kanë ndikuar që puna e jashtëzakonshme e pianistes shqiptare, Adea Badivuku, të vlerësohet maksimalisht dhe pjesëmarrja e saj të jetë në nivel global e mbarëkombëtar, shkruan KultPlus.
Së fundmi, pianistja nga Kosova pati një performancë të veçantë në njërën ndër skenat më prestigjioze në botë “Carnegie Hall”.
Rreth këtij suksesi, Badivuku ka thënë për KultPlus se ky vit ka qenë i mbushur me plotë angazhime sikurse në aspektin profesional po edhe atë performoues.
“Tani jam angazhuar edhe në anën hulumtuese në fushën e pianos, meqenëse tashmë jam duke punuar si asistent-profesor në Universitet të Nevadas, e në të njëjtën kohë edhe duke doktoruar”, ka thënë ajo.
Pianistja shqiptare është shprehur tutje se ka pasur rastin të paraqitet në koncerte e salla madhështore në shtetet më të mëdha në Amerikë.
“Si pjesëmarrëse e vazhdueshme e garave dhe fituese e çmimeve të shumta, mund të them se çmimi i parë këtë herë në New York dhe performimi në sallën prestigjioze në Carnegie Hall ishte një përjetim përrallor. Një ëndërr e bërë realitet dhe përmbyllje fantastike e arritjeve të mia në vitin 2021”, u shpreh ajo mes tjerash, duke treguar me emocione të arriturat e saj të jashtëzakonshme.
Artistët dhe sidomos pianistet nuk marrin vlerësimin e duhur nëpër botë dhe vështirësitë e tilla i tregon edhe Badivuku për KultPlus.
“Të jesh pianiste dhe artiste nuk është aspak e lehtë, pasi kërkon punë të vazhdueshme, sakrificë dhe përkushtim të madh ndaj instrumentit”, pohoi Badivuku.
Edhe pse arritja deri te majat e suksesit është rrugë e gjatë dhe sfiduese, ajo tregon se vullneti dhe dëshira për të vazhduar edukimin e sidomos dashuria ndaj profesionit ishin shtytjet më të mëdha që ajo të arrij ku është tani.
“Unë ndihem e privilegjuar dhe shumë krenare të jem pianistja e parë nga Kosova në nivel të lartë akademik “PhD” në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, deklaroi ajo.
Sa i përket ëndrrave të rë rinjve, 26 vjeçare thotë se nuk duhet të dorëzoheni asnjëherë në gjetjen e rrugëve të ndritshme, sepse suksesi është rezultat i punës së fortë dhe nxënies nga dështimet. /KultPlus.com
Letra n’shishe, detit, s’kapërcen dot valën e parë. Poseidoni ka ba bè, Rrushe, mesazhi te ti mos me ardhë. Shtringatë m’i shtringatë, regjun ishujve plot ranë. Kam me i marr’ kambët e erës, peshë me e qu nji botë të tanë. Ira e shishes prej jashtë, letrës nuk i ban dam. Se zhylli qi udha ta hedhë me kashtë, s’e zhyt mrenën e lamë. Liria vjen me shishe; Liria vjen me copa; Liria vjen me copa letre; Ajo ashtë fjalë qi vjen me afishe, ashtë zemra e kallun e nji thjeshtre. Se s’ashtë i lir’ ai qi diamantë mban nën jastak, e as ai qi bubat i vlojnë nën shtrat. S’ashtë i lir’ kush ec mb’shtetun në parmak, as ai qi ashtë i mbushun shtat. Liria ashtë diku n’mes, shpirt. Diku n’mes ashtë liria, n’mes kamb’ve t’tua e kamb’ve t’mia.
–Poezi e shkruar nga Nikas Kaça, njëra nga poezitë finaliste në konkursin mbarëkombëtar të poezisë ‘KultStrofa’, organizuar nga gazeta online për kulturë KultPlus./KultPlus.com
