Edicioni i dytë i Prishtina Gastronomy Festival ka për qëllim promovimin e gastronomisë shqiptare duke promovuar kuzhinën dhe traditat kulturore shqiptare, që do të frymëzojnë lëvizje dhe veprimin.
Ky festival vjen si nevojë e promovimit të recetave dhe produkteve mbarëkombëtare shqiptare, si një nga elementet e ruajtjes së identitetit kombëtar.
Festivali ofron një gamë të gjerë mundësish për bizneset, familjet, njerëzit e të gjitha moshave por edhe iniciativat jo-fitimprurëse që kanë të bëjnë me ushqimin që të ndajnë produktet, shërbimet dhe programet e tyre.
Festivali mbahet nga data 22 deri me 31 Korrik 2022 në sheshin “Adem Jashari”, në Prishtinë. / KultPlus.com
Emisari i BE-së për dialogun Kosovë-Serbi, Miroslav Lajçak, ka thënë se çështja e personave të pagjetur vazhdon të jetë urgjente.
Ai këtë deklaratë e bëri pas vizitës së tij në Qendrën Burimore të Personave të Zhdukur në Prishtinë dhe pasi pa një shfaqje për këtë temë.
“Zgjidhja për fatin e më shumë se 1600 personave ende të zhdukur është urgjente. Të gjithë të dashurit – pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike – meritojnë që t’iu mbyllet çështja. . Kjo është arsyeja pse unë vizitova Qendrën e Dokumentacionit, u takova me Qendrën Burimore të Personave të Zhdukur dhe mora pjesë në shfaqjen e “Water and Candles””, ka shkruar Lajçak në Twitter, shkruan Gazeta Express.
Lajçak dje në Prishtinë është takuar edhe me kryeministrin e Kosovës, Albin Kurtin, me të cilin ka folur për vazhdimin e dialogut me Beogradin, derisa e ka përgëzuar për marrëveshjen e arritur për energjinë mes Kosovës dhe Serbisë.
“Shumë mirë që u ktheva në Kosovë! E nisa vizitën time duke u takuar me kryeministrin për të vazhduar diskutimin tonë për rrugën përpara në Dialogun për normalizimin e marrëdhënieve. Unë gjithashtu e përgëzova atë për arritjen e një marrëveshjeje për energjinë javën e kaluar”, ka shkruar Lajçak pas takimit me Kurtin. / KultPlus.com
Resolving the fate of more than 1600 persons still missing is urgent. All loved ones – no matter of their ethnicity – deserve closure. This is why I visited the Documentation Center, met with the Missing Persons Resource Center and attended the screening of 🎥“Water and Candles” pic.twitter.com/3CLgrJCc0G
Turqi, 27 qershor 2022 – Shkolla Finlandeze në Kosovë, e cila së fundmi është bërë edhe fenomen global duke u përzgjedhur dhe pasqyruar në gjigandin botëror medial, CNN, çdo ditë si CNN Highlight, tani do të jetë edhe në Turqi.
Me marrëveshjen e nënshkruar mes Finnish Schools International, kompanisë amë të Shkollës Finlandeze dhe Okul Yatirimi, investitorët turq do të kenë mundësinë e blerjes së franshizës së këtij modeli të suksesshëm të edukimit. Në 5 vitet e ardhshme, 22 Shkolla Finlandeze do të hapen gjithandej Turqisë përmes modelit të franshizës dhe në bashkëpunim me kompaninë Okul Yatirimi, kompani lidere në fushën e edukimit në Turqi.
Alejtin Berisha, themelues i Shkollës Finlandeze dhe Finnish Schools International, tha se “pas pasqyrimit në CNN, dhjetra investitorë nga e gjithë bota kanë shprehur interesim në sjelljen e këtij koncepti inovativ të edukimit në vendet e tyre dhe ne kemi zhvilluar modelin më të mirë të franshizës, të cilën tani do ta shohim në gjithë botën, dhe për këtë, jam jashtëzakonisht shumë i lumtur”, u shpreh Berisha. Shkolla Finlandeze në Kosovë është hapur para 4 viteve, duke sjellur një revolucion më sistemin arsimor në Kosovë. Tani modelin e saj do ta shohim edhe në shumë vende nëpër botë. / KultPlus.com
Të paktën 18 persona kanë vdekur nga një sulm rus me raketa në një qendër tregtare në qytetin ukrainas Kremenchuk.
Rreth 1000 civilë vlerësohet se ishin brenda qendrës në kohën e sulmit rreth orës 15:50, tha presidenti Volodymyr Zelensky.
Udhëheqësit e grupit G7 të shteteve më të pasura – të cilët janë duke u mbajtur takim në Gjermani – e dënuan sulmin si “të neveritshëm”.
“Sulmet pa dallim ndaj civilëve të pafajshëm përbëjnë një krim lufte”, thanë ata në një deklaratë të përbashkët.
Rusia është fajësuar për sulmin, i cili gjithashtu la të plagosur të paktën 59 persona dhe ka frikë se numri i të vdekurve do të vazhdojë të rritet.
Pamjet që u publikuan në rrjete sociale shfaqen ndërtesën të kapluar nga flakë të mëdha dhe tym i zi i dendur, shkruan BBC, transmeton Gazeta Express.
Presidenti i Ukrainës Zelensky e përshkroi sulmin si një nga “aktet terroriste më të pacipë në historinë europiane”.
Ai tha se qendra tregtare nuk kishte asnjë vlerë strategjike për Rusinë dhe nuk përbënte rrezik për forcat e saj – “vetëm përpjekja e njerëzve për të jetuar një jetë normale, e cila zemëron pushtuesit”.
“Vetëm terroristët krejtësisht të çmendur, të cilët nuk duhet të kenë vend në tokë, mund të godasin me raketa një objekt të tillë”, shtoi ai.
Zëvendësambasadori i Rusisë në OKB, Dmitry Polyanskiy, e quajti sulmin “provokim ukrainas”, por nuk përmendi asnjë provë që sugjeron se sulmi me raketa ishte organizuar.
Guvernatori lokal, Dmytro Lunin, e përshkroi sulmin si një krim kundër njerëzimit, duke shkruar në Telegram se ishte “një akt i dukshëm dhe cinik terrori kundër popullatës civile”.
Autoritetet thonë se 440 persona nga shërbimet e urgjencës po punojnë në vendndodhje, duke përfshirë 14 psikologë të sjellë për të mbështetur të prekurit. / KultPlus.com
Large shopping mall in Kremenchuk with hundreds of civilians inside has been hit by a Russian strike. Russia is a disgrace to humanity and it must face consequences. The response should be more heavy arms for Ukraine, more sanctions on Russia, and more businesses leaving Russia. pic.twitter.com/Uvi6fbyShK
Në Festivalin e 29-të te Këngës në RTSH, në dhjetor të vitit 1990, Anita Bitri vlerësohet me çmimin e parë, me këngën ”Askush s’do ta besoj”, kompozim i Flamur Shehut dhe teksti Jorgo Papingji.
Dashurinë e parë kush nuk e provoi Dhimbjen që la pas kush nuk e këndoi, E këndoi, e këndoi…
Ku shkuan fjalët që mi thoshe me aq zjarr, Ku shkuan lulet që m’i sillje plot me vesë Ku fluturoi dashuria jonë e parë, Ku shkoi motivi që më zgjonte çdo mëngjes? Një këngë e vetme jo nuk është rinia Por veç një dhimbje kam e do ta them, Se një prej këngëve është dhe dashuria Dhe këngë e saj ushton si një refren.
Jo nuk e besoj nuk është e lehte që ta mohoj Kur dashurinë e parë, jo nuk e harroj Mos me thuaj s’ më ndihmon, Asnjëri s’do ta besojë. Kur t’vijë nata do të vije vet’ të takoj. Të takoj,të takoj..
Dashurinë e parë kush nuk e provoi Dhimbjen që la pas kush nuk e këndoi, E këndoi, e këndoi…/ KultPlus.com
Drejtori i Departamentit të 9-të të “Arteve të Bizantit dhe të krishtërimit të Lindjes” në Muzeun e Luvrit, Paris, Maximilien Durand, ka vizituar Muzeun e ri të Artit Mesjetar si dhe Kishat e Voskopojës dhe Mborjes.
Durand është rikthyer në Shqipëri pas më tepër se 20 vitesh për të parë nga afër ndryshimet e bëra gjatë këtyre viteve, sa i përket ruajtjes dhe ekspozimit të këtyre pasurive me vlera të mëdha.
Drejtori i Drejtorisë Rajonale të Trashëgimisë Kulturore, Korçë, Gjergji Koki, në një prononcim për ATSH-në, u shpreh se “vizita e njërit prej drejtorëve më të rëndësishëm të Muzeut të Luvrit, merr një vëmendje të veçantë, pasi promovimi që i bën zonës, ka interes për turizmin fetar dhe kulturor, por edhe për shkëmbimin, në të ardhmen të eksperiencave e teknikave të restaurimit dhe konservimit të kësaj trashëgimie”.
Durand vlerësoi shumë punën e bërë në Muzeun e Artit Mesjetar si shembull të promovimit dhe ekspozimit të ikonave, duke theksuar se “ky muze është unik në llojin e vet në rajonin e Ballkanit, për sa i përket fondit që disponon”.
Po ashtu, Durand vlerësoi punën që bëhet për ruajtjen e ikonave, në kushte ideale, profesionale dhe të standardeve botërore.
Më tej ai vazhdoi udhëtimin e tij në kompleksin e kishave të Voskopojës, ndër të cilat ka vlerësuar maksimalisht kishën e Shën Kollit.
“Kjo është “Monaliza” e artit ikonografik shqiptar”, është shprehur Durand, të cilit i kanë tërhequr më tepër vëmendjen veshjet e shenjtorëve në muralet e Zografit, Shpatarakut e Selenicës.
Ai vuri theksin tek puna për konservimin dhe ruajtjen strukturale të kishave në Voskopojë, pasi edhe ka bërë një studim mbi to, veçanërisht për veshjet në pikturat murale.
Durand theksoi nevojën që ka për ndërhyrje në afreske, si dhe për konservimin e tyre.
Gjithashtu vizitoi edhe Kishën e Mborjes, një kishë e shekullit të 13-të, ku pa nga afër proceset restauruese të cilat garantojnë një ruajtje dinjitoze.
Drejtori i Luvrit, shoqërohej në këtë vizitë nga dy ekspertë të artit të trashëgimisë kulturore të DRTK Korçë që e asistuan gjate vizitës së tij në qytetin e Korçës. Më tej ai do ta vazhdojë vizitën e tij në Shqipëri, me qytetin e Beratit, ku ka të tjera perla të artit mesjetar./atsh/ KultPlus.com
Pas Parisit, Amsterdamit, Bolognas, dhe Bergamos “Qytetet Natën” (Cities by Night), është realizuar edhe në Prishtinë. Përgjatë dhjetë ditëve të Festivalit FemArt, 14-23 Qershor, ky projekt ka bërë bashkë 12 vajza e gra pjesëmarrëse të udhëhequra nga artistja italiane Valentina Medda.
“Qytetet Natën” është një projekt me pjesëmarrëse gra, i cili vë në pah perceptimin e tyre për rrezikun në mjedisin urban. Gra me moshë, racë, etni e prejardhje të ndryshme janë ftuar për të eksploruar rrugët e qytetit të Prishtinës, duke ecur të vetme kur dielli ka perënduar, duke shmangur kalimin e zonave ku nuk ndjeheshin rehat. Duke bërë këtë, secila ripërcaktoi topografinë e qytetit, duke ripërcaktuar kufijtë e tij përmes trupit të tyre të vendosur dhe përvojës së tyre fizike të vendit, por gjithashtu (të pavetëdijshmes) nga prejardhja e tyre kulturore, statusi i tyre ekonomik, besimet dhe paragjykimet e tyre të brendshme.
Projekti ka lindur më 2012 në një rezidencë artistike tre mujore në Paris, megjithatë ka pësuar ndryshime në formë, në paraqitje e në realizim.
“E kam realizuar vetëm dhe isha ajo që i bëja ecjet dhe krijoja hartën bazuar në frikën time. Më pas kam vazhduar në Amsterdam dhe në një formë e kam deleguar performancën tek dikush tjetër. Kurse në Itali kam pasur mundësi ta zgjeroj edhe më shumë, duke përfshirë persona të tjerë për të zgjeruar perspektivën. Çka na bën të frikësuara neve si gra gjatë natës? Kjo ishte pyetja kyçe. Padyshim se ka rrezik të vërtetë, por ka edhe frikë që është instaluar tek ne. Për mua Qytetet Natën është një projekt për kërcënimet dhe rrezikun, por mbi të gjitha për frikën dhe si mund ta tejkalojmë atë”, shprehet artistja Valentina Medda gjatë një prezantimi për media në edicionin e dhjetë të Festivalit FemArt.
Për dallim nga qytetet e tjera “Qytetet Natën” në Prishtinë u realizua përmes ecjeve të udhëhequra.
“Këtu jemi duke e bërë një format të ri të ‘Qytetet Natën’ përmes ecjeve të udhëhequra. Iu kërkoj vajzave që të dalin ta eksplorojnë qytetin vetëm gjatë natës. Nga qendra e qytetit në periferi, dhe duhet të ndalen kur janë të frikësuara, duke krijuar kështu një kufi të frikës së tyre në hartën e qytetit”, ka thënë Medda.
Në dy ditët e fundit të FemArt 10 këto gra kanë udhëhequr publikun në ecjet e tyre, duke iu përcjellë përjetimet e tyre. Teksa ecja vazhdonte publiku dëgjonte histori të ndryshme përmes dëgjueseve, duke e bërë edhe më reale frikën dhe pasigurinë që gratë e përjetojnë.
“Secili person në publik ka përvojë të veçantë. Secili trup ka përjetimin dhe ngjarjen e vet. Të jesh grua është të jetosh me kalkulime. Më duhet të shkojë në këtë rrugë sepse ka më shumë dritë, apo në atë rrugë sepse ka më shumë njerëz. Gjithmonë i bën këto kalkulime edhe për gjëra të thjeshta, kur të del për kafe apo kur të shkon në market”, shprehet Medda, që ka konceptuar këtë projekt. “frika është cenim i të drejtave, dhe askush nuk duhet të ketë frikë”.
Sugjerimi kryesor i saj për të tejkaluar frikën, qoftë në qytetin e lindjes apo në një qytet të ri, është që të dalin të ecin dhe të ndërtojnë lidhje me atë vend. Të krijojnë kujtime me një vend më familjar. Kështu, edhe vendi që në fillim është dukur si më i rrezikshmi apo më kërcënues, pas një kohe mund të bëhet më i sigurt për atë person.
Njëra nga gratë pjesëmarrëse ka vërejtur është se gjatë ecjeve disponimi i saj shpirtëror ka ndikuar gjithashtu në ndjenjat që i kishte duke ecur. Për shembull, ditën e parë ajo ndjehej më e gëzuar, kështu që ajo kishte më shumë vetëbesim. Ndërsa gjatë ecjes së dytë, që ishte më e mërzitur, ajo nuk ndjehej aq e sigurt gjatë ecjes.
Sidoqoftë, shumë nga këto gra deklaruan që gjatë këtij aktiviteti ato janë bërë më të guximshme dhe më të forta, duke shtyrë kufijtë e tyre dhe qytetit ku ato jetojnë. Madje, njëra nga gratë shtoi se gjatë ushtrimeve, ajo çdo ditë e kishte shtyrë ecjen më tepër, për të fuqizuar veten.
Më 22 dhe 23 qershor ishte koha kur këto gra kishin performancat e tyre. Publiku që kishte shprehur dëshirë për pjesëmarrje u mblodh para Teatrit Kombëtar të Kosovës për t’i marrë udhëzimet e fundit, para se të nisen në rrugëtimin e tyre, të udhëhequr nga një e panjohur. Më 22 qershor u mbajtën dy performancat. Të pajisur me dëgjueset e tyre, një katalog të Festivalit FemArt, dhe një audio të përgatitur nga Valentina Medda, ishin të gatshëm të përjetonin një performancë më të çuditshme se zakonisht. Kjo audio është një kujtim i përvojave dhe opinioneve të grave të tjera në “Qytetet Natën”, të ekzekutuara në edicionet e mëparshme.
Të gjitha gratë patën nga një tjetër pikë filluese, dhe vetëm një person nga publiku mund të përcillte një grua. Gjatë ecjes 20 minutëshe, çdo person nga publiku dëgjoi audion dhe ecte prapa një grua lidere, duke e përcjellë atë deri në fund. Audio, plot me histori të ndryshme dhe zhurma të cilat nganjëherë dukeshin që ishin nga jashtë, i dha një errësirë më të madhe kësaj përvoje. Historitë e grave të cilat ishin përcjellë nga burra të dyshimtë, dhe shpjegimi i mekanizmave mbrojtës që gratë i përdorin kur janë duke ecur vetëm (si, shtrëngimi i çelësave në dorë, ulja e kokës poshtë, ndryshimi i veshjes, etj.) të bëjnë të mendosh më tepër për gjërat që i bëjnë gratë të ndjehen në rrezik.
Në fund të performancës, aty ku përfundon siguria e pjesëmarrëses dhe frika është e theksuar, ajo vizatoi një linjë të bardhë në tokë, për t’u kthyer më pas prapa për ta shikuar personin që iu bashkua në performancë duke i dhënë dorën në të cilën shkruan “Qyteti im mbaron këtu”. Ky sinjal ishte edhe përfundimi i performancës. Publiku që ka ndjekur hapat e pjesëmarrëseve ka përjetuar frikën e grave, duke ecur përgjatë disa kufijve që nuk janë thjesht gjeografikë, por fizikë, emocionalë dhe politikë.
Kjo përvojë, pa dyshim që dallon për një burrë qe është pjesë e publikut, dhe për një grua që veçse e di çfarë ajo apo gratë e tjera bëjnë në momente të tilla. Shumë nga burrat që iu bashkuan performancës shprehen se nuk ishin të vetëdijshëm për rreziqet dhe frikën që gratë përjetojnë gjatë ecjeve natën, qoftë nga burrat në rrugë apo edhe nga qentë, apo edhe vet terri. Edhe vet burrat gjatë këtyre ecjeve teksa përcillnin gratë lidere thonë se nuk ndjeheshin komod. Kurse një nga ata përmendi që edhe pse ata kaluan afër një grupi të burrave të cilët e panë atë duke e përcjellë gruan, asnjë person nga ky grup nuk reagoi lidhur me këtë gjë – diçka që është mjaft shqetësuese.
“Qytetet Natën”, që është përkrahur nga Perform Europe, ka rezultuar me krijimin e një harte me kufijtë e rrezikshmërisë, megjithatë ato janë vetëm perceptim i grave pjesëmarrëse dhe nuk paraqesin rrugët më të rrezikshme të qytetit. Për të shmangur ndonjë keqkuptim artistja ka ndarë përvojën e saj për projektin e realizuar në Bologna.
“Është bërë një hartë finale me të gjitha kufijtë e rrezikshmërisë, që mund të jetë ndihmë për njerëzit e tjerë, por është vetëm si perceptim dhe jo të tregojmë hartën për të ju thënë se këtu nuk mund të shkoni. Kur e kam bërë projektin në Itali ka pasur njerëz që më kanë pyetur se cilat janë rrugët më të rrezikshme në Bologna, por ju them se kjo ka të bëjë vetëm me perceptimin. Ajo çka është ndryshe këtu është se punoj me njerëz të rinj, është një dinamikë tjetër dhe ngjarjet e përjetimet janë të ndryshme”, është shprehur Medda.
Kjo frikë, në një mënyrë e instaluar në trupin dhe mendjen e tyre, buron nga paragjykimet apo ndikime të tjera të pavetëdijshme. Kjo vjen si pasojë e ndonjë përvoje të keqe të cilën ato vetë e kanë përjetuar, apo nga ndonjë përjetim i dikujt tjetër për të cilën ato kanë dëgjuar. Frika perceptohet ndryshe nga personi në person, dhe siç njëra nga gratë theksoi: “diçka që mua më duket e frikshme apo më ngjall frikë, nuk i duket e njëjtë dikujt tjetër”. / KultPlus.com
Katër piktorë të rinj nga Gjirokastra hapën një ekspozitë në pazarin e gurtë të qytetit.
Piktorët e rinj Irina Musta, Pandeljo Çekani, Arla Memushi, Elena Rova dhe Ina Diamanti sollën punimet e tyre për artdashësit gjirokastritë, por edhe vizitorët nga qytete të ndryshme të vendit dhe turistët e huaj, të cilët mbushën Gjirokastrën gjatë ditëve të fundjavës.
Kryetari i bashkisë së Gjirokastrës, Flamur Golemi, i cili vizitoi nga afër ekspozitën vlerësoi talentet e reja të qytetit për veprat e prezantuara në këtë ekspozitë.
“Irina Musta, Pandeljo Çekani, Arla Memushi, Elena Rova dhe Ina Diamanti janë piktorët e rinj plot talent e pasion për artin të qendrës “Fato Berberi”, të cilët kanë çelur së fundi një ekspozitë në Pazarin e Gjirokastrës. I jam shumë falënderues për çfarë kanë bërë dhe për modelin frymëzues që ata japin për të rinj të tjerë”, shprehet Golemi në rrjetet sociale.
Piktorët e rinj u vlerësuan edhe me certifikata për hapjen e kësaj ekspozite që zgjoi interesin e vizitorëve.
Të rinjtë gjirokastritë ndjekin prej disa vitesh rrethin e pikturës në Qendrën Kulturore të Fëmijëve “Fato Berberi”. Gjirokastra tashmë do të ketë edhe një brez të rinjsh, që do i bashkohen magjisë së pikturës në këtë vend të mahnitshëm piktoresk./atsh/ KultPlus.com
Në kuadër të “Muajit të Muzikës”, ministrja e Kulturës, Elva Margariti, kujtoi sot këngëtaren Anita Bitri.
Margariti shprehet në një postim në rrjetet sociale se Bitri ishte një nga këngëtaret më të dashura për publikun shqiptar.
Anita Bitri lindi në Sarandë më 8 janar 1968 në një familje intelektuale. Prej moshës 8–14 vjeç, Anita ishte pjesëmarrëse e rregullt e Festivaleve të Pionierëve të rrethit të Vlorës. Talenti i saj tërhoqi vëmendjen e profesor Robert Papavrami. Do të duhej vetëm një vit pune që Robert Papavrami dhe Bitri të dilnin para spektatorit vlonjat në një duet me violinë, duke mahnitur sallën me interpretimin e tyre virtuoz.
Në vitet 1980-1986 prezantohet para publikut vlonjat si violiniste në orkestrinën e shkollës së muzikës “Naim Frashëri”.
Gjatë një koncerti ku ajo merrte pjesë si violiniste, një nga këngëtare u sëmur dhe kështu, lindi domosdoshmëria të zëvendësohej. Shokët e orkestrës, që e kishin dëgjuar të këndonte, propozuan atë dhe ky ishte fillimi i një karriere të gjatë dhe të suksesshme artistike.
Kënga e parë e Anitës në shkallë kombëtare titullohet “Hartimi dhe Dëbora”. Në anketën muzikore të Radio Tiranës për këtë këngë, vlerësohet për interpretimin e saj brilant. Më pas, sukseset e saj vazhduan me këngën shumë të njohur, “Mos u nxito”, në Koncertin e Pranverës 1988, ku u vlerësua me çmim të parë. Talenti i Anitës nuk mund të mos tërhiqte vëmendjen e kompozitorëve të njohur të asaj kohe. Flamur Shehu ishte i pari që do të besonte tek ajo dhe do të fillonte të bashkëpunonte me të në disa festivale me radhë të Radio Televizionit Shqiptar. Vlen për t’u përmendur interpretimi i këngëve “Lulet e majit i çel në janar”, “S’ka formulë në dashuri”, “Abrakadabra” etj.
Në mars 1996 mbërrin në “tokën e premtuar”, ne SHBA. Gjatë qëndrimit në Amerikë aktiviteti artistik i Anitës ka qënë në rritje. Vlen për t’u përmendur pjesëmarrja e saj në koncertet e bamirësisë dhe aktivitete të ndryshme të Diasporës për mbledhjen e ndihmave për luftën në Kosovë.
Në 2004, pati një vdekje aksidentale, në moshën 38 vjeçare, për shkak të një bllokimi të ventilimit të kaldajës, në shtëpinë ku banonte./atsh/ KultPlus.com
Në një libër që ia dedikon gjyshit, akademiku Apollon Baçe kujton se, ishte ai që ia mësoi se fjala “komb”, shkruhet me K të madhe.
Në emision “Arnautistan” të Mustafa Nanos, Baçe deklaroi se pushtimi osman na ka sjellë mjaft të këqija dhe se deri sa filloi pushtimi osman, Kushtetutën dhe statutin i ka pasur më të bukurit e Adriatikut.
Sipas tij, nuk ka qenë Shqipëria e sotme, por se është shumë e zvogëluar krahasuar me atë që ka qenë. Baçe shton se Shqipëria ka pasur njerëz që i kanë dhënë botës dhe i ka dhënë figura shumë të mëdha botës.
“Kur amerikanët ndihen krenarë për kombin e tyre, ne pse të mos kemi lavdinë. Por, duhet të jetë një lavdi që edhe sot duhet t’i përgjigjet asaj të dikurshmes.
Ai që njeh të kaluarën, nuk ka frikë nga e ardhmja, – thuhej në një revistë. Kjo do të thotë se është një komb shumë vital, i cili arrin ndoshta të bëjë diçka dhe të mbijetojë.
Që të gjesh në Ballkan, gjak njëqind për qind të pastër, nuk e gjen dot. Rreth 41 për qind e kanë kroatët, ne e kemi më të ulët se ata. Kjo do të thotë, se jemi më të përzier. Një komb që ka fuqi të madhe kulturore të asimilon.
Unë në librin tim, nuk e quaj Epirin – Epir, por Iliria e Jugut. Termi Epir, nuk ka lidhje me grekët. Hyjnë thesprotët dhe kaonët. Homeri me fjalën Epir, do të thotë që janë banorë të ishujve, që bregun përballë e quajnë Epir.
Është emërtim barbarët e detit, e bregut. Nuk është as emër që na kanë vënë të tjerët dhe as vetes, është emër neutral. Skënderbeu dhe Barleti e përdorin si mburrje.
Por, unë them Iliria e Jugut, në aktet e papatit thuhet Arbëria e jugut. Orikumi, nuk ka asnjë dokument që është koloni greke. Oriku nuk është koloni, Butrinti nuk është koloni. Apollonia u themelua nga 200 korintas dhe fusha e Myzeqesë, quhet fusha e Gylakut – për të parin e kolonistëve: 200 vetë, nuk mund të thuash se nuk patën përzierje me popullsinë vendase. Janë të tëra në greqisht.
Apollonia pavarësisht se kolonistët e parë janë martuar, janë përzier, është një qytet grek. Ti po vajte në Amerikë dhe je pesë gjenerata, je amerikan. Te Durrësi, kam vërejtje. Nga autorët e lashtë, gjithmonë quhet qytet.
Kur hyn në gjirin e Jonit, se Jon quhej Adriatiku në atë kohë, thuhet se në anën e djathtë banojnë barbarët ilirë. Në histori ke të bësh me përkthime të këqija, që çojnë në anën e kundërt.
Kalon nga qytet ilir, në qytet greko-ilir, por që mbetet kolonia e Durrësit.
Enver Hoxha ka thënë fjalën më të bukur lidhur me historinë: ajo që është greke jepjani grekëve, ajo që është ilire, dëshmojeni se është e tillë dhe mbrojeni”, shprehet ai.
Fotografia kryesore: Jean-Gabriel Eynard – Jean-Gabriel dhe Anna Eynard me Henri Bouthillier de Beaumont, gjeneralin grek Colettis, Marie de Regny dhe Charles de Traz, në Paris 1842!!! / KultPlus.com
Kalaja e Gjirokastrës do të ofrojë më tepër hapësirë për turistët vendas dhe të huaj.
Kryeministri Edi Rama ka publikuar në rrjetet sociale pamje nga kjo kala ku shprehet se po punohet për restaurimin dhe konservimin arkitekturor.
“Mirëmëngjes, dhe me këto pamje nga Kalaja magjepsëse e Gjirokastrës, ku punohet për restaurimin dhe konservimin arkitekturor të këtij objekti me peshë të veçantë në thesarin e trashëgimisë sonë historike e kulturore, ju uroj një javë të mbarë”, shprehet Rama.
Në kuadër të projektit të restaurimit në kështjellën e gurtë synohet rritja e sipërfaqes së vizitueshme si dhe konservimin dhe evidentimin e hapësirave të saj.
Një tjetër element i rëndësishëm është edhe gërmimi arkeologjik që synon evidentimin e një historie më të detajuar të kalasë dhe qytetit.
Ndërhyrjet për përforcimin e strukturave të kalasë dhe riparimin e çarjeve që ishin krijuar do të sigurojnë një qëndrueshmëri të sigurt të kështjellës dhe do të shmangin rrëshqitjet e gurëve.
Kalaja e Gjirokastrës është një ndër më të vjetrat dhe të mëdhatë në Ballkan dhe shtrihet në një hapësirë prej 335 metra.
Zbulimet arkeologjike në zonën e kështjellës, tregojnë se ky vend është jetuar që nga shekulli i IV-V./atsh/ KultPlus.com
Sot aktori dhe regjisori i mirënjohur Andon Qesari do të mbushte 80 vjeç.
Aktor, regjisor, pedagog, lindi në fshatin Qeparo, Himarë, më 27 qershor. Kreu shkollën e mesme, “Politeknikumin 7 Nëntori”, në Tiranë, më 1959. Nga viti 1962-1966 vazhdoi studimet në shkollën e lartë për aktore “Aleksandër Moisisu”*.
Fill më pas u emërua aktor dhe regjisor në Teatrin e Vlorës*, ku luajti disa role. Vuri në skenë aty dramën Shtëpia në bulevard të Fadil Paçramit* dhe komedinë Revizori të N. Gogolit. Në vitin akademik 1971-1972 mbaroi kursin e lartë për regjisurë pranë Institutit të Lartë të Arteve*.
U emërua pedagog i aktrimit në këtë Institut, më pas edhe i regjisurës, punë të cilën e kreu vijimisht, 1972-2004. Nga viti 1976 e deri sa doli në pension, më 2002, ishte aktor dhe regjisor në Teatrin Kombëtar. Në dramën Shënomëni dhe mua të Hamza Minarollit*, edhe pse personazhi që interpretoi, Besniku, kishte ngarkesa fjalësore të kahut politik shoqëror nga patoset propagandistike, gjatë lojës së tij ai mundësoi, përkundrazi, një fjalë dhe një gjest konkret e të besueshëm, brënda logjikës letrare. Me këtë rol fitoi çmimin e parë në Festivalin e Teatrove, 1974.
Një tjetër figurë e realizuar me mjeshtëri ishte ajo e kinezit Fen në dramën Furrnalta të Ruzhdi Pulahës, ku kësaj here provoi në fushën e vështirë të satirës politike, duke ruajtur masën dhe vërtetësinë e figurës. Edhe me këtë rol fitoi çmimin e parë, 1976, sikundër çmimin “Aleksandër Moisiu” si regjisor me shfaqjen Nën dritat e skenës (1977, bashkëregjisor me Pirro Manin). Një figurë ekspresive, ku gërshetohen elementë të simbolit, alegoria e gjesteve me prerje të një ole realiste, ishte Vrumi në dramën Luiza Miler (Intrige e dashuri) të F. Shilerit, 1979.Pamje komike, më së shumti të një grotesku me theksa shpotitës e përtallës, paraqiti me dy role të tjera, në një distancë kohore prej dhjetë vjetësh: Ksantin te drama Dhelpra dhe rrushtë e G. Figueredos (1989), regjisor Dh. Pecani dhe Anton Antanoviçin te komedia Inspektori (Revizori) e N. Gogolit (1999), regjisor Ferdinand Radi dhe A. Radi. Te ky i fundit ndoqi udhën e një paraqitjeje groteske, ku tallja dhe përqeshja nuk bëhen nëpërmjet ruajtjes së një formati të “kamufluar” ndaj Hlestakovit dhe të tjereve, çka do të duhej të afrohej me një paraqitje realiste, të përmbajtur, si prej zyrtari të lartë provincial.
Përkundrazi, ato bëhen enkas në mënyrë të hapur, me vijëzime të trasha, që shkojnë deri te parapelqimet ndaj elementeve të farsës e bufonadës. Si aktor A. Qesari ka të dukshme lojën energjike; zotëron një zë të fortë, është i qartë; i jep ton, timbër të thuket e shtysë fjalës dhe veprimit; karakterizohet nga shpërthimet e befta e të ashpra, ndonjëherë të tepërta. Si regjisor është prirur nga komedia. Së bashku me Alfred Bualotin ndërtoi spektaklin e mirënjohur Pallati 176 e Adelina Balashit, 1986, ku krijoi një atmosferë të këndshme, duke shfrytëzuar mirë situatat e keqkuptimeve, kundërshtitë në sjelljet ambiguide të personazheve, posaçërisht krijimin e një galerie tipash, ndër të cilat spikatën figurat e Jovan Bregut (luan Roland Trebicka), e Ritës, e tezes etj.Te komedia Valsi i Titanikut e T. Mushateskut (1990), ku ngulmoi te një lojë e tipit psikologjik, me karaktere të mëvetësishme si dhe një humor që rridhte, më së pari, prej komicitetit të tyre.
Ka provuar me sukses edhe vënie regjisoriale në rrafshe mirëfilli groteske e burleske, si Tetë persona plus e F. Radit*. Si përherë tok me A. Bualotin, do të vinte në skenë komedinë Dua burrë në kompaninë “Publimedia”, përshtatje nga A. Saqellaris (Zonjusha 39 vjeç), e cila pati një ndjekje të gjerë nga publiku. Ketu ranë në sy format burleske dhe fareske në vizatimin e karaktereve, tejzmadhimet dhe prania agresive e elementeve argëtuese, bufonada, ekzagjerimet e qëllimta në gjeste, në mënyrën e të folurit dhe në plastikë.Në vitin 2007 me dramën Kambanat e muzgut të Teodor Laços, krijuan imazhin dramatik të kohëve të dhunshme të fillimviteve pas vendosjes së pushtetit komunist në Shqipëri, me ankthin, tmerrin, burgimet, vrazhdësinë, frikën dhe tjetërsimet, të gërshetuara këto me lindjen e një dashurie tragjike midis dy të rinjve nga klasa armike, që i sfidojnë përkatësitë e tyre politike.
A. Qesari ka shkruar edhe mjaft artikuj kritikë dhe të natyrës estetike mbi problemet e teatrit shqiptar, posaçërisht te aktrimit, të regjisurës, portrete artistësh; ka dramatizuar për skenë dhe radio disa novela e romane etj. Mban titullin “Artist i merituar”, si dhe titullin shkencor “Profesor”.
Në përvjetorin e lindjes publikohen imazhe të rralla nga Fototeka e AQSHF-së, nga fotoprovat e Andon Qesarit për filmin “Kur zbardhi një ditë”, 1971. / KultPlus.com
U lind më 12 qershor, 1802 dhe vdiq më 27 qershor 1876. Ishte tregimtare, eseiste, gazetare dhe shkrimtare e ekonomisë e historisë, ajo bënte pjesën në kastën e shquar intelektuale të asaj kohe në Angli. Puna e parë e Martineau që bëri bujë në publik ishte seria me tregime në fushën e ‘ekonomisë klasike’, veçanërisht idetë e Thomas Robert Malthus dhe David Ricardos.
Një udhëtim në Lindjen e Mesme do ta shtynte Martineaun të studionte zhvillimin e religjionit. Ajo u bë tejet skeptike në besimet e saj për religjionin duke përfshirë këtu edhe pjesën e saj që i takonte një ateisteje.
Martineau e humbi dëgjimin në moshë shumë të re dhe me vonë pati probleme me zemër dhe sëmundje tjera.
Thëniet e saj më të njohura:
“Më mirë të jetosh më të mirën sot, të mendosh më të mirën sot, dhe të veprosh më të mirën sot, e sotmja është sigurt përgatitja më e mirë për nesër dhe për të gjitha të nesërmet e tjera që na ndjekin”
“Lexuesit janë të shumtë, mendimtarët janë të rrallë”
“Dhimbja është thjeshtë një maskim i bekimeve që përndryshe janë të paarritshme”
“Kanë qenë disa gjëra në jetën time që kanë pasur ndikim në mendjen time më shumë së sa posedimi i një pjese toke”/Express/ KultPlus.com
Lumë shkonte grigia në Dri me u mbytë Moisiu vetë e kish lanë më kish lanë Sharruar deri në fyt në bërllog Prishtine Gjunjët përgjakun muret tek kaloja as mendja nuk me shkonte per dashni a kurvni
Emnin tim Laurit në xhep ia kisha lanë Që nën copa akulli ta gjeja ndoj herë pasi ta kishin futur në ngrirje të thellë gjersa unë luhatesha në konop as mendja nuk m’shkonte për zjarr a flake
Një bisht sopate me bënte qingj veç në shpimë t’Moisiut copa e kisha ba se grigia vetë maleve nuk lihet veç shkronjave t’ Bibles kush Detit s’i kish ra po zot a ka me pa me vra këtë natë kristal / KultPlus.com
Ku di! Ti më pyete, por unë nuk dija si të të përgjegjesha, si të ta thoja atë që kaq kohë e kisha mbajtur kyçur brënda meje, atë që e kisha folur me zë të ulët me qindra herë që nga momenti kur folëm bashkë herën e parë.
Të kam thenë që unë jetoj tri kohë? Të shkuarën, të tashmen e të ardhmen. …Dhe që kërcej herë në njëren, e herë në tjetren dhe në tjetren pastaj. Si mund të ta thoja, kur më pyete nëse kishim folur ndonjeherë më parë, nëse njiheshim… Të t’thoja se po, njihemi që kohë më parë pa të bërë të dyshoje në qartësinë e mendjes time? E egzaltuar në të vërtetë që edhe ti nuk e kishe fshirë nga mendja. Jo, jo nga mendja por nga shpirti, sepse ai mbetet edhe kur mendja ikën. Pra një natë e vetme, nata jonë e vetme e jetuar në një nga jetët tona të shkuara që akoma nuk të ishte fshirë nga kujtesa e shpirtit.
Nuk di nëse të kujtohet ndjesia e muzgut që erdhi heret atë natë të ftohtë me shi të imët që binte shtruar nga qiejt blu të errët. Ti prisje në stacionin e metrosë, në një kënd ku drita lëpihej e përthyhej e unë të kërkoja me nuhatje. Gjithmonë në hije të kisha parë në mendjen time dhe në hije të kërkova e të gjeta atë natë. I strukur nën pallton e gjatë gri tek thithje cigaren… i qeshur, plot jetë.
Qëndruam përballë njëri-tjetrit dhe unë zgjata krahët drejt teje e u mbështolla në gjoksin tënd, e ti më përqafove i hutuar.
– Ku do shkojme?
– Di unë një vend. Do shkojmë atje, ka verë… e birra plot.
U rehatuam në “Jacobine Paris”, dhe unë porosita verë për vete, e me shaka i thashë kamarierit që zotria kërkon një çaj. Ti më hodhe një shikim të vemendshëm që ndeshi veshtrimin tim djallëzorë. Buzëqeshe, e i the kamarierit duke shkelur syrin: Kurr mos u beso kurvave!
Nuk m’u desh shumë të kaloja në atë gjendjen flu në të cilen lundroj diku në ajër; pak më lart se toka, por jo mbi çatite e shtëpive. Se pse më pëlqeu kur the kurvë!…
– Ta prek pak mjekrën?
– Ëhë…
Zgjata dorën, dhe rreshqita bulat e gishtave nga njeri vesh tek cepi i veshit tjetër duke të hedhur nje veshtrim joshës me sytë flakë, si dy yje të vegjel. Pastaj mblodha gishtrinjte dhe i ngatërrova nepër mjekrën tënde duke qeshur pa kuptim.
– Mjaft, the ti butë – butë… Ma shkule.
Më kape dorën nga kyçi dhe më pe në sy, me atë vështrimin që kërkon vetëm nje miratim të heshtur dhe afrove fytyren drejt times. Gojët gjysëm të hapura u bashkuan. Çfarë është ajo “puthja në buzë” që thonë njerëzit? Puthja duhet në gojë. Goja e ëmbël nga vera, e flaka brenda.
Deshe ta dije? Ja!
Po. Njihemi ne të dy. Jemi takuar dikur në një jetë tjetër… në të shkuarën.
Do doja të isha per ty veç muzg. Një muzg i purpurt shtruar poshtë një nate të kuqe si flaka, mbi gjak. Një nate me zjarmi… Un të të mbuloja si frymë, e ti të më pëshpërisje lehtë në vesh fjalën që më ndezë. Ta ndjej aromën e shtatit…” / KultPlus.com
Më 23 qershor 1977, gazeta më e madhe e kohës “Rilindja”, raportoi se në objektin e Bibliotekës Universitare dhe Krahinore, sot Bilbioteka Kombëtare “Pjetër Bogdani”, u vendos kupola e parë ikonike.
Prej 99 kupolave, e para e vendosur më 22 qershor, u bë lajm, pasi ishte vendosur në një prej objekteve më të rëndësishme të kohës.
Kupola ishte prodhim i kompanisë “Kopershmit” nga Hamburgu i Gjermanisë. Aty ndër të tjera thuhej se kupolat tjera do të vendoseshin deri në fund të korrikut të ’77-s, dhe se i gjithë objekti do të inaugurohej më 29 nëntor 1977. Por, objekti u lëshua në përdorim më 1982.
Arkitekt i këtij objekti ishte kroati i njohur Andrija Mutnjakoviq./Na ishte një herë/ KultPlus.com
DAM Festival do të vazhdojë këtë edicion me një tjetër koncert, shkruan KultPlus.
Nina Shala (flaut) Drilon Çoçaj (kitarë) do të shfaqen para publikut sonte në koncertin e Dam Festival, në Amfiteatrin e Ri të Bibliotekës Universitare.
Koncerti do të fillojë në orën 19:30. / KultPlus.com
Filharmonia e Kosovës mbrëmë mbylli sezonin me një koncert të jashtëzakonshëm që u mbajt në sheshin “Skënderbeu” në Prishtinë.
Kantata e përmasave të mëdha “Carmina Burana” e kompozitorit Carl Orff, e bazuar në 24 poema nga koleksioni mesjetar Carmina Burana, u prezantua për herë të parë për publikun kosovar.
280 persona në skenë dhuruan momente të paharrueshme për publikun. Performuan Kori dhe Orkestra e Filharmonisë së Kosovës, Kori i Universitetit të Prishtinës “Hasan Prishtina”, Kori i Universitetit të Pejës “Haxhi Zeka”, Kori i fëmijëve “Okarina” dhe solistët Adelina Paloja, Arta Jashari – soprano, Safet Berisha – kontratenor dhe Xhemil Rexhepi – bas.
Koncerti u organizua në bashkëpunim me Operën e Kosovës dhe me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës dhe Komunës së Prishtinës.
Në këtë ngjarje të veçantë morën pjesë personalitete të shumta nga jeta politike e kulturore e Republikës së Kosovës si dhe nga stafi diplomatik ndërkombëtar i akredituar në Kosovë. Ndër ta, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ambasadori i ShBA-së, Jeff Hovenier, nënkryetarja e Kuvendit të Kosovës, Saranda Bogujevci, kryetari i Komunës së Prishtinës, Përparim Rama, deputetë të Kuvendit të Kosovës, zëvendësministri i MKRS-së, Sejnur Veshall, dhe shumë personalitete e qytetarë që mbushën hapësirën e sheshit “Skënderbeu”. / KultPlus.com
Margaret Fuller (23 maj 1810 – 19 korrik 1850) ishte gazetarja dhe publicistja e parë amerikane, kritike letrare, aktiviste shoqërore dhe mbrojtëse e të drejtave të grave. Kryevepra e saj konsiderohet ajo e botuar në vitin 1845 me titull “Gratë në shekullin e XIX”.
Njohëse që në fëmijëri e disa gjuhëve të huaja: gjermanishtes, frëngjishtes, italishtes, greqishtes dhe latinishtes. Ajo u rrit duke zhvilluar një intelekt e talent të jashtëzakonshëm.
Margaret Fuller u bë redaktorja e parë e revistës intelektuale transidentale “Dial”, të cilën e mbajti për dy vjet.
Ishte gruaja e parë që shkroi një libër për jetën e vështirë të tribuve indiane të Amerikës, keqtrajtimin e tyre nga të bardhët, duke u bërë kështu mbrojtëse e të drejtave tëtyre. Në dhjetor 1844, ajo u punësua nga “New York Tribune”, botuar nga Horac Greeley, duke u bërë gazetarja e parë amerikane. Ajo e filloi punën në gazetë me intervistat që u bëri prostitutave në burg duke skandalizuar lexuesit.
Fokusi i artikujve të saj ishte sfera shoqërore dhe letrare e jetës amerikane. E pamohueshme në aftësitë e saj profesionale, ajo preku me kritikat e saj letrare edhe emra krijuesish të njohur të kohës si Longfelow, Low dhe Ralph Waldo Emerson.
Me botimin e librit të saj “Gruaja në shekullin e 19-të” në shkurt të vitit 1845,në Nju Jork, ajo krijoi sensacion të madh. Libri ishte një thirrje pa kompromis për tëdrejtat e gruas amerikane. Botimi i parë u shit brenda javës. Guximi i saj i tepruar apo “i pacipë” revoltoi shumëkënd.
Emri Margaret Fuller u bë i njohur edhe jashtë kontinentit amerikan, duke inspiruar njerëzit, por edhe duke revoltuar shumë të tjerë.
Në 1846, Margaret Fuller shkoi në Angli si korrespondente për “New York Tribune”, duke u bërë kështu gruaja e parë korrespondente jashtë kufijve të vendit te saj. Në Angli, libri i saj qe lexuar me simpati dhe i hapi shumë dyer autores.
Ajo intervistoi shumë personalitete të kohës si Harriet Martineau, Wordsworth dhe De Quincey, por edhe hyri në skutat e jetës angleze, në miniera, lavanteri dhe u tmerrua nga varfëria e madhe dhe diferencat e mëdha klasore, u shqetësua nga kushtet e vështira të jetës dhe mungesa e shpresës te të varfrit. Ajo menjëherë shkroi për nevojën e një “revolucioni paqësor”.
Pikërisht kur ishte në një gjendje të tillë emocionale, ajo takoi Giuseppe Mazzini-n, një imigrant revolucionar italian. Ajo kishte hyrë pa kuptuar në lëvizjen revolucionare të kohës, duke u bërë aktiviste e saj.
Fuller, gjatë kësaj kohe, vazhdonte të shkruante për gazetën e saj në kohët më dramatike që po kalonte Evropa, ndërsa mblidhte materiale për të shkruar veprën monumentale “History of Italian Liberation”.
Ndërkohë, shkrimet e saj në Amerikë kishin lënë shije jo fort të mirë. Ndërkohë, botuesi i gazetës së saj në Nju Jork dhe miku i saj, Horac Greeley, kishte dëgjuar thashethemet mbi një dashuri “të lirë” të Margaret-ës dhe i preu rrogën. Për shkak të policisë sekrete, burrë e grua vendosën ta lënë Italinë e të udhëtojnë drejt Amerikës. Kështu, në maj 1850, ata lanë Livornon. Udhëtimi qe i pafat. Më 18 korrik, anija “Elisabeth” u përplas papritur me Fire Island. E kështu Margaret ndërroi jetë.
Vdekja e Margaret-ës qe një sensacion publik. Miqtë e saj, nga Bostoni, erdhën në ishull me shpresë se mos gjenin ndonjë gjurmë të dorëshkrimit të saj mbi revolucionin roman. Asnjë gjë nuk u gjet në mbeturinat e anijes, veç një kutie të mbyllur me letrat e dashurisë së Margaret-ës dhe Angelo-s.
Margaret Fuller ka qenë e para grua e emancipuar lektore, gazetare, kritike letrare e korrespondente ndërkombëtare e shtypit amerikan, aktiviste politike.
Ajo guxoi të kompletonte vetveten e saj si grua, duke hedhur poshtë epitetet nënvleftësuese me të cilat paragjykimet e veshin një femër. Ndaj ajo mbetet një figurë e pavdekshme femërore edhe sot.
Disa nga aforizmat e saj më të famshme janë:
– Nëse ke dituri, le t’i ndezin të tjerët qirinjtë në të. – Ajo çfarë ka nevojë një grua nuk është të dominojë, por si natyrë të rritet, si intelekt të perceptojë, si shpirt të jetojë e lirë dhe e shpenguar. – Po qe se gratë do të ishin në gjendje të zhvillonin forcën dhe bukurinë e tyre si gra, ato nuk do të uronin kurrë të ishin burra. – Në mentalitetin e burrave gratë shihen si skllave. – Sot një lexues, nesër një lider. – Burrat për hir të jetesës së harruar harrojnë të jetojnë. – Natyra siguron përjashtime për çdo rregull. – Një shtëpi nuk është shtëpi, nëse përmban ushqim dhe zjarr për mendjen, si dhe për trupin. – Karakteri dhe historia e secilit fëmijë mund të jetë një përvojë e re për prindin, nëse ai do ta lejojë atë. / KultPlus.com
Arbanasit e Kroacisë janë pasardhës të emigrantëve shqiptarë që flasin gegërisht, të cilët migruan nga rajoni i Liqenit të Shkodrës dhe u vendosën në periferi të Zarës (Kroaci) në gjysmën e parë të shekullit të 18-të.
Sot ata janë një nga pakicat më të vogla gjuhësore në Kroaci dhe Evropë. Edhe pse në ditët e sotme ata kryesisht identifikohen si kroatë, komuniteti është karakterizuar nga karaktere pluralë, kompleksë dhe të rrjedhshëm gjuhësor dhe identitare të së kaluarës si përgjigje ndaj rrethanave dinamike socio-politike në atdheun e tyre të ri.
Ky shkrim ka për qëllim studimin dhe të kuptuarit e kompleksiteteve që lidhen me ndërtimin e komuniteteve (gjuhësore, etnike, diasporike) duke analizuar një sërë zërash dhe ligjërimesh të përkatësisë mes arbanasit.
Hulumtimi ynë bazohet në një studim kritik etnografik, i cili përfshinte vëzhgim të pjesëmarrësve dhe intervista të thelluara me anëtarë të komunitetit që identifikohen si Arbanasi në mënyra të ndryshme dhe për arsye të ndryshme. Disa nga elementët kryesorë të ndërtimit të identitetit arbanasi bazohen në: a) ligjërimin e përvojës së përbashkët historike të mbërritjes dhe mbiemrat specifikë që mund të gjurmohen në familjet më të hershme që mbërritën në Zarë në shekullin e 18-të, dhe b) rrëfimi i lidhur te Arbanasi si një pjesë specifike e hapësirës urbane të Zarës e karakterizuar nga lidhje të forta afektive për të gjithë ata që identifikohen si Arbanasi.
Përkundër një lidhjeje të qartë ikonike ndërmjet gjuhës arbanase dhe identitetit, roli i kompetencës gjuhësore te arbanasi ka ardhur duke u zvogëluar dhe aktualisht nuk ka ndonjë rol në legjitimimin e identitetit arbanas.
Origjina e Arbanasit
Diskurset e origjinës të bazuara në disa shenja të përbashkëta kulturore luajnë një rol të rëndësishëm në perceptimin e identitetit kolektiv (Cohen 1997). Megjithëse identiteti arbanasi nuk është një element krejtësisht i veçantë i identitetit të tyre etnik sot, ai megjithatë është indirekt i pranishëm në praktika specifike kulturore që janë një tregues i rëndësishëm i përkatësisë në një grup të caktuar. Në literaturë, praktika të tilla janë më të dukshme (1) si krenari për rrënjët e veta, (2) përmes identifikimit me emrin e komunitetit dhe pjesërisht (3) në qëndrimet politike (Raymond dhe Modood 2007), por te Arbanasi të tilla kategorikisht vihen në pikëpyetje përcaktuesit e qartë të identitetit.
Rrëfimi i ardhjes së familjeve shqipfolëse në shekullin e 18-të është një vend i zakonshëm në kujtesën kolektive dhe ligjërimet e vetë arbanasëve, dhe ka disa pasqyra të shkruara për ardhjen e arbanasëve në rrethinën e Zarës (p.sh. në Erbër 2015, Ćurković 1998 [1922], Krstič 1988, Stipčević 2011, Barančić 2013, etj.). Krstić thekson, megjithatë, se një problem i zakonshëm i shumicës së tregimeve historike në lidhje me ardhjen e Arbanasit të Zarës është se ato bazohen në një rrëfimi i persekutimit dhe ardhjes së Zadar Arbanasit përfshin tre lokacione kryesore: (1) statusin e katolikëve shqiptarë në Perandorinë Turke, (2) lidhjen e tyre me Kishën dhe, në veçanti, Kryepeshkopin e Tivarit Vicko Zmajevic, dhe (3) vendbanimi i tyre pranë mureve të Zarës.
Gjendja e të krishterëve përmendet shpesh si shkaku kryesor i migrimit të katolikëve shqipfolës nga zona rreth liqenit të Shkodrës nën sundimin turk në Dalmaci në shekullin e 18-të. Punimi rishikues i Krstiqit i vitit 1988, i bazuar në një studim të burimeve të ndryshme historike, arkivave dhe librave të famullisë, ofron një pasqyrë sistematike të një sërë faktorësh që mund të kenë ndikuar në largimin e familjeve katolike shqiptare dhe vë në pikëpyetje diskursin historik mbi vendbanimin e Arbanasit (Krstiq 1988).
Duke vënë në dukje se zona nga emigruan katolikët shqipfolës dhe disa malazezë ishte një zonë kufitare, ai beson se tensionet e vazhdueshme dhe pasiguria e përgjithshme kanë ndikuar edhe në emigrimin e tyre drejt zonave më të sigurta. Statusi i pafavorshëm socio-ekonomik i popullsisë katolike në Shqipërinë turke dhe murtaja, e cila po përhapej nëpër Perandorinë Turke dhe Austro-Hungarinë në atë kohë, përmenden gjithashtu si shkaqe të rëndësishme të migrimit (Krstić 1988). Përhapja e murtajës ishte e njëjtë dhe ishte i një shpopullimi të konsiderueshëm të Dalmacisë, kështu që vendosja e katolikëve shqipfolës të zonës u mirëprit gjithashtu si një nga masat e politikës demografike të kohës. Së fundi, krahas rreziqeve imediate, Krstiq përmend se rekrutimi i popullsisë katolike në Perandorinë Osmane për luftërat turko-persiane (1722-1736) mund të ketë qenë një nga faktorët e migrimeve. Krstić (1988) thekson se në shpërnguljen e parë në vitin 1733 emigruan njëzet e një familje në zonën e Zarës, dmth., nëntëmbëdhjetë familje dhe dy beqarë, ndërsa periudha e ardhshme e migrimit, e nxitur nga bashkëpunimi veneciano-turk, ndodhi midis viteve 1726 dhe 1733. Shpërnguljen e madhe të vitit 1733 Krstiqi e lidh me trazirat në oborr dhe rrëzimin e Sulltan Ahmedit III (1730) me të cilin popullsia katolike kishte kryesisht marrëdhënie të mira. Ajo që pasoi më vonë ishin përndjekjet masive të pjesës shqiptare të popullsisë në përgjithësi dhe asaj katolike në veçanti. Kjo ngjarje, së bashku me luftërat Persiano-Turke, trazirat në zonën kufitare dhe afërsia e popullsisë katolike me Kryepeshkopin Zmajeviq, përmenden si arsye vendimtare për proceset e migrimit (Krstić 1988). Rrëfimet e mbërritjes ende luajnë një rol të rëndësishëm tek arbanasit. Funksioni i rrëfimeve të tilla është shpesh një konfirmim i origjinës së vet arbanase.
Rrëfimet e mbërritjes ende luajnë një rol të rëndësishëm tek arbanasit. Funksioni i rrëfimeve të tilla është shpesh një konfirmim i origjinës së vet arbanase dhe një lloj elitizmi që buron nga historia e largët familjare dhe përcaktimi socio-hapësinor. Disi kur them se jam nga Arbanasi, e di prejardhjen time. E di që të mitë ishin kolonët e parë këtu. Kur dikush thotë se është nga Diklo (lagje në Zadar), çfarë do të thotë kjo?! Ata nuk kanë historinë e tyre si ne. Nga Liqeni i Shkodrës erdhëm në Zemunik dhe më pas në Zadar në tokën tonë. (F, rreth 30 vjet.)
Historikisht, popullsia urbane në Kroaci është një gjë e rrallë, kështu që vetëdija për vazhdimësinë e popullsisë arbanase në zonën më të ngushtë të qytetit të Zarës është e pranishme në rrëfimet e të rinjve Arbanasi dhe është shpesh, për këtë arsye, një burim krenarie.
Çfarë është në mbiemër?
Të dhënat e hollësishme të familjeve arbanasi nga periudha e ardhjes së tyre janë ende një nga burimet më të rëndësishme në diskursin mbi identitetin arbanas. Diskursi mbi një Arbanasi të ‘vërtetë’, dominues në disa intervista, bazohet në regjistrimin e parë të Arbanasit të Zarës, i cili ende ruhet në Arkivin Shtetëror në Zadar (DAZd, Zbirka katastarskih knjiga br. 23½, Krstić 1988, Barančić 20) .
Ai përfshin emrat dhe mbiemrat e kryefamiljarëve të ardhur në migrimin e parë, përkatësisht: Gezghenovich, Marghiechievich, Gesgenovich, Margiechievich, Difcialo, Vucha Gionova, Matessich, Prench Smira, Gelencovich, Lucich, së bashku me Giovo, Andrea , Vuchia, Nice, Prensi dhe Giovi. Në gjysmën e dytë të vitit 1731, Šencije përmendet edhe në versionin italian si Senzia, dmth Senza, emri i familjes i cili më vonë u ndryshua në Kotlar. Në shpërngulje më të vogla përmenden edhe mbiemrat Angelovich, Gugh dhe mbiemrat e kanunit të Zarës Kampsi, të emigruar në atë kohë nga liqeni i Shkodrës.
Në grantin e vitit 1734, lidhur me valën e dytë të migrimit, përmenden mbiemrat: Vlagdan, Duka, Knexevich, Nichin, Luco, Prendi, Martinovich, Muzia, Andrecov, Popovich, Marussich, Paulov, Vacin, Nica Dobrez, Giuchin, Gionov. , Gioca, Marco, Pere, Vuco, Marcov, Toma, Covaz, Zancovich, Zioba, Gurin, Pertu, Boze. Familje të tjera të përmendura në këto shënime përfshijnë Lekperici-Curkovići, Škopelje, Šestani, Vladovići, Stipčevići, Mužanovići, Tokšija dhe Kalmeta (Krstič 1988).
Në analizën e saj, Barančič (2008: 561) thekson se shumica e mbiemrave kanë mbetur në formën e tyre origjinale që nga vendbanimi i Arbanasit, duke përmendur mbiemrat që janë të pranishëm edhe sot: “Čurković, Dadić (Daddi), Dešpalj, Duka (Duca), Derda Gjergia, Kalmeta (Calmeta), Karuc (Karuz), Kotlar (Cotlar), Krstič (Cherstich), Jelenković, Jović, Matešić, Maršan, Marušić, Mazija (Mazia), Mužanović, Nikpalj, Petani, Perović, , Stipçeviq, Tomas, Vlladoviq (Vlladoviç), Vlladoviq-Relja, Vukiq”.
Krahas këtyre mbiemrave, Barançiq përmend edhe mbiemrat Bajlo, Banić, Matijaš dhe Zubçiq, bartës të të cilëve nuk konsiderohen si pasardhës të familjeve të emigrantëve, por popullsi nga ishujt përreth. Me kalimin e kohës, këto familje u asimiluan me popullsinë arbanase dhe sot konsiderohen edhe arbanasi (Barančič 2008).
Përveç analizave historike, mbiemrat janë gjithashtu një mjet i fuqishëm simbolik në analizën kulturore bashkëkohore në strategjitë e vërtetimit dhe delegjitimimit të identiteteve të tjera. Domethënë, ata i bëjnë disa anëtarë të komunitetit si Arbanasi ‘të vërtetë’ dhe vënë në dyshim identitetin arbanasi të atyre që nuk kanë mbiemra historikë, siç është regjistruar shpesh në intervistat tona, p.sh. dhe nëna ime është Krstiq, dhe gjyshja ime ishte Vukiq. Pra, kjo është për Vukën, një arbanasi i vërtetë, ndaj them gjithmonë: “Unë jam një arbanasi i vërtetë. Asgjë për të shtuar”. (F, rreth 70 vjeç.) Nëna ime është një arbanase e vërtetë, thonë ata, dhe babai im është Bajlo.
Edhe ata Bajlos janë në Arbanasi, mendoj se janë shpërngulur aty në të njëjtën kohë kur kanë emigruar arbanasit. (F, rreth 60 vjet.) Deklarata të tilla, për nga natyra e tyre indeksuese, flasin jo vetëm për identitetin e një arbanasi ‘të vërtetë’, por edhe për mundësinë e të mos qenit një arbanasi ‘i vërtetë’. Shfaqin edhe njëfarë prestigji të identitetit arbanasi, që nuk është e drejtë ekskluzive e të gjithëve, por ata që e kanë më së shumti krenohen me atë pjesë të identitetit të tyre. Çështja e legjitimimit, gjegjësisht vërtetimit të identitetit, gjendet edhe në intervista të tjera.
Roli i besimit katolik të kishës dhe lagjes arbanasi dhe roli i kishës theksohen shpesh në diskurset mbi identitetin arbanasit pasi që të dy luajtën një rol vendimtar në shpërnguljen nga vendlindja dhe ardhjen e tyre në Zarë. Kjo është e dukshme në festat e shumta që festohen ende në komunitet, si Zonja Jon (Zoja e Loretos), Shën Lucy, Krishtlindjet, Krishtlindjet, e të tjera. Zonja Jon mbetet festa qendrore e komunitetit dhe kremtimi i saj është ngjarja në të cilën mblidhet popullsia e Arbanasit; vizitohet rregullisht edhe nga shumë arbanasi nga diaspora dhe pasardhësit e tyre. Kështu, Kisha shihet nga shumë njerëz si qendrore në ndërtimin e komunitetit. Një pjesëmarrës më i vjetër i studimit tonë, për shembull, e sheh marrëdhënien e Arbanasit me Kishën Katolike si vendimtare për përcaktimin e identitetit arbanasit, më shumë sesa përkatësinë kombëtare dhe gjuhën e tyre. Kjo është edhe arsyeja pse roli historik i Kishës përmendet shpesh në (mundësinë e) gjallërimit të gjuhës në diskurset e disa anëtarëve të komunitetit. Kështu, disa nga bashkëbiseduesit besojnë se për shkak të rolit të saj të rëndësishëm historik, Kisha duhet të jetë prima e aktiviteteve të rigjallëzimit të gjuhës.
Megjithatë, jo të gjithë arbanasit e mbështesin këtë pikëpamje. Disa mbajnë një qëndrim kritik ndaj asaj që ata e konsiderojnë një ekzagjerim diskursiv të lidhjes midis Kishës dhe Arbanasit; anëtarë të tillë e konsiderojnë atë si një nga aspektet e identifikimit të përdorur për të përcaktuar historikisht kufijtë midis fushave të ndryshme të ndikimit në të kaluarën. Ndonëse pikëpamjet që vënë në pikëpyetje një diskurs më të përgjithshëm, i cili e konsideron identitetin arbanasit si të rrënjosur dhe të përcaktuar kryesisht nga roli i Kishës Katolike në të kaluarën dhe në ditët e sotme, janë më pak të zakonshme dhe vërehen vetëm në disa pjesëtarë të brezave të rinj dhe të mesëm. Disa nga pjesëmarrësit më të rinj, megjithatë, shprehin prirje edhe më të fortë ndaj traditës katolike në krahasim me shumë arbanasi të moshuar.
Në intervistat me të rinjtë arbanasi që nuk i kushtojnë më shumë rëndësi identitetit fetar apo kombëtar dhe nuk flasin arbanasisht, dimensioni i arbanasit si hapësirë fizike (gjeografike) (një pjesë e qytetit) bëhet dominues dhe i lë në hije shenjat e tjera të identitetit (Shimiçiq dhe Vuletiç. 2016).
Vendbanimi shekullor i zonës luan një rol veçanërisht të rëndësishëm në ndërtimin e identitetit arbanasit. Arbanasi si lagje qyteti u nda nga pjesa tjetër e qytetit deri në fund të Luftës së Dytë Botërore dhe formoi një mikrobotë të mbyllur urbane, por edhe etnike të zhytur në marrëdhëniet brenda grupit dhe historinë e tij.
Pas luftës, në kohën e globalizimit, hapësira u bashkua me pjesën tjetër të qytetit. Me hapjen e kësaj hapësire, ata që nuk identifikoheshin domosdoshmërisht si arbanasi hynë në të, prindërit pushuan së foluri arbanasisht me fëmijët e tyre, kështu që në procesin e rindërtimit të identitetit të përbashkët arbanasi, krahas origjinës, hapësira është bërë qendrore për brezat e rinj arbanasi.
Identitetet kombëtare, lokale dhe ndërvepruese
Kur diskutohet për identitetin e tyre, shumica e bashkëbiseduesve tanë theksojnë se si identitet primar e konsiderojnë të qenit kroat dhe evropian. Unë kam jetuar dhe jam rritur në Kroaci. Gjithçka lidhet me Kroacinë. Mendoj se kroatishtja është gjuha ime amtare. Arbanasin e njoh edhe kroatishten. (M, rreth 40 vjeç)
Patriotizmi me orientim kroat është dominues në intervista po aq sa është pjesë e diskursit akademik për Arbanasin. Megjithatë, në rrëfimet e disa anëtarëve të tjerë të komunitetit, deklarata të tilla të përgjithësuara vihen në pikëpyetje; pjesëmarrësit që i pyesin ata priren t’i konsiderojnë identitetet kroate dhe arbanase si njëlloj të rëndësishme në sistemin e tyre të vlerave. Një qëndrim i tillë tregon për pamundësinë e ndarjes dhe hierarkizimit të plotë të modeleve identitare dhe papërshtatshmërisë së modeleve monoetnike.
Vlera e identifikimit hibrid bëhet edhe më e dukshme në diskursin që portretizon identitetin arbanasi si një vlerë të shtuar për identitetin kroat. …kthehet në marrëdhënien mes të qenit kroat dhe përkatësisë sate ndaj identitetit arbanasi, është sikur ky identitet të jetë gjithmonë i shtrirë dhe i fragmentuar le të themi. (M, rreth 50 vjeç.) Në këtë fragment identiteti konceptohet në mënyrë diskursive në dy mënyra. Nga njëra anë, pjesëmarrësi i konsideron këto dy identitete si të ndara dhe të numërueshme, por në të njëjtën intervistë ai përdor metaforën e identitetit si të shtrirë dhe të fragmentuar. Duke përdorur strategji të ndryshme diskursive, disa nga pjesëmarrësit e studimit tonë identifikohen si kroatë dhe arbanasi, dhe në të njëjtën kohë distancohen nga të dyja. Në tregime të tilla, analizat e identitetit të tyre krijohen si pasqyrim i identitetit të të tjerëve. Të tjerë theksojnë identitetin e tyre urban (Zadar) duke lënë kështu një zonë të pashënuar të identitetit etnik kroat dhe duke hyrë në marrëdhënie identitare më komplekse të krijuara nga ndryshimet e shumta të regjimeve shtetërore në historinë e Zarës: I ndjej Zadarin dhe Arbanasin (identitetin) si më të afërt. Gjyshi im i ndjerë ishte Zaratino që deklarohej i tillë, gjyshja ime nga ana tjetër ishte Arbanasi… Nuk e di… (F, rreth 30 vjeç)
Llogari të tilla tregojnë shkallën në të cilën vetëidentifikimi është ndërtuar në mënyrë diskursive. Pikëpamjet e identitetit të vetë folësve ndërtohen në lidhje me reflektimet e identitetit të paraardhësve të tyre. Së fundi, “nuk e di” në fund të fragmentit dëshmon se sa problematik mund të jetë këmbëngulja për kategorizimin e identitetit njëdimensional. Kjo, së bashku me shumë rrëfime të tjera tregojnë për ndjenjat komplekse të përkatësisë ndaj komuniteteve reale dhe të imagjinuara. Në rrëfime të tilla del në pah dimensioni ndërtekstual i ndërtimit të identitetit; Diskurset e ndryshme, reflektimet dhe përvoja e jetuar nga pjesëmarrësit tanë lidhur me origjinën e Arbanasit plotësojnë dialogisht njëri-tjetrin. Në të njëjtën kohë, zërat individualë vënë në dyshim lokacionet e pranuara gjerësisht në lidhje me diskurset arbanasi të përkatësisë. Shumë nga rrëfimet e mbledhura që dëshmojnë tensione identitare, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me raportin midis identitetit italian dhe kroat, janë të fokusuara kryesisht në të kaluarën. Sot hapësira simbolike e karakterizuar nga dikotomia midis identitetit kroat dhe atij italian mund të analizohet pothuajse ekskluzivisht si një marrëdhënie e ndërtuar historikisht, por jo si një përvojë e vërtetë e jetuar e banorëve të qytetit aktual. Identiteti etnik arbanas sot, pra, del nga tensionet e përcaktuara nga raporti i identitetit kroat dhe italian, nga njëra anë, distancimi nga identiteti shqiptar, nga ana tjetër, dhe së fundi nga një kuadër më i gjerë në të cilin janë disa aspekte të identitetit. aspak domethënëse. Megjithatë, statusi i arbanasit përcaktohet më pak nga prirjet personale drejt identifikimit të caktuar kombëtar në nivel mikro, por më tepër nga tendencat më të gjera globale pas Luftës së Dytë Botërore. Pavarësisht sistemit komunist dhe njëpartiak të asaj kohe, filloi hapja e kanaleve të komunikimit të komunitetit arbanasi, i cili pushoi së qeni i izoluar dhe i vetëqëndrueshëm ekonomikisht, gjuha dhe identiteti arbanasi filloi të hapej.
Nga Klara Bilic dhe Lucija Šimičič. / KultPlus.com
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky, iu bashkua sot virtualisht mbledhjes së G7 duke kërkuar nga krerët e shteteve që të furnizonin vendin e tij me më shumë armë në mënyrë që lufta tha ai të mbarojë para dimrit. Ndër të tjera presidenti ukrainas kërkoi ndihmë për rindërtimin dhe për eksportet e grurit.
Pasi dëgjuan Zelenskyn, liderët e G7 dolën me një deklaratë të përbashkët duke premtuar mbështetjen e tyre të vazhdueshme për Ukrainën.
“Ne do të vazhdojmë të ofrojmë mbështetje financiare, humanitare, ushtarake dhe diplomatike dhe do të qëndrojmë me Ukrainën për aq kohë sa të jetë e nevojshme”, thuhet në deklaratë.
Liderët u zotuan se do të punojnë së bashku për të ndihmuar Ukrainën të mbrohet edhe pasi të përfundojë lufta. prej kohwsh perwndimi dhe shba janë duke tentuar të shpërfaqin një front të bashkuar, pasi kancelari gjerman Olaf Scholz, ka thënë se sulmet e fundit me raketa në Kiev tregojnë se “ka qenë vendim i drejtë që të bashkohemi dhe të mbështesim ukrainasit”.
Pas Samitit të G7-ës, që këtë herë u mbajt në Bavari, liderët e NATO-s do të takohen më pas në Spanjë. Sekretari i përgjithshëm i natos në deklaratë në pritje të këtij samiti tha se: “Rusia përbën kërcënimin më të madh dhe të drejtpërdrejtë për sigurinë tonë. Në samitin e nesërm ne do të biem dakord për një paketë të forcuar të ndihmës gjithëpërfshirëse për Ukrainën, duke përfshirë sistemet e sigurta të komunikimit dhe sistemet anti-drone. E gjithë kjo po bën një ndryshim në fushën e betejës çdo ditë”.
Stoltenberg tha gjithashtu se aleatët e NATO-s do të rrisin forcat e tyre të gatishmërisë së lartë nga 40,000 aktuale në “mbi 300,000” ndërsa forcojnë mbrojtjen e tyre në përgjigje të luftës së Rusisë kundër Ukrainës. / KultPlus.com
Nasa ka lëshuar me sukses një raketë nga Territori Verior – lëshimi i parë komercial në hapësirë në historinë e Australisë. Raketa do të mundësojë studime astrofizike që mund të ndërmerren vetëm në hemisferën jugore, sipas agjencisë hapësinore.
Pas më shumë se 25 viteve nga porti hapësinor komercial australian u lëshua raketa e parë e NASA-s, duke e kthyer ngjarjen në një moment historik për industrinë hapësinore të vendit. Raketa do të mundësojë studime astrofizike që mund të ndërmerren vetëm në hemisferën jugore, sipas agjencisë hapësinore.
Erërat shqetësuese bënë që numërimi mbrapsht të ndërpritet disa herë përpara se të lëshohej e para nga tre raketat e planifikuara rreth mesnatës së kaluar (ACST) nga Qendra Hapësinore” “Arnhem”.
Kryeministrja e Territorit Verior Natasha Fyles e përshëndeti nisjen si një moment “jashtëzakonisht krenar” për Australinë, duke shtuar se ai u krye me bekimin e pronarëve tradicionalë aborigjenë të rajonit.
“Këtu në tokën Yolngu, të rinjtë mund të shikojnë lart në qiell dhe të dinë se çfarë mund të bëhet. Kur shohim kulturën më të vjetër të gjallë të kombinuar me shkencën e hapësirës, siç kemi këtu, është diçka për të cilën të gjithë mund të reflektojmë dhe të jemi shumë krenarë,” tha Fyles.
Ky është lëshimi i parë i agjencisë hapësinore nga një port kozmik komercial jashtë SHBA-së dhe do t’i ndihmojë shkencëtarët të studiojnë se si drita e një ylli mund të ndikojë në banueshmërinë e një planeti.
Raketa do t’i lejojë shkencëtarët e Universitetit të Miçiganit të masin rrezet X ndëryjore me saktësi dhe të ofrojnë të dhëna të reja mbi strukturën dhe evolucionin e kozmosit./ KultPlus.com
