Është dramaturg, shkrimtar e fotograf, por që këto profesione, Mario Calivà ka vendosur që t’i shkrijë në një mision të vetëm, në ruajtjen e gjuhës dhe traditës kulturore arbëreshe. Ndonëse studioi në Akademinë e Arteve Dramatike ne Romë, në njërën prej institucioneve më të mira teatrore në Evropë, ai sërish kontributin e tij ka vendosur ta japë pikërisht aty ku lindi dhe u rrit, në Horën e Arbëreshëve, shkruan KultPlus.
Krijimtaria e tij letrare dhe dramatike numëron vepra të shumta që kanë për qëllim ruajtjen me ngulm të kulturës dhe gjuhës arbëreshe, për të vazhduar traditën e atyre që për qindra vite nuk e lanë këtë gjuhë të vdiste.
Nëpërmjet një interviste për KultPlus, Mario Calivà shpërfaq jetën e tij, që nga rritja me gjuhën dhe traditat arbëreshe deri tek kontributi i tij që kjo gjuhë të mos humbë as në teatër. Ai gjatë kësaj interviste ka ndarë momente të veçanta nga krijimtaria e tij si dhe nuk ka hezituar të zbulojë më shumë për planet e ardhshme në pasurimin e literaturës dhe dramaturgjisë arbëreshe.
KultPlus: Fillimisht të flasim për jetën tuaj personale, duke qenë se kontribuoni në ruajtjen e traditës arbëreshe, na tregoni se si jeni rritur ju, a ju ka bërë mënyra e jetesës tënde që të jesh një kontribues në ruajtjen e kësaj tradite apo është diçka që ju ka ardhur natyrshëm?
Mario Calivà: Unë jetoj në një fshat që quhet Hora e Arbëreshëve, është afër Palermos. Unë jam i përkushtuar me shkrime, me shkrimet në gjuhën arbëreshe. Kam bërë edhe studimet tek Akademia e Arteve Dramatike në Romë që është një nga institucionet teatrore më të mira të Evropës. Unë po ashtu bëj edhe dramaturgun i cili shkruan në gjuhën arbëreshe dhe kjo për mua është një mision pasi teatri arbëresh po ekziston mirëpo nuk mbështetet nga institucionet. Mendoj që teatri lind dhe bëhet kur epet një shfaqje në gjuhën arbëreshe, sepse pastaj teatri bëhet si një mjet për të komunikuar një identitet, ai arbëresh. Teatri arbëresh është shkruar në gjuhën arbëreshe dhe aktori ka mundësinë të mësojë fjalë që ndoshta ai nuk i njeh sepse dramaturgu përdor fjalë arbëreshe. Atëherë edhe spektatori dhe publiku ka mundësinë të dëgjojë nga goja e aktorit fjalë të reja që nuk i njeh, e pikërisht atëherë edhe lind edhe kurioziteti tek publiku, që të kërkojë ato fjalët e të mësojë fjalë të reja.
U rrita tek Hora e Arbëreshe, në një vend ku edhe sot e kësaj dite flitet gjuha arbëreshe. Edhe pse disa prindër kanë vendosur që t’u flasin fëmijëve në gjuhën italiane sepse mendojnë se gjuha arbëreshe nuk ka vend tek bota e ardhshme. Unë kam folur gjithmonë gjuhën arbëreshe, në shtëpi, me familjen, me nënën, me gruan time dhe me vajzën time, sepse nëse ti mëson gjuhën arbëreshe, mund të mësosh edhe gjuhë të tjera, të flasësh edhe një gjuhë më shumë, mund të jetë vetëm një avantazh.
Të shkruarit e gjuhës arbëreshe më ka ardhur natyrshëm. Sigurisht që unë kam botuar disa libra edhe në gjuhën italiane, por e para gjuhë që fola dhe dëgjova ishte gjuha arbëreshe, atëherë kur ne shkruajmë një poezi, ose dramaturgji ose një tregim në gjuhën arbëreshe, na vjen natyrshëm. Sigurisht që kur dalim ne ndonjë qytet tjetër të Italisë flasim gjuhën italiane, mirëpo edhe nëse dy arbëreshë takohen në një vend tjetër të Italisë, flasim arbërisht
KultPlus:Çfarë sfidash përballet kultura arbereshe sot dhe sa po arrini ju si shkrimtar dhe dramaturg të kontriboni në ruajtjen dhe promovimin e saj?
Mario Calivà: Mendoj se sfida më e madhe është të ruajmë gjuhën, por me një mendje të hapur, sepse kur ne ruajmë gjuhën nuk duhet të mbyllemi karshi kulturave të tjera, pra të jemi arbëreshë por edhe të jemi të hapur kur mundemi të mësojmë edhe gjuhë e kultura të tjera. Nëse ne mbyllemi brenda kulturës tonë, nuk është gjë e bukur se nëse ti njeh, kupton dhe bën dialog me tjetrin duhet të kesh edhe informacionin e duhur se si shkojnë gjërat nëpër botë, pra të të qëndrojmë arbëreshë por duke e respektuar dhe kuptuar edhe tjetrin që bën pjesë në kultura të tjera. Unë besoj se edhe sot, në kohën e internetit dhe rrjeteve sociale është shumë e rëndësishme sepse kemi më shumë mundësi që të shpërndajmë kulturën tonë tek tjetri.
KultPlus: Duke qenë se keni krijuar shumë vepra dramaturgjike, me qëlllim të ruajtjes së gjuhës dhe kulturës arbëreshe, cilat janë sfidat dhe vështirësitë që keni hasur në krijimin e tyre?
Mario Caliva: Mendoj se nëse një shkrimtar, një dramaturg, një poet arbëresh do gjuhën dhe kërkon ta shkruajë atë, nuk ka vështirësi, sepse të prodhohet kultura si ajo e literaturës është më e thjeshtë, sepse është e lehtë ta shkruash gjuhën arbëreshe. Vështirësia fillon tek momenti i shperndarjes sepse unë kam shumë miq që punojnë tek universitetet në Itali apo në Evropë dhe ata janë shumë të interesuar për këtë fenomen gjuhësor që kemi ne, sepse ja kemi arritur të ruajmë këtë gjuhë, por nuk ka literatura arbëreshe një publik të madh, pra, nëse nuk ke një publik që të ndjek, nuk ke mundësi t’i shpërndash punët e tua, atëherë vepra qëndron në sirtarë. Vështirësitë janë vetëm tek shpërndarja, sepse vepra artistike dhe literatura duhet të shpërndahet dhe të shfaqet.
KultPlus: Cilat janë temat specifike që ju mundoheni që t’i përfshini në krijimet tuaja, që kërkoni t’i me ngulm t’i trajtoni dhe të mos humbasin?
Mario Calivà: Tema e gjuhës është një temë që është brenda formës, sepse kur një vepër shruhet në gjuhën arbëreshe, atëherë është një vepër që ka një kuptim kulturor, sepse ti mund të shkruash për tema të ndryshme, për dashurinë e mëmëdheut, unë madje shkrova edhe një libër që flet për nostalgjinë dhe trajton arbëreshët e parë që u larguan nga Shqipëria në drejtim të Italisë. Megjithatë temat janë të ndryshe, sepse nëpërmjet gjuhës ne mund të shkruajmë për malet, për Shqipërinë, për rinlindjen. Veprat në gjuhën arbëreshe të jep dinjitetin të flasësh për të gjitha gjërat që ndodhin në botë.
KultPlus: A mund të ndani një eksperiencë të veçantë nga një projekt apo veprimtari që ka për qëllim të mbajë gjallë kulturën arbereshe?
Mario Calivà: Emocionin më të madh e përjetoj kur jepen shfaqjet në gjuhën arbëreshe. Kam pasur mundwsi t’i shoh të mishëruara në skenë shfaqjet që vetë unë i kam shkruar në gjuhën arbëreshe. Mendoj që atëherë kur një dramaturg sheh veprën e tij që luhet në skenë, ai është një moment shumë i bukur, e nëse i shton edhe pjesën se shfaqja është në gjuhën arbëreshe, atëherë është dyfish emocion. Ne që e flasim gjuhën arbëreshe, kur e shohim se kjo gjuhë jepet në një shfaqje në skenë, na jep më shumë shpresë se gjuha jonë është e gjallë dhe nuk do të vdesë asnjëherë, sepse nëse vdes gjuha, vdes edhe kultura arbëreshe.
KultPlus: Si është pritur dhe ka reaguar publiku arbëresh ndaj veprave të tua? A ka pasur momente të veçanta që të kenë lënë një impakt të thellë tek ju?
Mario Calivà: Arbëreshët e duan shumë teatrin dhe shkojnë përherë në teatër. Ne kemi pasur gjithmonë një publik që ka interesim për tek veprat teatrale. Në fakt, me pagesat që ata bëjnë për biletat, ne bëjmë më pas investimet në teatër, pra, publiku është dy herë protagonistë, si publik që shijon shfaqjen dhe së dyti si një ndihmë financiare për teatrin.
KultPlus: Të flasim pak edhe për krijimtarinë tuaj, keni pasur ndonjë autor i cili ka pasur ndikim në formimin intelektual dhe profesional.
Mario Calivà: Unë pata fatin të studioja në një prej institucioneve më të rëndëishme të teatrit në Romë, pata mundësinë ta kisha si profesor Giovani Gregon i cili është një nga më të mirët në Itali, i cili ka bërë shumë përkthime në italisht. Ky dhe shumë profesorë të tjerë kanë qenë pikë referimi për mua sepse mësova shumë gjëra nga ta. Si shkrimar, janë shumë autorë që unë ndjek, më pëlqejnë shumë autorë si James Joyce, Gabriel Garcia Markez, Italo Calvino, por si poet më pëlqen shumë Charles baudlaire . Kam edhe shumë autorë shqiptarë që më japin frymëzim.
KultPlus: A mund të na flisni edhe për projektet e ardhshme, cilat janë planet e ardhshme tuajat si dramaturg por edhe si shkrimtar që pasuron letërsinë arbëreshe?
Mario Caliva: Unë tani kam mbaruar një damaturgji me poezi që tregon për veshjet arbëreshe, e shkruajta për të vënë në skenë por edhe mund të lexohet, natyrisht, flet rëndësinë e veshjes arbëreshe, sepse është si një trashëgimi që vajzë e vogël të shohë nënën ose gjyshen duke qëndisur në mënyrë që të trashëgohet brez pas brezi. Po ashtu jam duke shkruar një libër me tregime në gjuhën arbëreshe. Përveç kësaj po pres edhe të botoj librin që flet për shqiptarët e parë që migruan drejt Italisë.
KultPlus:Ju jeni Presidenti dhe kriujesi e Mediterranean Poetry Prize, një çmim letrar ndërkombetar. Si lindi ideja për themelimin e Mediterranean Poetry Prize?
Mario Calivá:Ideja ishte e imja. Unë besoj se poezia duhet të ketë një rol themelor në shoqërinë tonë, veçanërisht për të sjellë njerëzit së bashku. Mesdheu është një det shume i bukur që lan brigjet e kombeve të shumta të lidhur me identitete të ndryshme. Për mijëvjeçarë, ai ka frymëzuar poetë, shkrimtarë dhe vazhdon ta bëjë, për fat të mirë. Por është gjithashtu një det në të cilin, për fat të keq, ndodhin tragjedi të tilla si ato të migrantëve që përpiqen të arrijnë brigjet e Evropës. Njerëz të mbytur të cilëve gazetarët as nuk u japin një emër. Këtu, ne gjithashtu kemi themeluar Mediterranean Poetry Movement edhe për ta, në mënyrë simbolike. Çmimi është i hapur për të gjithë poetët italianë, francezë, shqiptarë, spanjollë, arabë dhe grekë. Kemi institucione të rëndësishme që na mbështesin siç është Università La L’università La Sapienza di Roma, Università di Torino, Università di Pisa, Università di Padova, Università di Bari, Centro Studi Nazionale studi Leopardiani di Recanati, Università L’Orientale di Napoli, Società Dante Alighieri, Accademia nazionale d’arte drammatica Silvio d’amico, Università di Lille, Università di Durazzo, La vague culturelle.Juria përbëhet nga emra të rëndësishëm si Alessandro Pontremoli (Università degli studi di Torino), Simone Sibilio (Università di Venezia, Giovanni Greco (Accademia Nazionale d’arte drammatica “Silvio d’Amico” di Roma), Camilla Cederna (Università di Lille), Enkelejda Shkreli (Università di Bologna). Tek i pari vit, ceremonia e ndarjes së çmimeve u zhvillua në në Romë, në Palazzo Firenze, selia kryesore e Società Dante Alighieri. Me atë rast u shpërblyen më shumë se 40 autorë nga më shumë se dhjetë shtete të ndryshme. Këtë vit shpërblenim një shkrimtare siriane, një qipriote dhe një italiane. Njoftimi i ri do të publikohet në janar 2024.
KultPlus: E krejt në fund, duke qenë se jemi në prag të ndërrimit të vitit, a mund të na jepni një mesazh për lexuesit e KultPlus.
Mario Calivà:Unë fillimisht dua t’i falënderoj që lexuan gjithë artikullin nëse kanë ardhur tek pyetja e fundit. Një këshillë që unë dua t’ua jap është që të lexojnë shumë dhe të mbahen të informuar, të kërkojnë përtej vendit të tyre. Të kenë shumë respekt edhe për njerëzit që nuk mendojnë si ne, sepse shqiptarët kanë mentalitetin e hapur./KultPlus.com
Shpeshherë në jetë, shumë ëndrra dhe dëshira mbesin thjesht në sirtar, sepse mungon shtysa e madhe brenda vetes që thyen çdo barrierë vetëm për të arritur tek caku. E këto tipare nuk i kanë munguar Anila Shaqirajt, e cila pavarësisht se ishte një vajzë e ndrojtur dhe e heshtur në fëmijëri, bëri çmos që të gjithë reflektorët të kthehen tek ajo dhe talenti i saj, shkruan KultPlus.
E përmendur në vitet e fundit për përfshirjen e saj në kompaninë Gucci, jeta dhe karriera e Shaqirajt është shumë më shumë se kaq, e shtrirë në shumë disiplina të artit.
Në një intervistë të veçantë për KultPlus, ajo shpalosi jetën dhe karrierën e saj që nga momenti ku ajo fitoi konkursin e pikturës së organizuar nga UNESCO, konkurs ky që edhe e shpërfaqi talentin e saj, studimet në arkitekturë, përfshirjen në modë dhe hapjen e fondacionit ‘Mollakuqe’.
Një vajzë tejet kurioze mbi gjithçka e për jetën dhe definicionin e saj në tërësi, Anila Shaqiraj, tregoi nëpërmjet kësaj interviste se si arriti të gjejë veten në shumë fusha duke eksploruar pikturën, arkitekturën, modën, dhe edukimin përtej kufijve të zakonshme dhe duke krijuar një rrugëtim të pasur në krijimtarinë e saj e duke dhënë një shembull frymëzimi për gjeneratat e reja.
Anila Shaqiraj – nga zbulimi i talentit deri tek studimet në Itali
Sado që Anila Shaqiraj e përshkruan veten si një vajzë të ndrojtur nga Shijaku, talenti i saj për artin dhe pikturën, megjithatë arriti të dalë në pah, e për këtë pati ndihmën e mësueses së saj, piktores Shpresa Beqiri, e cila vuri re këtë talent të saj, i cili më pas u përcoll edhe me çmime në konkurset ndërkombëtare të pikturës.
“Kam lindur në Shqipëri në Shijak, afër Durrësit, aty kam bërë shkollimin dhe qysh në fillimet e mia kam pasur një lidhje me pikturën, mirëpo që kur isha e vogël nuk ishte vënë re, megjithatë unë kisha mësuesen e pikturës që më kishte shumë qejf dhe më ndiqte gjithmonë. Unë si fëmijë kam qenë fëmijë shumë i heshtur, pra nuk isha fëmijë shumë që u shprehte, prandaj edhe nuk lija hapësirë që të kuptohej talenti im. Por rastis që unë një ditë të dal në gazetë sepse kisha fituar një çmim ndërkombëtar të UNESCO-s. Ajo kishte të bënte me një temë, ku kishte marrë pjesë edhe shkolla ime dhe unë dola fituese fillimisht nga shkolla e Shijakut, më pas nga ajo e Durrësit e deri tek ajo e Shqipërisë dhe nga 36 vende ndërkombëtare që kishin marrë pjesë kishin përzgjedhur vetëm 12 punime dhe në fund u bë një kalendar me temën mbi familjen. Unë pata bërë një pikturë me pastel”, theksoi Anila, duke shtuar më tutje se që nga ai moment reflektorët e qytetit ishin kthyer nga ajo dhe se të gjithë e kishin kuptuar se kishte talent.
Pas suksesit të parë ndërkombëtar, Anila vazhdoi të ndiqte rrugën e talentit të saj, duke shprehur gjithnjë një dëshirë të fortë për mësim dhe zhvillim personal. Kjo ishtë periudha kur ajo filloi të ndjejë nevojën për një formim më të thellë dhe vendosi të ndjekë rrugën e arkitekturës. Megjithatë, për të realizuar këtë ëndërr, Anila Shaqira vendosi të studiojë jashtë Shqipërisë, duke zgjedhur Italinë për këtë qëllim.
“Nga aty kam vendosur të vij në Firencë për të studiuar arkitekturë sepse në atë kohë në Shqipëri, universiteti nuk ishte i njohur jashtë dhe unë imagjinoja një fëmijë 18-vjeçar që kishte ëndërra. Kur fitova çmimin e pikturës isha 15-vjeç dhe nga aty pastaj fillon faza e adoleshencës kur ti mendon që do të bëhesh një person i famshëm dhe nëse dua të bëhem një person i famshëm duhet të kem një universitet që është i njohur në gjithë botën dhe kjo ishte ideja se pse unë i kërkova prindërve të mi që të studioja në Itali. Atyre në një farë mënyre ‘u ra pika’ sepse nuk mund ta imagjinonin që unë të largohesha, sepse ne ishim një familje me babanë inxhinier, nënën agronome, të dy me shkollë por ishin në rregull në Shqipëri, pra kishin punët e tyre dhe nuk mund ta imagjinonin të dërgonin fëmijën e parë në studime në Itali vetëm. Por ngaqë isha të themi një fëmijë i talentuar nuk më thonin dot jo”, deklaroi më tutje Anila Shaqiraj, duke përshkruar zhvillimet e këtij ndryshimi të madh në jetën e saj, vendim të cilin e kishte marrë ajo vetë.
Mëgjithatë, në fillimet e para në Itali, e përcollën sfida të mëdha, pasi kishte shkuar në një ‘botë’ tjetër, ku ishte pothuajse e vetme, pa asnjë të afërm pranë.
Pavarësisht kësaj, ajo ka treguar guxim dhe vendosmëri për të sfiduar vështirësitë. Rrugëtimi i Anilës për të arritur deri në Itali ka sjellë një ndryshim jo vetëm në jetën e saj, por edhe në jetën e atyre që janë prekur nga historia dhe sukseset e saj. Duke theksuar rëndësinë e talentit, kurioziteti, guximit dhe mbështetjes së miqve dhe familjes, Anila Shaqiraj ka krijuar një rrugëtim frymëzues që shërben si shembull i forcës dhe vendosmërisë në ndjekjen e ëndrrave.
Tranzicioni nga arktiktura në modë
Gjatë intervistës, Anila Shaqiraj e ritheksoi karakterin e saj përherë kurioz, tipar ky që e kishte të theksuar që e vogël. Prandaj edhe gjatë studimeve në arkitekturë, ajo tregon që nga kurioziteti, përherë është marrë edhe me studime e kurse të tjera ekstra shkollës.
Ajo tregon se tranzicioni nga arkitektura në botën e modës nisi si një periudhë lezetshme, por edhe sfiduese në jetën e saj. Duke studiuar arkitekturë në Itali, një fatkeqësi familjare e ndërpreu rrugëtimin e saj shkollor për një periudhë, por kjo ndërprerje e dha kohën dhe hapësirën për të ndryshuar perspektivën e saj.
“Gjatë studimeve në arkitekturë, pata një fatkeqësi familjare, babai im pësoi një sëmundje të rëndë që pasoi edhe në 20 vitet në vijim, unë aty pata një lloj ndërprerje të studimeve dhe kur i rimora pas një viti, kishte kaluar kohë, ndërkohë, unë kam qenë person që gjatë studimeve kam qenë e interesuar edhe në gjëra të tjera, në fushën e spiritualitetit, të artit, të psikologjisë dhe në njëfarë formë kisha gjithmonë radarët e ndezur dhe në atë periudhë pasi rifillova studimet më ishte ofruar edhe të bëja asistenten në universitet të një kursi projektimi dhe kisha qasje të disa ngjarjeve që bëheshin në universitet dhe pashë që kishin hapur disa kurse formimi mbi projektimin e çantave dhe ndërkohë unë isha akoma studente, një profesoreshë universitare më kishte përzgjedhur si asistenten e saj, pra bëja edhe asistenten ndonëse kisha mbetur pak vonë me studimet”, u shpreh Anila Shaqiraj, duke treguar se jashtë universitetit, ajo ishte e përfshirë edhe në shumë kurse dhe përgjegjësi të tjera, megjithatë ajo vendosë ta bëjë edhe kursin për projektimin e çantave.
“Kur e pashë këtë kursin, thashë ‘Sa e bukur qenka kjo për çanta’ sepse kur merresha atë kohë me pikturë, mbaj mend që më kishin intervistuar në TVSH sepse isha ‘kinse’ e famshme, dhe në njërën nga ato intervistat mua më pyetën se ‘çka do të bëhesh kur të rritesh, stiliste?, dhe mbaj mend që u jam përgjigjur që nuk e di ndoshta edhe stiliste sepse jeta është e gjatë mund edhe të ndryshoj mendje edhe e kam pasur gjithmonë fiksim këtë pjesën e sitlistes më shumë nga ana e modës edhe kur e pashë këtë broshurën thashë interesant të bësh çanta, ta shohim njëherë se si është kjo pjesë dhe u regjistrova por ishte ekstra orarit të studimeve, e bëra dhe thjesht më pëlqeu”, tha në vijim ajo duke shtuar se edhe pjesa e arkitekturës e ndihmoi që të spikasë edhe në këtë kurse, meqë i dinte disa rregulla bazë.
Ndonëse këtë kurs e kishte bërë thjesht nga kurioziteti, ai i hapi rrugë edhe më tej në fushën dhe industrinë të cilën ajo sapo kishte hyrë. Pas përfundimit të këtij kursi, organizatori i ka propozuar asaj një punë që kërkonte pikërisht zbatimin e njohurive të cilat ajo i kishte marrë në këtë kurs, megjithatë ajo fillimisht e refuzoi.
“Pas një viti, isha në vit të fundit në universitet dhe thashë me vete tani është momenti dhe pyeta atë profesorin sepse e ndjeja që kisha nevojë për një ndryshim. Personi që e organizonte këtë kurs ishte i lidhur me shumë kompani që kërkonin persona që e kishin përfunduar këtë kurs dhe më rekomandoi në njërën nga kompanitë më të mira në anën e Toskanën që bënin multi-brands, bënin marka të njohur. Pasi më morën në intervistë, pas 20 ditësh unë e gjeta veten duke punuar në këtë kompani”, thotë Anila gjatë intervistës për KultPlus, duke treguar zanafillën e përfshirjes së saj në brendet e njohura për çanta.
Ajo nëpërmjet kësaj interviste ka folur edhe për një tjetër pasion që ajo e praktikonte atë kohë e që ishte disiplina e ‘Feng Shui’, një traditë antike kineze për arredimin e shtëpisë.
“Gjatë universitetit, ndërkohë që unë punoja edhe në këtë kompani, unë kam pasur edhe një pasion tjetër që nuk doja të heqja dorë, kisha ‘Feng Shui’. ‘Feng Shui’ është një disiplinë e vjetër antike kineze që ka të bëjë me aredimin e shtëpisë sipas harmonisë. Unë gjatë arkitekturës kisha njohur këtë disiplinë të lashtë dhe isha fiksuar pas ‘Feng Shui’ dhe kur fillova të punoja me çanta, nuk doja assesi të tija edhe disiplinën e ‘Feng Shui’ e për këtë arsye nuk doja ta merrja orarin e plotë”, tha ajo duke shtuar se i kishte vënë vetes kusht ta praktikonte edhe këtë disiplinë.
Gucci – nga frika se po hyn në një ambient të egër dhe sfidues, në një vend që i hapi dyer të mëdha
Pas shumë viteve punë në kompani që prodhonin multi-brende shumë të njohura botërisht, Anilës, një ditë i erdhi një propozim shumë i veçantë nga një profesor që e kishte njohur në një nga kurset e shumta që ajo kishte ndjekur. Ai i kishte propozuar punë në kompaninë e Guccit dhe se po kërkonin një projektuese me kualifikimet e saj, megjithatë këtë propozim ajo fillimisht e mori me skepticizëm.
“Të them të drejtën para se të hyja në këtë ambient më thanë ki kujdes se ai është një ambient i egër dhe sfidues, unë kisha punuar edhe në kompani të tjera, por për Gucci-n më thanë kujdes kur të hysh, thashë ta shohim. Mirëpo, ajo që mendoj është se ajo që bën diferencën është se si sillesh ti. Në këtë ambient nuk më ka nxjerrë dhëmbët asnjëri, sepse unë kam qenë gjithmonë një njeri që para se të merrte diçka, jepte. Kur më jepej ndonjë detyrë, unë bëja gjithmonë më shumë. Gjithmonë kam qenë person që jepte dhe ka pasur gjithmonë tapet të kuq kudo. Unë në Gucci kam hyrë në vitin 2015 dhe kam ndryshuar katër-pesë role sepse pikërisht kam qenë kurioze mbi gjithçka sepse puna më pëlqente dhe shkoja me entuziazëm në punë, por kjo është natyra ime, nuk është puna, është se si ti e sheh jetën”, shpjegon ajo fillimet e punës së saj në Gucci.
Në intervistën për KultPlus, Anila Shaqiraj shpalosi edhe me projektin e radhës në të cilin ajo po punon në kuadër të Guccit, e që ka të bëjë me restaurimin e çantave që kanë bërë bujë në historinë e Guccit, duke i sjellë në një version të ri, por duke mos ua humbur origjinalitetin.
“Unë tani merrem me një projekt shumë të bukur që quhet ‘Gucci Vault’. Gucci është një nga të vetmet kompani që ka një arkiv shumë të pasur historik me të gjitha produktet që janë bërë në histori, unë jam specifike për çantat dhe të gjitha artikujve me lëkurë përveç këpucëve. Kur unë jam propozuar para një viti e gjysmë, Gucci kishte pasur idenë për të krijuar një koleksion mbi vintage, artikuj që kanë bërë historinë, çantat e famshme që ruhen në arkiv dhe që janë përdorur edhe nga emra të njohur. Pra, zgjidhen këto lloj çantash vintage nga zyra jonë dhe mbi këto vendoset të bëhet një rinovim si nga ana e strukturës së çantës si dhe nga ana stilistike duke krijuar një çantë unike por duke ruajtur origjinalitetin dhe historinë e saj, vetëm duke shtuar disa punime specifike”, tregoi në vijim Anila Shaqiraj, duke shtuar se këto çanta më pas do të shiten për njerëz specifikë.
Refektimi – kthimi pas në kohë
Anila Shaqiraj, kur shikon pas në kohë, identifikon veten e saj si një vajzë të ndrojtur dhe shumë e turpshme në fëmijëri. Megjithatë, ajo shton se, megjithëse turpi vazhdon të jetë një pjesë e saj, ka shtyrë veten drejt një gjendje më të guximshme dhe të vendosur. Kjo tranzicion nga një personalitet i ndrojtur në një individ më guximshëm është bërë përmes kurajos dhe përpjekjeve të vazhdueshme për të përmbushur qëllimet dhe ëndrrat e saj.
“Anila e vogël ka qenë shumë e ndrojtur, në kuptimin që ka qenë shumë e turpshme, ndonëse akoma jam, mirëpo kam shtyrë veten me kurajon sepse duhet. Kam pasur gjithmonë ëndrra të mëdha brenda meje por nuk e dija se si saktësisht mund t’i realizoja, një gjë mund të them se nuk kam asnjë pishman. Nuk kam asnjë gjë që po të kthehesha pas mund ta bëja ndryshe”, thekson ajo, duke thënë mes tjerash se mendon se çdo gjë në këtë jetë ndodh për një arsye.
Fondacioni ‘Mollakuqe’, një thirrje për ndryshim pedagogjik
Duke bërë jetën në mes të arkitekturës, artit, modës e shumë disiplinave të tjera, të nxitura nga kurioziteti, Anila Shaqiraj, u kthye në Shqipëri pas shumë vitesh duke themeluar fondacionin ‘Mollakuqe’ që ka për qëllim të nxit edukimin nëpërmjet artit. E ideja e këtij fondacioni erdhi pikërisht nga Shaqiraj dhe shoqja e sa Anita Huqi, që ndonëse bënë rrugë të ndryshme, ato u kthyen në Shqipëri për një qëllim të përbashkët.
“Fondacioni ‘Mollakuqe’ lindi si ide nga unë dhe shoqja ime e fëmijërisë Anita Huqi, shoqe e fëmijërisë me të cilën vendosëm që të vijmë me studime në Itali. Lindi nga një nevojë duke parë periudhën që po kalojmë në ditët e sotme, është një nevojsë ose një thirrje sepse duke parë veten time që ajo që ka bërë diferencën tek unë ka qenë kurioziteti, dëshira për të studiuar, për të mësuar çdo herë e më shumë. E çka shoh është se sa ditët kalojnë, tek gjeneratat që po vijnë nuk është më e tillë, është e vështirë t’i bësh fëmijët të mësojnë, është e vështirë t’i bësh fëmijët që të shkojnë në universitet dhe për më shumë që të motivosh që të studiojnë gjithë jetën, sepse unë universitetin kam mbaruar para 15 vitesh, dhe akoma unë studioj, po bëj tre-vjeçaren për pedagogjinë, sepse unë kam pasur gjithmonë kuriozitet mbi jetën dhe një mënyrë për ta kuptuar jetën është ta studiosh atë. Nuk është vetëm studimi që të jepet në shkollë, por studimet janë të shumta. Sot e kësaj dite nuk sheh njeri që ka ndonjë libër në tavolinë dhe asnjë nuk studion më dhe kjo është një mëkat. Pra, kjo lloj pedagogjie me të cilën po sensibilizojmë unë dhe shoqja ime në Shqipëri organizon konferenca, workshope, takime, me qëllim të përhapjes së pedagogjisë Waldorf-Steiner, një model arsimor që fokusohet në zhvillimin e fëmijëve nëpërmjet artit dhe bazohet në studimin e thellë të njeriut si qenië”, u shpreh Anila Shaqiraj, e cila më tutje thekson se në këtë fondacion bëhet edhe pikturë, skulpturë, punë druri, punë dore. Dhe pikërisht këto shkolla që janë në të gjithë botën, janë shkolla që nxjerrin fëmijë që kanë dëshirë të studiojnë, të informohen, sidomos nga ana sociale kanë një impakt shumë të fortë sepse nxjerrin njerëz që janë të aftë për shumë gjëra, janë të ndjeshëm, të kujdesshëm.
Po ashtu, ky fondacion ka edhe një qendër ditore, ku bëhen edhe aktivitete të ndryshme për fëmijë.
***
Për fund, Anila Shaqiraj dha edhe një mesazh për lexuesit e KultPlus, që përtej urimeve të fundvitit ka të bëjë më shumë për mënyrën se si duhet ta shohin jetën dhe të punojnë me shumë dashuri e kuriozitet për të.
“Mos u fokusoni tek ana materiale, ana materiale nuk është çdo gjë. Ajo që duhet të kultivoni është kurioziteti për jetën, dashuria për jetën, për të mësuarit, për atë që na rrethon. Babai im thoshte që ‘uji i ndenjur qelbet’ në kuptimin që uji duhet të rrjedhë dhe njohuria duhet të rrjedhë, kurioziteti duhet të rrjedhë, nuk duhet të bëhemi të ngurtë e të akumulohemi. Gjeni një gjë që ju pëlqen dhe kultivojeni atë por mos u bëni të ngurtë nga ana shoqërore, nga ana e ndjenjave, jeni me zemër të mirë dhe me sytë e hapur dhe do të shihni se gjërat do t’ju vijnë vetë”, përfundoi Shaqiraj për KultPlus./KultPlus.com
“Mos na harroni se të djegun jena ne për Shqipëri!”. Këto janë fjalë që vijnë nga territoret shqiptare që ndër shekuj u mbuluan nga e vërteta, territore që sot po gërvishten nga një gazetar shqiptar, i cili parim jetësor e ka të vërtetën.
Një personalitet që dallon. I cili është ngritur si një mur mbrojtës duke e bërë të pamundurën në zbulimin dhe ekspozimin e rrënjëve shqiptare.
Atë, as nuk mund ta quash historian, as gazetar, Marin Mema është një hulumtues i pasionuar i historisë dhe kulturës shqiptare, një romantik i storjeve mbi territoret e humbura shqiptare. Një nga faktorët kyç që mund të nënvizojmë në këtë rrugëtim të Memës, është fuqia brenda vetes si dhe detyrimi që vjen nga thellësia e shpirtit që shtyn me patjetër drejt njohjes së të vërtetës, zbulimit të historisë dhe identitetit kombëtar.
Si një shkëndijë mbi qiellin e kombit tonë, Marin Mema po shtron një rrugë të ndritshme të dijes dhe kërkimit. Nëpërmjet gazetarisë së tij, ai ka krijuar një urë midis të kaluarës dhe së tashmes, duke hedhur dritë mbi ngjarje dhe figura të harruara nga historia zyrtare. Ai është një interpretues i veçantë i historisë shqiptare, duke na treguar se çdo ngjarje ka një kontekst të thellë dhe një lidhje me ngjarjet e tjera.
I thjeshtë në dukje, me një modesti të jashtëzakonshme, me një zë kumbues që tërheq vëmendje dhe të jep bindje, Marin Mema dhe unë u takuam në ambientet e KultPlus Caffe Gallery për të realizuar këtë intervistë që për mua është shumë domethënëse.
Marin Mema në KultPlus Caffe Gallery
Me një fjalor të pasur të cilin duket që e ka marr pak nga të gjitha tokat shqiptare ku i ka shkelur këmba, ai na rrëfen se çfarë e shtyu të fillojë këtë kërkim të thellë të identitetit kombëtar.
Të flasësh me Marin Memën është një sfidë për zemrën dhe intelektin bashkë. Atdhedashuria shpërthen si vullkan brenda teje dhe pavarësisht se sa përpjekje bën për të mbajtur ndjenjat nën kontroll, forca e tij, si një fuqi e natyrës së pashpjegueshme, tërheq çdo qelizë të ndjesisë patriotike brenda teje, duke treguar se dashuria për kombin është një flakë që nuk shuhet dot.
Kur flet për ‘Gjurmët Shqiptare’, që tashmë ka shënuar një dekadë, ai thekson se ky projekt i ka dhënë një eksperiencë të jashtëzakonshme dhe e ka frymëzuar të sjellë në pah shumë histori të harruara dhe të lëna mënjanë. Nëpërmjet kësaj pune, ai ka ndeshur shqiptarë që kanë ruajtur me zell dhe dashuri identitetin e tyre, edhe pse kanë përjetuar presion dhe tentativa për t’i asimiluar. Ai thotë se identiteti kombëtar nuk duhet harruar në errësirën e globalizmit dhe se mbështetja te rrënjët është kthesa e vetme drejt një kombi më të fortë.
Marin Mema, një personalitet i pasur me dije, nëpërmjet pyetjeve, na udhëzon në një udhëtim emocionues nëpër kohë dhe hapësirë, duke na sjellë para syve ngjarje dhe momente të ndryshme gjatë takimeve me shqiptarë që valët e jetës i kanë detyruar të deklarohen diku si kroat e diku di turq, por që dashuria e tyre për Shqipërinë, forca dhe sakrificat e tyre, të thyejnë shpirtin e të nxjerrin lotët, lotë të cilët duhet t’i kthejmë në mbështetje për këta njerëz që vuajtjen për atdheun e kanë përqafuar me dekada të tëra.
Misioni i Marin Memës tashmë është bërë një thesar i përbashkët kombëtar sepse ai na mëson se historia nuk është thjesht një varg ngjarjesh, por një rrugë e plotë që na lidh me të kaluarën dhe formon identitetin tonë.
Ai është një shembull i rrallë i një njeriu që ka vendosur të jetë pjesë e rrënjëve që i kërkon me aq përkushtim, sepse siç pohon edhe ai vetë, kombin duhet dashur me të mirat e të këqijat e veta.
KultPlus: Si nisi puna juaj për të nxjerrë në dritë të vërtetën mbi shqiptarët. Çfarë ju nxiti më shumë për të hulumtuar në këto terrene?
Marin Mema: Është diçka që ti e ke brenda vetes, e ke brenda shpirtit, brenda zemrës së mushkës, nuk e shpjegon dot, të vjen natyrshëm. Ti fillon të krijosh të dhënat e para, të marrësh informacionin e parë dhe kupton që ka pasur një tentativë të përhershme për t’i shuar elementë historisë tonë, të identitetit tonë kombëtar, për t’i zhdukur, për t’i mbajtur të mbyllura dhe atëherë ti përfshihesh plotësisht në një përpjekje për të nxjerrë sadopak në pah. E kam thënë shpesh, këtë e bëj jo për të sulmuar kombet e tjera, thjesht për të treguar më shumë për vendin tonë, për kombin tonë.
KultPlus: Gjurmë shqiptare tashmë ka shënuar një dekadë punë dhe ka shpërfaqë shumë fakte mbi vjetërsinë, kulturën, traditën shqiptare, krejt ky rrugëtim i këtij emisioni, sa ka plotësuar brendësinë e Marin Memës në kërkim të rrënjëve shqiptare?
Marin Mema: Mbi të gjitha më ka dhënë një eksperiencë të jashtëzakonshme. Më ka bërë që të sjell disa gjëra deri diku të reja, sigurisht dhe shumë gjëra tjera që ishin të thëna më parë nga puna e jashtëzakonshme e historianëve e studiuesve, por që ishin lënë mënjanë. Pra, këta historianë dhe studiues nuk kishin marrë asnjëri mbështetjen që duhej. Për mua ka qenë një eksperiencë e jashtëzakonshme dhe vazhdon të jetë një eksperiencë e jashtëzakonshme, sepse kam vizituar zona që nuk do t’i kisha vizituar dot kurrë nëse do të kisha punuar në një sektor tjetër. Domethënë, unë nuk arrij t’i harroj kurrë dot as eksperiencat në Nish, as në Mollëkuqe, as në Kurshumli, as në Prokuplje, as në Sanxhak të Pazarit e Ri, as në Tutin, Peshter, pastaj është pjesa e Çamërisë, është pjesa e shqiptarëve të Malit të Zi, e shumë vene të tjera. Domethënë është një eksperiencë e jashtëzakonshme që ti mund t’i hasësh në një moment të caktuar në libra, por në terren është krejtësisht tjetër. Pra, në terren ti gjithçka e kupton në formë të drejtpërdrejtë. Unë kisha lexuar deri diku për shqiptarët e Sanxhakut të Pazarit të Ri, por kur kam vajtur atje për herë të parë, ka qenë tjetër gjëja që kam gjetur. Është tjetër gjë kur i sheh prej afër.
KultPlus: Në të përditshmen, individët nuk dëshirojnë të gërmojnë në të kaluarën, jo gjithmonë e kaluara është e bukur. Por të kaluarën shqiptare do ta kishin lakmi shumë popuj, ju si e plotësoni këtë qasje?
Marin Mema: E kaluara jonë është një moment shumë i rëndësishëm, sepse derdhet shumë thellë në histori, por është dhe e dhimbshme, sepse gjithmonë kemi vuajtur nga kjo mungesa e organizimit, nga këto pushtimet e përhershme, nga kjo tentativa e gjithmonshme për të na mbajtur me një anë, për të na e shuar historinë dhe identitetin tonë, për të na e rrëmbyer këtë histori. Prandaj, unë sot gjithmonë kur flas për këtë gjë, përpiqem që të them që shiko, sot është momenti që ne të gjithë bashkë të përpiqemi për t’i nxjerrë në pah, për t’i nxjerrë në dritë këto vlera, për të mësuar përmes tyre. Një komb me themele më të forta, është një komb më i fortë. Sot, ka shpesh një tentativë për të thënë që iku koha e patriotizmit, iku koha e lidhjes me kombin, sepse bota është bërë globaliste etj, por ne po të shikojmë pak me kujdes sot, kombet më të fuqishme janë kombet më të lidhura me konceptin kombëtar, me rrënjët, dhe ne nuk mund të bëjmë përjashtim. Ne duhet të mbështesim rrënjët tona tek një histori që e kemi, me të mirë dhe të këqijat e saj, e kemi dhe jemi të detyruar që ta ruajmë dhe të mos ia falim askujt.
KultPlus: Përgjatë kësaj periudhe, cila nga tregimet e tua të ka rrëqethë trupin?
Marin Mema: Ka shumë. Kur kam qenë për shembull në Sanxhak të Pazarit të Ri, s’ia harroj kurrë fjalët e një të moshuari atje i cili nuk kishte qenë kurrë në Shqipëri dhe në fund të takimit tonë gjithmonë më thoshte: Mos na harroni se të djegun jena ne për Shqipëri!
Kurrë s’e kishte parë Shqipërinë, por thellë në shpirtin e tij vlonte dëshira dhe ndjenja e kombit. Ashtu siç një tjetër zotëri, që për fat të keq sot nuk jeton më, pasi bisedonte me mua, në një moment të caktuar më thoshte: Tash do të nxjerr ‘zastaven”. Dakord i them unë dhe vazhdojmë bisedën, ku ai prap vazhdon e thotë të njëjtën fjalë përderisa vazhdonte biseda dhe në fund, pa nga dritarja dhe hapi sëndukun dhe nxori flamurin kombëtar. Pra, ti kupton se sa e vështirë ka qenë për ta, por edhe faktin që ata brenda vetes e kanë ruajtur në një farë mënyre të qenit shqiptarë. Sigurisht, ka shumë momente tjera që unë jam emocionuar kur kam parë për shembull shqiptarë, të cilët për shkak të presionit shumë të madh, asimilimit shumë të madh, dhunës që kanë përjetuar, janë detyruar të mohojnë identitetin e tyre, pra t’i gjen dikë që të thotë: Unë jam me gjyshe e gjyshe shqiptare, nënë e babë shqiptarë, por vetë jam maqedonas. Pra, t’ia hasë këtë realitet, që është sigurisht pjesë shumë e dhimbshme. Por edhe më e dhimbshme akoma është fakti që për shumë nga këta shqiptarë që janë të asimiluar apo që kanë mbetur si në hije, nuk flitet fare. Pra, nëse ne flasim sot për Sanxhakun e Pazarit të Ri, për ta flitet fare pak, nuk diskutohet fare, pavarësisht se atje ka filluar një lëvizje shumë interesante e një grupi të rinj, të cilët po përpiqen të shprushin në rrënjët e tyre. Nuk duhet me pas frikë me tregu të vërtetat. Ne duhet të kërkojmë të drejta për ta, ata kanë të drejtë të jenë ata që i ka bërë Zoti, ata janë shqiptarë, pavarësisht se për shumë arsye sot deklarohen masivisht boshnjakë. Por, nëse ti bisedon me ta, ata e pranojnë që janë regjistruar si boshnjakë, por që janë shqiptarë. Edhe ata që nuk e pranojnë, po t’i gërvishtesh fare pak, në një moment të caktuar e tregojnë që janë shqiptarë.
KultPlus: Ju keni qenë në shumë zona ku edhe dokumentoni për të kaluarën tonë, në bazë të asaj se çfarë keni punuar deri më tani, sa përqind mendoni se keni prekë zonat shqiptare?
Marin Mema: Nuk e ndaj dot me përqindje, por them që kam prekur një pjesë të madhe të tyre dhe sigurisht kam ende shumë zona tjera për të prekur. Kam zona tjera në Mal të Zi që duhet t’i prek, kam zona tjera në Maqedoni që duhet t’i prek, kam zona tjera në Turqi që unë duhet t’i prek, sepse edhe atje janë shumë shqiptarë. Eksperienca pastaj më ka çuar të prekë shumë shqiptarët që kanë mbetur në Serbi, shqiptarët që kanë mbetur në zonën e Çamërisë dhe ato pjesët përreth sepse edhe aty kanë mbetur shqiptarët ortodoksë, myslimanë. Pra, deri diku kam prekur një lloj gjeografie, por them që ka ende shumë për të dëshmuar dhe për të rrëfyer në terren.
KultPlus: Përpos trojeve shqiptare, duke përjashtuar edhe arbëreshët, në çfarë lokacione të shteteve të huaja keni gërmuar për kulturën dhe lashtësinë shqiptare?
Marin Mema: Italia disa herë, sepse Italia ka edhe arbëreshët, ka edhe shumë fise ilire që kanë vajtur dhe kanë jetuar që në shekullin e tetë – nëntë para erës sonë janë vendosur në zonën e Salentos tek taka e Italisë. Italianët për fat e pranojnë këtë gjë, nuk e fshehin dhe unë kam pasur bashkëpunim të shkëlqyer me arkeologët italianë. Sigurisht, kam vajtur tek ata pak shqiptarë që akoma ruajnë identitetin shqiptar në Bullgari, kanë vajtur deri në Ukrainë, kanë qenë në Turqi. Pastaj kam qenë në Bosnje, kam qenë në Kroaci, tek arbëreshët e Kroacisë, kam qenë në Slloveni tek shqiptarët që ishin shuar në zonën në kufi me Italinë. Por sigurisht ka shumë e shumë, gjeografia është e gjerë, jam përqendruar në fakt më shumë tek trojet tona, këtu për rreth, sepse kam dashur ta prekë këtu realitetin.
KultPlus: “Arbëreshët e Zarës, gjaku ynë” është një tjetër dokumentar nga ju që ka shpalosur se si e kanë ruajtur arbëreshët e Kroacisë gjuhën, traditat, zakonet, këngët e mbartura brez pas brezi dhe historitë e jashtëzakonshme. Çfarë emocione përjetoni kur përballeni me këto fakte dhe këta njerëz?
Marin Mema: Secili prej tyre ka historinë e tij personale dhe ti kupton që ata kanë bërë sakrifica shumë të mëdha për ta mbartur gjuhën shqipe, për të mbajtur me shumë vështirësi trashëgiminë dhe kulturën shqiptare dhe ajo që shpesh kupton është që ne u japim shumë pak nga ajo që meritojnë. Pra, mbështetja që ne u japim sot është shumë e pakët, dhe nuk është vetëm tek shqiptarët e Kroacisë, është e njëjta gjë edhe tek arbëreshët e Bullgarisë dhe arbëreshët e Ukrainës. Arbëreshët e Italisë kanë qenë pak më ndryshe, në numër pak më të madh, më të mbledhur në zona të caktuara, shteti italian nuk ka qenë aq mbytës dhe kanë arritur ta ruajnë identitetin e tyre, por edhe ata sigurisht i kishin vënë ca kufizime vetes tyre, ata bënin martesa vetëm arbëresh me arbëresh, për të ruajtur identitetin. Por, këto zona në Kroaci, në Bullgari e në Ukrainë e kanë pasur një presion shumë të madh dhe pikërisht për shkak të këtij presionit shumë të madh, ne duhet t’i gjendeshim shumë më pranë. Për shembull, arbëreshët e Bullgarisë kanë mbetur tashmë shumë pak. Domethënë mund të kenë mbetur toponime, për shembull Arbanasit, po fshati Mandrica për shembull, sot ka vetëm një grup të moshuar që kanë mbetur dhe që e ruajnë gjuhën shqipe dhe me shkuarjen e tyre në botën tjetër do të humbasë gjithçka. Sigurisht duhet ta kem në fokus shumë shpejt Rumaninë që për mua është shumë e rëndësishme gjithashtu. Pastaj është Egjipti që ka qenë qendër shumë e rëndësishme.
KultPlus: Dokumentari i titulluar “Mashtrimi serb me objektet e kultit të krishterë në Kosovë”, ku tregohej sesi serbët kishin përvetësuar kishat iliro-arbërore, ka ngritur në këmbë gjithë shtetin serb. Reagime të shumta, kanë ardhur nga Serbia, si nga politikanë, historianë, gazetarë dhe opinionistë të ndryshëm të cilët edhe ju kanë akuzuar. Si veproni në raste të tilla, apo sa ndikojnë në punën që bëni?
Marin Mema: Nuk ka as njëlloj ndikimi, nëse njeriu shkon drejt të vërtetës dhe shkon e bën me pastërti dhe ndershmëri, nuk ka pse të ketë frikë as nga kërcëllitjet e dhëmbëve, as nga reagimet, as nga kërcënimet. Kjo është e vërteta, ata kanë një histori të mëhershme, që është historia e autoktonëve të këtushëm dhe pastaj, kur ndodhin dyndjet sllave dhe shumë shekuj më vonë, nis deformimi i historisë së këtyre objekteve të kultit. Kjo është e vërteta, i pëlqen apo s’i pëlqen dikujt, dhe ne për fat të keq shumë shpesh e kemi lënë pa treguar aq sa duhet. Ka studime shumë të mira të studiuesve shqiptarë, të historianëve shqiptarë, por që duhen mbështetur shumë fort që kjo çështje të dalë në dritë. Kështu që ne s’mund të heshtim se nuk i pëlqen një grupi të caktuar njerëzish. Ne gjërat tona do t’i themi.
KultPlus: Sipas asaj çka keni parë gjatë këtyre viteve punë, cilat vende shqiptare janë më të asimiluara?
Marin Mema: Mua më dhemb shumë Manastiri në Maqedoni, që ka qenë zemra e Rilindjes Kombëtare, shtëpia e Alfabetit, dhe sot ti gjenë shumë pak shqiptarë në krahasim me çkanë qenë, dhe ata shqiptarë që kanë mbetur, janë me të drejta të shkelura pa fund. Ashtu siç ke qytetin e Ohrit, që ka qenë mbi nëntëdhjetë përqind shqiptarë, ashtu siç kemi zona të caktuara në Mal të Zi, Tivarin shembull, Plavën e Gucinë. Pra, janë zona që kërkojnë dhe duhet të kenë shumë më shumë mbështetje për të rigjetur vetveten sepse janë qytete që kanë një rëndësi shumë të madhe në historinë tonë kombëtare. Ka edhe shumë qytete tjera, po mora vetëm disa shembuj.
KultPlus: Ju jeni shpërblyer disa herë edhe për punën tuaj mbi dokumentimin e popullit shqiptar, vulosë në një formë angazhimin tuaj apo çmimet tashmë nuk të bëjnë përshtypje?
Marin Mema: Çmimet janë një kënaqësi, janë një shtytje, pa diskutim. Por unë përpiqem të bëj punën time, jo për Marinin, për të marrë çmimin Marini, por përpiqem të vë një gur të vogël në një kështjellë të madhe, e quaj unë, që është kështjella e shqiptarizmës, ku secili nga ne mund të vërë një gur të vogël. Nuk e bëj për kënaqësinë individuale timen, nuk e bëj fare për këtë pjesë, unë do të doja vërtet që ti kem shërbyer kombit tim dhe kaq, që nesër, kur edhe unë të mos jem më, të thonë një fjalë të mirë për mua, kjo është pasuria më e madhe që lë njeriu, këtë quaj pasuri.
KultPlus: Po në një anë janë çmimet, po diku-diku je edhe i pa dëshiruar. Greqia para shumë vitesh të shpalli person “Non Grata”, në fakt ju luhate pak rehatinë?
Marin Mema: Ata janë mësuar të mos e thonë të vërtetën. Unë këtë raportin me të vërtetën e quaj të shenjtë. Është një raport që duhet ta ketë gazetari, se unë nuk e quaj vetën kurrë historian, unë e quaj veten hulumtues, por jam gazetar. Sigurisht, kam bërë vetëm punën time, asgjë më shumë. Kam vajtur dhe kam dëshmuar zona të caktuara se si e kanë pasur historinë, çfarë thonë dokumentet apo edhe shqipen që ka mbetur, e kam thënë shpesh me humor që “Nuk ua solla unë shqipen, unë shqipen atje e gjeta”. E kishin bartur në shtëpitë e tyre, duke folur brez pas brezi dhe e ruanin edhe sot. Mua më konsideruan dhe më dhanë një vendim të çuditshëm, “rrezik për sigurinë kombëtare”, se çfarë rreziku për sigurinë kombëtare mund të jetë një gazetar që armën e tij e ka penën, nuk e di. Megjithatë, budalliku më i madh është se duke shpallur Non Grata Marinin, mendon se pengon të vërtetën. E vërteta nuk pengohet. Se sot ti i shpall Non Grata Marinit, po ka pesëdhjetë, njëqind, dyqind, treqind studiues, hulumtues, gazetarë të tjerë të cilët do ta marrin përsipër dhe do ta bëjnë diçka të tillë, apo ka shumë bashkëpunëtorë të Marinit sot në Greqi që shteti grek nuk i shpall dot Non Grata, sepse pavarësisht se unë jam shpallur i tillë para njëmbëdhjetë vjetësh, ne kemi vazhduar të bëjmë emisione në Greqi, kjo tregon që ne kemi fije shumë të forta ende aty, pra nuk është zgjidhje kjo punë dhe mbi të gjitha, unë nuk do doja të bëheshin gazetarët grekë Non Grata, për shembull. Pse? Ne s’kemi gjë për të fshehur fare. Ne e kemi dritën e diellit, historinë tonë. S’i kemi rrëmbyer askujt, asgjë.
KultPlus: Po përpos grekëve, me cilin shtet tjetër pate telashe, kemi Serbinë, Malin e Zi, Greqinë, Maqedoninë e Veriut?
Marin Mema: Po, kam pasur përgjithësisht probleme në Serbi, madje dhe në udhëtimet e fundit. Mbaj mend, kur kemi qenë në disa fshatra shqiptarë përtej zonës së Beogradit, pra në zonën e Vojvodinës, fshatra shqiptarë që sot janë të asimiluar, por që e ruanin identitetin e tyre, ata kishin ardhur nga Kelmendi dhe ishin vendosur aty, janë vendosur në kohën kur ka qenë Perandoria Austro-Hungareze dhe kishin mbetur aty dhe për shkak të të përshtaturit me situatën ata deklaroheshin kroatë. Atje kemi pasur disa ngacmime, ndalesa të shpeshta nga policia serbe, por pastaj nga aty kemi lëvizur për Medvegjë, ku do të qëndronim një natë dhe aty na ka ardhur policia serbe në hotel që na ka kthyer përmbys gjithçka. Gjatë gjithë ditës pastaj na kanë ndaluar herë të tjera në vazhdimësi. Për fat, unë i kam dokumentuar që të mos duken si imagjinatë e imja. Pra, kemi përdorë mjete alternative, kamera të fshehta e mjete të tjera për t’i dokumentuar të gjitha këto lëvizjet tona dhe këto ndalesa. Kështu që kanë qenë në mënyrë të vazhdueshme këto ndalesa nga shtetin serb, siç edhe në Maqedoni, më së shumti në periudhën e qeverisë së mëparshme, që ishte një qeveri nacionaliste. Edhe aty kemi pasur ndalesa ku në Shkup mbasi e kemi mbaruar një dokumentar, njësia speciale Alfa na kanë ndaluar, na kanë mbajtur pesë-gjashtë orë.
KultPlus: Dhe në ditët e sotme, Marin Mema si ndihet për rrënjët e tij?
Marin Mema: Unë ndihem krenar për kombin tim! Me të mirat dhe të këqijat. Unë përpiqem të jem realist. Unë e di që ne kemi shumë vështirësi, kemi pamundësi, kemi mungesë meritokracie, kemi pa fund probleme, por, në të mirën ose në të keqen, ky është kombi ynë, ky është vendi ynë. Pra, hajde tani të punojmë të gjithë bashkë për t’i minimizuar dhe për t’i hequr këto të këqijat, për të punuar për vendin tonë. Nuk mund të themi ne tani, meqë ka gjithë këto probleme, ta hedhim poshtë. Jo, ne duhet të mësojmë, të punojmë gjithë bashkë për të minimizuar të gjitha këto probleme dhe për të qenë vërtet krenarë. Pra, të mos e duam kombin vetëm një ditë në vit, për festa, ta duam çdo ditë të vitit, të punojmë çdo ditë të vitit.
KultPlus: Po shqiptarët e ditëve të sotme, si janë në sytë e Marin Memës?
Marin Mema: Unë dua që shqiptarët të jenë më afër njëri tjetrit, të lënë problemet mes njëri tjetrit, të lënë përçarjet mes njëri tjetrit dhe të jenë më të afruar. Bashkë jemi gjithmonë më të fortë, është shumë e thjeshtë. Sado të përpiqen të na ndajnë, na përçajnë, të na vënë shkopinjë nën rrota, ne do të kuptojmë që ne jemi shqiptarë, kudo. E kam marrë shpesh si shembull një shprehje shumë të thjeshtë. Është një foto emblematike e Ismail Qemalit dhe Isa Boletinit, fotoja që qarkullon gjithmonë për festat e nëntorit. Tani nuk mund të vijë dikush dhe të na thotë: Prijeni këtë foto në gjysmë se historinë e keni ndryshe. Ne nuk e presim dot, aty është Ismail Qemali, burri i mençur i Vlorës, me Isa Boletinin, burrin e fortë dhe patriot të Mitrovicës, të Boletinit, krahut të Veriut, dhe ata janë bashkë, ne nuk mund ta presim dhe ta bëjmë historinë vet. Ne kemi një histori, një traditë, një trashëgimi, një kulturë dhe gjithçka do ta mendojmë bashkë.
KultPlus: Prej simboleve shqiptare, cili nga simbolet të prekë më shumë?
Marin Mema: Mua më prek çdo lloj simboli që lidhet me historinë, traditën, trashëgiminë dhe kulturën tonë. Sigurisht, flamuri kombëtar është flamuri kombëtar, pa diskutim.
KultPlus: Po nga lokacionet, cili më shumë shpërfaqë shqiptarin?
Marin Mema: Këtë s’e them dot, se do t’i diferencoja, gjithkund ka nga një copëz shumë të rëndësishme. Ti shkon në Prizren, po të emocionon Lidhja e Prizrenit, dhe ti shkon në Vlorë, dhe kupton se çfarë ka ndodhur në Vlorë, por ti shkon në Gjakovë dhe kupton se çka ka përjetuar dhe se ka qenë djep i Rilindjes. Pra, çdo cep i trojeve shqiptare e bart një peshë të rëndësishme. Ti shkon në Plavë e Guci, ku ata kanë bërë gjithë atë rezistencë. Po ti shkon në Tivarë dhe kupton çfarë sakrificë është bërë atje. Po ti shkon në Shkup dhe kupton që Shkupi ka qenë kryeqendër e madhe e shqiptarëve, pra secila ka pjesën e vet.
KultPlus: Populli shqiptar ndryshe ka nxjerr edhe shumë figura të rëndësishme, është një më i spikatur në brendësinë tuaj?
Marin Mema: Jo, nuk i ndaj dot, ka shumë figura të rëndësishme. Kur lexoni historinë e tyre kuptoni që kanë sakrifikuar gjithçka, kanë dhënë shpirtin, zemrën, kanë dhënë jetën, kanë dhënë pasuritë, kanë dhënë familjet e tyre, kanë dhënë gjithçka për të ndërtuar kombin dhe ne sot duhet minimalisht t’i respektojmë dhe t’i kujtojmë në mënyrë të denjë.
KultPlus: Si i shihni politikanët sot, ka të tilla figura me virtyte patriotike si këta që i përmendem më lart?
Marin Mema: Do doja që politika të ishte vërtet si ata burrat që përmenda pak më parë. Si ata rilindasit, ata që sakrifikuan gjithçka, pra të sakrifikojnë edhe këta të sotmit diçka për kombin, këtë do të doja unë. Kombi nuk ndërtohet me fjalë, kombi ndërtohet me vepra dhe kur ti kupton se sa shumë kanë sakrifikuar edhe njerëzit para, të vjen vërtet keq që nuk po sakrifikohet sot sa ata. Jo sa ata, por të paktën një minimum të atyre.
KultPlus: Dhe për fund, shqiptarët dje, sot dhe nesër?
Marin Mema: Shqiptarët dje me shumë probleme, të sulmuara nga të gjitha anët, me konflikte edhe mes tyre, me momente shumë të dhimbshme, sot me shumë probleme prap, me këto copëtime, me këto shkopinj nën rrota, me këto problemet që mbartim midis nesh. Nesër shpresoj që të mos kemi asnjë nga këto, që të jemi bashkë, të lëmë të gjitha këto probleme dhe ta shohim të ardhmen bashkë. / KultPlus.com
Ardianë Pajaziti Fotografia në ballinë: Fahredin Spahija
86 vjet jetë po shpaloseshin fletë fletë në një nga hotelet e Prishtinës, rrëfim që po e shoqëronim me çaj gjingjer dhe shumë cigare. Takimin me të e kisha rezervuar shumë më herët dhe orët e vona të darkës tashmë i kishte ndarë për mua dhe po shprushnim të dyja në jetën e saj, unë me pyetje e ajo me përgjigje.Mbamendjen e ka shumë të freskët, sikurse edhe dukjen edhe përkundër moshës së madhe. Me kërkim falje se nuk e mësoi asnjëherë gjuhën shqipe, aktorja serbe Branka Petric, gruaja që kishte ndarë pjesën më të madhe të jetës me Bekim Fehmiun, burrin më të famshëm të Ballkanit dhe më gjerë, prekte herë pas here aksesorët e saj, gati gati si të ishin susta të kujtesës për të sjell jetën e saj nëpër etapa të ndryshme.
Gruaja flokëverdhë po mblidhte copëzat e jetës së saj prej vendit të saj të lindjes në Kroaci e deri në momentet kur po flisnim, jetë që ngërthente kushte jo të mira, sakrificë, kurajë, dashuri, sukses, humbje, dhimbje, shumë dhimbje e deri te kujtimet, kujtime që vazhdojnë ta shoqërojnë në çdo moment të jetës së saj.
Fëmijërinë e saj e kujton me karnavalin që mbahej atë kohë në Novi Vinodolski të Kroacisë, karneval që mbahej çdo vit në muajin shkurt. Maskat e atij karnevali, veshjet, lulet e shumta sikurse e kishin magjepsur imagjinatën e Brankës, të cilës i kishte pëlqyer aq shumë ajo paraqitje e karnavaleve, ndryshe prej motrës së saj, që sipas Brankës, asaj nuk i linin fare përshtypje.
“Mua më pëlqente të maskohesha, të vishja gjëra të ndryshme, të vendosja aksesorë” nis rrëfimin Branka për ngjizjen e botës së artit në shpirtin e një katër vjeçe të asaj kohe, po nga karnevalet e vendit të lindjes së saj që ishte buzë një lumi.
Se arti e tërhiqte pa masë, ajo kujton se si fëmijë, ajo shumë shpesh i kishte vesh rrobet e nënës së saj, taket e larta dhe shumë improvizime të tjera që pavetëdijshëm e dërgonin drejt skenës, pasion që do ta përcillte gjithë jetën e saj, deri në ditët e sotme, ku edhe sot, herë pas herë paraqitet në shfaqje të ndryshme teatrale në Beograd.
Dhe përfundimin e Luftës së Dytë Botërore ajo e kujton edhe me kontaktin e parë me teatrin, natyrisht jo në skenë, po në audiencë. Një trupë e Teatrit të Zagrebit kishte shkuar në Rjekë për të vënë në skenë shfaqjen e baletit “Sheharazade” sikurse edhe shfaqjen operistike “Madama Batterfly”, shfaqje këto që e kishin bërë të qaj pa reshtur.
Kur ishte në klasë të katërt e mësoi poezinë “Dvije Daske” (Dy dërrasa), me të njëjtën u pranua në Akademinë e Arteve në Beograd
Branka Petric e cila përgjatë karrierës së saj ka luajtur më dhjetëra role ne film, teatër e televizion, për herë të parë nisi rrugëtimin në këtë fushë kur ishte vetëm në klasë të katërt të shkollës fillore. Në shkollat e atëhershme në Serbi, sipas Brankës funksiononin seksionet e dramës, dhe në shkollën ku ishte ajo, ishte caktuar drejtuese e seksionit të dramës, aktorja e njohur serbe Marija Crnobori.
“Ajo ishte e re në moshë atëherë, dhe mbaj në mend që na pat dhënë që ta mësonim përmendësh poezinë “Dvije Daske” (Dy dërrasa), e cila ishte poezi e një poeti të njohur nga Istria. Unë e mësova përmendësh dhe më pati pëlqyer së tepërmi kjo poezi”, tregon Branka për njohjen e saj me botën e artit, edhe përkundër faktit se ishte vetëm në klasën e katërt, dhe pa e ditë saktë se cili do të ishte profesioni i së ardhmes.
Dhe kur ishte vetëm 11 vjet, familja e Branka Petric zhvendoset në afërsi të Beogradit, në një fshat pa ujë e pa banjo, dhe që për të vajtur në shkollë i duhej të ecte këmbë nga pesë kilometra veç në një drejtim. Vonesat e shpeshta në shkollë, për shkak të kilometrave të shumtë, Brankës ia kishin vën në pah edhe sajesat e ndryshme për mësuesit, duke sajuar lloj-lloj histori për të arsyetuar vonesat e saj. “Mbaj në mend që mësuesi i rusishtes më pat thënë se do të bëhem aktore”, tregon Branka duke qeshur, duke kujtuar copëzat e vogla që në tërësi ndërtuan dëshirën për të qenë pjesë e botës artistike.
Por askush nuk e kishte menduar se Branka Petric po me poezinë “Dvije Daske” (Dy dërrasat) që e kishte mësuar qysh e vogël, do të synonte edhe Akademinë e Arteve, poezi me të cilën hyri në provim pranues për të sfiduar 420 aplikantë që pritnin dritën jeshile për tu futur në akademi.
“Përpos që hyra në provim pranues, në të njëjtën kohë për herë të parë hyra në Teatrin e Beogradit, sepse deri më atëherë nuk më kishte rastisë të hyja në atë objekt. “Dvije daske” që e kisha mësuar nga Marija Crnobori me dialekt të Istrias, erdhi ndoshta bukur për faktin se profesori që na dëgjonte, vinte poashtu nga Kroacia. Sikur mos të ishte ai profesor atë ditë, ndoshta edhe nuk e kisha kaluar provimin. Por ai e kuptoi thellë interpretimin tim” tregon Branka, e cila doli triumfuese në këtë sfidë bashkë me shtatëmbëdhjetë studentë tjerë.
“Shumë më vonë, në një intervistë, një gazetar më pat thënë se dy dërrasat poetike (Dvije daske) paskan qenë dërrasat jetike për ty, sepse, koincidon edhe me dërrasat skenike” kujton Branka e cila në vitin 1955 edhe e fillon vitin e parë të studimeve në Akademi.
“Bekim Fehmiu ishte i rëndë, unë e ngacmoja atë, e gjuaja shpesh me letra, deri sa u bëmë miq”
Dhe vitin e parë të studimeve e filloi bashkë edhe me tetë vajza të tjera, e që sipas Brankës, në kohën e atëhershme kishte shumë më shumë liri sesa në ditët e sotme, dhe asnjë paragjykim i vetëm që si vajzë po studionte aktrimin.
“Sot ndoshta gratë janë më shumë zonja të vetes, por thellësisht brezi im ishim shumë më të lirë. Prandaj të gjithë patën reaguar shumë mirë në lidhje me studimet e mia në Akademinë e Arteve, edhe fqinjet mia, që më thoshin sa mirë që do të bëhesha aktore, edhe pse nuk e dinin saktë se çfarë ishte një aktore”, kujton atë periudhë, që sipas saj ishte një mbështetje e madhe sa i përket ndërtimit të ëndrrave.
Karnevalet që e ngacmuan qysh katër vjeçe në Kroaci për Branka Petric ishin një paralajmërim se ajo ka një shpirt artisti, po nuk e kishte besuar se po ato ëndrra do ti sjellin edhe një fat tjetër. Takimin me burrin më të adhuruar të ish Jugosllavisë, aktorin që preki edhe shkëlqimin e Hollywood e të shumë festivaleve prestigjioze.
Branka tashmë kishte përfunduar vitin e parë të studimeve dhe po vinin të rinjtë që ishin pranuar tashmë në Akademi. Branka kujton edhe pëshpërimën e studentëve të cilët po tregonin se kishte ardhë një djalë i pashëm nga Prishtina.
“Si tip ishte i rëndë, ai nuk u vardisej vajzave, dhe as më hidhte asnjë shikim”, tregon Branka e cila tregon që Bekim Fehmiu me moshë ishte një vit më i madh se Branka, por në studime kishte ardhë me pak vonesë.
“Unë e ngacmoja atë, e gjuaja shpesh me letra, deri sa u bëmë miq”, tregon Branka, e cila mënyrën se si ishte ofruar edhe më shumë me Bekim Fehmiun ishte gjuha serbe, pasi që, sipas saj, që të studioje atëherë në aktrim, duhej të dije gjuhën serbe mirë, dhe në këtë drejtim ajo e kishte ndihmuar shumë.
86 vjeçja edhe sot kur flet për shkëndinë e parë me Bekim Fehmiun, duket sikurse është një moment që e rinon. “Ishte një vështrim, vështrim shumë tërheqës”, kujton Branka atë shikim, që sipas saj ishte tërheqja që i dha tjetër dimension jetës së Brankës dhe Bekimit.
“Isha pranë diplomimit, kur Bojan Stupica na angazhoi mua dhe Bekimin në një shfaqje. Unë luaja rolin e bashkëshortes së tij. Shkëndija e dashurisë me Bekimin ishte një vështrim tërheqës, ishte viti 1959. Kishim një skenë ku ai ishte duke u rruar, kurse unë krihesha, dhe përderisa rruhej, më drejtohet duke më thirrë në emër të personazhit “Rozë, moj Rozë”, kujton Branka, e cila kujton se mundësi për tu ofruar me njëri tjetrin më shumë i dhanë provat në orët e vona, dhe kthimin për në shtëpi e bënin gjithmonë me regjisorin Stupica në një makinë.
“Këtu ndoshta patëm filluar të lidheshim, gjersa diku para Vitit të Ri më pati pyetur se nëse pranoja që të bëhesha e dashura e tij”, kujton Branka, e cila lidhjen e saj me Bekimin e kishte shtyrë edhe për dy vite më tutje, për të vazhduar me turne të madh me teatër, duke përfshirë shumë vende të ish Jugosllavisë, e mes tyre edhe Prishtinën. Distanca pastaj e krijuar mes tyre, me kryerjen e shërbimit ushtarak të Bekim Fehmiut në Shibenik, për Brankën ishte distancë që e zëvendësuan me letra, edhe pse, sipas saj ende vazhdonin të kishin vetëm miqësi mes tyre.
Bekimi më tradhtoi me aktoren ruse, për mua ishte tepër e dhimbshme
“Më tej mora një ftesë për të luajtur në një film, ndërkohë që regjisori më thotë që do të luaja rolin e një vajze të re që shkon me pushime diku, teksa do të më vardiseshin katër djem. Kisha nevojë t’i gjeja katër aktorët për këto personazhe, sepse regjisori do t’i pranonte. Filmi do të xhirohej në Opatija dhe ishte film i metrazhit të shkurtë. U mendova kë do të gjeja, dhe e dija ndërkohë se Bekimi së shpejti e mbaronte shërbimin ushtarak, dhe e pyeta nëse dëshironte të luante në një film me mua. Të gjithë do të takoheshim në shtëpinë time në Novi Vinodolski, vendlindjen time. Bekimi nuk e besonte dot se diçka e tillë do t’i ndodhte menjëherë pas ushtrisë. Bekimi erdhi i pari në shtëpinë time, përpara tre aktorëve të tjerë, dhe u njoh me prindërit e mi. Ai erdhi sikur t’i dinte paraprakisht të tëra, sikur ta dinte të ardhmen tashmë. Dhe dashuria jonë pati filluar në shtëpinë time familjare në vitin 1963, kur ai erdhi nga ushtria, kur dolëm bashkë në verandë”, tregon Branka.
Lidhja mes tyre, diplomimi i Bekim Fehmiut, përfshirja e tij në Teatrin Jugosllav të Dramës, pjesë e të cilës më veç ishte edhe Branka, shfaqje e turne të ndryshme tashmë ishin pjesë e përditshmërisë së tyre. Por diçka që nuk ishte përditshmëri, por një goditje bukur e rëndë, ishte dashuria e Bekim Fehmiut me Ljudmillën, lidhje që ndodhi gjatë qëndrimit të trupës së Beogradit në Rusi.
“Ljudmilla ishte një grua tepër e bukur, kurse ai pati treguar haptas tërheqjen që ndiente për këtë grua, ata patën rënë në dashuri” tregon Branka për atë periudhë të largët, e cila kujton edhe për mbështetjen e aktoreve dhe aktorëve të Beogradit që kishin treguar ndaj Brankës, pasi që, sipas saj, ata të gjithë e kishin lënë vetëm Bekim Fehmiun, për gjithë udhëtimin me tren përderisa ktheheshin nga Moska për në Beograd.
“Gjithsesi nuk mendoja të ndahesha nga ai vetëm për faktin se kishte shkuar me një grua tjetër. Edhe pse, për mua ishte tepër e dhimbshme, por në vitet e ardhshme lidhja jonë u bë shumë më e fortë”, kujton Branka atë moment, duke treguar më pas se viti 1968, ishte vit që edhe kurorëzoi dashurinë e tyre në Romë të Italisë.
Bekim Fehmiu po xhironte Odiseun, e thirra në telefon dhe e pyeta nëse do të martoheshim
Se po ndodhte një martesë mes një vajze serbe dhe një djali shqiptar, për prindërit e Brankës nuk paraqiste asnjë problem. Ajo me një siguri të madhe më tregon se askush, ama askush nuk i bëri asnjë pyetje të tillë, as prej teatrit, as familjes dhe as farefisit të gjerë.
Dhe nuk ishte vetëm martesa bekim për Brankën dhe Bekimin. Kjo periudhë e jetës po shënohej me shumë të mira në të gjitha anët. Branka ishte shtatzënë në muajin e katërt me djalin e saj të parë Uliksin, përderisa Bekim Fehmiu po xhironte Odiseun. “I telefonova Bekimit nga posta, meqë nuk kishim telefon në shtëpi. E pyeta se nëse do të martoheshim, dhe ai pranoi” shpjegon Branka, e cila kujton se për këtë kurorëzim dy herë iu desh të shkonte në Romë, sepse, herën e parë iu dështoi për shkak se nuk i kishin certifikatat e lindjes.
“Shkuam në Ambasadën e Jugosllavisë në Itali që të realizojmë martesën tonë, por aty e kuptova se për tu kurorëzuar na duheshin edhe certifikatat e lindjes, dhe në fakt ne nuk i kishim. Zyrtari i ambasadës na tha se pa dokumente nuk mund të na martonte. Dhe në fakt nuk u bë, por qëndrova shtatë ditë me Bekimin në Romë. Kur u ktheva sërish në Beograd që të marr dokumentet, shokët e mi më tallnin se tashmë mund të ndërrojë mendje Bekimi dhe nuk do të bëhej ceremonia”, kujton Branka.
Ajo për të dytën herë u nis për Romë, kësaj here me qëndrim vetëm për dy ditë, vetëm që të realizonin kurorëzimin, dhe ajo kujton se dëshmitare të martesës së saj kishte Zorica Budisavljeviqin, motrën e Jovanka Broz Titos, kurse Bekim Fehmiu ambasadorin e Jugosllavisë në Itali. Ajo kujton se si dëshmitarët e martesës talleshin me ceremoninë e martesës së tyre, duke e quajtur një ceremoni të shëmtuar. “Prandaj i thashë Bekimit që shpresoja që martesa jonë mos të ishte e shëmtuar si ceremonia e martesës”, kujton Branka ku pjesë të dasmës kishin edhe ekipin e filmit Odiseu.
Dhe duke u njohur me njëri tjetrin qysh nga fillimi i studimeve, Branka dhe Bekimi u rritën bashkë edhe profesionalisht. Sukseset me filmin “Odiseu”, suksesin e madh me “Mbledhësit e puplave”, shkëlqimin në Kanë dhe festivale të tjera, Branka thotë se i kishte përjetuar sikurse ato suksese të ishin të saj.
“Kur bëjmë art, ka gjithmonë njëfarë mëdyshje lidhur me aftësitë tonë, e ai gjithmonë më pati mbështetur mua” kujton Branka Petric për punën e tyre në botën e artit, ku Bekim Fehmiu jetoi shumë më furishëm e me më shumë suksese, por që edhe bëri një tërheqje më të shpejtë prej teatrit e filmit, kurse Branka edhe sot vazhdon të luaj herë pas here projekte të ndryshme.
Ndërkohë, “Madam Kolontajn” ishte shfaqja që luante Bekim Fehmiu, shfaqje në të cilën luante dy role, atë të Leninit dhe Stalinit. Në shenjë proteste, Bekim Fehmiu la shfaqjen në gjysmë, por jo vetëm atë shfaqje po gjithë paraqitjen e tij skenike. Këtë protestë e bëri në mes të Beogradit, në vitin 1987 si mospajtim me politikat serbe të cilat i ushtronin ndaj shqiptarëve të Kosovës. Branka e kujton guximin e Bekim Fehmiut, veprim që nëpërmjet të cilit edhe bëri shkëputjen skenike. “Por gjithnjë më ka përcjellë mua në shfaqjet e mia. Sa herë kam pas shfaqje, ai më ka pritë në njërën nga lokalet në afërsi të teatrit”, ka treguar Branka.
Branka Petric për familjen e Bekim Fehmiut: E pabesueshme si një nënë mundet të rrisë tetë fëmijë, me disiplinë të hekurt, porsi një ndërmarrje e organizuar në mënyrë të përkryer
“Për të mos thënë… unë mendoj se nuk ka asnjë martesë që nuk ka ulje-ngritjet e saj, po ashtu edhe tërmetet e veta, kur toka të dridhet nën këmbë, e të duket se gjithçka do të shkërmoqet, të gjitha janë gjëra që patjetër patën ndodhur edhe në martesën tonë, por gjithsesi përherë ne jemi sjellë në mënyrë të njerëzishme njëri me tjetrin, për shkak të dashurisë sonë që pati vijuar e njëjtë deri në çastet e fundit të bashkëjetesës sonë. Unë kam mësuar aq shumë prej tij, kurse po të ishte ndoshta gjallë ende, kushedi edhe ai do të thoshte se diçka ka mësuar edhe nga unë, sepse kemi qenë tejet të ndryshëm. Unë jam shumë më e lehtë si tip njeriu, dhe gjithmonë isha me vonesë, megjithëse dalëngadalë fillova të bëhesha edhe unë më e saktë. Akoma më pyetin nëse vonohem si dikur, kurse unë u them se tash e pesëmbëdhjetë vjet nuk vonohem më” tregon Branka.
Branka mes tjerash kujton edhe dashurinë e madhe të familjes së Bekim Fehmiut për njëri tjetrin, dashuri që nuk e kishte parë në familjet që kishte njohur në Beograd.
“Është diçka shumë e rëndësishme kur dikush rritet në gjirin e një familje të madhe si e Bekimit, detyrat atëherë janë të qarta për këdo, e pabesueshme si një nënë mundet të rrisë tetë fëmijë, me disiplinë të hekurt, porsi një ndërmarrje e organizuar në mënyrë të përkryer. Për mua kjo ishte diçka magjepsëse, sepse në rrethin tim nuk kish pasur diçka të ngjashme, që një anëtar i familjes të kujdeset edhe për motrat e veta, edhe për vëllezërit e motrat njëherësh”, kujton Branka e cila një kujdes të veçantë të Bekimit e tregon edhe me rastin e udhëtimeve të tij në vende të ndryshme, dhe ceremoninë e blerjes së dhuratave për anëtarët e tij të familjes.
‘Më kujtohet në Tunizi, kur Bekimi pati xhiruar filmin për Shën Jozefin, ai pati blerë katër palë veshje shumë të bukura për motrat e tij, pastaj edhe për një nuse të familjes së tij, domethënë pesë palë veshje. Domethënë hyri në Pazar dhe porositi pesë palë veshje femërore”, kujton Branka, e cila tregon edhe për kujdesin e tij për të shkolluar nioat dhe mbesat e tij. , ku sipas Brankës, të gjithë i kishte ndihmuar financiarisht për të përfunduar ata studimet.
Dhe Branka, nëna e Uliksit dhe Hedonit, e cila edhe më e mban revolen e Bekim Fehmiut, revole me të cilën aktori i madh i dha fund jetës së tij, në ndarjen e kujtimeve të saj për jetën e saj me Bekim Fehmiu thotë se aq gjatë kenë qenë bashkë, kaq shumë kanë përjetuar bashkërisht, saqë absolutisht, në një moment i është duk befasisht sikur të kishte gjetur shpirtin e saj binjak. “Ai ishte binjak edhe si shenjë horoskopi, prandaj kur ai ndërroi jetë, ishte sikur të ishte shuar edhe një pjesë e imja” kujton Branka” e cila mendon se pas vdekjes së tij, flitet mjaftueshëm për Bekimin.
Dhe krejt në fund, për krejt këtë jetë mes aktrimit dhe me aktrimin, Branka Petric, gruaja e aktorit të madh shqiptar Bekim Fehmiu vlerëson një përkushtim të madh të Bekim Fehmiut, që në një formë e la si dëshminë më të bukur. Librat që shkroi Bekim Fehmiu, Branka i vlerëson si punën më të mirë që la pas vete Bekim Fehmiu, kopje që vazhdojnë të kërkohen nga adhuruesit e tij.
“Unë pata menduar se do të mjaftonte një botim me disa tirazhë nga këta dy libra, por kërkesat akoma vazhdojnë. Njerëzit e duan dhe vazhdojnë ta lexojnë. Pastaj, çdo tre katër ditë unë marr ndonjë fjalë të mirë për bashkëshortin tim. E pamundur është që të më mos më thotë dikush se si Bekimi ishte një aktor i madh, se ai me të vërtetë ishte një legjendë.
Branka Petric që posedon edhe një numër të madh të dorëshkrimeve të Bekim Fehmiut dhe një numër të madh të librave të bibliotekës së Bekim Fehmiut, vazhdon të jetojë në apartamentin e njëjtë ku edhe ka jetuar më herët bashkë me Bekimin dhe fëmijët, ndërkohë, shpreh interesim se nëse mund të gjejë dikë që ta ndihmojë, që ato dorëshkrime të Bekimit ti sistemojë dhe ti botojë. / KultPlus.com
“Bota kënaqet me gënjeshtrën, që shëtit nëpër skenë, dhe jo me të vërtetën, që rri në prapaskenë.” Është një nga thëniet më të famshme që na vjen nga poeti, diplomati, publicisti dhe shqipëruesi, Theofan Stilian Noli i njohur ndryshe me emrin Fan Noli, dhe një e tillë na lidhë pikërisht me penën e autorit Ilir Ikonomi, i cili të vërtetat e prapaskenave të jetës e veprimtarisë së Nolit, na i ka plasaritur përpara syve nëpërmjet librit biografik të tij më të fundit, “Fan Noli – Apostulli”, shkruan KultPlus.
Noli, figura më e debatuar politike dhe historike është rijetësuar me botimin e vëllimit të parë të librit “Apostulli” në një formë të atillë që nuk e kemi lexuar deri më tani. Ky fundvit e ka gjetur autorin Ikonomi në një atmosferë plot magji, aty ku faqet e libri të tij, të bëjnë të digjesh nëpërmjet rreshtave, të frymosh me to, e të kuptosh rëndësinë e figurës së Nolit si kurrë më parë.
Biografia e jetës së Fan Nolit tashmë është e përshkruar në dhjetëra shkrime të botuara kudo në botë, por është pikërisht kjo figurë gjigande që e ka ngacmuar autorin Ikonomi për t’i përvjelë mëngët e për t’iu përveshur punës për ta sjellë në dritë ‘Apostulli’, suksesin e të cilit as ai vetë nuk mund ta shijonte aq shumë, për shkak të frikës nga përgjegjësia përpara lexuesit si dhe kohës së pamjaftueshme për të vazhduar me shkrimin e vëllimit të dytë të librit që konsiderohet si sfida e tij e radhës, ngaqë nuk dëshiron t’i zhgënjejë lexuesit besnik të tij.
Për të shkruar për figurën shumëdimensionale të Nolit, nuk do të ishin të mjaftueshme as të gjitha letrat në botë, por veprimtaria e tij në fushën politike, diplomatike, klerike, poetike, publicistike dhe shqipëruese, së fundmi është përmbledhur në 430 faqe në librin “Apostulli”. Autori Ikonomi studioi mbi 40 mijë faqe në arkivat e Amerikës, Londrës, Vjenës, Shqipërisë, e në gazeta ditore të asaj kohe.
Vendimin për të shkruar jetën e Nolit e mori me shumë ngurrim, pasi që Noli është një figurë mjaft e respektuar mes shqiptarëve, prandaj droja e tij ka qenë se mos portreti që mund të jepte, të ishte i paplotë. Noli si një figurë e komplikuar ka lëvruar shumë fusha dhe detyra e Ikonomit ishte të lexonte gjithçka që ishte shkruar, përpara se ta shkruante vetë. Kjo qe një sfidë e madhe që po e merrte përsipër prandaj edhe ngurroi për një kohë të gjatë. I thoshte vetes: “Le të mos jetë libri im më i miri në këtë fushë, por të paktën të shtoj edhe unë diçka të re në studimet për Nolin.” Dhe kështu nisi gjithçka.
‘Themelues i shtetit shqiptar’ është elementi kryesor që e karakterizon Nolin, ndër të tjerë si poet, historian, prift, politikan, përkthyes, revolucionar e vizionar. Materialet që autori Ikonomi ka siguruar për Fan Nolin, janë më shumë se një libër, andaj edhe është paraparë të ndahet në dy vëllime. Sipas tij, për Nolin mund të flitet shumë. Vëllimi i parë, edhe pse ka 430 faqe, mund të kishte shumë më tepër, aq shumë gjurmë ka lënë Noli mes shqiptarëve të Amerikës në vitet 1906-1920, periudhë kjo që autori ka trajtuar deri më tani.
Konsiderohet se çështja qëndron tek sintetizimi i një numri të pranueshëm faqesh me gjithë këtë material. Ndonjëherë autorit i është dashur të heq edhe faqe të tëra për hir të konçizitetit. Ai thotë se çdo njeri që i hyn një pune të tillë duhet të ketë parasysh se do të ketë edhe humbje, por që rëndësi ka që gjithsecili të tregohet modest me punën e vetë.
“Nëse e kuptojmë që jemi zgjatur shumë diku, nuk duhet të ngurrojmë të përdorim gërshërën.”
Pa dhënë ndonjë gjykim apo vlerësim mbi figurën e Nolit, autori Ikonomi tashmë ka bërë të qartë se ka sjellë fakte mbi jetën dhe veprimtarinë e Nolit, pa dhënë ndonjë qasje udhëzuese për lexuesin. Ka larguar shumë enigma mbi figurën e Nolit, por aty gjejmë edhe fakte që jepen për herë të parë.
“Është e vërtetë se nuk përpiqem t’i bëj moral lexuesit, t’i tregoj se çfarë duhet të mendojë për Nolin. Mënyra apo teknika ime e të shkruarit në fakt e ndihmon lexuesin të gjykojë vetë, pa ndihmën e autorit. Ka shumë fakte në librin tim që jepen për herë të parë. Por më shumë se kjo, unë i vë rëndësi lidhjes së fakteve në një kontekst të vetëm dhe jo paraqitjes së tyre si kuriozitete, të shkëputura nga tabloja e përgjithshme”, thotë ai.
Në vëllimin e dytë ai po ashtu do të ndjek të njëjtën qasje dhe do të ketë fakte të tjera të panjohura, por gjithmonë me synimin për të dhënë një portret sa më të plotë e të saktë të Nolit, sepse qëllimi është që lexuesi të kuptojë sa më mirë se cila ishte kjo figurë dhe çfarë vendi kishte në sfondin më të gjerë të kohës ku veproi.
Ilir Ikonomi tashmë është patentuar për figura të mëdha, dhe para librit për Nolin, ka publikuar libra për Esat Pashë Toptanin, Faik Konicën, Ismail Qemalin, figura këto që kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e popullit shqiptar. Vërehet se autori Ikonomi aspak nuk frikësohet nga figurat e mëdha, përkundrazi, ai na e sjell një magji fjalësh që përkon mes rreshtave nëpër librat e tij.
“Të zbulosh jetën e emrave të mëdhenj të historisë për mua është diçka sublime. Frika qëndron te vëllimi i madh i punës që duhet për t’i studiuar këto figura. Më pëlqen të flas për njerëzit në emër të kombit, ata njerëz që vepruan në periudhat më kritike të formimit të shtetit shqiptar. Mund të kisha zgjedhur personazhe lokale, por ndiej se kemi shumë figura kryesore, për të cilat nuk është folur sa duhet, prandaj mendoj se ia vlen të zbulojmë ato më parë. Figurat e rëndësishme janë të ngarkuara me histori të rëndësishme. Duke shpjeguar ato, ne në fakt shpjegojmë historinë e vendit tonë”, ka thënë Ikonomi.
Nga ana tjetër, ai mendon se sa më shumë biografi të tilla të kemi, aq më mirë është dhe aq më shumë horizont i hapim lexuesit. Ai merr shembullin se qysh në Amerikë ka qindra, ndoshta mijëra libra për Xhorxh Uashingtonin, presidenti i parë i vendit që luftoi për pavarësinë nga Anglia, apo për Abraham Linkolnin, presidenti që e udhëhoqi Amerikën përgjatë një lufte të tmerrshme civile, prandaj konsideron që secili autor paraqet pikëpamjen e tij të veçantë, jep vështrimin e tij dhe kjo për të, është diçka e mirë.
“Mendoj se ne ende nuk kemi sa duhet biografi të njerëzve që kanë lënë gjurmë në historinë tonë kombëtare.”
Në ndërkohë në këto publikime, nuk gjejmë asnjë figurë grua të rëndësishme të historisë apo kulturës shqiptare, mirëpo për këtë, autori Ikonomi është shprehur se për të nuk ka rëndësi gjinia, teksa na ka lënë të shpresojmë që ndoshta në të ardhmen do të trajtoj një grua, natyrisht nëse gjen material interesant për një personazh të tillë. Ai nuk la pa përmendur gratë që kanë qenë me rëndësi në historinë tonë, si: Motrat Qiriazi apo Dora D’Istria.
Ne u kthyem prapë tek biseda rreth librit për Fan Nolin që u promovua fillimisht në Tiranë e pastaj edhe në Prishtinë. Autori Ikonomi na tregoi se disa miq do të organizojnë përpara Krishtlindjeve një promovim të ‘Apostullit’ në Nju Jork dhe aty do ta ketë rastin të flas për librin dhe për procesin e shkrimit të tij. Por, promovimet për autorin mbeten në një farë mënyre, thjeshtë të kota.
“Nuk jam shumë i dhënë pas promovimeve. Thellë në vetvete mendoj se nëse një libër është i shkruar mirë, nuk ka nevojë për promovim. Të tjerë nuk mendojnë kështu. Me kalimin e kohës, vetvetiu një libër reziston dhe pëlqehet, ose shuhet në pafundësinë e botimeve. Kam patur propozime për ta promovuar Apostullin edhe në dy shtete të tjera amerikane. Promovimet shpesh kthehen në qoka dhe lavdërime të tepruara për autorin, çka për mua është gati e padurueshme, prandaj edhe u rri larg atyre. Do të doja të dëgjoja sa më shumë kritika. Disa që e kanë lexuar Apostullin më kanë bërë vërejtje, të cilat unë i marr shumë seriozisht. Gjithsesi, dëshira ime është që gjatë promovimeve lexuesit të thonë hapur atë që mendojnë, sepse kështu më ndihmojnë. Kur ndaj një libri shprehen kritika, kjo absolutisht nuk ia ul librit vlerat. Mendoj se kur lexuesit kritikojnë, kjo tregon se ata e kanë lexuar librin me vëmendje dhe kjo më gëzon”, shprehet Ikonomi.
Fan Noli konsiderohet aset i popullit shqiptar, por si një vulë të madhe mbi figurën e tij, e mban mërgata shqiptare në Amerikë. Së fundmi është iniciuar që eshtrat e Fan Nolit të sillen nga Amerika në Shqipëri (Tiranë) dhe autori Ikonomi këtë iniciativë nuk e ka pritur aspak mirë.
“Nuk më duket ide e mirë që eshtrat të kthehen në Shqipëri. Nuk kam dëgjuar që Noli ta ketë patur një dëshirë të tillë. Ai jetoi rreth 44 vjet në Amerikë, ku realizoi veprën e tij më të madhe, Kishën Shqipe. Kjo kishë e ka lidhur atë përjetësisht me Amerikën. Të mos harrojmë se në Amerikë Fan Noli gjeti lirinë e besimit dhe të shprehjes, të cilat i përdori për të realizuar këtë ëndërr të tij. Në Amerikë ai punoi për të kulturuar bashkatdhetarët dhe për t’i edukuar me frymën e lirisë dhe të çlirimit. Në Amerikë ai realizoi disa nga punët e tij më të mëdha. Në Shqipëri Noli qëndroi pak vjet dhe pati shumë zhgënjime. Qysh në vitin 1920, kur u përpoq të hyjë atje, qeveria nuk e lejoi dhe ai u detyrua të kthehej në Itali. Për ta mbajtur larg, qeveria e emëroi si përfaqësues në Gjenevë. Një vit më vonë, kur do të kthehej nga Gjeneva në Tiranë, ministrat gjenin lloj-lloj arsyesh që ai të mos vinte”, ka thënë ai.
Sipas tij, Noli u përpoq të bëjë reforma në Shqipëri, por dështoi. Qeveria që formoi në vitin 1924 rezultoi e brishtë dhe u rrëzua për një sërë shkaqesh, andaj edhe mund të imagjinohet se çfarë zhgënjimi duhet të ketë pasur.
“Kur në Shqipëri u vendos komunizmi, Noli fillimisht bashkëpunoi me Hoxhën. Më vonë, komunizmi vrau dhe burgosi disa nga shokët më të afërt të Nolit, Bahri Omarin, Andon Frashërin dhe të tjerë. Megjithëse e ftuan të kthehej, ai nuk pranoi, sepse e kuptoi se me çfarë regjimi gjakatar kishte të bënte. Krerët e kishës ortodokse autoqefale në Shqipëri, Visarion Xhuvani dhe Kristofor Kisi, dy figura kombëtare që u përndoqën nga komunizmi, edhe sot e kësaj dite nuk kanë varre të denja si klerikë që u përpoqën aq shumë për Shqipërinë. Shumë njerëz në Shqipëri duan që ta kenë Nolin afër, që të mund ta nderojnë. Kjo është një dëshirë e sinqertë dhe plotësisht e kuptueshme. Por druaj se do të ketë të tjerë që do të sjellin pengesa dhe do të krijohen probleme të panevojshme. Mendoj se Noli duhet të vazhdojë të prehet në varrin madhështor që ka në Boston.”
Në anën tjetër, autori Ilir Ikonomi ka qenë shumë i guximshëm edhe në një qasje tjetër. Ka sjellë disa fakte se Fan Noli mund të ishte ateist, dhe se petkun e priftit e përdori për qëllim kombëtare, duke shprushë kështu në një gacë të nxehtë. Mirëpo, ai na tregon se nuk thotë domosdo se Noli ishte ateist, por ka njerëz që mendojnë ashtu.
“Në fund të fundit ne nuk mund të dimë se çfarë mendon njeriu thellë në shpirt për çështjet e fesë. Të testosh spiritualitetin e dikujt do të ishte një sprovë e kotë. Sigurisht, Noli e përdori kishën shqipe për të çuar përpara idetë e tij kombëtare. Kjo nuk duhet të na habisë. Në historinë tonë kemi patur dhe kemi shumë klerikë që kanë punuar për çështjen kombëtare dhe të qenit fetar nuk do të thotë se nuk mund të luftosh për ide liberale dhe kombëtare. Noli e shfrytëzoi kishën shqipe më së miri për këtë qëllim. Meqenëse kisha e tij ishte në gjuhën shqipe, ajo mbështolli rreth vetes jo vetëm ortodoksët kombëtarë, por edhe myslimanët. Kemi shumë shembuj që e tregojnë këtë”, tregon Ikonomi.
Ndërkohë, nëpërmjet të gjitha figurave që Ikonomi ka publikuar deri më tani, ka edhe një distancë të mirë kohore, nga e cila autori ka mundur ta ftohë kokën nga raporti në raport, nga materiali në material, duke i lënë vetes një mundësi për t’i kthjellur ndoshta edhe vetë mendimet e veta.
“Sigurisht, largësia në kohë e ndihmon shumë historianin dhe biografin. Kjo largësi ndihmon që të shikosh më qartë në histori. Ajo të ndihmon ta vlerësosh një figurë në mënyrë më të ftohtë, sepse nuk i ke emocionet e momentit, ato janë zhdukur. Koha bën të vetën. Ajo fshin shumë gjëra dhe lë të paprekura kontributet e mëdha. Ky është avantazhi i kohës. Gjithashtu, koha krijon arkivin e saj, ku studiuesi mund të zhytet dhe të kërkojë. Këtë kam bërë unë me figurat që kam trajtuar”, thotë ai.
Autorit Ikonomi i kemi drejtuar edhe një pyetje hipotetike, se me cilën figurë të ditëve të sotme do të donte të kishte një distancë të tillë kohore. Sipas tij, ai do ta krijonte një distancë me të gjitha figurat, për shkak se asnjë nga ne realisht nuk e dimë se si koha do t’i trajtojë ato. “Mbase dikush që sot ne e vlerësojmë negativisht, mundet që pas shumë dekadash, të na rezultojë ndryshe.”
Ikonomi tutje thotë se do të ketë udhëheqës me të cilët historia nuk do të merret shumë, të tjerë do të harrohen plotësisht. “Zakonisht, koha favorizon udhëheqësit që luftojnë për vendin e tyre, që punojnë për mirëqenien e popullit, pavarësisht nga ulje-ngritjet politike. Noli punoi shumë për Shqipërinë, por ai shquhet edhe për diçka që jo të gjithë e kanë patur. Ai shkroi shumë vepra dhe shkroi vepra me cilësi të lartë.”
Libri “Apostulli” i cili paraqet figurën e Nolit si një ndër themeluesit e shtetit shqiptar, si rrallëherë ndodh me librat historik dhe biografik, u shndërrua në ‘Best Seller’ në Panairin e Librit i cili u mbajt në Tiranë. Autori i librit shkruan në një zhanër shumë unik të biografive për disa nga figurat shumë të rëndësishme të shekullit 20-të, duke sjellë një kahje të ndryshme historiografike, me atë se çka jemi mësuar, pra ndryshe nga qasja komuniste. Ikonomi na ka mësuar se mendimi ndryshe, nuk është diçka prej së cilës duhet të kemi frikë, të ikim. Përkundrazi, të mendosh ndryshe, do të thotë që kemi arrit për të kuptuar diçka jashtë masës dhe se mendimi kritik të bën të dalësh nga rrethi i ngushtë, i cekët i shoqërisë.
Krejt për fund, autori Ikonomi na tregoi se nëse gjithçka shkon mirë, vëllimi i dytë i “Fan Noli – Apostulli” do ta gjejë dritën e botimit kah fundi i vitit 2024, por që për këtë ai duhet të punoj shumë, të kërkoj nëpër arkiva dhe të verifikoj mirë ato që shkruan.
Burrështetasin, intelektualin e shquar, poetin dhe përkthyesin e pashoq, poliglotin dhe dijetarin e përmasave botërore, zërin e zëshëm të interesave shqiptare, klerikun e pasionuar siç është Fan Noli, do të mund ta njohim edhe më mirë së shpejti, natyrisht nëpërmjet penës së veçantë të Ilir Ikonomit, që jo shumëkush mund ta posedojë. / KultPlus.com
Një natë e ftohtë dhjetori më hodhi në rrugën e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, për një takim me kompozitorin e shquar, akademikë Rauf Dhomin. Kjo ishte biletë hyrëse për një udhëtim të papritur në botën e pasur të muzikës dhe pasionit të palodhur të tij.
Profesori Rauf, i cili më priti me elegancën e një artisti të vërtetë, ishte vetë një vepër arti. Ai ishte përgatitur që vetëm pas pak të drejtojë Korin e Burrave në një koncert festiv të Akademisë. Por megjithatë, me një bukuri dhe harmoni që i takonin një dirigjenti, me një karizëm që nuk mund të kalonte pa u vërejtur dhe një pasion të flaktë për zanatin e tij që reflektonte pashmangshëm në të, ai më uroi një mirëseardhje plot nderim.
Nën hijen e muzikës që dëgjohej nga provat e koncertit dhe ambientin solemn të akademisë, ne filluam një bisedë të këndshme me profesorin Rauf i cili nuk është thjeshtë një kompozitor, por një udhëheqës i fushatës së krijimtarisë artistike në Kosovë dhe përtej saj. Ai na çoi në një udhëtim emocionues përmes ujërave të jetës, ku notonte me mjeshtëri çdo notë e jetës së tij artistike.
Në këtë bashkëbisedim motivues, Rauf Dhomi ndau me ne ndjenjat dhe shpirtin e rrugëtimit të tij. Kjo nuk ishte thjesht një intervistë, por një eksperiencë që na kujtoi se pas çdo melodie artistike ka një histori unike dhe një pasion të patundur për të ndarë bukurinë e muzikës me botën.
Me profesorin Rauf ke se çfarë të flasësh, i lindur në qytetin e Gjakovës më 4 dhjetor të vitit 1945, ai i përket plejadës së kompozitorëve të Kosovës, të cilët ndërtuan artin muzikor në vend. Ai ka zhvilluar karrierën e tij në një periudhë aspak të lehtë për historinë e Kosovës, mirëpo përkundër kësaj, ai ka vazhduar në secilën periudhë të shpreh emocionet e tij përmes muzikës duke krijuar kështu një portofol të pasur me vepra të shquara.
Kjo intervistë e rrallë, shumë e rrallë e kompozitori Dhomi, është një udhëtim në thellësinë e mendjes krijuese të tij, një krijues që ka hapur degë të reja në pemën e muzikës klasike shqiptare duke u bërë i pari kompozitor kosovar që ka shtuar në portofolin e tij një operë të lavdishme.
Nga fillimi i tij në botën e kompozimit deri në arritjet e tij më të fundit, ne eksploruam çdo nuancë të pasionit të tij për muzikën dhe impaktin e tij të madh në skenën muzikore.
Krijimi i Institucionit të Operës në Kosovë: Arti i mirëfilltë vazhdon të zvarritet
E nisëm këtë bisedë me një ndër ngjarjet më të rëndësishme kulturore që ka ndodhur sëfundmi, me krijimin e Institucionit të Operës në Kosovë, një iniciativë kjo të cilën profesori Rauf e kishte nisur qysh në vitin 2003, kur edhe themeloi trupën e Operës së Kosovës, dhe me 1.01.2004 themeloi Konservatorin Artistik pranë këtij Institucioni.
“Në vitin 2003, ish-presidenti Ibrahim Rugova më autorizoi të themeloj Institucionin e Operës. Në atë kohë unë dhashë tri opera. Kjo ishte një iniciativë e madhe, filluam të mbajmë koncerte gjithandej, kemi shkuar në Turqi, Kalabri, Greqi, Shqipëri e nëpër qytetet e Kosovës”, thotë profesori teksa në këtë pikë nuk harron të përmend edhe publikun që i ka dhuruar emocionet më të mëdha.
“Shumë shpesh kemi shkuar në Mitrovicë sepse Mitrovica e ka publikun shumë të mirë, por publikun më të mirë në Kosovë e ka Suhareka. Nuk e keni idenë! Kanë disiplinë të përkryer. Më të mirë në kulturë, nuk ke”, thotë Dhomi.
Por, kjo iniciativë e bukur që nisi për operën kosovare, ishte jetë shkurtër. Sipas profesorit Rauf, jetën ja shkurtuan udhëheqësit e institucionit të kulturës dhe që nga ajo kohë, iniciativa ra poshtë.
“Jam shumë i lumtur që tashmë është themeluar Institucioni i Operës, por nuk janë duke bërë operë. Për të pasur një shtet operë, fillimisht i bëhet shtëpia. Vetëm tek ne ndodhë e kundërta”.
Kompozitor i operës së parë kosovare, në kohën kur e ka krijuar këtë vepër, asnjëherë nuk e kishte menduar që viti 2023 do të na gjente pa një sallë operash.
“Kur e kam krijuar operën “Goca e Kaçanikut”, kam menduar që vetëm pas 2-3 viteve Kosova do të ketë Institucionin e Operës. Por që na gjen viti 2023 pa një shtëpi të operës, këtë se kam menduar asnjëherë.”
Rasti i shtëpisë së operës, është dëshmia më e fortë që në vendin tonë arti i mirëfilltë vazhdon të zvarritet. Por derisa jemi në pritje të krijimit të saj, ne u kthyem pas në kohë e folëm për një vepër të kompozuar në vitin 1978, për “Gocën e Kaçanikut”, një operë në dy akte dhe tri tablo, e kompozuar nga akademik Rauf Dhomi, me libret Ajmone Dhomi dhe Jusuf Buxhovi, vepra shpalosë luftën kundër pushtuesve osmanë në anën e Kaçanikut dhe dashurinë e dy të rinjve: Trimorit dhe Pafikës.
Kjo vepër shënoi një kthesë të re në krijimtarinë muzikore në vendin tonë dhe për herë të parë u inskenua në manifestimin për 100-vjetorin e Lidhjes së Prizrenit në Teatrin e Operës dhe Baletit të Shqipërisë në vitin 1979. Padyshim, ky ishte një moment i veçantë për krijuesin e kësaj vepre i cili bashkë me miq e kolegë u nisëm me një autobus nga Kosova për në Shqipëri, për të përjetuar këtë shfaqje.
“Shfaqja në atë kohë u dha me suksesin më të madh, më thirri edhe presidenti Enver Hoxha në atë kohë për të më falënderuar. Pastaj, nga viti 1988 deri në 2004 shfaqja është dhënë rregullisht, çdo mysafir që ka ardhur nga vendet ndërkombëtare, çdo delegacion është mirëpritur me “Gocën e Kaçanikut”. Ishte një nder për mua”, thotë kompozitori.
Opera e parë kosovare, “Goca e Kaçanikut”, pas gjysmë shekulli do të inskenohet në vendlindje
Por, përkundër faktit që “Goca e Kaçanikut” është opera e parë kosovare, ajo vetëm tani, pas gjysmë shekulli, po inskenohet për herë të parë në vendlindje. Nën regjinë e Nikolin Gurakuqit, përgatitjet për premierën e kësaj shfaqje kanë filluar, rolet janë ndarë dhe gjithçka pritet të vijë premierë në muajin shkurt, për festën e madhe të Pavarësisë së Kosovës. Kjo lëvizje e re nga Institucioni i sapo themeluar i Operës së Kosovës e ka gëzuar profesorin Rauf.
“Kur më than që do ta ekzekutojnë “Gocën e Kaçanikut” nuk e besova. Mezi po pres të shoh premierën. Regjisori është një mjeshtër i madh tek i cili besoj shumë. Më kanë ftuar edhe mua, por nuk dua të ndikoj, unë e kam shkruar dhe kaq mjafton. Do të shkoj ta shijoj premierën.”
Por një operë e tillë kombëtare, një ditë do meritonte të jetësohet edhe në ndonjë skenë ndërkombëtare, një synim të tillë nuk e kam vetëm unë, por edhe kompozitori i cili kishte pasur një tentativë të tillë por që nuk u realizua asnjëherë. Rreth viteve 86’-88’ ai kishte udhëtuar për në Kalabri dhe Sicili për të mbledhur folklor për “Dasmën arbëreshe” dhe bashkë me kryetarin e komunës të asaj kohe, i cili ishte arbëresh, u dakorduan që “Gocën e Kaçanikut” ta inskenojnë në Itali, por gjithashtu u dakorduan që ata të financojnë një pjesë dhe Kosova pjesën tjetër.
“Kërkesa jonë nuk u mor parasysh në Kosovë sepse në atë kohë përkraheshin këngët popullore dhe opera nuk njihej nga udhëheqësit tanë. Ndodhë që në të ardhmen edhe do të inskenohet në ndonjë skenë të tillë, por për mua do të jetë vonë sepse nga ajo kohë e deri më sot kanë kaluar shumë vite. Por për historinë e operës kosovare nuk do të jetë vonë, kurdo që do të ndodhë do të ishte diçka e bukur”.
Kori i Burrave, një simbol i kulturës së Gjakovës
Krahas punëve të vazhdueshme si pedagog e krijues, Rauf Dhomi aktivisht ka punuar edhe me “Korin e Burrave” të Gjakovës, ansambël të cilin e formoi më 1965 e i cili vazhdon të jetë aktiv edhe sot. Për të, Kori i Burrave është një histori më vete, një sukses i jashtëzakonshëm për atë kohë, një simbol i kulturës së Gjakovë.
“E kam formuar në vitin 1965, kur kam qenë nxënës i shkollës së mesme. Atëherë kur nuk ka mundur askush të këndojë, në të gjithë bashkë kemi kënduar. “Këngën e Mortit” e kemi kënduar për të gjithë ata ushtarë që jepnin jetën, edhe pse i kishim tytat mbi kokë por asnjëherë nuk jemi frikësuar”, pohon Dhomi duke potencuar rëndësinë e kësaj vepre sepse sipas tij “I vetmi solemnitet në jetë është vdekja”.
Krijimtaria e profesorit Rauf është një maratonë e gjatë dhe e larmishme. Ai ka kompozuar në të gjitha gjinitë e muzikës. Krahas operave “Dasma arbëreshe”, “Muzat e Kalasë”, baletit “E bukura More” e shumë vepra të tjera muzikore vokalo-instrumentale, korale, orkestrale, gjithashtu muzikë për filma e shfaqjet teatrale (rreth 300 shfaqje) që përbëjnë krijimtarinë artistike të profesorit Rauf, një kontribut të madh ai e ka dhënë edhe në muzikën pianistike. Ai ka bërë shtatëdhjetë vepra për piano dhe këtë e konsideron një volum të mirë për vendin tonë. Por ai nuk beson se do ti kthehet më krijimit të veprave pianistike. Ajo që tash po i sillet në hapësirë është krijimi i një tjetër opere, operë për Mbretëreshën Teutë.
“Kam libreto të ndryshme, po nuk e kam ende atë që dua, jam duke e kërkuar”, thotë profesori i cili tutje foli edhe për krijimin e meshës së parë kosovare, të cilën e kishte shkruar për akademikun Gazmend Zajmin. Me këtë krijim, ai kishte prekur edhe më nga afër një prej gjinive muzikore të trajtuara nga kompozitorët më të mëdhenj botërorë.
“Atëherë isha pranuar në Akademi të Shkencave dhe Arteve, Gazmendi ishte në Zagreb, ishte sëmurë dhe u pritke vdekja e tij. Ai ka qenë i veçantë dhe unë doja të veçantën për të, andaj krijova këtë meshë dhe e këndova ‘Këngën e Mortit’ në varrimin e tij. Po flasim për vdekjen, që është një dhimbje e madhe, por kënga u mirëprit jashtëzakonisht mirë dhe që nga jo kohë hyri në program”, tregon Dhomi.
Krahas këtyre krijimeve, ai nuk anashkalon as botën fëmijërore, një fond i konsiderueshëm i veprave është rezervuar edhe për ta, të krijosh për të vegjlit, për të nuk është vetëm kënaqësi por edhe obligim.
“A ka engjëj më të mirë se fëmijët. Të krijosh për engjëjt ke mundësi edhe me qenë aty afër tyre, është ngrohtësi, po është edhe obligim. Se ata nuk kanë literaturë, literatura botërore për ta nuk ekziston. Atëherë pse mos të krijoj unë dhe kolegët e tjerë për ta.”
Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, roli i këtij institucioni në zhvillimin e artit dhe kulturës
Të jesh anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, ashtu siç është profesori Rauf që nga viti 1996, është një përgjegjësi jo e lehtë duke pas parasysh edhe kritikat e vazhdueshme në adresë të këtij institucioni. Por megjithatë, profesori mundohet të jetë objektiv kur vlerëson rolin dhe kontributin e këtij institucioni në zhvillimin e artit dhe kulturës në Kosovë. Përkundër faktit që këtë pyetje e quan provokuese ai thotë: “Rrallë ndonjë seksion, se mos të themi anëtar, mendon për këtë çështje. Apo më mirë të themi nuk mendon fare. Më vjen keq që e them këtë, por janë dhjetëra akademikë që janë të rregullt, marrin rroga, por nuk vijnë fare këtu”, por sipas tij kjo gjendje nuk është vetëm në Akademi, por në të gjitha sferat, diku më shumë, diku më pak, por jemi njëjtë, thotë ai.
Djegia e Muzeut të Muzikës, turpi i Gjakovës
Duke shtrirë bisedën në pika të ndryshme, ne shkuam edhe në vendlindjen e profesorit Rauf. Në Gjakovën e artit dhe kulturës, në vendin i cili ishte përkrahësi më i madh i rrugëtimit të kompozitorit, mbështetja kryesore e të gjitha koncerteve të tij. Por, ndodhia e fundit në këtë qytet, djegia e Muzeut të Muzikës, për Dhomin ishte turpi i Gjakovës.
Në këtë muze, ndër të tjera ishte edhe piano në të cilën profesori kishte kompozuar operën “Goca e Kaçanikut” e shumë e shumë vepra të tjera. Impakti i humbjes së një trashëgimie të tillë kulturore padyshim që më së shumti e ka prekur kompozitorin sepse me djegien e këtij muzeu, u dogj një pjesë e historisë.
“A ka fjalë? Jo, nuk ka. Si mund ta përshkruaj këtë fatkeqësi. Të kaplohet nga zjarri instrumenti, edhe atë jo nga një zjarr i rastësishëm, por një zjarr i menduar. Unë them se Gjakova e ka humbur autoritetin me këtë rast sepse historia nuk fshihet. Aty ka qenë pianoja ku e kam punuar “Gocën e Kaçanikut”, “Dasmën” e shumë e shumë vepra të tjera. Rrugën e Çabratit ku kam qenë në atë kohë, e kam frekuentuar çdo ditë në mëngjes dhe i frymëzuar jam kthyer e kam kompozuar në atë piano. Unë dhe pianoja kemi qenë vëlla e motër. Ka qenë një instrument shumë i vjetër dhe të zhbëhet në këtë mënyrë është turp për Kuvendin e Gjakovës sepse Gjakova ka investuar shumë në kulturë, e sot të ndodh kjo nga moskujdesi, është shumë e dhimbshme.”
Një trajtim i tillë nuk i bëhet as artit, as trashëgimisë e historisë në vendet e civilizuara të botës, vende këto që kanë hapur dyert edhe për artistët tanë duke ju dhënë shkëlqimin e trajtimin e duhur. Artistët nga Kosova tani kanë një prezencë të rëndësishme në skenat ndërkombëtare dhe arritjet e tyre janë shpresa dhe gëzimi i profesorit Rauf.
“Sa mirë që është bota dhe këta talent kanë mundësi të ekspozohen nëpër skenat më të mira botërore sepse ata dinë të vlerësojnë. Tek ne vlerësohesh në bazë të shoqërisë dhe jo të talentit.”
Kompozimi – një fushë që po përballet me mungesë të kuadros
Krejt në fund të bisedës tonë, ne u ndalem te një çështje e rëndësishme dhe e përfolur, ajo e kompozitorëve. Kompozimi, një fushë e pasur me talente në Kosovë, po ballafaqohet me sfidat e mungesës së infrastrukturës dhe iniciativave mbështetëse. Edhe pse ekziston një numër i konsiderueshëm talentesh, Dhomi e shpreh shqetësimin e tij se ende nuk ka mekanizma dhe nisma që mundësojnë zhvillimin dhe nxitjen e krijimtarisë në këtë fushë të artit.
“Vetëm fakulteti ka kapacitetin për të nxitur krijimtarinë në fushën e kompozimit. Tek ne ka shumë talente por është e nevojshme që Fakulteti i Arteve të krijojë katedra të specializuara për kompozim, dirigjim, dhe degë të tjera të lidhura. Mungesa e konkurseve për pozitat e kompozitorëve ka sjell këtë rezultat”, thotë profesori teksa krejt në fund të kësaj bisede ky kapërcyem periudha të ndryshme të jetës së tij, ai më kërkoi falje për intensitetin e zërit gjatë intervistës, duke e shpjeguar atë si shprehje të mllefosjes që ishte akumuluar brenda tij për gjithë këto vite që sipas tij “arti vazhdon të zvarritet”. / KultPlus.com
Procesi i të bërit një sipërmarrës ose një “enterprenuer” siç njihet më së miri në gjuhën angleze, është një rrugëtim e proces i vështirë. Situatat nëpër të cilat duhet të kaloni, pa përfshirë akoma sfidat, nuk janë aspak të lehta. Njëri prej ndërmarrësve në Kosovë, Ermal Sadiku, i cili është drejtor menaxhues në kompaninë “LinkPlus”, e vetmja kompani e shërbimeve të ICT, ka ndarë shumëçka nga jeta e tij për të na futur në udhëtimin e një bote të mbushur me befasi. Rrugëtimi i tij nga një fëmijë adhurues i shkencës në një lider të suksesshëm biznesi. Reflektimet e tij ofrojnë një pasqyrë unike në kryqëzimin e suksesshëm të teknologjisë, sipërmarrjes dhe rritjes personale, shkruan KultPlus.
Ermali kujton fëmijërinë e tij me një afinitet të thellë për librin dhe mësimin, duke e përshkruar veten si “shumë i tërhekun dhe shumë i dhënë mas librave”, duke vënë në pah pasionin e tij të hershëm për dijen.
“Unë si fëmijë kam qenë shumë i tërhekun dhe shumë i dhënë mas librave, me thënë ashtu shkencës sepse pak po tingëllon palidhje me thënë shkencës si fëmijë, por i dhënë pas diturisë. Kam qenë nxënësi më i mirë në shkollën “Dardania”, syzat e mdhaja, floktë e rritura. Më kanë rritur dy prindër që e kanë vlerësuar diturinë, por në përgjithësi kam qenë njeri shumë i mbyllur. E kam paramenduar gjithnjë vetën si një shkencëtar, shkencë ose inxhinieri. Prindërit kanë ndikuar që unë gjithnjë do të vazhdoj biznesin e familjes sa i përket barnatores. E kam dashtë shkencë, e sot e kësaj dite nëse du të lexoj diçka kjo është pikërisht, astronomi, fizikë, kimi etj. Atëherë nuk e kam kuptu që Kosova të limiton në shumë gjëra, edhe pse ka shumë njerëz që punojnë nëpër MTI, NASA etj, numri është qaq i vogël saqë kaniher nuk është veç që i jep zorr, por është kapak që ke fat, kapak një të shtyrë dikun. Po unë kam qenë i dhënë shumë pas diturisë si fëmijë”.
Kjo prirje drejt mësimit i dha formë ekselencës së tij akademike në shkollën “Dardania”, ku shquhej si djaloshi me “syzat e mdhaja” dhe “floktë e rritura”.
“Më kujtohet një rast si fëmijë kur vendosa që të shkoj në ““Xhevdet Dodë”, ”, dhe motra ime më ka thënë: ki kujdes, se atje në “Xhevdet Dodë”, shkojnë të gjithë nxënësit më të mirë të Prishtinës dhe Kosovës, ti je mësu me qenë më i miri këtu dhe atje mundesh me taku njerëz dhe me e lëndu egon tënde, sepse në përgjithësi ajo donte të më thoshte se ka shumë njerëz atje që mund të jenë më të mirë se ti. Mu më kujtohet, sepse motrën e du tepër shumë, e kom marrë këtë fjali pak me një far inati dhe kom shku në “Xhevdet Dodë”, e jam bërë më i miri edhe atje. Kjo për mu është një gjë që më identifikon. Kur e definoj dhe e marrë pak me inati e personale ni diçka, tani jam në gjendje që malet me i ça për me mrri qaty. Por, problemi më të madh në botë, e kam që si marrë shumë gjërat me inati, nuk kam qenë shumë xheloz në jetë, por atëherë kur e kom marr një sen, kom mu bo më i mirë, tani e kom qasi vullneti saqë nuk shkoqem deri sa ta përfundoj”.
Problemi është që nuk i qes vetes shumë synime të mëdha, edhe nashta pse jam emocional edhe lëndohem lehtë. Këtu bijnë në ndesh me njëra tjetrën, në momentin kur t’i vendosë pikësynime të mëdha, duhesh me i lonë emocionet anash, pasi ato mund të të shtrëngojnë e të ngulfasin. E unë jam pak si emocional, si i tërhekun kam qenë gjatë jetës. Kurrë se paramendoj sot që jam kështu. Me i pas thonë atij Ermalit të ri, që ti ki me dal në televizione, ki me fol para njerëzve, do të jesh me setër etj, kish me qenë seni më qesharak në botë. Ermali i kaluar ska mujt me thonë një vjerrshë para publikut. Më kujtohet si sot, kur si fëmijë më kanë zgjedhur që ta them një vjerrshë dhe nuk mund të përballoja presionin të jem para publikut.
Rrugëtimi i Sadikut nga një fëmijë i ndrojtur, që ndjehej i turpshëm për të recituar një poezi në publik, në një sipërmarrës të sigurt e stabil, është frymëzuese. Përvojat e tij në “Xhevdet Dodë” luajtën një rol të rëndësishëm në këtë transformim. Këtu, ai jo vetëm shkëlqeu akademikisht, por filloi të mendonte edhe lidershipin, duke u bërë kryetar i shkollës që në moshën 16-vjeçare.
Edhe në “Xhevdet Dodë”, kam qenë më i miri në gjeneratë dhe kam fillu që të punoj në gazetë të shkollës, dhe jam mësuar që të punoj në grupe, më janë hapur vizionet që të delegoj detyra. Aty ishte një “defining moment” ku fillova me marr një vetëbesim edhe një aspektin menaxherial. Në vitin e dytë të shkollës së mesme zgjedhem kryetari i shkollës, pastaj vazhdon edhe në vitin tjetër, në moshën 16 vjeçare dhe kjo ma jep një ide të të qenurit menaxher, ideja e parë që më ka ardhur. Momenti i parë ku një fëmijë i dhënë pas shkencës, fillon me përjetu edhe idenë e lidershipit”.
Ai e reflekton këtë si një moment përcaktues që e kaloi atë nga një entuziast i shkencës në dikë që mund ta shihte veten si lider.
“Shumë njerëz që nuk e përjetojnë këtë gjë në rini, kurrë nuk mund ta mrrijnë atë gjatë viteve të tjera. Këtu mund të themi se ka qenë një lloj tranzicioni që e kam pas, në mentalitet dhe synim, në dikë që mund ta shoh tani vetën edhe si udhëheqës. Aty kam thënë që unë po mujsha. Prej “Xhevdet Dodë-s”,pata vendos që të shkoj në Inxhinieri Elektrike”.
I rritur nga prindër që vlerësonin dijen, Ermali fillimisht parashikoi një të ardhme në shkencë apo inxhinieri. Megjithatë, biznesi i familjes së tij në farmaci ndikoi në rrugën e tij të hershme të karrierës. Pavarësisht kësaj, dashuria e tij për shkencën, veçanërisht astronominë, fizikën dhe kiminë, mbeti një burim i vazhdueshëm frymëzimi.
“Unë jam një djal dhe në Kosovë është ideja që djali e udhëheqë një biznes. Unë edhe para-pranimit në fakultet kam mësu biologji e fizikë se e kom ditë që shkoj në farmaci, por 2 javë para provimit pranus jom kon 100 për qind i sigurt që kom me shku në mjekësi. Dy gjëra kanë ndikuar te unë shumë, në 1996 kur prindërit e patën ble një kompjuter dhe më është ndryshu koncepti jem”.
Vendimi për të kaluar nga farmacia në inxhinieri u ndikua nga ekspozimi i Ermalit ndaj teknologjisë. Ardhja e një kompjuteri familjar në 1996 dhe një kurs Cisco në 2000 ishin momentet kryesore
“Kam hyrë në botën e kompjuterit ngadalë dhe në vitin 2000 prindërit më ndihmojnë të regjistrohem me një kurs të CISCO-s, ka qenë klasa e parë e këtij lloji në Kosovë, me një grup rreth 12 vetave. Edhe vet ideja që kisha kompjuter në shtëpi qe një kohë të gjatë, edhe ideja që shkova me një kurs të CISCO-s, e unë filloj edhe me lexu cka është duke ndodhë në botë”.
Këto përvoja i hapën sytë drejt botës së gjigantëve të teknologjisë si Google dhe Microsoft, duke e shtyrë atë të ndiqej në Inxhinieri Elektrike.
“I gjithë interneti në atë kohë fliste për Google, Microsoft, IBM, Siemens, BOSCH, Samsung. Dhe thash që unë me barnatore mund të bëjë, më së shumti hapjen e disa pikave në Kosovë, por nuk shihja diçka më shumë se financiare dhe nuk ishte aspak intriguese për ndjenjat e mia ndaj laboratorit e shkencës. Dy javë përpara, vendosa që ta ndryshoj drejtimin tim për fakultet edhe pse në fillim nuk i kam treguar prindërve, por megjithatë ata (edhe pse u ndjenë keq, jam i sigurt për këtë) e pranuan një gjë të tillë dhe më mbështeten tutje. Unë teknikisht kam qenë nxënës i mirë, por asnjëherë s’kam qenë pedant i madh. Hala nuk jam. Është një prej të këqijave që i kam në jetë, nuk jam i njohur si pedant. Funksionoj në formën me kaos, dhe kjo më bën që të jem i gjindshëm në shumë sene. Pasi që jam mësuar të funksionoj me kaos, tash mundem me u marr me shumë start-ups, me kompani, me dalë me fol në televizor, me shënu në Facebook, por edhe me i udhëheq dy-tri kompani të teknologjisë”.
Zhvendosja e karrierës dhe “vjedhja” e zantit nëpër kompani të ndryshme të teknologjisë. Sadiku rrëfen për KultPlus se kishte punuar edhe më herët në një kompani, megjithatë si punë të parë e konsideron atë kur iu desh të vishej me kat dhe të shkonte me kohë e orar në punë.
“Jam pranu i pari në listë dhe kom vazhdu me Inxhinieri Elektrike në FIEK, e paralelisht pata filluar edhe studiment në Shkenca Kompjuterike, por unë nuk munda të i përcjellja të dyjat dhe vendosa ta lë njërën, në këtë rast Shkencat Kompjuterike. Fakulltetin e kom pa në formën si një “derë” për të ardhmen. P.sh. me shku me bo një master jashtë, qysh me u sjellë me njerëz, qysh me kuptu forma të reja, etj. Pas FIEK-ut kom hi me punu në Kosovë, dy kompanitë më të mëdha në atë kohë, në ProNet dhe Cacttus, të cilët i falënderoj shumë. I kom pa shumë gjëra në këto kompani, si p.sh. qysh duhet stafi me pas kërkesa për me marr pushim, qysh është pjesa e një intervisteje, e unë kam vjedhur gjëra për të ardhmen. Kur i kom pa kompanitë në atë kohë, kam qenë i papjekun në aspektin e ndërmarrësisë, por gjithnjë kam pas andërr që me pas një Cacttus temin, një kompani sikurse “Rrota”. Megjithatë, një kompani që më ka ndezur një dritë është “Trecisi”, ekip që merrej me teknologji, që thjesht bijke pare në Kosovë, zhvillonte kuadro të reja që i trajnonin, teknologjia. Ideja e parë për me hap një kompani ka qenë aty”.
Qasja e tij ndaj kulturës së punës u formësua ndjeshëm nga koha e tij në Gjermani, ku mësoi rëndësinë e respektimit të punëtorëve dhe ekuilibrit punë-jetë.
“Gjermania më ka ndryshu shumë si person në çasje, atje kam shku në Master nga viti 2007. Gjermania më ka mësuar shumë gjëra interesante që ja vlen me i cek, siç ka të bëjë me sjelljen ndaj punëtorit, i cili është pa si koleg, si bashkëpunëtor e as si skllav e as si shok. Ju ke përmbajt të gjitha rregullave, dhe nuk është konsideru sukses në qoftë se i ke qitë rrogat me kohë, ajo ka qenë diçka normale dhe obligative. Sjellja ndaj punëtor ka qenë ndryshe atje. Puna në festa zyrtare atje nuk bëhej, e shumë gjëra të tjera të cilat akoma janë të pranishme te ne. Unë këto gjëra i kam ndaluar në fillim, kur kam vendos me bo kompani temën, kom thonë që edhe nëse bëhet ndonjëherë ulja e rrogave, le të bëhet nga lart e poshtë, jo nga punëtori, por nga drejtori etj. Ligji i punës respektohet 100 për qind, rregullat, pushimet, e gjëra respektohen 100 për qind. Këto i kom vendos nga dita e parë dhe nuk jom dorëzu ndaj presionit”.
Një aspekt domethënës i rrëfimit të Ermalit është besimi i tij në ekuilibrin punë-jetë dhe të mos mbytet nga puna. Ai flet për qasjen e tij ndaj punës, ku vlerëson fleksibilitetin dhe efikasitetin mbi orët e ‘rrepta’ të zyrës, një filozofi të cilën e ka zbatuar në LinkPlus që nga viti 2013.
“Seni i dytë që e kom bo është me e heq orarin e punës, në vitin 2013, nuk ka orar të punës por vlerësohet nëse po i kryn detyrat me kohë. Në po atë vit, e kom hek edhe pjesën që me punu nga zyrja obligativisht, kush dëshiron me ardhë mundet, kush nuk don ka mujt me punu nga shtëpia që nga viti 2013. Unë nuk mendoj që shqiptarët janë dembela, mendoj që shqiptarët janë paguar pak dhe kjo i ka bërë dembela. I kom qëndru stoikisht mbrapa këtyre vendimeve, hala nuk ka rëndësi në sa ora vjen në punë, me rëndësi është me u kry punët me kohë. Nuk muj me duru dikë që nuk vjen në ora 09:00, atëherë kur vendoset takimi, nëse teknikisht je tu e kry një punë vetë, kryje nga cilido vend. Por, kur ka punë, duhet të përfundohen. Kualiteti dhe puna është primare, administrata dhe operimi është diçka sekondare. Edhe pse në fillim ka qenë shumë e çuditshme për kompanitë e tjera, tani është implementuar në shumë prej tyre. Kjo ka ndiku që pothuajse asnjë kompani këtu në Kosovë nuk na merr punëtorët neve”.
Rrugëtimi i Ermalit në sipërmarrje filloi me ZagApps dhe përfundimisht çoi në themelimin e LinkPlus.
“Hapja e LinkPlus është pak e rastësishme, por është kombinim i dy gjërave: punë dhe fat. Fillimisht, ZagApps është një kompani në të cilin e kemi pasur së bashku me disa djem. Atje kam pas detyrën që me gjet punë e klienta, një business development. Kam fillu me i shkru njerëzve, duke fillu prej shqiptarëve të suksesshëm në LinkedIn. I kam shënu në atë kohë një drejtorit shqiptar me një kompani diku në Kanadë. Më pas, një reagim ka ardhë edhe nga ky person dhe kemi rënë në dakordim që të fillojmë bashkëpunimin. E dyta ka qenë “fati” kur ZagApps fillon me ra si kompani dhe unë largohem prej aty. Pastaj, unë kam vazhdu bashkëpunimin me këtë personin që i kam shënu dhe kam punu së bashku me të. Më pas, kam filluar me u taku me njerëz, me intervistë kolegë të rinj, me gjet klienta të ri. E më pas, prej një punëtori unë kam fillu edhe me emërtim si LinkPlus”.
Nën drejtimin e Ermalit, LinkPlus ka parë një rritje të jashtëzakonshme, duke u ofruar klientëve nga rreth 20 vende të ndryshme shërbime të ndryshme.
Është e vështirë me gjet klienta kur ti nuk shet diçka, por zhvillon një gjë të tillë, inxhinieria softuerike është një gjë shumë e re dhe shumë e ndishme. Sot të gjitha platformat dhe çdo gjë tjetër mbahen me sisteme të inxhinierisë softuerike, një gabim i vogël mund të shkaktojë shumë probleme të mëdha. Për këtë arsye është vështirë që me u rrit. Edhe njerëzit që merren me këtë fushë, nuk janë të mjaftueshëm. Klientin e dytë e kemi gjet me një konferencë në Gjermani, ku e kam prezentu kompaninë më të vogël dhe më të rejën prej 10 njerëzve që kanë qenë aty, aty ishin edhe disa kompani të tjera, megjithatë ndoshta për shkak që jam duk më bindës edhe prezantimi, një kompani më përzgjodhi mua që të vazhdojmë tutje. Edhe pse janë bërë 8 vite bashkëpunim, ne vazhdojmë që të kemi bashkëpunim”.
Ai shpreh krenarinë për marrëdhëniet afatgjata me klientët e kompanisë dhe është optimist për të ardhmen e saj.
“Pas kësaj ka vazhdu rritja, kemi fillu me bashkëpunu me klienta të rinj, nga e gjithë bota, rreth 20 shtete të ndryshme. Shumica e klientëve janë afatgjatë, kjo për shkak të punës që e kemi ofru. Kjo e tregon një krenari të punës. Gjithnjë me klientat mundohemi me i mbajt një hap më shumë se vendet e tjera, kjo për fatkeqësinë që gjendet Kosova. Ne nuk njihemi si vend që merret me IT, që ka brand të mirë, ose diçka tjetër. Megjithatë, ne i japim shumë rëndësi sjelljes ndaj klientit”.
Një nga sfidat më të mëdha të Sadikut me LinkPlus ka qenë përshtatja me tregun evropian dhe trajnimi i stafit të tij për të përmbushur kërkesat e klientave. Ai gjithashtu thekson një çështje më të gjerë në industrinë e TI-së në Kosovë, duke vënë në dukje numrin e ulët të programuesve në krahasim me vendet fqinje dhe mungesën e prioritizimit të IT-së në rajon.
“Programimi në Kosovë është shumë ma pak i rëndësishëm sesa që duhet me qenë. Kosova nuk i ka as 5 mijë programera, e vendet e rajonit kanë shumë më shumë se ne. Kjo ka ardhë si rezultat që vendet e tjera e kanë pa këtë trend në rritje dhe kanë vepru përpara neve. IT nuk është as prioritet në Kosovë. Paret që hyjnë në IT janë tepër të vogla, ndihma është e vogël dhe nganjëherë hiç. Kjo ndikon që populli mos me e marr shumë seriozisht këtë punë”.
Për Sadikun, fëmijët e tij janë arritjet e tij më domethënëse dhe ai vlerëson momentet me familjen e tij mbi mundësitë e mundshme të biznesit. Kjo filozofi shtrihet në qasjen e tij ndaj suksesit; ndërkohë që është i shtyrë dhe ambicioz, ai nuk i lë këto tipare t’i lënë në hije jetën dhe vlerat e tij personale.
“Unë kaosin e kam pasur të “lindur” dhe ashtu funksionoj, por megjithatë është shumë e vështirë. Unë para se të bëhem ndërmarrës jam baba, dhe kjo është më e rëndësishmja dhe primare në jetë. Shumë ndërmarrës kanë dëshirë që të bëjnë unicorns (kompani që vlejnë mbi një miliardë) por unë i kam dy të tillë, dy fëmijë në shtëpi, një djalë dhe një çikë. Ata i kam më të vlefshmit në botë. Nuk jam i etur pas suksesit aq sa mund të dukem në internet, por në anën tjetër e kam një zjarr brenda vetes që më vlon dhe bëjë produkte të ndryshme. Një prej tyre është HR Bee, një tjetër Coders Lab, produkte që i kam maru, i kam shitë e vazhdoj prapë me provu gjëra të tjera, edhe nëse dështojnë. Teknikisht, nuk jam që e sakrifikoj gjënë primare në jetë për këto gjëra. Suksesi profesional ka me qenë me mua gjatë gjithë jetës, por nuk jam shumë i etur që më i lon gjërat tjera anash. Mes leximit të një libre dhe takimin me ndonjë klient të mundshëm potencial, unë do ta lexoj librin sepse më përmbush si njeri. Mes një kafesë me nënën tem, dhe mes një takimi ne ndonjë klient, unë gjithmonë do ta zgjedhja një kafe me nënën. Paraqitja në studio televizive më bën të ndihem i përmbushun dhe jo diçka shumë e madhe. Mendoj që nëse i ke prioritetet e qarta, me rregull e me rend, atëherë në këtë formë shkon”.
LinkPlus ka evoluar nën udhëheqjen e Sadikut, me pritshmëri për rritje të vazhdueshme në vitet e ardhshme. Ai flet me krenari për suksesin e HR Bee, një dëshmi e lidershipit të tij efektiv. Njoftimi i tij për lançimin e dy produkteve të reja në vitin e ardhshëm, një në ushqim dhe një tjetër në teknologji, tregon mentalitetin e tij për të vazhduar përpara dhe për të mos u dorëzuar asnjëherë në krijimin e gjërave të reja dhe të dobishme te audienca, pa pasur frikën e dështimit.
“Kompania ka ardhur me një moment që është një tren ose lum që lëviz dhe janë klientat, mid-level managementi që dinë ta udhëheqin kompaninë pa ndikim të madh temin, po shpresoj që vitin e ardhshëm ka me u rritë, siç e kemi zakonisht 10-15 për qind. HR Bee është bërë një super start-up, 500 për qind rritje kemi pas gjatë këtij viti. Dy produkte të tjera do t’i lansoj gjatë vitit tjetër, njëra ka të bëjë diçka me ushqim dhe tjetra më shumë me teknologji”.
Ermali thekson rëndësinë e leximit dhe të menduarit jashtë kutisë. Ai inkurajon të rinjtë që të zgjerojnë horizontet e tyre përtej fushave të tyre profesionale, duke theksuar se njohuritë e përgjithshme dhe interesat e ndryshme mund të kontribuojnë ndjeshëm në suksesin në biznes dhe jetë.
“Unë kisha thonë sa ma shumë me lexu. Shumë shpesh ki nevojë me marr me lexu gjëra që s’kanë të bëjnë me profesionin tënd ose industrinë tënde. Mënyra e vetme me pas sot sukses, kur ki kaq shumë konkurrenc, është me mëndu jashtë kutisë, out of the box dhe del një problem nuk dinë si me iu qas. Unë kisha pas qef me ju thonë njerëzve me lexu libra që janë romane të dashurisë, të jetës, të Hugos, të Dostojevskit, një gjë e tillë do t’iu ndihmojë shumë përpara. Më të qasshëm nëpër botë. Njohuria e përgjithshme është e mirë edhe në zhvillimin e bizneseve specifike, por edhe të bën të dallueshëm nga të tjerët”.
Historia e tij, e shoqëruar nga momente dhe vendime kryesore, nxjerr në pah rëndësinë e ndryshimit dhe ndjekjes së interesave tua personale, edhe kur ato devijojnë nga rruga e pritur. Përvojat dhe njohuritë e tij nuk janë vetëm një tregim i arritjeve personale, por edhe një udhëzues i vlefshëm për sipërmarrësit aspirues dhe individët në çdo fushë që përpiqen për rritje dhe sukses. Pasioni për punë, dhe ideja për të qëndruar sa më shumë në “kaos”, në mënyrë që të krijoi e të bëjë gjëra të tjera, janë disa tipare që i japin kuptim mënyrës se si ai jeton.
U desh një lëkundje dhe shpërthim i fuqishëm si ai i tërmetit të 26 nëntorit, që përkundër të gjitha dëmeve të shkaktuara, toka të nxirrte në sipërfaqe një margaritar që si duket e kish mbajtur brenda dhe e kish farkëtuar për 77 vite me radhë, për ta nxjerr më pas në sipërfaqe, në një kohë shumë delikate dhe të brishtë për të gjithë popullin e saj. Fjala është për profesoreshën Luljeta Bozo, e cila jetën e saj i kishte kushtuar dherërave, tokës dhe ndërtimit, me të cilën lëmi kish marr edhe titullin Professor Emeritus.
‘Zonja që vrau Tërmetin’ ishte një epitetet i cili iu dha profesoreshës Bozo, pas tërmetit të 26 nëntorit të vitit 2019, e cila me profesionalizëm, përvojë, qetësi dhe çiltërsi, arriti t’i qetësonte mendjet dhe zemrat e shqiptarëve nga tronditja e cila i zuri në befasi të gjithë të tjerët, përveç saj.
Një tërmet të tillë e kishte përjetuar në rininë e saj, Bozo, përderisa një tjetër i përmasave të njëjta, sipas matjeve sizmologjike, ishte parashikuar të ndodhte pas 45 vitesh. Fiks ashtu siç ndodhi. Tërmetin me shumë qetësi ajo e quante fenomen natyror, duke e shmangur fjalën fatkeqësi, ndërsa tmerrin dhe panikun e qytetarëve, e quante mungesë informacioni për atë se çfarë është tërmeti dhe si do të mund të mbroheshin prej tij. Dhe nga e tërë kjo, natyrshëm lind pyetja, pse dhe nga e gjithë kjo urtësi? Pa dyshim, përveç tjerash, këtë do ta mundësonte vetë përvoja e saj e gjatë 81 vjeçare.
E lindur në Tiranë më 2 tetor 1942, me rrënjë nga Palasa e Vlorës, profesoresha Bozo u rrit në një familje në përbërje me dy prindërit, tre vëllezër dhe një motër. Një shtëpi e vogël, me një oborr ku të vendosura kishin mjete dhe objekte sportive në të cilat bashkë me babain e tyre dhe fëmijët e tjerë të lagjes ushtronin sport, me gjasë ishte ajo streha e sigurtë dhe e ngrohtë, me plot elemente dhe shprehi të shëndetshme, që shërbeu si parapërgatitje për atë që do të krijohej më pas.
Edhe detyra tjera të ndara sipas moshës, por jo sipas gjinisë, duke filluar nga kultivimi i kopshtit, sharrimi i druve, dhe pastaj përfundimi i punëve të shtëpisë e cila rrallëherë ishte pa mysafirë, duket sikur personazhin në fjalë e kishin pajisur me përgjegjësi dhe disiplinë për tërë jetën, me të cilat çau pastaj në pothuajse të gjitha fushat, me një dashuri të madhe për punën dhe njerëzit në përgjithësi.
Më 1 mars të vitit 1964, jeta e saj mori tjetër kahje, por të bukur gjithashtu. Martesën me regjisorin Todi Bozo ajo e përshkruan nga ato më të rrallat, me një dashuri dhe përkujdesje të jashtëzakonshme deri në detaje, ku për plot 53 vite me radhë, përveç dashurisë së madhe që ai ia shfaqte çdo ditë, në çdo përvjetor të martesës ai përkujdesej që në tavolinë t’i sillte lulet Narciss të cilat ajo i kishte mbajtur në dorë në ditën e martesës. Jetën e tyre e kishin begatuar edhe ardhja në jetë e dy fëmijëve të tyre, të cilët shumë natyrshëm morën nga disiplina e së ëmës, e cila krejt të vegjël i kishte mësuar të zgjoheshin në 5 të mëngjesit për të shkuar në kopsht, e cila në atë kohë në njërën dorë mbante biçikletën e saj, dhe në tjetrën karrocën e fëmijëve.
Sa i përket Fakultetit të Inxhinierisë, profesoresha Bozo kishte arritur ta përfundonte me kohë, një vit pas martesës, për tu punësuar më pastaj në Universitetin e Tiranës, punë nga e cila praktikisht nuk u pensionua kurrë. Në këtë lëmi ajo e dha tërë kapacitetin e saj energjik dhe shpirtëror, dhe nga pasioni për hulumtimin shkencor i cili iu injektua vetëm pasi ajo filloi punën në Universitet, bëri që ajo të nxjerrë qindra inxhinier shumë të zotë ndër breza.
“Që në shkollë të mesme, kur fillojnë e shfaqen dëshirat e tua për të ardhmen, e kam patur shumë pasion fizikën, gjeologjinë dhe shkencat teknike. Kur mbarova Universitetin Shtetëror të Tiranës në vitin 1965, më emëruan si bashkëpunëtore shkencore e më pas asistente pedagoge pranë profesoreshës time të nderuar, Efigjeni Floqi. Që nga ajo kohë unë u dashurova me kërkimin shkencor, me kërkimet dhe eksperimentet në laborator dhe sidomos në fushën e Mekanikës së Dherave që ishte pa fund me ( pse-ra ) dhe të panjohura , si edhe baza e gjithë shkencave të shumta të Gjeoteknikës”, ka thënë profesoresha Bozo.
Pasioni i saj për punë, përgatitja e mirë profesionale kishin bërë që ajo gjatë gjithë jetës së saj të punonte në një drejtim të dominuar nga burrat, në pozita të barabarta, pa u ndier asnjëherë inferiore, ndryshe siç ndodh tani kur në gjithë botën kërkohet trajtim i barabartë i grave në shoqëri.
“Në kohën kur studiova unë në Fakultetin e Inxhinierisë (1960-1965) në auditor ishin rreth 250 djem dhe 4 vajza. Pra, në atë periudhë inxhinieria dominohej prej burrave. Por jo vetëm në universitet por edhe gjatë gjithë jetës time unë kam punuar më shumë me burrat sesa me gratë, në pozita të barabarta, duke diskutuar e bashkëpunuar me ta për çdo lloj problemi teknik e shkencor, dhe asnjëherë nuk jam ndjerë keq në këtë mjedis profesionistësh. Përkundrazi më kanë vlerësuar dhe i kam vlerësuar kolegët e mi për çdo arritje në fushën tonë të inxhinierisë. Ndërmjet profesionistësh të vërtetë nuk gjejnë vend ndjenja të tilla si smira, xhelozia, egoja e sëmurë, por kjo varet nga karakteri dhe formimi i personit”, ka thënë zysh Luli (ashtu siç i referohen të gjithë studentët e saj), e cila rrezaton një energji solare, që të jep ngrohtësi vetëm nga pamja e saj krejtësisht natyrale.
Ajo pastaj tha se në Universitetin e Tiranës ka shumë kohë që ky sektor nuk dominohet më nga burrat, pasi në vitet 1970/80 gjysma e studentëve në Fakultetin e Inxhinierisë dhe në atë të Inxhinierisë së Ndërtimit ishin vajza, përderisa sot në projektim, zbatim dhe eksperimentim ndonjëherë ka më shumë vajza e gra, sesa burra.
Gjatë 58 viteve punë në Universitete, prej të cilave 45 në Universitetin e Tiranës, ndërsa 13 të tjera pas pensionimit në Universitete private ku vazhdon edhe sot të jetë aktive, punën me studentët ajo e ka çmuar gjithmonë nga ku ka dhënë dhe ka marrë shumë. Përkundër titujve dhe të gjitha vlerësimeve të tjera, mirënjohjet e studentëve janë ato të cilat ajo i vlerëson më së shumti.
“Gjatë 58 viteve punë të pandërprerë në Universitet, 1965-2023, kam marrë pafund vlerësime nga institucionet dhe kolegët. Por mirënjohjet e studentëve janë më të sinqertat, më të përzemërtat e më të bukurat, sepse energjia dhe dashuria e tyre më kanë bërë të ndihem gjithmonë e re”, shtoi më tej ajo, duke thënë që suksesi i studentëve të saj edhe me disa përparësi të cilat në kohën e saj nuk ekzistonin, ia mbushin shpirtin plotë.
“Ish studentët e mi më bëjnë gjithnjë krenare dhe ma mbushin shpirtin plot, kur shoh se sa mirë punojnë (brenda e jashtë vendit), se ku kanë arritur në institucionet ku punojnë, se si shkëlqejnë kudo si njerëz e profesionistë. Ata sot kanë shumë përparësi për të treguar aftësitë e talentin e tyre, të cilat në kohën tonë nuk i kishim. Kanë kompjuterë, kanë programe të ndryshme llogaritjesh, kanë teknika laboratorike shumë të avancuara, kanë në dispozicion teknologji shumë të përparuara dhe materiale të reja. Megjithatë asnjë nga këto përparësi nuk do të kishim mundësi t’i shfrytëzonin aq mirë, nëse nuk do të kishin bazamentin e fortë që është Universiteti që i ka formuar”, ka thënë profesoresha Bozo e cila gjithashtu kishte punuar edhe në laborator, e më vonë edhe në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.
Në këtë stad të jetës, Bozo ndihet e plotësuar. Gjatë jetës së saj të gjatë profesionale, ajo ka botuar 3 monografi, 35 libra, mbi 80 artikuj e referime në kongrese dhe revista të ndryshme, 15 udhëheqje doktoratash (PHD), ka qenë anëtare e Komiteteve Shkencore në mbi 15 Konferenca Ndërkombëtare në fushën e Gjeoteknikës, dhe udhëheqëse pa fund në diploma studentësh. Por, ajo më tutje shton se ende ka disa plane në fushën e kërkimit dhe të botimit, që nëse do ta lejojë mosha, shëndeti dhe aktiviteti shumë i madh e me përgjegjësi edhe si deputete në Parlamentin e Shqipërisë, ka ndër mend t’i realizojë në të ardhmen.
Si një grua shumë e pasur në karrierë dhe në jetën familjare, ajo thotë që njeriu për të arritur qëllimet e tij duhet të vendos një ekuilibër mes tre komponentëve të rëndësishëm të jetës së tij siç janë: Shkollimi dhe edukimi i vazhdueshëm gjatë gjithë jetës; Zhvillimi i një karriere të suksesshme mbi bazën e faktorit të mësipërm, si dhe krijimi i një mjedisi familjar ku ka dashuri, mirëkuptim, kujdes për njëri-tjetrin, sakrificë nga të gjithë, pasi është i vetmi vend që jep ngrohtësi, diell dhe dritë që të frymëzojnë e të japin fuqi për të punuar më tej. Pra, sipas saj karriera pa mjedisin familjar nuk mund të të plotësojë dhe të të jap kënaqësinë që një individ mund të pret nga jeta.
“Një nga faktorët e suksesit tim ka qenë familja ku jam lindur e rritur si dhe familja ime që unë krijova me bashkëshortin tim Todin. Familja është qeliza bazë e shoqërisë. Aty formohen gjithë tiparet e karakterit të njeriut, aty përgatitet fëmija për të përballuar vështirësitë e jetës e të punojë pa u lodhur për të arritur qëllimet e tij. Pa një familje të tillë ku ajo që vlerësohet është ndershmëria, puna, vullneti, shëndeti fizik, dashuria dhe respekti, këmbëngulja, guximi dhe trimëria, është e sigurt që nuk do të kisha arritur gjithçka që u përmendën më lart”, ka thënë gruaja e cila u përkujdes që të mos lejonte pa celebruar asnjë festë familjare, këtu duke përfshirë edhe ditëlindjet e katër stërnipërve të saj në ditët e sotme.
Më tej, profesoresha nga përvoja e saj e gjatë shtoi se njeriu varësisht nga zgjedhjet që bën, në përgjithësi fatin e tij e përcakton vetë, këtu duke përjashtuar vetëm bashkimin dhe përshtatjen me bashkëshortin e saj, me të cilin pati një lidhje të thellë emocionale mendore dhe shpirtërore, dhe një jetë të cilën çdo kush do ta ëndërronte. Kjo përshtatje aq e madhe me bashkëshortin e saj, e shtyu atë të mendoj që përveç gjërave që njeriu mund ti’ zgjedhë dhe t’i realizojë vetë, që këtu të ketë edhe diçka të rezervuar nga inteligjenca e jetës.
“Njeriu në jetë vjen gjithnjë me një mision të caktuar. Po s`pati një mision, një objektiv, një qëllim, jeta është e pakuptimtë. Për arritjen e tij, secili prej nesh shfrytëzon genin e trashëguar nga familja, por sa do i zgjuar dhe inteligjent të jesh, asgjë nuk arrihet pa punë, vullnet, këmbëngulje e vendosmëri. Pra fatin e tij njeriu në përgjithësi e përcakton vetë”, tha profesoresha e realizuar në çdo aspekt të jetës së saj, duke përmendur edhe sfidat me të cilat ishte përballur për 8 decenie, ku natyra e saj optimiste nuk e kishte lënë të ndihej asnjëherë e pashpresë.
“Sigurisht në jetën time të gjatë 81-vjecare jam ndjerë ndonjëherë e sfiduar, por asnjëherë e pa shpresë. Në çdo sfidë të kaluar (sepse jeta nuk është fushë me lule) nuk e kam humbur shpresën. Nga natyra jam optimiste dhe pranoj të jap e të marr vetëm energji pozitive. Energjinë negative e shumëzoj me zero”, tha më tej Bozo duke treguar që sekreti i saj për tu bërë ballë sfidave të jetës është besimi që ajo ka brenda vetes për të arritur më të mirën, me bazë në edukimin e dhënë nga familja e saj, por gjithashtu edhe me përpjekjet pa fund, në uljet e ngritjet e jetës për të dalë gjithnjë në sipërfaqe, duke përjashtuar mundësinë e fundosjes.
E pyetur se përse një personazh i tillë, me kaq vlera kishte ndenjur nën hije për një kohë të gjatë, ajo tha se sfidat e madha me të cilat po përballet shoqëria shqiptare, e kanë orientuar vëmendjen tek tejkalimi i tyre, porse sprovat e tilla siç janë tërmeti dhe pandemia e kanë bërë popullin më të ndërgjegjshëm sa i përket zgjerimit të njohurive në fusha kyçe me rëndësi për mirëqenien e jetës së tyre.
“Shoqëria e sotme bën një jetë shumë dinamike me shumë probleme e sfida. Kështu që vëmendjen kryesore e ka të përqendruar tek puna, tek hallet e përditshme, tek problemet familjare dhe ato të mbijetesës. Por ngjarjet e fundit (tërmeti e pandemia) i treguan asaj se duhet shtuar vëmendja në drejtim të zgjerimit të njohurive, si për të njohur këto dukuri të rrezikshme, ashtu edhe për të ditur sesi mund të mbrohemi prej tyre. Pra është gjithnjë ai momenti që e ndërgjegjëson sot shoqërinë që të mos mendojë vetëm sot për nesër, të mos jetë e pavëmendshme, por t`i interesojnë edhe profile kaq të veçanta e të ndjeshme”.
Kurse sa i përket sfidave në sistemet e arsimit në Kosovë dhe në Shqipëri ajo tha se mund të rregullohen vetëm kur pedagogu të jetë më shumë shkencëtar se sa mësimdhënës, dhe kur veprimtaria e tyre shkencore orientohet nga problemet e ekonomisë dhe shoqërisë.
“Sfidat kryesore në fushën e arsimit të lartë sot në Shqipëri, besoj edhe në Kosovë, lidhen me përmirësimin e cilësisë së këtyre institucioneve dhe kontributin që duhet të japin ato në zhvillimin ekonomiko e social të dy vendeve tona. Kjo do të arrihet kur pedagogu të jetë më shumë shkencëtar sesa mësimdhënës, kur universitetet të ndërtojnë veprimtaritë e tyre shkencore të lidhur ngushtë me problemet e ekonomisë dhe shoqërisë dhe mbi të gjitha kur pedagogët të kuptojnë (por për këtë duhet një shpërblim më i mirë i tyre) që ky profesion është në radhë të parë human e pastaj fitimprurës, pasi ata formojnë inteligjencën e kombeve dhe sigurojnë të ardhmen e tyre”, tha gjithashtu profesoresha.
Ndërsa, e pyetur se kë konsideron hero në ditët e sotme ajo tha se një term i tillë është mjaft kompleks, i cili varet nga periudha së cilës i referohemi dhe nga shumë faktorë të tjerë. Për ditët e sotme me një emër të tillë, ajo i quan gratë shqiptare të cilat luftojnë për familjen, për dinjitetin dhe personalitetin e tyre kundër çdo dhune dhe abuzimi dhe që me kontributin e tyre çojnë përpara ekonominë, artin, kulturën, shkencën.
Dhe krejt në fund, profesoresha me një bagazh të madh jetësor ka një mesazh për gratë dhe vajzat shqiptare që dëshirojnë të ndjekin karrierë në një fushë të caktuar.
“Mesazhi im për gjithë gratë dhe vajzat shqiptare kudo që ndodhen është: Ruani shëndetin mendor dhe fizik se pa këto nuk mund të bëni dot asgjë, ruani dhe luftoni për dinjitetin tuaj dhe mos lejoni askënd t`jua cënojë atë, ruani optimizmin dhe balancat në jetë, thelbi i suksesit është puna, por puna mendore e kombinuar me aktivitet sportive të përditshëm jep rezultate maksimale, ruani dhe mbroni familjen tuaj, vatrën që ju ngroh dhe ju frymëzon, pasioni dhe dashuria për punën që do bëni do t’ju sjelli suksesin e kërkuar”, ka sugjeruar kështu personazhi më popullor në Shqipëri.
Kjo ishte Luljeta Bozo, e cila me përvojën dhe suksesin e saj të realizuar në një karrierë prej 80 vitesh, arrin të hedhë poshtë disa nga teoritë mbi të cilat sot ndërtohet suksesi i njeriut, duke filluar me atë se martesa dhe të bërit nënë në moshë të re pamundëson zhvillimin në karrierë.
Në moshën 21 vjeç u martua, 22 vjeç u bë nënë, 47 vjet gjyshe dhe në moshën 69 vjeçare stërgjyshe, kështu duke shijuar dhe përmbyllur me sukses të gjitha ciklet dhe kënaqësitë që mund t’i dhurojë jeta, duke qenë rol model nga martesa e saj e shkëlqyer me bashkëshortin, me të cilin pati dy fëmijë, edhe për familjet e ditëve të sodit, ku numri i divorceve është në një shkallë shumë të lartë.
Me 58 vite punë pa ndërprerje në mësimdhënie, ajo po ashtu sfidon edhe teorinë e përmendur ndër vite, atë se punëtorët në sektorin e arsimit do të duhej të pensionoheshin më herët se punonjësit në sektorë të tjerë, pasi nga puna e madhe me nxënës dhe studentë, pedagogu konsumohet energjetikisht.
Me fuqinë e karakterit të saj, ajo gjatë tërë jetës punoi në një profesion të dominuar nga burrat, në pozita të barabarta, me një respekt dhe vlerësim makismal ndaj njëri-tjetrit, e cila vjen si kontrast i realitetit të sotëm, ku pozicioni i gruas në raport me burrat është ende i diskutueshëm.
Një jetë me balancë mes shkollimit, karrierës dhe familjes, i mundësoi Luleta Bozos të ngjitet aty ku është sot mes shumë nderimeve, titujve dhe pozitave, të cilat përpos studentëve, dhe stafit akademik, në fund ia dha edhe populli duke e bërë deputete nga radhët e njërës prej partive më të mëdha të Shqipërisë.
Krijimi i planit vjetor, duke e ndarë më pastaj në atë mujor, javor dhe ditor, realizmi i tyre nga një punë sistematike e me dashuri dhe përkushtim të madh, të mundësuar vetëm përmes një ushqimi të mirë, ecjeve dhe pushimeve të realizuara në natyrë, male dhe dete, e kombinuar edhe nga dashuria e madhe që ajo kishte dhënë dhe marrë në familje, sollën deri te kjo fuqi të cilën e gjeneron ky personazh kaq i nderuar dhe i dashur nga të gjithë.
Pa përfshirë një pjesë të madhe nga shembulli dhe pasuria e saj jetësore të arrirë, në pothuaj çdo fushë, kjo intervistë këtë herë përmbyllet këtu. Mbase fjala margaritar e përdorur në fillim të tekstit për të përshkruar personalitetin aq të pasur të Luljeta Bozos do të duhej të zëvendësohej me fjalën minierë për të përthekuar në plotni pasurinë të cilën shqiptarët e kanë mbi sipërfaqen e tokës së tyre./KultPlus.com
Një ngjarje historike për vendin tonë, siç ishte Festivali i Këngës në RTK, së fundmi është shndërruar në krenarinë e gjithsecilit prej nesh. Festivali që zuri vend për tre natë radhazi, ka prezantuar artistë të talentuar shqiptarë që me zhanrin e tyre diversiv kanë pushtuar skenën magjike të festivalit, një skenë kjo që u ndërtua nga duart e arta të dy grave të jashtëzakonshme, skenografeve: Shqipe Kamberi dhe Rudina Xhaferi. Duke filluar nga ideja, zhvillimi i mëtutjeshëm i procesit, e deri tek realizmi, ato kanë arritur që skenën ta kthejnë në një sfilatë ari, aty ku të gjitha elementet skenografike vezullonin deri në perfeksion, shkruan KultPlus.
Historia e kësaj ngjarjeje fillon në një hapësirë ku vetëm hiri kishte mbetur pas zjarrit që kishte pushtuar sallën e Pallatit të Rinisë shumë vite më parë. Ishte një vend që kishte humbur shpresat, por Shqipja dhe Rudina e morën si një sfidë më vete për të krijuar diçka të paimagjinueshme për shumë kënd, për ta ringjallë shpresën e humbur, e për të dëshmuar se kur bashkohet mundi, pasioni e dashuria për artin, mund të krijohet një “pikturë” e atillë që asnjë sallë në Kosovë, deri më tani as nuk e ka imagjinuar ta ketë.
Shqipe Kamberi dhe Rudina Xhaferi, patën një vizion qysh në fillim, duke mos e lëkundur atë deri në pikën kulminante, finale, që rezultoi të jetë skena e mrekullueshme e festivalit. Skenografia e tyre kishte detaje të veçanta, ngjyra dhe elemente që përqafojnë trashëgiminë dhe kulturën e vendit tonë. Hapja e festivalit u bë me një punim të veçantë të piktores Shqipe Kamberi, ku paraqitet portreti i një gruaje, dhe kjo hapje u konsiderua si një nga momentet më të bukura të festivalit.
Puna e këtyre dy grave është duartrokitur shumë dhe padyshim që ky fakt i bënë tejet të lumtura të dy skenografet, andaj dhe ne po e sjellim gjithë historinë që qëndron prapa kësaj magjie, për lexuesit tanë.
Shqipe Kamberi dhe Rudina Xhaferi tashmë janë ndër figurat që me punën e tyre kanë lënë gjurmë në historinë e Kosovës, duke marr për bazë edhe faktin që tashmë janë skenografet e edicionit të parë të Festivalit të Këngës në RTK, festival që synon nesër të dërgojë fituesin edhe në Eurovizion. Dhe në fakt, pikërisht skenografia ishte pjesa që është komentuar më së shumti, andaj natyrisht që ka pasur edhe reagime e lëvdata të shumta.
Për Shqipen, reagimet pozitive nuk ishin të rastësishme, duke pasur parasysh se suksesi është rezultat i punës dhe eksperiencës së tyre.
“Kam mëse njëzet vjet eksperiencë të krijuar që kur kam filluar punën si skenografe. Me ideimin dhe realizimin e skenografisë së festivalit, kemi filluar që prej muajit shkurt të vitit 2023, duke analizuar me përpikëri, çdo detaj të skenografisë. Fokusin kryesor e përqendruam tek funksionaliteti i skenografisë, por duke e trajtuar dhe anën vizuele me shumë pasion. Reagimi pozitiv që morën nga publiku, na dhuroi kënaqësi, sepse e vlerësoi punën që bëmë”, ka thënë Kamberi.
Ndërsa, për Rudinën, pritshmëritë kanë qenë jo shumë të larta, por që duke pasur parasysh buxhetin, rezultati ka arritur të krijojë jehonë edhe përtej kufijve të Kosovës.
“Ajo që dua të theksoj është se Shqipja dhe unë e adhurojmë profesionin e skenografisë. Kemi guxim e durim të jashtëzakonshëm me çdo sfidë që ballafaqohemi gjatë procesit të punës, sakrifikojmë veten e rrethin, derisa e arrijmë qëllimin që me qenë super të kënaqura me punën që e bëjmë si dhe kemi konsistencë e disiplinë në punë. Janë pikërisht këto tipare që na bëjnë të jemi shumë të sigurta në çdo skenografi që e realizojmë. Në projektin e Festivalit të Këngës, na është dhënë mundësia të punojmë me një buxhet të papërjetuar më herët, për këtë arsye edhe ka rezultuar me jehonë edhe përtej kufijve të Kosovës, duke lënë një impakt pozitiv. Pritshmëritë prej anës tonë rreth suksesit kanë qenë, po t’jem e sinqertë, jo deri në atë masë. Kemi punu me shumë dashni e përkushtim, dhe jemi shumë të lumtura me suksesin që është arrit”, thotë Xhaferi.
Në anën tjetër, për tre mbrëmje të mahnitshme, kemi parë e analizuar edhe figurën e gruas, pra portretin e gruas që na vjen si një simbolikë unike e festivalit, duke shpërfaqur një mesazh të atillë që të bën të mendosh pozicionin e saj në jetët tona. Është pikërisht vepra nga piktorja Shqipe Kamberi, ajo që ka hipnotizuar audiencën me madhështinë prapa ngjyrave e teknikës. Vetë drejtori i Festivalit, Adi Krasta, kishte insistuar që kjo vepër që rastësisht e ka parë në zyrën e Shqipes, të jetë pjesë e skenografisë së festivalit. Pra, aty filloi pikënisja, dhe ai portret, u shndërrua në skenografi, ndërtimi i së cilës konsiderohet sfidë në vete për Shqipen.
“Portreti i gruas është figura qendrore e veprave të mia artistike. Portretin e gruas që ishte pjesë e skenografisë së festivalit, e shndërruam në portretin e artistit anonim, artistin krijues, artistin e suksesit, siç ishin vetë artistët e festivalit”, tregon Kamberi.
Sipas saj, skenografia iu është besuar atyre nga vetë Radio Televizioni i Kosovës, pjesë e së cilës ato janë tash e 23 vite. Për të ardhur deri tek rezultati final, të dy gratë kanë bashkëpunuar me shumë palë dhe individë, përfshirë bashkëpunimin pothuajse të përditshëm me drejtorin e festivalit, Adi Krasta, i cili ka qenë mjaft kërkues në punë sa edhe vetë skenografet.
“Procesi ka qenë i vështirë, për shkak të veçantisë me të cilën karakterizohej ndërtimi i festivalit të parë të këngës. Mungesa e sallës, mungesa e infrastrukturës përkatëse, mungesa e pajisjeve, na detyronte të punojmë me orare të zgjatura. Pritshmëria ishte e madhe, dhe dukshëm na e shtonte përgjegjësinë në punë. Nuk mund t’a imagjinoni se në çfarë rrethana kemi punuar. E kemi filluar punën në një objekt tërësisht të shkatërruar, dhe sfida jonë kryesore fillestare ishte ndërrimi i destinimit të objektit të rrënuar; nga parking veturash në sallë koncertale.Pas pastrimit të sallës, nga e cila janë larguar mëse 120 kamionë me mbeturina, kemi filluar të bëjmë matjet e qëndrueshmërisë së konstruksioneve të objektit, që të siguroheshim se skenografia, me gjithë elementet e saj dhe ndriçimit, të mund të qëndronte. Prandaj, përgjegjësia që kishim, na e rriste nivelin e stresit. Përfshi, frikën konstante që kishim te elementet lëvizëse të skenografisë si hapja e portës që e mbante portretin, edhe pse e kishim dizajnuar deri në detajin e fundit, së bashku me kompaninë Archtime, eventualisht edhe mund të dështonte, dhe porta te mbetej e mbyllur. Kjo ishte brenga jonë kryesore deri në përfundimin e natës së tretë të festivalit”, tregon Kamberi.
Kurse, për Rudinën, ka qenë një gëzim tejet i madh kur kuptoi se do të punoj në skenografinë e festivalit, por në të njëjtën kohë i është vënë mbi supe edhe ndjenja e përgjegjësisë. Puna ka zgjatur 8 muaj, dhe të dyja kishin hasur në sfida e vështirësi, të cilat kur Rudina sot i kujton, rrëqethet.
Xhaferi thotë se i gjithë procesi mund të ndahet në tri faza. Në fazën e parë përfshihej përcaktimi i hapësirës, buxheti dhe ideja bazë. Insistimi me këmbëngulësi ka qenë i drejtorit të festivalit, Adi Krastës që të rifunksionalizohej salla e Pallatit të Rinisë, meqenëse dëshira e tij ishte që festa të ndodhte në zemër të qytetit.
“Fillimisht të gjithë kemi qenë skeptik me gjendjen e mjerueshme në të cilën ka qenë salla, por që Adi arriti të na bindte të gjithëve. Pas përcaktimit të hapësirës filluam punës. Ishte Festivali i parë i Këngës në RTK si dhe do duhej të ideonim një skenografi me një buxhet shumë më të lartë se që rëndom ishim mësuar të punonim. Më kujtohet që me ditë të tëra kemi diskutu me Shqipen dhe Adin rreth idesë bazë. Duke qenë se ishte festivali i parë i këngës, mundësi e re për artistët e rinj si dhe pretendimi që vitet në vazhdim, Kosova të përfaqësohet në Eurosong, të gjitha këto elemente më shtynë drejtë idesë së krijimit të dyerve të mëdha. Dyert e mëdha janë simbol i madhësisë dhe rëndësisë së momentit, një hapje e një kapitulli të ri, fillimi i një rrugëtimi të jashtëzakonshëm për artistët e rinj në botën e muzikës. Ndjenja e përballjes me një orkestër profesioniste, të shoqëruar nga hapja dramatike e dyerve, mund të forconte emocionet dhe të nxiste ndjenja të forta tek shikuesit, duke i futur ata në një udhëtim të veçantë artistik. Qëllimi jonë ka qenë që skena të dukej madhështore, por me pak elemente.”
Në fazën e dytë, apo ndryshe siç njihej; faza teknike, ishte specifikimi i materialeve, dimensionet, maketa dhe hapja e tenderit. Shqetësimi më i madh i tyre kishte të bënte me kompaninë që do ta fitonte tenderin e realizimit të skenës. Ato u lumturuan shumë që fituese ishte kompania Archetime, në krye me Agim Abdylin, kompani kjo shumë profesionale që arriti ta jetësonte ëndrrën e dy artisteve, ashtu siç e kishin menduar.
Në fazën e tretë, e konsideruar si faza me emocionuese për artistet, ka filluar me realizimin e skenës. Brenga e tyre më e madhe bazohej në gjendjen e sallës. Frika nëse kapriatat do t’i mbanin peshat e rënda të skenës e ndriçimit, qe e madhe. Por, që me një ekip shumë profesional, gjithçka ishte realizuar për mrekulli.
“Hapja ngadalë e dyerve të mbyllura gjigante me portretin e realizuar për mrekulli nga skulptori Burim Berisha dhe asistentët e tij, Arbiasi e Ndriçimi, para fillimit të festivalit krijoi një ndjesi të mrekullueshme dhe misterioze për audiencën, duke i nxitur ata të prisnin me padurim fillimin e ngjarjes. Kur dyert u hapën, duke u shoqëruar me një orkestër gjigante të udhëhequr nga profesionisti Florent Boshnjaku, ndriçimi fantastik nga kompania ASLV nga Shqipëria, grafikat ‘custom made’ në Led Walls, i jepnin dinamizëm skenës. Momenti shkaktoi një ndjesi të mrekullueshme tek audienca”, thotë Xhaferi.
Pas gjithë këtij procesi të tërë, mund të themi se nuk është fare e lehtë që diçka e tillë të merret përsipër. Realizimi i një skenografie të tillë, është sfidë që artistin mund ta zhdëp deri në asht, por për të dy artistet, kjo punë mbetet diçka që nëse do ta kthenin kohën prapa, patjetër që nuk do ta refuzonin.
Për Shqipen, punët e vështira janë inspirim por edhe e sfidojnë shumë. Përkundër lodhjes së madhe që ajo ende e ndjen, padyshim që tërë këtë punë do e bënte sërish, por me më pak frikë. Ndërsa për Rudinën, pavarësisht gjitha ballafaqimeve të projektit, me bindje shprehet se do i kthehej projektit sërish me plot qejf, përkushtim, por mbi të gjitha, dashuri.
Tashmë vulën e skenografisë për Kosovë e kanë në duart e tyre, Rudina dhe Shqipja. Por, në anën tjetër, kemi pyetur artistet se nëse iu ka shkuar ndonjëherë në mendje që të synojnë të punojnë në ndonjë skenë edhe në rajon. Nga të dyja morëm përgjigje pohuese; kryesisht synimet e tyre momentale qëndrojnë në Shqipëri. Për të dyja, mbetet një ëndërr e kamotshme, shfaqja e talentit në vende të huaja, por që për këtë, kërkohet angazhim i lartë dhe kontakte me persona kompetent.
Shqipe Kamberi dhe Rudina Xhaferi tashmë janë artiste që figurën e gruas janë munduar ta fuqizojnë edhe me punët e mëhershme artistike të tyre. Por në shumicën e rasteve, këto punë artistike ndonjëherë edhe nuk po i lëvizin ujërat aq sa duhet, apo nevojitet për shoqërinë tonë. Për këtë fenomen, kanë folur edhe vetë artistet.
“Në praktikë, shoqëria jonë ka vënë në zbatim norma diskriminuese për gratë. Raste të përditshme të dhunshme të ushtruara ndaj grave, e dëshmojnë këtë fakt. Sado fyese që janë këto norma, sepse për bazë e kanë mizogjeninë. Është e vështirë për gruan të krijoj në një ambient të tillë, patriarkal (përjashto emrat e përvetshëm dhe shumë të suksesshëm). Ne po punojmë për ç’bërjen e këtij mentaliteti, por barazia gjinore, fatkeqësisht, vazhdon të ngelet iluzion”, thotë Kamberi. Kurse, për Rudinën, synimi qëndron tek frymëzimi tutje nëpërmjet punës së palodhshme artistike. “Besoj se çdo individ, pavarësisht gjinisë, ka potencialin për të kontribuar në shoqëri në mënyra të ndryshme. Për ne, si artiste, synimi është të ndikojmë dhe të frymëzojmë çdo gjë përmes punës sonë artistike. Megjithatë, ka ende shume sfida dhe punë për t’u bërë në shoqërinë tonë. Ne vazhdojmë të përqendrohemi në të qenurit inovative dhe në ndikimin pozitiv që mund të kemi si tek vajzat ashtu edhe tek djemtë, duke pasuar një qasje të përgjegjshme dhe të përfshirë në çdo projekt që ndërmarrim.”
Duke prekë patriarkatin e deri në ditët moderne, figura e gruas na ka ardhur në shumë dimensione të artit. Duke qenë njohëse të artit, Shqipja është shprehur se filmi është dega kryesore nëpërmjet së cilës shprehet më lehtë e më fuqishëm pozita e gruas në shoqëri.
“Arti në tërësi, ka fuqi për të bërë ndryshime. Nga perspektiva ime, besoj që filmi e ka fuqinë më të madhe për të bërë ndryshime, për shkak të shtrirjes që ka dhe influencës që gëzojnë aktorët në masë. Padyshim, edhe muzika ka ndikim.”
Në anën tjetër, Rudina ka thënë se çdo lloj arti, ka aftësinë unike të vetën për të shpërndarë mesazhe dhe ndikuar në opinionin publik.
“Për mua, arti është një shprehje universale e njerëzimit që duhet të vlerësohet për cilësinë dhe vlerat e tij artistike, jo për gjininë e krijuesit. Duke shikuar në rrugëtimin e artit nga patriarkati deri në ditët moderne, vërej se figura e gruas ka pasuar një evolucion të rëndësishëm. Megjithatë, në vend që të përqendrohem në një fushë të veçantë të artit si mjet për të ndryshuar pozitën e gruas në shoqëri, unë do të përqendrohem në aftësinë e artit për të shpërndarë mesazhe universale. Në fund, e konsideroj se cilësia e një vepre artistike duhet të vlerësohet pavarësisht nga gjinia e krijuesit, sepse arti është një formë e shprehjes së lirë dhe universale, që mund të ndikojë në ndryshime të thella shoqërore dhe kulturore.”
Ndërkohë, përderisa jemi duke iu afruar fundit të intervistës, me të dy artistet kemi biseduar rreth natyrës së angazhimeve të tyre në ditët e tanishme. Kuptuam se Shqipja pas mbarimit të angazhimeve të saj për xhirimet e programit festiv në Radio Televizionin e Kosovës, mezi po i pret disa ditë pushimi, që për të janë tejet të nevojshme. Ajo vitin 2023 e konsideroi si vitin më të ngarkuarin të sajin, për sa i përket aspektit profesional.
Në anën tjetër, Rudina na tha se është e lumtur për gjithë punën e saj skenografike në televizion tash e 20 vite, dhe tashmë angazhimi i saj në RTK ka përfunduar me Festivalin e Këngës. Atë tashmë do e shohim në rolin e profesoreshës, pranë studentëve të cilët kanë se çka të mësojnë nga ajo.
“Kjo përvojë më ka dhënë njohuri të shumta dhe ka ndikuar në zhvillimin tim profesional si një krijuese artistike. Kjo periudhë ka qenë e pasur me sfida dhe suksese, dhe jam e lumtur që kam arritur ta përfundoj kapitullin tim në RTK me një sukses të jashtëzakonshëm siç ishte projekti i Festivalit të Këngës. Tani jam profesoreshë e rregullt në Fakultetin e Arteve, pranë Universitetit të Prishtinës. Puna me studentë për mua është një pasion dhe një dëshirë që ka rrënjë thellësisht në lidhjen time me artin dhe dëshirën për të ndarë njohuritë dhe pasionin tim me brezin e ri artistik. Këto momente të ndarjes së njohurive dhe të shikimit të studentëve duke zhvilluar talentet e tyre janë një burim i vërtetë kënaqësie dhe krenarie. Pasioni për të zhvilluar kreativitetin dhe talentin e tyre dhe dëshira për t’i ndihmuar ata të shohin potencialin e tyre unik, janë forcat kryesore që më motivuan për të zgjedhur këtë rrugë”, shpalos Xhaferi.
Krejt për fund, viti 2023, nëse i referohemi festivalit, mund ta konsiderojmë se është një vit shumë i suksesshëm sa i përket artit të dy artisteve, por në vitin 2024, po i presim me padurim projektet e tyre të radhës, për të cilat të dy artistet akoma nuk mund të flasin. / KultPlus.com
E njohur për performancat e saj magjepsëse dhe lidhjen e thellë me pianon, rrugëtimi dhe stili i Anila Aliut, ngjallin reminishenca të Martha Argerich, pianistes më të shquar për pasionin dhe aftësitë e saj teknike në botë.
Që në moshë të re ishte evidente talenti i saj me pianon. Në vitin 2008, ajo hodhi hapat e saj të parë në botën e muzikës, duke u regjistruar në Shkollën e Muzikës në Gjilan. Talenti i saj i lindur për të luajtur në piano doli në pah dhe një dashuri e thellë për instrumentin filloi të merrte formë.
Rrugëtimi i Anilës e çoi atë nga festivalet dhe garat vendore në Kosovë në skena ndërkombëtare, ku ajo sfidoi veten kundër konkurrentëve nga e gjithë bota. Me çdo shfaqje, ajo ndjente ngazëllimin e skenës dhe kuptoi se jeta e saj do të jetë e lidhur përjetësisht me këtë formë arti, shkruan KultPlus.
“Talenti im për muzikë është shfaqur qysh në fëmijëri të hershme, qysh nga viti 2008 kur kam filluar klasën e parë të muzikës në Shkollën e Muzikës në Gjilan. Që nga fillimi është vërejtur talenti në lojën time pianistike dhe pasioni e dashuria që kam pas për të. Kështu që me punë intensive fillova të përgatitem për paraqitjet e mia të para skenike, merrja pjesë në festivale dhe gara në Kosovë. Pastaj kur e pashë suksesin këtu, vendosa që të sfidoj veten me konkurrentë ndërkombëtarë në shtete të ndryshme të botës. Edhe garat ishin ato të cilat më kanë motivuar që të vazhdoj secilin vit. Nuk ka pasur vit dhe mund të them edhe muaj që Anila nuk ka qenë prezentë në skena të ndryshme. Më pëlqente ndjenja që publiku ta ofronte, më pëlqente emocioni në skenë; kështu që pas secilës performancë e kuptoja që mezi prisja për atë të radhës dhe kështu e kam kuptuar gradualisht që unë nuk mund të jetoj pa këtë art”, thotë ajo.
Rruga e Anilës nuk ishte pa sfida dhe pengesa. Si artiste nga Kosova, ajo u përball me pengesa të shumta, që nga çështjet e vizave për udhëtime ndërkombëtare e deri te komplikimet politike dhe të pasaportave. Megjithatë, me gjithë këto vështirësi, ajo ngulmoi, e shtyrë nga vullneti dhe dashuria e palëkundur për pianon, drejt sukseseve kulminante.
“Pavarësisht se çka bëjmë, pavarësisht se kush ne dëshirojmë që të jemi, arritja e sukesit bëhet vetëm me vendosmëri, punë, dëshirë, këmbëngulje, disiplinë dhe sakrifica të shumta. Por, unë mendoj që vullneti dhe dashuria janë dy komponentët që arrijnë me mposhtë çdo pengesë dhe barrierë që ne hasim gjatë ndërtimit të një karriere. Natyrisht duke marrë parasysh që jam një artiste nga Kosova, mund ta merrni me mend se jemi ballafaquar me situata të ndryshme, duke filluar prej sigurimit të vizave në udhëtimet jashtë vendit, në shumë performanca nuk e kam ditë deri në momentin e fundit a do të udhëtojë a jo, për arsye të probleme politike, të pasaportave dhe të vizave. Kjo ka qenë një prej punëve më të lodhshme. Pastaj në përgjithësi nuk është që kam gëzuar të drejtat e barabarta me artistët, me kolegët, muzicientët të shteteve të tjera, p.sh. me gjermanët, me austriakët, në tjera kushte jam rritur unë e jam zhvilluar unë si artiste, duke marrë parasysh mungesën e kushteve, sallave koncertale, e në krejt diçka tjetër janë rritur artistët në shtetet e tjera që kanë pasur përkrahje maksimale prej shtetit të tyre. Mirëpo, pa marrë parasysh të gjithave, krahas gjithë vështirësive unë kam gëzuar gjithmonë përkrahje nga njerëzit e mi dhe kam gëzuar përkrahje edhe nga profesorët e mi, sidomos atyre ndërkombëtarë që më kanë zgjatur dorën që unë të depërtoj jashtë Kosovës dhe ta shfaq talentin tim. Tërë kjo aftësi artistike që e kam pasur të zhvillohet dhe të mos ngecet e të pësoj më shumë për shkak të kushteve që nuk janë të pranishme në Kosovë”.
Ajo e kuptoi se suksesi mund të arrihej vetëm përmes vendosmërisë, punës së palodhur, disiplinës dhe sakrificës, dhe ishte e gatshme të bëntë gjithçka për të shkuar deri në fund.
“Një sfidë tjetër është këmbëngulja që duhet ta bëjmë çdo ditë, është heqja dorë e shumë gjërave në jetë, nuk jam rritur njësoj sikurse moshtarët e mi, shoqëria ime, kam munguar tërë kohës në çdo mbledhi shoqërore e familjare, kam hequr dorë e jam dedikuar 100 për qind këtij profesioni dhe mund të them që për shumë vite radhazi, e me muaj të tërë krejt ajo se çfarë kam bërë ka qenë gjumë, ushqim dhe punë në piano. Ka pasur periudha kur edhe pse në të njëjtën shtëpi, as prindërit nuk më kanë parë, aq e dedikuar që kam qenë. Orët që kam kaluar në piano, kanë qenë të panumërta. Stresi që e përjetojmë ne si artistë tërë kohës është diçka tjetër, edhe pse tash jam mësuar me të. Performancat në skenë dhe ato të drejtpërdrejta kanë shumë presion dhe duhet me të vërtet një karakter jashtëzakonisht i fortë që t’iu bëjë ballë këtyre gjërave. Performancat që janë jashtëzakonisht të rëndësishme dhe ato që luajnë rol në kahjen se nga do të shkosh ti si artiste, është thjeshtë shumë streuese.. Kam pasur performanca që kam punuar me vite të tëra, ku vetëm për disa minuta t’i duhej të paraqisje gjithçka nga vetja jote te kritikët më të mëdhenj në këtë fushë. Karakteri fortë, guximi dhe vetëbesimi janë kyçe në këto situata. Sfida ka sa të duash, por nëse me këmbëngulje e dëshiron suksesin, duhet të jesh gati t’i bësh ballë gjithçkaje”.
Udhëtimi i saj pasqyron gjithashtu rritjen që po ka çdo ditë muzika klasike në Kosovë. Ndërsa zhanri i këtij arti zuri rrënjë më vonë në vendlindjen e saj, në krahasim me kombet e tjera, janë përpjekjet e artistëve të përkushtuar si Anila dëshmi që muzika klasike po fiton popullaritet dita-ditës. Ajo e sheh muzikën klasike si një thesar kulturor, një zhanër i përjetshëm që pasqyron thelbin e çdo epoke. Për Anilën nuk është çështja nëse muzika klasike do të mbijetojë, por si mund të kontribuojë në rritjen dhe përfaqësimin e saj në skenën botërore.
“Nëse flasim për muzikën klasike në përgjithësi është diçka tjetër prej asaj në shtetin tonë, sepse tek ne muzika klasike ka filluar jetën e saj shumë më vonë krahasim me shtetet e tjera. Unë e shoh shumë normale që të qëndrojmë më mbrapa në lulëzimin e saj. Megjithatë, falë organizimeve dhe artistëve mqë po e përfaqësojnë Kosovën jashtë vendit, mendoj që muzika klasike ka filluar që të gëzojë popullaritet më të madh dita e ditës. Në përgjithësi mendoj që ajo është kultura e një shteti dhe është dëshirë e imja që të kem rol në ngritjen dhe përfaqësimin e saj kudo në botë. Muzika klasike është thjesht një pasuri, një thesar, një diçka prej së cilës ne arrijmë të shohim çdo periudhë të jetës. Është diçka që pasqyron secilën epokë, diçka që të bën human, ndikon në zhvillimin tënd si person. Kështu që, rëndësia e saj është e jashtëzakonshme dhe shpresoj që njerëzit do t’ia dinë vlerën një ditë, sepse sa i përket asaj se a do të jetojë apo jo, as që e vë në pikëpyetje, është zhanri që nuk vdes kurrë”.
Në udhëtimin e saj muzikor, Anila merr frymëzim nga fëmijëria e saj, ku ishte e “rrethuar” nga pianistë të jashtëzakonshëm si Martha Argerich dhe Evgeny Kissin. Megjithatë, ajo ia atribuon një pjesë të madhe të rritjes dhe suksesit të saj mentorit të saj, një profesori që njohu potencialin e saj dhe ushqeu talentin fuqishëm. Falë mbështetjes së mentorëve, mësuesve dhe kolegëve, të cilën ishin shtytësit kryesor, Anila ka arritur në artisten që është sot.
“Mund të them që prej fillimeve të mija, kam pasur muzicientë, sidomos pianistë të shquar që i kam dëgjuar çdo ditë dhe prej të cilëve jam inspiruar jashtëzakonisht shumë. Martha Argerich ka qenë e para prej të cilës jam inspiruar, pastaj edhe Evgeny Kissin, të cilin kam pasur fatin edhe ta takoj. Por, ndikimin tim më të madh në zhvillimin tim si artiste mendoj që e ka pasur profesori im, me të cilin kam punuar me vite radhazi dhe i cili më ka hapur dyert për ndërtimin e një karriere pianistike, koncertuese në një moshë jashtëzakonisht të hershme, diçka që as në ëndrra se kam parë që mund ta arrijë në moshën 18 vjeçare. Atyre personave u jam shumë mirënjohëse, atyre që më kanë bërë ta shoh se çka jom e aftë të bëj. Dhe ata të cilët kanë punuar pa asnjë interes në zhvillimin tim si artiste, vetëm pse kanë parë talentin dhe aftësitë e mia të zhvillohem si një artiste, diçka që në Kosovë, fatkeqësisht nuk e hasim”.
Rrugëtimi i Anilës është shënuar me arritje të rëndësishme, duke përfshirë çmime dhe mirënjohje të shumta.
“Natyrisht garat kanë qenë ato të cilat më kanë mundësuar shumë performanca si pianiste dhe gjithashtu m’i kanë hapur dyert në skena të rëndësishme të botës. Dhe pastaj, pas atyre performancave kam arritur që të njoh personalitet të shquara, pianistë të famshëm që sot i kam miq e kolegë, kam arritur të njoh dirigjent që më kanë mundësuar dhe organizuar edhe turne, kam arritur që të njoh profesorë të ndryshëm që kam pasur fatin që të punoj edhe me ta dhe të zhvillohem edhe më shumë. Ndikimi i pjesëmarrjes në gara është pikërisht fusha ku ne e shfaqim talentin tonë, pjesëmarrja në gara është gjëja më e mirë që një artist mund ta bëjë në fillimet e karrierës”.
Turneu i saj në Meksikë spikat si një kulm në karrierë, ku performoi si soliste me një orkestër meksikane, duke u gëzuar në ngrohtësinë e duartrokitjeve të publikut.
“Mund të them që ka qenë kulmi i karrierës sime, një turne i madh e një organizim i jashtëzakonshëm. Në qytete të ndryshme të Meksikës, unë kam qenë soliste me orkestrën meksikane, një prej përvojave më të mira, nuk e di se si ta shpjegoj, është shumë e vështirë të gjinden fjalët e duhura ta përshkruaj pritjen e jashtëzakonshme që unë e kam marrë atje. Jam ndje si një artiste e nivelit më të lartë botëror, organizimi ka qenë në atë nivel saqë e kam ndjerë veten si me qenë Martha Argerich, në nivel botëror. Provat me orkestrën, pastaj lëvizja e udhëtimet në qytete të ndryshme, pritja e jashtëzakonshme, sallat e mrekullueshme, kushtet fantastike. Publiku ka qenë pothuajse në çdo qytet, sallat kanë qenë të mbushura. Duartrokitjet e shumta dhe madje edhe standing-ovations, një prej kulminacioneve të karrierës sime”.
Ky turne jo vetëm që e ngriti atë si artiste, por shërbeu edhe si një platformë për të prezantuar Kosovën në botë, një mision që ajo e merr për zemër.
“Çdo njeri në publik, çdo anëtar i orkestrës, nuk e dinin se ku është Kosova dhe përmes meje dhe artit tim, modestinë anash, mijëra njerëz e dinë të paktën se ku gjendemi ne. E kuptoj që këto arritje politike nuk janë të lehta, e marrëdhëniet mes shteteve edhe më vështirë, por unë e shoh si të suksesshme këtë turne. Në çdo koncert ku shkoj, unë e prezantoj Kosovën dhe e paraqes shtetin tim në mënyrën më të mirë të mundshme. Kam kaluar një muaj në Meksikë dhe kam kaluar kohë të shumtë më muzicientë të ndryshëm, e interesimi i tyre për historinë e shtetit tonë ishte i madh. Kur i kam njoftuar se në çfarë ka kaluar populli jonë, të gjithë na kanë përkrahur dhe janë prekur nga historia e shtetit tonë. E shoh si arritje shtetërore, dhe jo personale. Por, puna nuk ndalet asnjëherë dhe unë do të vazhdoj kudo që të shkoj, është një ndjenjë jo e mirë e më dhemb zemra kur publiku ose miqtë e mi, p.sh. në Azi, nuk e kishin idenë se ku ndodhet Kosova. Është i lodhshëm fakti kur njerëzit më pyesin nga vjen dhe gjithmonë përgjigjja e tyre është: ku është ai vend? Mund të them që 80 për qind të rasteve nuk e dinë se ku ndodhemi. Unë dua të lë gjurmë me këmbëngulje kudo që shkoj, në të gjitha aspektet. Pas turnet në Meksikë, normalisht kam pasur performanca të shumta, tashmë jetoj dhe veproj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kështu që kam pasur pesë performanca atje”.
Përkrahja e shumtë nga profesori i saj Adam Neiman nga Roosevelt University – CCPA, është diçka shumë e çmuar për pianisten kosovare. Ajo vlerëson shumë rolin që ky universitet dhe profesor ka patur në rrugëtimin e saj artistik.
“Profesorin Adam Neiman dhe universitetin “Roosevelt University- CCPA” dua t’i falënderoj për përkrahjen dhe mundësitë që m’i kanë ofruar dhe po vazhdojnë t’i ofrojnë te unë, me ç ‘rast edhe po rritem si artiste dhe po depërtoj më tutje në skenat amerikane”, shprehet Aliu.
Foto: Arben Llapashtica
Një nga momentet e saj të paharrueshme ishte ndarja e skenës me pianistët e njohur Mikhail Pletnev dhe Dmitry Shishkin në Kroaci. Këta ishin artistë që dikur i kishte adhuruar dhe tani janë bërë kolegë. Është një testament i rrugëtimit të saj, ku idhujt bëhen kolegë dhe ëndrrat marrin kuptim; duke u bërë realitet.
“Koncerti im në Kroaci në Piano Loop Festival në Split të Kroacisë ka qenë prezenca e pianistit Mikhail Pletnev dhe Dmitry Shishkin që janë dy prej emrave më të mëdhenj të muzikës klasike, dy pianistë shumë të famshëm që i njeh e gjithë bota dhe dy persona që unë i kam dëgjuar dhe jam rritur me videot e performancat e tyre. Deri në vitin 2021, unë ata i kam parë si diçka e paprekshme dhe shumë larg, e shumë e vështirë për t’u arritur, si yje e idoll. Ndërkaq, në atë koncert ata të dy kanë qenë të pranishëm në publik. Unë kam koncertuar atje krahas emrave më të mëdhenj të muzikës klasike, e të cilët sot i kam miq dhe mund të them që kjo ka qenë një ëndërr e imja e bërë realitet, kur idhujt e tu bëhen kolegët e tu, është një prej gjërave më të veçanta që njeriu mund t’i përjetoj në jetë”.
Skena është një vend i magjisë dhe frikës. Anila e pranon se frika e skenës nuk zhduket kurrë; ka të bëjë me menaxhimin e atyre nervave dhe emocioneve për të ofruar një performancë të paharrueshme. Përmes përvojës, ajo ka mësuar të shfrytëzojë emocionet e saj për të ushqyer edhe më shumë artin e saj.
“Shumë njerëz më thonë që t’i je mësuar, qe 16 vite në skenë ose ti ose askush tjetër, sepse është e vërtetë që prej fillimit të karrierës kam qenë tërë kohës duke u përgatitur për performanca dhe gati se çdo muaj kam qenë në skena të ndryshme, kam përvoje e shumë eksperiencë. Kam pasur performanca të nivelit, ku stresi ka qenë kulminant dhe presioni shumë i madh, edhe njerëzit sot mund të thonë që ti je mësu dhe nuk ke më stres, por kjo nuk është e vërtetë, stresi i skenës nuk largohet asnjëherë, është diçka shumë e natyrshme që nuk mund ta mohoj askush. Të njëjtën e them edhe unë, mirëpo duhet të arrihet një nivel që di ta menaxhoj atë, di t’i menaxhoj emocionet, e kjo vjen vetëm me eksperiencë dhe përvojë. Mundohem t’i menaxhoj dhe drejtoj emocionet, në mënyrë që ato të jenë në anën time, e të më ndihmojnë të fali një performancë të paharrueshme te publiku. Unë kam arritur në këtë nivel, që di t’i menaxhoj emocionet, dhe t’i përdori ato në mënyrën më të mirë të mundshme, duke më dhënë forcë e fuqi përpara”.
Duke parë përpara, Anila është e emocionuar për projektet dhe bashkëpunimet e saj të ardhshme në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ajo i është përkushtuar rritjes dhe mësimit të vazhdueshëm, si artiste dhe si person. Pasioni i saj për muzikën nuk njeh kufij.
“Do të jem në Amerikë deri në muajin maj ose qershor të vitit tjetër, kam shumë punë e projekte për të cilat jam duke punuar. Kam një recital shumë të rëndësishëm në Prill, është në një prej festivaleve më të rëndësishme amerikane, prandaj jam shumë e nderuar që një natë e këtij festivali i është kushtuar Anilës. Sa i përket bashkëpunimeve, jam në kontakt me muzicientë amerikan dhe jo vetëm, e jemi në përgatitje të një incizimi profesional me grupin e Vaughan Williams: Piano Quintet dhe kemi filluar punën, e unë po shpresoj që gjithçka të shkojë siç duhet”.
Muzika, për Anilën, nuk është vetëm një karrierë; është një mënyrë jetese. Ajo ka luajtur një rol kryesor në formimin e karakterit të saj, personalitetit dhe stilit të saj të jetesës. Ajo ka përshkuar çdo aspekt të qenies së saj. Ajo nuk e ndan karrierën e saj nga jeta e saj personale; në vend të kësaj, ajo i sheh ato si të ndërthurura, të pandashme. Edhe pse vazhdimisht mundohet që të jetë një krahë i afërt për rrethin e ngushtë, duke u kujdesur për shëndetin dhe rritjen personale, karriera e saj mbetet parësore. Nuk është diçka që ajo e ndan nga vetja; është pjesë përbërëse e asaj se kush është ajo.
Pianistëve dhe artistëve të rinj, pianistja tanimë e njohur ndërkombëtarisht u ofron këshilla të vlefshme. “Talenti mund të hapë dyert, por është karakteri dhe vendosmëria që të mbajnë atje. Vendosja e qëllimeve, puna e pamëshirshme drejt tyre dhe besimi në veten tuaj janë çelësat e suksesit në botën e muzikës”.
Si anëtare e jurisë së Festivalit në RTSH, Anila reflekton për privilegjin dhe nderin e të qenit në mesin e artistëve të vlerësuar që kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm në muzikën shqiptare. Ajo e sheh festivalin si një thesar kulturor.
“Edhe kjo ka qenë një ndër eksperiencat më të mira që kam pasur. Jam ndjerë shumë e privilegjuar, për ftesën fillimisht, pasi kam qenë emri më i ri aty. Duke e parë vetën afër artistëve me emra të mëdhenj, para shumë viteve idhujve të mijë, dhe tani unë gjatë këtij festivali kam kaluar pesë ditë kohë me ta si kolegë. Jam shumë mirënjohëse ndaj drejtori të festivalit për ftesën, për besimin që kanë pasur ndaj meje, për vlerësimin dhe për pritjen e ngrohtë e dashurinë që më ka falur publiku shqiptarë gjatë atyre ditëve. Ka qenë një përvojë fantastike dhe është nder e kënaqësi të jesh e rrethuar nga muzikantë të cilët kanë dhënë kontributin e tyre për shumë vite në zhvillimin e muzikës shqiptare. Festivalin e këngës e konsideroj si një prej thesareve kulturore, kështu që pjesëmarrja ime si një anëtare e jurisë në këtë edicion është një privilegj dhe nder i vërtetë”.
Rrugëtimi i Anilës e ka çuar atë nga skenat evropiane në mundësitë amerikane. Edhe pse kushtet për artistët në këto rajone mund të ndryshojnë, përkushtimi i saj i palëkundur mbetet konstant. Ajo kujton një performancë në Kosovë ku pikat e shiut binin pranë pianos, një kontrast i thellë me skenat magjepsëse që kishte jetuar për disa momente, në turnetë e saj ndërkombëtarë. Përvoja të tilla vetëm sa e kanë forcuar vendosmërinë e saj për të ndjekur e realizuar ëndrrat.
“Amerikanët dhe evropianët fatmirësisht i gëzojnë të gjitha kushtet për zhvillimin e artit, prandaj nuk më ka munguar asgjë, por diçka që mbaj mend është performanca ime vitin e kaluar me Orkestrën e Filharmonisë së Kosovës, në nëntor të vitit të kaluar, ku gjatë kësaj performance në Sallën e Kuqe, pas gjithë sallave glamuroze që kalova në turne të ndryshme, unë rikthehem në Kosovë dhe është vetëm salla e Kuqe ku mund të performohet atje. Atë natë bie shi në Prishtinë dhe ajo se çfarë ndodhi është se gjatë performancës, shiu pikonte në sallë, shumë afër pianos dhe madje i ka penguar shumë edhe dirigjentit, sepse i ka pasur partiturat dhe pjesët ku ka dirigjuar shumë afër tij, dyshemeja ka qenë tërësisht e lagur. I kemi këto kushte dhe nganjëherë është për të ardhur keq, por kemi një karakter shumë të fortë që na shtyn përpara të punojmë, pa marrë parasysh këtyre gjërave”.
Vizioni i saj afatgjatë është të përfaqësojë Kosovën dhe të ndajë artin e saj me botën.
“Ndër qëllimet e mija kryesore ka qenë prezantimi im dhe i shtetit tim në Evropë dhe në botë, e ndër qëllimet e tjera ka qenë ngjitja në skenat prestigjioze, botërore, e kjo po realizohet dhe po realizohet dita e ditës. Unë me të vërtet kam prekur ëndrrat, shumë prej gjërave që i kam ëndërruar dhe i kam manifestuar, dhe jam dëshmi se nëse punon fort dhe nëse guxon, ëndrrat bëhen realitet”.
Dy pjesë muzikore shumë të veçanta për Anilën janë dy kapituj të thellë në rrugëtimin muzikor të saj, secili me rëndësi unike dhe emocionale.
“I kam dy pjesë të veçanta: është koncerti në D Dur: nga Joseph Haydn, është një pjesë e veçantë për mua për arsye që e kam interpretuar në moshën 11 vjeçare së bashku në koncertin me Orkestrën e Filharmonisë së Kosovës dhe kjo është pjesë e historisë së Kosovës. Sa e re kam qenë në moshë dhe është diçka që më ka futur në pjesën e botës së muzikës dhe përjetimi im i parë se si do të thotë të luash me një orkestër. Gjithmonë më kujtohen këto ditë, sa herë që jam me ndonjë orkestër. Koncerti tjetër është Prokofiev: Piano Concerto No. 2, që konsiderohet si vepra më e vështira e muzikës për piano dhe me të vërtet është vepra më sfiduese për nga vështirësia, fuqia në të cilën duhet të jepet. Është diçka shumë e veçantë për mua për arsye se mentori im amerikan më ka besuar mua këtë vepër. Kemi filluar që të punojmë së bashku dhe e kam pasur ëndërr që ta luaj dikur në moshën 40 vjeçare. Megjithatë, profesori më besoi mua dhe në moshën 23 vjeçare, kur e shihja që ai ka besim në mua, edhe unë tani po i besoj vetes. Është diçka kur dikush të jep një krahë përpara, ti je në gjendje të bësh gjithçka”.
Anila e sheh talentin dhe artin e saj si bekim nga Zoti. Si e tillë, ajo ndjen një përgjegjësi të thellë për të ndarë talentin e saj me të tjerët.
“Çfarëdo që mendja e njeriut mund të arrijë ta konceptojë, mund ta arrijmë. Për gjërat të cilat unë punoj edhe mund të arrihen, këtë gjë edhe e kam vërtetuar. Gjërat që i kam imagjinuar si fëmijë, sot po i jetoj si e rritur. Jam e sigurt që do të vazhdoj me këtë mendësi, të punoj përpara duke dhënë maksimumin tim. Kjo është jeta dhe asnjëherë nuk është e mjaftueshme. Ne duhet të mundohemi e të vazhdojmë drejt krijimit të një jete për të cilën ne kemi ëndërruar dhe punuar gjithmonë. Sa i përket trashëgimisë, dua të lë gjurmë në zhvillimin e muzikës klasike në të gjithë botën, natyrisht dua të lë gjurmë si një ambasadore e artit dhe kulturës, dhe të reprezentoj, gjithmonë, jo vetëm veten time por edhe vendin tim. Artin, talentin dhe gjithçka që Zoti më ka falur, ta ndaj me njerëzit në të gjithë botën”, përfundon ylli i muzikës klasike.
Historia e Anilas vjen si një përzierje e rritjes së saj personale, përsosmërisë artistike që ajo ka arritur dhe kontributit për Kosovën, gjë që vazhdon ta frymëzojë edhe atë personalisht. Rrugëtimi i saj, nga fillimet modeste në Gjilan deri në skenat madhështore të botës, i ka shndërruar ëndrrat në realitet dhe ajo është një dëshmi e fuqisë së talentit, vendosmërisë dhe dashurisë së palëkundur për muzikën.
Ekziston një emocion që pikon thellë në qenësinë e njeriut, pothuajse fshehurazi, i cili me fuqinë e tij arrin që tërësisht të t’lërë mbushur me habi dhe me rrahje të shpejta të zemrës. Kjo është ndjesia që zhdërvjellët nëpër trup në momentet kur përjetoni krijimet e koreografit shqiptar, Gentian Doda. I lindur në Tiranë, ai nisi karrierën fillimisht si balerin në Teatrin Kombëtar të Operës dhe Baletit të Shqipërisë, për të vazhduar tutje me pushtimin e skenave të teatrove të ndryshme nëpër vende të botës si: Paris, Madrid, Nju Jork, Moskë, Berlin, Hong Kong, Itali, Izrael, Danimarkë, Seul e Japoni. Por, për të arritur deri në maje të tilla, duhet vrapuar mbi perfeksion çdo herë e më shumë, dhe kjo pikësëpari duhet bërë mbi gishta. Nga roli në rol, nga vepra në vepër, bukuria e baletit nuk duhet paraqitur thjesht në formën estetike, por dhe atë emocionale. E për këtë dukuri më së miri ka rrëfyer vetë balerini dhe koreografi, Gentian Doda, në një intervistë të veçantë për KultPlus.
Si një gjëegjëze e këndshme është baleti, kjo formë arti që ka nderuar audiencën për shekuj me radhë. Nuk ka rëndësi ndonëse lëviz në dyshemenë e teatrove të mëdha apo atyre të vogla, por ajo që vlen më së shumti, padyshim qëndron tek aftësia për të joshur audiencën, nëpërmjet emocionit, aftësisë për të treguar një histori/ngjarje, kombinimit të lëvizjeve të sakta, muzikës dhe estetikës vizuale. Këtë e vërejmë më së miri edhe tek shpirti artistik i koreografit Doda, i cili me gjithë fuqitë e tij të brendshme dhe pasionin e njëmendtë, na sjellë çdo herë projekte që burojnë pastërti si loti.
Pas TKOB-së, koreografi Doda filloi një karrierë të suksesshme ndërkombëtare gjatë së cilës ai punoi si balerin në vende të ndryshme si në Teatrin Shtetëror të Operës dhe Baletit të Azerbajxhanit, në “Teatro Arena di Verona”, në “Balletto di Parma”, në “Compania de Victor Ullate” dhe në “Compania Nacional de Danza”. Dashuria për baletin i kishte ardhur krejt natyrshëm. Nuk është se u lind dhe tha se do të bëhej balerin, por ai e ndjente domosdoshmërinë e shprehisë së trupit dhe duke qenë se shqiptarët njihen si popull shumë kërcimtar, atij u krijuan situata të ndryshme që i erdhën në mënyra të rastësishme, që futën kështu thellë në shpirtin e tij, një copëz magjie që sa vazhdohej e bëhej më e madhe.
Fabio Marcato
Në anën tjetër, janë pikërisht fillesat e para ato që shpeshherë skalisin njeriun për atë se çfarë potencialisht vjen më pas. Dhe fillesat e para, koreografi Doda i pati pikërisht në Teatrin Kombëtar të Operës dhe Baletit në Shqipëri. Për të, momenti kur këmba e tij ka shkelë për herë të parë aty, është zbehur paksa, por mban mend se si ndjente një pasiguri, një dyshim që përkonte me aftësitë e tij për t’u përballur me këtë profesion, ngaqë përgjegjësia ishte tejet e lartë. Ai, prekjen e cilësdo skenë e përshkruan sikurse hyrjen e shenjtë në një tempull, dhe të qenurit aty, do të thotë të jesh i ekspozuar para publikut. Atij i duket se në skenë je një njeri i vetëm, andaj edhe gjithmonë shoqërohesh me një ndjenjë dyshimi. Por, duket që as pengesat e para nuk ishin aq të forta për ta mundur shpirtin luftarak të tij, i cili shpeshherë në dyshemetë e skenave, na del një shpirt i një natyre të butë, shkruan KultPlus.
“Çdo herë që del në skenë është sfiduese. Edhe tani kur ngjitem në skenë ekziston kjo sfidë me vetveten. Të shkelësh në një skenë është diçka që sjell emocione shumë të forta. Kthehet në një varësi, në një adrenalinë që nuk mund të quhet as gëzim, as frikë. Sikur shkel në limbo”, ka përshkruar Doda momentin kur ai përballet me cilëndo skenë.
Asgjë tjetër nuk e frikëson njeriun më fort sesa të kujtohet për emocionet e një shfaqjeje baleti, apo për çdo krijim artistik tjetër. I tillë është rasti me koreografin Doda, në shfaqjet e së cilit fillimisht duhet të dëgjosh fjalët, ta kuptosh muzikën, të ndjesh praninë e hapave si dhe të frymëmarrjeve, e pastaj ta përjetosh bukurinë dhe shëmtinë e gjithçkaje tjetër që ofrohet në skenë.
Për Dodën, ndikimet më të mëdha e më të thella të karrierës së tij si balerin pasojnë nga puna me koreografë si: Maurice Béjart në Ballet de Lausanne. E më pas edhe përvojat e ndryshme me: Nacho Duaton, Jiri Kylian, Mats Ek, Ohad Naharin, Wim Vandekeybus, William Forsythe, etj; me të cilët ka kërcyer në teatro që i kanë lënë mbresa të mëdha e të cilat janë: Châtelet në Paris, Teatro Real në Madrid, Brooklyn Academy në Nju Jork, Bolshoi Teater në Moskë, Staatsballett në Berlin, Art Centre në Hong Kong, pastaj dhe skenat në Seul e Japoni. Dhe në qoftë se ai do të kthehej ndonjëherë në kohë, nuk do të kishte ndryshuar asnjë hap drejt rrugëtimit të tij artistik.
“Janë të shumta skenat që më kanë shënjuar, dhe çdo skenë ka të bukurat dhe sfidat e veta.”
Andis Rado
Doda më vonë zbuloi talentin e tij si koreograf kur krijoi një punëtori koreografike në “Compania Nacional de Danza” nën drejtimin e Nacho Duato. Aty nisi diçka e re, që ndoshta as ai nuk e kishte menduar kurrë më parë.
“Përditë më kalon në mendje të heq dorë, por kjo nuk ka qenë zgjedhje në jetën time, kjo është për mua një domosdoshmëri. Është nevoja për t’u shprehur që më shtyn të vazhdoj. Ka dhe momente të shkurtra shumë përmbushëse, që megjithëse nuk e justifikojnë vështirësinë, më gënjejnë në njëfarë mënyre që të vazhdoj. Në fillim të karrierës sime, një artist më pati thënë “Tu prish jeta”. Është e vërtetë, sepse mendja ime punon në çdo moment në relacion me krijimin, nuk mund ta ndaj nga mendimet e tjera. Nuk e shoh si një “stil jete”, nuk është as një punë 8 orëshe, përkundrazi është një mund dhe kërkim i vazhdueshëm, që bëhet pjesë edhe e ëndrrave. Çdo gjë që më mbështjell e perceptoj në relacion me krijimin”, ka thënë Doda.
Sipas tij, ai ndjente nevojën për t’u shprehur në një mënyrë tjetër, e jo të vepronte sikurse një “instrument”.
“Si krijues marr pozicion nëpërmjet asaj që ndjej, mendoj dhe dua të them, ndërsa si interpretues isha duke realizuar botën e dikujt tjetër, sado që ta personalizoja.”
Valeria Isaeva
Thellë-thellë, secili artist brenda vetes ka ca pengesa që dinë edhe t’i ndajnë ëndrrat në dysh. I tillë ka qenë edhe rasti me Dodën, i cili thotë se pengesat kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë të shumta, por ai gjithmonë e ka inkurajuar dhe bindur veten që të mos dorëzohet para tyre, në asnjë moment. Ndërsa, për procesin e krijimit të një koreografie, ka thënë se do duhej të shkruante një libër të tërë, marrë parasysh këtu fazat e ndryshme dhe emocionet që ka në thelb vepra.
“Kjo është një përgjigje shumë e gjatë, për të cilën do duhej shkruar një libër. Është proces i gjatë dhe konfliktiv, por nuk dua të them negativ. Ka përplasje emocionesh të ndryshme. Por ekzistojnë shumë mënyra kompozimi, të cilat e kthejnë këtë larmishmëri emocionesh në profesion. Krijimi është edhe zanat. Mes gjithë vështirësive gjen bukurinë. Këtu varet edhe se çfarë konsiderojmë “të bukur”, duhet ta përkufizojmë një herë çfarë duam të themi me bukuri të procesit. Çfarë më pëlqen tek krijimi është që ka të bëjë me një botë të brendshme, më shumë se sa të jashtme. Kjo brendësi më intereson për ta bërë të dukshme. E kjo mund të realizohet vetëm nëpërmjet zanatit, teknikave, parimeve të mbështetura edhe në disiplina të tjera përtej kërcimit: skulptura, muzika, arkitektura, letërsia, kinemaja, të gjitha këto e mbështesin procesin tim krijues”, thotë ai.
Për t’u bërë një me skenën, do të thotë që e tërë ekzistenca e një artisti do të rrafshohet me tokën dhe emocionalisht do të arrij pikë kulmore të një niveli qiellor, mirëpo për ta jetësuar këtë ndjesi përbrenda, do të thotë që ta jepni veten tërësisht ndaj atyre ndjesive të brendshme të cilat duhet dalë në pah nëpërmjet lëvizjeve, kërcimeve, hapave si dhe një mendjeje të qetë e precize. Këtë nuk e arrin shumëkush. Ndoshta ka njerëz të atillë që kanë kaluar gjithë jetën duke ndjekur pas atë përjetim, por nuk kanë arritur në një fund të lumtur. Ndërsa, sipas Dodës, të bërit një me skenën, nuk ndodh shpesh.
“Të bërit një me skenën ndodh shumë rrallë. Fakti që ndodh aq rrallë ishte një nga arsyet që më bëri t’i largohesha interpretimit. Por kur ndodh është e papërshkrueshme me fjalë.”
Andis Rado
Koreografi Doda gjithashtu ka qenë i angazhuar në shumë bashkëpunime dhe projekte të pavarura duke ekspozuar veprat e tij në Gjermani, SHBA, Izrael, Spanjë, Itali, Shqipëri, Danimarkë dhe Kinë ndër të tjera. Në gusht të vitit 2014, atij iu ofrua pozicioni i Mjeshtrit të Parë të Baletit në Staatsballett në Berlin, pozicion të cilin e mbajti për katër vjet.
Ndërsa, për rikthimin e tij në Teatrin Kombëtar të Operës dhe Baletit në Shqipëri më 2020, ai tha se kishte pasur më shumë pritshmëri.
“Kisha më shumë pritshmëri. Më ftuan për të konsideruar drejtimin artistik të baletit në 2020, dhe punova gjatë me ekipin tim për një program tre-vjeçar dinjitoz dhe profesional. Ishte një ëndërr e bukur, por kuptova shpejt se vetëm e tillë do të ngelte, dhe nuk vazhdova më tej. Sido që të jetë, aty më shoqëron gjithmonë një ndjesi përkatësie dhe kënaqësie për rikthimin. Ndërsa projekti ‘Actus, for Vjosa’ që u shfaq aty, ishte produksion i pavarur i HBS Tirana dhe ‘was bleibt kollektiv | Gentian Doda’, dhe nuk kishte të bënte me programin e TKOB në vetvete”, ka treguar Doda.
Valeria Isaeva
Teksa jemi tek tema e “Actus for Vjosa”, mund të themi se projekti solli emocione të shumta. Lumi Vjosa është një pasuri natyrore me bukuri të veçantë që ka Shqipëria, andaj si homazh për natyrën, është krijuar koreografia kontemporane nga Doda ku performuan 11 balerinë ndërkombëtarë e shqiptarë. “Actur for Vjosa” qe një koreografi unike për Vjosën, lumin e fundit të egër të Evropës, me ç’rast koreografi Doda u bë zëri dhe imazhi i Shqipërisë. Teksa shohim trupat që lëvizin, kthehemi e mendojmë për brishtësinë, forcën, magjinë që natyra bart. Njëlloj sikurse uji në atë lum, trupat e balerinëve lëvizin rrjedhshëm, lëshohen nga njëri tek tjetri dhe lëvizjet e tyre rrjedhin krejt natyrshëm. Kjo ka qenë një punë njëvjeçare që është bërë për ‘Vjosën’, si dhe kompozimin e muzikës origjinale e ka krijuar kompozitori shqiptar që jeton në Spanjë, Çezer Aliaj, ku është frymëzuar në disa struktura polifonike. Edhe kërcimi është frymëzuar në disa estetika lëvizjeje. Vepra ka pasur për synim që të prezantojë Shqipërinë si imazh dhe jashtë.
“Projekti lindi në bashkëbisedim me Gökhan Tuncer, drejtorin e Heinrich Böll Stiftung Tirana. Frymëzimin për krijimin, përtej kauzës e cila ishte shumë e rëndësishme, më shumë e gjeta në imagjinatën se si do ndjeheshim po ta humbnim këtë natyrë. Dinamikat e lumit dhe bukuria e egër, ishin ngacmime që i studiuam shkencërisht në detaj, dhe shërbyen si baza të krijimit si ana koreografike, ashtu edhe muzikore bashkë me kompozitorin Çezar Aliaj dhe artistët e tjerë që morën pjesë. Humbjen e pashë si një problematikë njerëzore, jo vetëm natyrore. Mosekzistenca e lumit do te ishte mosekzistencë e njerëzimit. Vetë qytetërimi ka lindur buzë një lumi”, ka shpalosur Doda.
Valeria Isaeva
Në vitin 2011, Doda mori Çmimin e Parë të Koreografisë në konkurset e Kopenhagës dhe Hanoverit, si dhe çmimin Scapino Production. Që atëherë, ai ka krijuar premiera botërore për Institutin Koreografik të Nju Jorkut, Baletin Scapino, Direccion Nacional de Danza Santo Domingo dhe Staatsballet Nürnberg, Gärtnerplatztheater, Teatro Massimo Palermo.
Por, ai për këto çmime ka thënë se kanë pasur të bëjnë më shumë me marketingun, sesa artin në vetvete.
“Që në 2005 isha ‘house choreographer’ i Compañia Nacional de Danza në Spanjë, dhe këto që përmendët ishin pasoja të asaj pune të rëndësishme kërkimore që po bëja atje. Çmimet kanë pasur më shumë të bëjnë me vizibilitetin dhe marketingun, se sa me artin në vetvete. Në art mendoj se nuk mund të ketë konkurrim, vlerësimi i një vepre arti është shumë relativ. Ndërsa mësimi është vetë përvoja, puna me njerëz të ndryshëm, karaktere dhe kultura të ndryshme. Por në këtë gjuhë universale, siç është ajo e kërcimit, të gjitha diferencat kthehen në favor, në pasuri”, thotë ai.
Sipas tij, vlerësimet e ndryshme që i janë bërë gjatë karrierës, e sidomos gjatë periudhës që u konsiderua një yll i skenave botërore, nuk kanë asnjë vlerë.
“Thellë-thellë, vlerësimet nuk asnjë vlerë. Duke lënë mënjanë egon, asnjë vlerë. Sepse procesi dhe rritja është tërësisht personale, qëllimi është individual. Sigurisht, mirënjohja më jep një lloj kënaqësie, sepse është provë që arrij të komunikoj. Por për zhvillimin personal nuk kanë asnjë rëndësi, nuk më bëjnë këto vlerësime as më të mirë as më të keq. Jam në një proces të vazhdueshëm.”
Ai tutje ka thënë se nuk e gjen veten në ndonjë pozicion ku mund t’i këshillojë të rinjtë për të ndjekur rrugën e këtij profesioni, duke marr parasysh problematikat që njëri ka përbrenda vetes.
“Është rrugë shumë e bukur nëse e gjen veten në të. Si e gjen veten, nuk mund ta them, nuk ndjehem në pozitën që të këshilloj, sepse çdo individ ka arsyet personale, të ndryshme nga tjetri. Por i rëndësishëm është formimi përtej sallës së baletit. Një formim me amplitudë shumë më të gjerë se vetëm kërcimi. Çfarë të bën artist është vizioni, emocioni, nevoja për t’u shprehur, pa përmendur dedikimin total dhe punën fizike që është e nënkuptuar.”
Në anën tjetër, koreografi Doda, e sheh të vështirë për të vlerësuar punën e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit në Shqipëri, ndonëse sipas tij, nuk ka mungesë të talenteve por mungesë të vizionit.
“Është vështirë për t’u vlerësuar, sepse mungon një strukturë me baza serioze të një projekt ndërtimi afatgjatë. Deri tani baleti nuk ka pasur një drejtim artistik, një strategji zhvillimi me vizion për ndërtimin e një repertori origjinal artistik. Problematika ka qenë kjo mungesë vizioni dhe rigoroziteti në punë, e jo mungesa e talenteve. Mua personalisht më shqetëson sepse duket se po e dëmton perceptimin e artit të kërcimit nga publiku, i cili po shihet si një “argëtim”, në vend që të konsiderohet si një mjet i thellë e i domosdoshëm për zhvillimin individual, shoqëror dhe kulturor.”
Tutje, koreografi Doda na tregoi se momentalisht është duke punuar për një projekt shumë të rëndësishëm për vitin 2024, të cilën e konsideron si një ëndërr që po merr jetë dita ditës, por që ende nuk ka të drejtën që të flas për të, pasi lajmi fillimisht duhet të bëhet i ditur nga institucionet përgjegjëse.
Krejt në fund të kësaj interviste, ai u shpreh për ne se nuk ekziston kurrfarë arsye që ai do të hiqte dorë ndonjëherë nga ky profesion.
“Për asnjë arsye. Po të kisha edhe një arsye të vetme për të hequr dorë, nuk do ta besoja 100% këtë që bëj, prandaj nuk do ta bëja dot siç e bëj. Pastaj, kërcimi për mua është një mjet për t’ju hapur edhe botëve të tjera të kinemasë, muzikës, instalacionit vizual, etj. Ky nuk është limit, është pasurim. Nuk kam arsye të heq dorë”, ka thënë Doda. / KultPlus.com
Sulmet e vazhdueshme nuk patën forcën e mjaftueshme të ndërprisnin misionin e Emira Selimit për hapjen e Bibliotekës së parë Shqipe në qytetin e iluminizmit shqiptar, në Manastir, në këtë qytet, ku 115 vjet më parë, kolosët e shkencës dhe letërsisë shqiptare si Gjergj Fishta, Mid’hat Frashëri, Ndre Mjeda dhe Parashqevi Qiriazi, në një konferencë akademike, vendosën themelet e alfabetit të gjuhës shqipe.
E lindur në Shkupin e Nënë Terezës, Emira Selimi është nismëtarja e re e një projekti me rëndësi madhore për të gjithë shqiptarët, atij për të shpëtuar gjuhën shqipe dhe për të hedhur dritë në qytetin e vjetër shqiptar, i cili në heshtje, me hapa shumë të shpejtë, po shkonte drejt një asimilimi të plotë.
Bitola – emri i ri i cili i është vënë qytetit të Manastirit, tkurrja e planifikuar e numrit të popullsisë në vetëm 5 mijë banorë, duke u shtuar mbiemrave shqiptarë mbaresa sllave, si dhe mbyllja e shkollave të mesme shqipe në këtë qytet historik shqiptar, janë arsyet që e kishin ngacmuar thellë misionaren Selimi, për t’i dhënë zë në mbarë kombin shqiptar një fenomeni të tillë, dhe për të ndërmarrë një nismë vetanake që do ta parandalonte këtë gjë.
Të shumtë ishin ata të cilët i premtuan për ndihmë, kur ajo e kishte paraqitur projektin fillimisht si ide, por kur ishte koha që ky vizion të merrte formë fizike, për realizimin e të cilit ishte e domosdoshme lëvizja për sigurimin e librave shqip, ajo u la e vetme. E dëshpëruar dhe e mërzitur për këtë fakt, e gjithashtu nën trysninë dhe sulmet e të tjerëve, ajo vendosi që këtë mision ta vazhdonte vetëm me forcat e saj dhe me mbështetjen e familjes.
Por jo, kur njeriu ka një qëllim të pastër e i cili është në shërbim të të tjerëve, duket sikur universi ndërmerr vetë hapa për të konkretizuar dhe realizuar atë gjë, në këtë rast duke i vënë në dispozicion ndihmën e gjithë popullit shqiptar, e cila është shumë më me vlerë dhe më e rëndësishme se sa ajo e disa individëve të cilët me ndërrime të pushteteve, shkojnë e vijnë.
Biblioteka që morri formë nga librat e dhuruar nga mbarë kombi shqiptar, u përurua në Ditën e Alfabetit Shqip, më 22 nëntor 2023, fiks 115 vite nga koha kur etërit e gjuhës shqipe në Kongresin e Manastirit, në po këtë datë më 1908 i dhanë vulën kësaj gjuhe, e cila ndër mileniume kishte qenë target i asimilimeve të mundshme, nga pushtuesit e njëpasnjëshëm.
Në një intervistë për KultPlus, iniciatorja e këtij projekti, skandaloz e quante faktin që një qytet me rëndësi të madhe historike për shqiptarët, ishte lënë në harresë nga politika shqiptare, e të cilin hap pas hapi po e përvetësonin të tjerët.
“Manastiri është qytet i iluminizmit shqiptar. Në këtë qytet u themelua edhe alfabeti i gjuhës shqipe, e poashtu Manastiri ka qenë qendër vilajeti dhe fakti që sot ky qytet nuk përmendet fare nga shqiptarët është skandaloze. Qëllimi dhe ideja ishte që i gjithë kombi ynë të dëgjonte për Manastirin dhe të solidarizohej me të. Ajo çfarë e bën edhe më unike bibliotekën është se në krahasim me gjithë bibliotekat tjera në trevat tona, këtë bibliotekë e ka themeluar i gjithë kombi shqiptar, në një ditë me simbolikë shumë të fuqishme si ajo e 22 nëntor-it”, ka thënë Selimi.
Ajo më tutje tregon që qysh nga fëmijëria ka pasur një lidhje të veçantë me qytetin e Manastirit, falë atdhedashurisë të cilën ia kishin mbjellë prindërit. Ndërsa ideja për një projekt të tillë i kishte lindur kur ajo filloi të bëjë një hulumtim për gjurmët e shqiptarëve ortodoks në këtë qytet, ku nga ajo që pa mbeti e shokuar, pasi edhe për pak vite nuk do të mund t’i gjente as gjurmët e shqiptarëve si etni.
“Në momentin kur unë fillova të gjurmoj aty, kuptova edhe fatin e shqiptarëve të sotëm që kanë mbetur në qytetin e Manastirit. Statistikat tregonin se në Manastir ishin vetëm 5% shqiptarë, ku përfshiheshim vetëm ata që kishin mbiemrat e shqipëruar, ndërsa pjesa më e madhe e tyre ishin me mbiemra të sllavizuar dhe të turqizuar. Këta shqiptarë me këta mbiemra në statistika, pavarësisht se deklarohen shqiptar ata nuk shkruhen të tillë. Kjo nënkupton që në Manastir t’i mund të jesh gjithçka, vetëm shqiptar jo. Më pas kuptova që shqiptarët atje po humbnin gjuhën shqipe. Shqiptarët në Manastir e flasin shqipen me shumë pengesa dhe kjo është si pasojë e mungesës së shkollës së mesme shqipe por edhe të literaturës shqip, dhe një bibliotekë e pasuruar me libra shqip besova që do i mbrojë shqiptarët atje nga asimilimi dhe do të mbrojë gjuhën amtare shqipe”, ka thënë iniciatorja Selimi, e cila tregoi më tutje edhe për sfidat e mëdha që ajo hasi gjatë procesit të hapjes së Bibliotekës Shqipe në Manastir.
“E kam pasur parasysh që do kem vështirësi. E kam pritur, pasiqë po flasim për një qytet që është asimiluar brenda një kohe shumë të shkurtër. Aty kuptohet çdo gjë, dhe rëndësia e këtij qyteti. Ka qenë për tu habitur që disa individ nga Maqedonia Veriut me ngulm të fuqishëm indirekt e kanë penguar bibliotekën, për arsye që unë nuk i di edhe pse lehtë mund të kuptohen nga çdo shqiptar i devotshëm”, ka thënë Selimi e cila qëndroi e palëkundur në synimin e saj.
Gjithsesi, Biblioteka u hap me 22 Nëntor. Populli shqiptar i kishte dhuruar 30 mijë tituj, prej të cilëve deri në atë ditë arritën të silleshin 10 mijë të tillë në Bibliotekë. Ndërsa, edhe 15 mijë të tjerë pritet të sillen nga Tirana dhe 5 mijë nga Prishtina gjatë ditëve në vijim.
Kjo bibliotekë përmban zhanre të ndryshme të librave, në të cilat dominojnë libra me karakter historik e kombëtar. “Historia e Skënderbeut” nga Marin Barleti, “Lahuta e Malcis” nga Gjergj Fishta dhe tituj të shumtë nga shkrimtari Ismail Kadare nuk mungojnë po ashtu në bibliotekën e hapur para një muaji, në të cilën aktualisht pjesë aktive e saj janë 60 fëmijë, pa përfshirë frekuentimin nga mësueset e shkollave fillore, dhe të qytetarëve të tjerë të qytetit të Manastirit.
Si ekzemplarë të veçantë në këtë numër të madh librash, Selimi përmend “Mesharin” e Gjon Buzukut, i cili në katër kopje të vjetra, i ishte dhuruar nga një bashkëkombës i yni, i cili jeton në Holandë.
“Ky qytet është tradhtuar nga politika shqiptare e Maqedonisë së Veriut. Janë bërë pazare me fatin e shqiptarëve në Manastir. Duke shpërndarë dezinformata se aty paska pak shqiptar, më vjen keq që ata që nuk e kanë vizituar kurrë Manastirin, i thonë qytet me shumë pak shqiptar. Nuk është e vërtetë”, ka thënë më tej Selimi, duke e quajtur urgjente nevojën për intervenim, duke filluar me hapjen e një shkolle të mesme shqipe për të parandaluar një asimilim të plotë, i cili veçse është në plan.
“Në Manastir duhet shumë punë, aty duhet me patjetër pushteti të hapë shkollë të mesme shqipe. Para disa viteve është hapur një paralele në gjuhën shqipe, por shqiptarët atje thonë se kur fëmijët i kanë dorëzuar dokumentet për tu regjistruar, ua kanë kthyer pas me arsyen se nuk ka mësimdhënës shqiptar. Arsye boshe për të gjetur justifikime dhe për tu larë në sytë e opinionit. Asimilimi i vrullshëm triumfon atje, nëse e vizitoni qytetin edhe maqedonasit edhe shqiptarët vajzës i thonë çupë, kur i pyet se pse ju thoni kështu përgjigjen që na ka mbetur nga manastirasit e vjetër. Kjo nënkupton hapur se çfarë kanë qenë manastirasit e vjetër, e që pasardhësit e tyre akoma me presion me ndalimin e shkollave shqipe, tentojnë t’i asimilojnë rreptësishtë”, ka thënë ajo.
Në gjendje më të mirë nuk janë as Ohri, Velesi, Prilepi ku në formë indirekte, agresore, synohet zhdukja e gjuhës shqipe. Madje edhe në Shkup në Njegosh fëmijët shqiptar një gjysmëvjetor nuk mësojnë fare në gjuhën shqipe.
“Ky është realiteti dinak i Maqedonisë së Veriut. Një shtet me komunizëm modern. Shqiptarët në pushtet janë vetëm lodra të pushtetit maqedonas, asgjë më shumë, edhe pse kemi ministra dhe deputet shqiptar”, ka thënë Selimi e cila përgjegjës për këtë gjendje e cilëson sferën politike shqiptare në Maqedoninë e Veriut.
“Ngecjen e shikoj tek partitë politike shqiptare në Maqedoninë e Veriut, që e duan servilizmin dhe jo reagimin për të kërkuar të drejtat e shqiptarëve. Ndoshta frikësohen, por ndoshta edhe i ruajnë pozitat e tyre. Shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut ua kanë shkatërruar arsimimin dhe me vite nuk bëjnë ndryshime të teksteve shkollore. Skandal pas skandali”, ka thënë më tej iniciatorja e hapjes së Bibliotekës Shqipe në Manastir, e cila për këtë sukses e falënderon popullin mbarëshqiptar.
“Të gjithë falënderimet shkojnë për shqiptarët e Kosovës, Shqipërisë, Maqedonisë dhe të Luginës së Preshevës. Këtë bibliotekë e themeloi i gjithë kombi ynë. Kur shqiptarët bëhen bashkë të pamundurën e bëjnë të mundur”, përfundoi ajo. / KultPlus.com
Lindur në Shqipëri, jeta e aktorit Kasem Hoxha, do të ndryshonte rrënjësisht pas eksodit të vitit 1990 kur ai detyrohet të shpërngulet në Gjermani. Jeta në një vend tërësisht të huaj e përballi me sfida e vështirësi, por njëkohësisht, hapi edhe derën më të madhe që ai kishte ëndërruar ndonjëherë, atë të aktrimit, shkruan KultPlus.
Pas një periudhe të shoqëruar me sfida dhe punë të palodhshme, Kasem Hoxha arriti të bëhet një figurë e dalluar në botën e aktrimit, fillimisht në Gjermani e më pas edhe më tutje. Por, për të arritur deri këtu, Hoxha u detyrua të kalojë muret e larta të një sistemi të huaj dhe komplet ndryshe. Megjithatë me vullnet të hekurt, zell, disiplinë dhe karakter shqiptari, ai arriti të përmbushë ëndrrën e tij të bëhej një aktor ndërkombëtar.
Përballur me kufijtë e moshës dhe rregullat e rrepta të shkollave të arteve dramatike gjermane, Kasem Hoxha është një prej shembujve më bindës se pavarësisht të gjitha barrierave, me punë, dashuri e përkushtim mund të arrini gjithçka.
Ndonëse për shkak të shumë rrethanave, rrugën e aktrimit ai nisi në moshën 31-vjeçare, karriera e Kasem Hoxhës tani numëron me qindra filma e seriale të njohur, shumë prej tyre të transmetuara edhe në Netflix, Amazon Prime, Disneyland, Channel+ e shumë të tjera, platforma këto të dëshiruara edhe për aktorët më të njohur në gjithë botën.
Fotografia: Timmo Schreiber
Për vështirësitë e adaptimit në një vend të huaj, këmbënguljet për t’u bërë aktor, e deri të sukseset e mëdha në platformat globale, aktori i mirënjohur Kasem Hoxha i ka shpalosur në një intervistë në KultPlus.
KultPlus: Të flasim fillimisht për jetën tuaj, ju u larguat gjatë vitit 1990 pas eksodit në Shqipëri, na flisni për sfidat dhe vështirësitë e emigrimit tuaj në Gjermani dhe jetën që ju priti atje.
Kasem Hoxha: Sigurisht që ka qenë një rrugëtim plot sfida dhe aspak i lehtë. Dua te theksoj këtu, për vetë faktin, qe ne po vinim nga nje regjim post-diktatorial, ku asgjë nuk lejohej në kontakt që kishte lidhje me perëndimin. Kjo e vështiresonte deri në ekstrem ekzistencën dhe rrugëtimin tonë në një vend për ne komplet i panjohur dhe dëgjuar më parë, si Gjermania. Por falë vullnetit të hekurt, zellit të pa krahasuar, disiplines së rreptë, moralit si dhe karakterit tonë të një shqiptari, arritëm jo vetëm t’i perballojmë sfidat nga më të vështirat që hasëm në jetë, por madje edhe t’i sfidojmë ato. Shqiptarët kanë spikatur dhe arritur suksese të jashtëzakonshme në fusha nga më të ndyshmet. Ndjehem shumë krenar për shqiptarët tanë të suksesshëm!
KultPlus: Sigurisht të bësh një karrierë në një vend të huaj është më e vështirë se sa në vendin ku ti ke lindur, na flisni për fillimet tuaja në aktrim si erdhi deri tek përfshirja juaj në këtë fushë, e keni pasur ëndërr gjithmonë apo është diçka që ka ardhë me kohën?
Kasem Hoxha: Sigurisht që është tejet e vështirë të arrish atë që ti ke ëndërruar gjithmonë në jeten tende, në një vend të huaj. Këtu dua të theksoj, që ëndrra vazhdon ende sepse ka akoma dhe shume punë per të bere. Por me shumë punë dhe këmbëngulje, si edhe i bindur dhe i vendosur në atë që ti do, çdo gjë realizohet.
Gjuha gjermane ka qenë gjithmonë “thembra e akilit” për mua pasi si gjuhë është tepër e vështirë të na përshtatet. Kjo edhe sepse unë erdha në Gjermani në një moshë të madhe. Krahas shkolles së artit për dramë dhe teatër, i kisha vënë detyrë vetes, të merja pjesë edhe në seminare dhe punëtori të ndryshme për aktrim siç kanë qenë: Sense Memory, Method Acting, Meisner-Technik, Lee-Straberg & Stanislaëski – Methode, Acting bevore camera, por sigurisht që kerkoja profesorë dhe doajenë të kesaj fushe me përvojë dhe dije internacionale, më teknikë të re për aktrim! Une e dija shumë mirë, që si i huaj në një vend të huaj, ti duhet të japësh më shumë se një vendas, ti duhet të punosh më shumë se ata, doja të isha aq mirë i përgatitur, që kur të më jepej rasti për ndonjë rol, mos ta kishin të lehtë të më refuzonin, pra po ua bëja jetën “sa më të vështirë”.
Erdhi një kohë, që 24 orë në ditë nuk më mjaftonin, per atë qe unë doja të arrija, e ndjeja që kisha shumë kohë për të rikuperuar, nuk isha në momentin e duhur, në kohën e duhur, në moshën e duhur, por isha mbi të dyja këto, kjo e vështiresonte edhe më tepër të pranohesha në ndonjë shkolle arti. Mendoni që në shkollat e artit të aprovuara nga shteti gjerman, aplikimi tek ato lejohej deri në moshën 26 vjeç për meshkuj dhe 24 vjeç për femra e une isha atëherë 31 vjeç. E kuptoni tani sa punë bindëse duhej nga ana ime, që përgjegjësit e shkollave prapë se prapë mbi moshës time për t’u pranuar në shkollën e artit, të mos e kishin më të lehtë të më refuzonin dhe për fat të mirë ashtu shkuan gjërat, më pranuan me një leje të veçantë nga ministria e kulturës gjermane. Falë edhe këmbënguljes së drejtorit të shkollës së atëhershme, Torten Stoll.
KultPlus: Sa kanë qenë të vështira fillimet e tua në këtë industri, a mund të na flisni më shumë për sfidat në të cilat keni kaluar?
Kasem Hoxha: Fillimet apo hapat e para, kanë qenë totalisht një sfidë po aq e madhe. Pasi mbarova shkollën, nuk isha aspak i vetëdijshëm, që tani unë jam aktor dhe dyert janë të hapura për mua, sepse siç e përmenda edhe më siper, nuk të bën aktor vetëm se ke një diplomë në xhep, por duhet shumë punë, pikërisht pasi ke mbaruar shkollën. Aty nis rrugëtimi, çdo gjë nis pothujase nga A-ja sërish! Me dukej tepër e vështirë të fusja këmbë në industrinë e filmit gjerman si edhe internacional. Sigurisht edhe për vetë faktin, qe isha jo gjerman. Duhet të dini që Gjermania ka pasur një publik shumë konservativ, në krahasim me atë të sotmin, ku çdo gjë peshohej në detaje ekstreme, kjo përbënte rrezik, që ti si aktor të përfundoje në nje ‘sirtar-klisheje’ ku vetëm për role negative të angazhonin. Këtë unë nuk e doja, sigurisht qe edhe ato role janë shumë të bukura dhe tejet sfiduese, mirëpo unë nuk doja që pikërisht sepse isha i huaj dhe kisha theks të luaja vetëm këto role! Pra do të duhej sërish edhe më shumë punë për të kaluar këto vështirësi ku duhej të pozicionohesha sa më bindshëm dhe me sukses në një vend të huaj, dhe aq më e veshtirë në fusha të tilla siç është arti, por ketu mendoj edhe per Shqiptare te tjere ndoshta edhe nga Sporti apo edhe fusha te tjera, qe do ta kene pasuar pak a shume po aq te veshtire. Por po qendroj ne fushen ku une tashme jame i etabluar, pra krahas gjuhes qe duhej ne menyre perfekte dhe mundesisht pa theks fare (gje qe ka qene dhe do te jete e veshtire, ta heq komplet, pasi vete gjuha Gjermane, ka nje tonacion komplet ndryshe nga ajo e jona shqiptare), veshtiresi te tjera ju shtuan edhe qe duhej perkrahje, pra te kishe nje agjent, apo te ishe pjestar i disa instuticioneve te rendesishme per ne si aktor, dhe ne te dyja rastet ka qene nje pune extreme po ne vete, per ti arritur edhe keto, pasi pa keto te dyja, do te duhej fat shum i madh apo një rastesi e veçantë, per t’u pranuar këtu në fushën e artit. Tek unë ka qenë një deshirë klasike, të cilën e kam pasur qysh në fëmijëri, ëndrra per t’u bërë aktor edhe pse shanset në Shqipëri për mua ishin të shumëzuara me zero. Pra duhej të ndodhte shumë në jetën time, që të arrija aty ku unë jam sot dhe kjo më gëzon shumë, por me plot vetëdije që duhet edhe më shumë punë per ta mbajtur atë që kam arritur dhe jo vetem kaq, por edhe per t’u përmirësuar vazhdimisht në fushën time, pasi puna për artin nuk ka limite apo kufij, ajo është gjithmonë një proces në zhvillim. Sot gëzoj një respekt dhe mirënjohje në fushën e artit, më lumturon por edhe me bën krenar që jam edhe anëtar i akademisë kinematografike gjermane, jo e lehtë kjo per t’u pranuar, pasi ka disa kritere të forta qe duhen plotësuar. Anëtarësi që lakmohet jo vetëm nga aktorët por edhe nga të gjithë filmëbërësit në përgjithësi, producentë, distributorë e të tjerë.
Fotografia: Timmo Schreiber
KultPlus: Të flasim edhe për filmat që transmetohen në Netflix dhe që ju keni marrë pjesë, sa ka ndikuar në zhvillimin e karrierës tuaj pjesëmarrja në këta filma, a mendoni se ka pasur një peshë të madhe?
Kasem Hoxha: Pjesëmarrja në Netflix apo platforma të tjera si Amazon Prime, Apple-Tv, SKY, Disneyland, Chanel+ e shumë të tjera ku une tashmë pothujase për te gjitha këto kam qenë dhe jam i angazhuar, të ndihmojnë për një publik më të gjerë internacional, por që kurrë nuk e zëvendesojnë kinemanë si nga kualiteti por edhe nga publiku që frekuenton magjinë e kinemasë! Por të themi, që kanë ndikuar për të qenë shumë më shpesh i angazhuar në fushën e filmit sesa më parë.
KultPlus: Ju keni qenë pjesë e shumë filmave dhe serialeve përfshirë këtu: Split Homicide, Tatort, Rohbau, Nji Prej Nesh, Bonnie & Bonnie, Professor T, The Albanian Virgin, Skylines e shumë e shumë të tjerë. Cili prej roleve në filmat që ju keni luajtur ju kanë pëlqyer më shumë?
Kasem Hoxha: Rolet janë te gjitha sfida për aktorin, ështe si të thuash kur te pyesin si në pyetjen tuaj këtu, shumë e veshtirë ta veçoja, pasi të gjitha rolet më duken si ata miqtë e shumtë, pavarësisht nga karakteret e tyre, negativ apo pozitiv, por që të gjithë prapë se prapë jane miqtë e mië, ku me të gjithe kam fatin t’i përjetoj se si funksionojnë dhe cfarë ata përjetojnë me mua, kur unë i vë në jetë. Diku më pëlqen roli i babait, diku i atij policor, por edhe i ndonje gangsteri apo rol-aksion, komedi, prandaj nuk kam një rol por qe skam të them se është ky 100% dhe pikë.
KultPlus: Rolet e tua përfshijnë filma të zhanreve të ndryshme, përfshirë këtu edhe filma shqiptarë dhe të huaj. Cili është zhanri i filmave në të cilin ju keni më shumë dëshirë të merrni pjesë?
Kasem Hoxha: Edhe këtu mendoj se do të përgjigjesha po njëlloj, megjithatë mendoj se dua të veçoj më shumë zhanrin thriller, më pëlqen ky zhanër, aktroj me dëshirë për filma të tillë por edhe i shikoj edhe vetë me kënaqesi filma të këtij zhanri. Është zhanër që të mban të mbërthyer deri në fund dhe kur ti mendon që e ke gjetur ‘çelësin’ e historisë, pikerisht aty mbase gabon.
KultPlus: Ju keni qenë pjesë e filmit ‘One of us’ përkrah aktorit tjetër shqiptar Alban Ukaj, një tjetër aktor po ashtu i suksesshëm, na e përshkruani punën me Ukajn gjatë realizimit të filmit?
Kasem Hoxha: Une mendoj dhe besoj se nuk gaboj në atë që them, Alban Ukaj është një aktor brilant. Aktorët si Alban Ukaj janë thjesht një pasuri për të gjitha trevat shqiptare. Unë e kam shijuar shumë punën me Albanin, si edhe me regjisorin e filmit, Ergys Meta, së bashku por edhe me të gjithe kastin brilant, ku gjithashtu dua të theksoj edhe punën e mrekullueshme të të gjithë ekipit të filmit, të mendosh këtu edhe vështirësite që sillte ajo kohë, siç ishte ballafaqimi me pandeminë. Por ja dolëm dhe e kemi harmonizuar në mënyrë përfekte. Albani më është bërë përveç se një koleg i mrekullueshem, por edhe nje mik zemre i vërtetë. I uroj atij vetëm mbarësi dhe suksese kudo qe është i angazhuar.
KultPlus: A mund të na zbuloni projektet në të cilat po punoni tani, nëse mund të na ndani ndonjë detaj për lexuesit?
Kasem Hoxha: Sigurisht! Sapo mbyllem xhirimet për sezonin e parë me tetë episode të komedisë së zezë gjermane ‘ACHTSAM MORDEN’ që do të jetë për Netflix Ëorld, sezonet dy dhe tre do t’i xhirojmë vitin që vjen. Por gjithashtu paralel mbyllëm edhe nje serial po me tetë episode për kanalet franceze, angleze si dhe gjermane, pra ishte nje kooperim midis tre shteteve. Gjithashtu u mbyll me sukses sezoni i parë me gjashtë episode per Amazone Prime, për të cilin, do të vazhdojmë vitin tjetër xhirimet edhe për të realizuar edhe sezonin e dytë. Tani kemi pushimet dimërore dhe pasi të kalojë edhe berlinale 2024 do të fillojmë menjëherë me xhirimet e radhës. Viti 2024 do të jetë me minimum tetë projekte filmash e serialesh.
KultPlus: Si e shihni tani potencialin dhe nivelin e filmave shqiptarë, përfshirë këtu filmat që janë prodhuar së fundi edhe në Kosovë edhe në Shqipëri?
Kasem Hoxha: Filmat shqiptarë në përgjithësi, që janë prodhuar në Kosovë apo Shqipëri, janë filma me potencial të formateve internacionale. Kemi filmëbërës të mrekullueshem në përgjithësi, ketu e theksoj për te gjitha departamentet. Fatkeqësisht filmin shqiptar e pengon vetem një ‘armik’ i vetem, ai financiar. Pa financim te rregullt, ndjehet kudo rënia e kualitetit, sepse ato janë të gjitha të lidhura me njëra-tjetrën. Per fat nuk mungon dashuria, puna dhe sakrifica si edhe historitë për të bërë filma të mirë, por edhe vetëm dashuria dhe sakrifica për filmin nuk mjafton, të paktën për afat të gjate. Shpesh herë ve re, ose te themi më mirë ndodh që filmat përfundojnë në ‘sirtarët’ e produksioneve, pasi mungon financa për PR, për të gjetur distributorët, një motor shtytës ky shumë i rëndësishëm për ta bërë një film sa më shumë të njohur dhe tërheqës për publikun dashamirës vendor dhe ndërkombëtar. Është si të thuash, ke prodhuar një produkt, por asnjë nuk e di që ekziston ky produkt. Këtu gjej rastin t’u bëj thirrje të gjitha instuticioneve përkatëse të mbështetësve të filmit shqiptar, për shumë më shumë financim të kulturës kinematografike. Kultura është ajo që popujt ndajnë midis tyre dhe ne jemi ambasadoret e saj.
KultPlus:Për fund, duke qenë se jemi në prag të përfundimit të vitit, a mund të jepni një mesazh për lexuesit e KultPlus?
Kasem Hoxha: Uroj për të gjithë një vit të ri plot me aspirata dhe frymëzime të reja në jetën e secilit prej nesh, për të dërguar secilin nga ne edhe më larg në rrugëtimin e suksesit. Ju uroj një vit të lumtur plot harmoni dhe dashuri për njëri-tjetrin./KultPlus.com
Me një sy prej shqiponje, ishte e para nëna e kampionit Gersi Troka ajo që e spikati talentin e djalit të saj të artë, i cili krahas sukseseve të shumta ka renditur Shqipërinë të parën në listë, në Lojërat Olimpike Speciale, të mbajtura në qershor të këtij viti në Berlin.
Ky sukses i madh i parapriu edhe një suksesi tjetër i cili u konsiderua historik po ashtu. Gersi Troka është studenti i parë me Sindromën Down i cili përmes një programi të posaçëm u regjistrua në Fakultetin e Sporteve në Tiranë, arritje kjo që i realizoi atij një ëndërr të synuar prej kohësh.
Trofeu në Lojërat Olimpikes speciale në Berlin, dhe pranimi i tij në Universitetin e Tiranës, janë vetëm majë ajsbergu i një rrugëtimi shumë sfidues për kampionin olimpik, e cila vjen në përgjithësi nga mungesa e infrastrukturës për personat me aftësi të kufizuara intelektuale.
Mirëpo disiplina, vullneti i fortë, dëshira e madhe, si dhe mbështetja e vazhdueshme nga mamaja e tij, Merita Thoma, ishin komponentët kryesorë për suksesin e vazhdueshëm të sportistit Troka brenda dhe jashtë Shqipërisë, i cili mbi të gjitha është shembull frymëzues edhe për shumë bashkëmoshatarë të tij si dhe për persona të tjerë me nevoja të veçanta.
Realizimi i një reportazhi të shkurtër për sportin e notit dhe për medaljen e arit në Lojrat Speciale Olimpike Botërore- Berlin 2023, çmimi “Inspire Awards 2023” nga UNICEF Albania, shpallja si sportisti më i mirë i vitit 2023 në mbrëmjen gala “Yjet e Sportit 2022-2023” nga Komiteti Olimpik Kombëtar Shqiptar, si dhe vendosja e emrit të tij në disa sondazhe të organizuara nga rrjete sociale të ndryshme, për ta nxjerrë atë personazhin e vitit 2023, janë vetëm disa nga arritjet që sportisti në fjalë i ka arritur këtë vit.
Mirëpo ‘Çmimi i Kurajës’ për arritje në sport, i ndarë nga Ambasada e Amerikës në Tiranë, ishte ai që e kishte emocionuar pafundësisht kampionin olimpik, përderisa afirmimi i tij si një person shumë i dashur e ambicioz nga pedagogët dhe studentët në universitet e kishin bërë të ndihej i plotësuar.
Në një intervistë për KultPlus, Gersi Troka ka shpalosur gjerësisht rrugëtimin e tij sfidues dhe të suksesshëm të tij deri këtu si dhe planet të cilat pritet t’i realizojë në të ardhmen:
KultPlus: Gersi Troka i solli medaljen e parë të artë Shqipërisë nga Lojërat Olimpike Speciale në Berlin. Çfarë ndjesie ka qenë për ju të përfaqësoni Shqipërinë dhe të arrini këtë sukses?
Gersi Troka: Në fakt nuk është hera e parë që unë përfaqësoj Shqipërinë në kampionate ndërkombëtare dhe që kam valëvitur flamurin tonë të bukur kuq e zi me shqiponjën dykrenore, por në Lojërat Olimpike Speciale Botërore- Berlin 2023 ku unë fitova medaljen e artë në garën ‘200 m- stil i lirë’, ka qenë një emocion dhe një krenari deri në përlotje, ishte një gëzim i madh sepse ishte një arsye më shumë për të menduar se puna ime me vullnet, kurajo dhe përkushtim ia kanë vlejtur me të cilin arrita të nderoj veten, familjen time, gjithë Shqipërinë e shqiptarët kudo që ndodhen nëpër botë.
KultPlus: Si ka ndryshuar jeta juaj pas kësaj fitore të madhe dhe cili është reagimi i njerëzve që ju rrethojnë?
KultPlus: Çka ju nxiti të filloni me sportin e notit dhe kur ishte momenti që ju e kuptuat që ky sport është për ju?
Gersi Troka: Notin e kam filluar që kur kam qenë 9-10 vjeç ose para 13-14 viteve. Fillimisht e nisa si domosdoshmëri meqenëse ja rekomanduan mamit tim si një nga sportet që do të më ndihmonte në zhvillimin tim fizik, intelektual dhe shëndetësor.
Gjatë kësaj kohe mamaja dhe trajnerët e mi vunë re se unë po ecja mirë në sportin e notit dhe që mund të aktivizohesha nëpër kampionate ndërkombëtare që zhvilloheshin për personat me Sindromën Down në veçanti dhe për personat me aftësi të kufizuara në përgjithësi. Kështu që unë që në vitin 2016 marr pjesë në kampionatet ndërkombëtare botërore dhe evropiane të notit nëpër shtete të ndryshme të botës, me mbështetjen e fondacionit Down Syndrome Albania dhe organizatës sportive Special Olympics Albania, si dhe në kampionate individuale siç ishte rasti tani në Nëntor në Angli, ku fitova një medalje argjendi dhe një bronzi.
KultPlus: Cili ka qenë momenti më i vështirë gjatë karrierës tënde? Si arrite të përballesh me sfidat dhe ku gjete motivin të vazhdosh përpara?
Gersi Troka: Në fakt nuk është se kam ndonjë moment specifik që mund ta përmend si një nga momentet e mia më të vështira, por do të thoja se i gjithë rrugëtimi im gjatë karrierës time si sportist ka qenë dhe mbetet një sfidë e madhe për vetë kushtet dhe mundësitë jo shumë të përshtatshme që janë në vendin tonë, për personat me aftësi të kufizuara intelektuale. Unë personalisht bashkë me familjen time dhe trajner Gentin, kemi pritshmëri të larta për rezultatet e mia në sportin e notit, sepse pasi fitova medaljen e arit, unë duhet të bëj një stërvitje akoma dhe më të fortë dhe intensive për ta ruajtur këtë nivel gjë e cila nuk është dhe shumë e lehtë, pa mbështetjen dhe të institucioneve lokale e vendore, por dhe nga bizneset e individë donatorë.
KultPlus: Ambasada amerikane ju ndau ‘Çmimin e Kurajos’, për arritjet në sport, çfarë ndjenje është kur vlerësohesh, ju motivon kjo edhe më shumë?
Gersi Troka: Ashtu siç e thashë edhe më sipër, përveç shumë vlerësimeve që mu bëmë pas marrjes së medaljes të artë, një nga çmimet që më bëri të ndjehem krenar dhe i vlerësuar ishte dhe “Çmimi Kurajos” që më dorëzoi Ambasada Amerikane. Por ky çmim në të njëjtën kohë më vuri përpara përgjegjësisë për të punuar edhe më shumë, në mënyrë që ta justifikoj këtë vlerësim dhe për t’ju treguar të tjerëve që mos tu shikojnë gunën, por tu shikojnë punën personave me aftësi të kufizuara intelektuale.
KultPlus: Ju keni nisur edhe universitetin duke u bërë kështu studenti i parë me Sindromën Down në historinë e vendit e duke u kthyer në frymëzim për shumë të rinj. Si është mirëpritur Gersi?
Gersi Troka: Në muajin tetor fillova studimet e larta në Fakultetin e Shkencave të Lëvizjes pranë Universitetit të Sporteve Tiranë, pasi Ministria e Arsimit dhe e Sporteve hapi një kuotë të veçantë si sportist elitar në emrin tim. Kështu u bë realitet ëndrra ime që e kisha kërkuar para tre vitesh kur unë mbarova shkollën e mesme, por që nuk u realizua, pasi nëpër universitetet e vendit tonë nuk ka kuota për personat me aftësi të kufizuara intelektuale. Natyrisht që jam shumë i gëzuar dhe i plotësuar, por në të njëjtën kohë ndjehem shumë i emocionuar kur shumë njerëz e sidomos prindër të personave me aftësi të kufizuara intelektuale shikojnë tek unë një shpresë dhe një inspirim për të vazhduar interesimin dhe përpjekjet qe dhe fëmijët e tyre do t’ia dalin dhe do të jenë të përfshirë në të gjitha fushat e jetës, domethënë të gjithë bashkë për gjithëpërfshirje.
Në universitet jam i mirëpritur si nga pedagogët po ashtu edhe nga studentët. Shikoj një aprovim dhe një mbështetje për prezencën time si student atje dhe janë të gatshëm për të më ndihmuar në të gjithë programin mësimor. Në këtë aspekt shumë më ka ndihmuar edhe programi individual që është aprovuar me shkresë të veçantë nga rektori i universitetit, program i cili mendoj se duhet të shoqërohet edhe me program mësimor specifik për të gjitha lëndët.
KultPlus: Si do të inkurajonit të tjerë persona me aftësi ndryshe, që të mos dorëzohen në ndjekjen e ëndrrave dhe pasionit të tyre?
Gersi Troka: Përpara së gjithash, do ju bëja thirrje prindërve që kanë fëmijë, qofshin të vegjël apo të rritur, me aftësi të kufizuara intelektuale që ta pranojnë problemin që mund të shikojnë tek fëmijët e tyre, qoftë sindroma down, spektri autik apo dhe prapambetje në zhvillim. Pastaj të interesohen e të marrin informacion se si duhet punuar për zhvillimin e tyre, ti nxjerrin, mos të kenë turp, apo të druhen nga shoqëria dhe reagimi i saj. Gjithmonë të mendojnë se fëmijët e tyre mund të ja dalin dhe mund ta bëjnë çdo gjë që ju duhet ta bëjnë. Ju them moshatarëve të mi dhe gjithë komunitetit që përfaqësoj, të kenë vullnet, të punojnë e të luftojnë që të jenë të aftë për ti bërë ballë jetës, të përpiqen që të jenë sa më të pa varur dhe të kenë më shumë besim në veten e tyre.
KultPlus: A ka ndonjë person që ju ka frymëzuar në rrugën tuaj sportive? Çfarë këshillash keni marrë nga ky person?
Gersi Troka: Në fakt kam një person që e kam si idhull dhe kam shumë dëshirë të bëhem si ai dhe t’i arrij rezultatet e tij. Ky është Michael Phelps, një notar amerikan që quhet dhe “Peshkaqeni”, i cili ka pasur rezultate shumë të mira në not pra është një kampion botëror, i cili aktualisht është një trajner noti për fëmijë. Ndërsa si person që më jep mbështetje shumë të madhe, që më tregon se sa i vlefshëm është sporti i notit, sa të rëndësishme janë rezultatet që kam arritur dhe që është shtysa kryesore në çdo gjë që bëj, e në çdo rezultat që kam arritur deri tani, është mami im. Kurse për stërvitjen e notit, stilet dhe teknikën që duhet të bëj gjatë stërvitjes dhe gjatë garave është trajneri im Gentian Lama. Prandaj të gjitha medaljet, diplomat dhe së fundi medaljen e arit që kam fituar, i ndaj me trajnerin sepse të dy kemi punuar dhe po punojmë fort për rezultate sa më të mira.
KultPlus: Si mund të kontribuojë sporti në përmirësimin e jetës dhe vetëvlerësimin e një personi?
Gersi Troka: Sporti është një nga faktorët kryesorë që ndikon në përmirësimin e jetës duke ndihmuar në zhvillimin fizik, intelektual dhe shëndetësor të njerëzve në përgjithësi dhe të personave me aftësi të kufizuara në veçanti. Sporti ndihmon të jesh i pavarur, ndihmon në mbajtjen e trupit në formë elegante e të shëndetshme, ndihmon që ta shikosh jetën më me pozitivitet dhe mbi të gjitha sporti të forcon sigurinë në vetvete.
KultPlus: A ka ndonjë ritual ose rutinë që të ndihmon të përgatitesh dhe të jesh në formë optimale për garë?
Gersi Troka: Unë pasditen e kam të zënë me stërvitje në pishinë edhe kur nuk kam ndonjë kampionat përpara për të garuar. Një sportist i mirë duhet të stërvitet gjithmonë për të qenë i gatshëm për kampionatin e radhës. Zakonisht unë stërvitem tre herë në javë, me nga dy orë stërvitje në ditë. Ndërsa kur kemi për të garuar në ndonjë kampionat, stërvitjen e bëjmë më intensive nga e hëna në të premte, meqë dhe konkurrenca është shumë më e madhe. Bashkë me trajnerin përgatitemi fort jo vetëm nga ana fizike (stërvitja në pishinë) dhe mënyra e të ushqyerit, por edhe nga ana shpirtërore dhe emocionale për të shtuar sa më shumë besimin tek vetja se do të arrijmë rezultate të mira.
KultPlus: Cila është kritika juaj më e madhe për shoqërinë dhe institucionet për mënyrën se si trajtohen personat me aftësi ndryshe tek ne?
Gersi Troka: Sa herë që më jepet mundësia, nëpër media, në aktivitete apo dhe nëpër takime të ndryshme, kam bërë thirrje dhe kam dërguar mesazhe për të gjithë shoqërinë në përgjithësi por edhe për institucionet lokale, vendore e qeveritare, që të tregojnë më shumë vëmendje dhe kujdes të veçantë për personat me aftësi të kufizuara në përgjithësi dhe për personat me aftësi të kufizuara intelektuale në veçanti. Të punojnë që ata të përfshihen në buxhetin shtetëror, të mbështeten me projekte, të krijohen mundësi, të përfshihen në të gjitha fushat e jetës, pra të ketë një gjithëpërfshirje në jetën e vendit, në arsim, art, sport, në politikë dhe në vendimmarrje. Po nuk u mbështetëm e po nuk u aktivizuam nuk do të jenë në gjendje të kuptojnë e të shikojnë aftësitë, e jo paaftësitë tona, pra nuk do të mundin të shikojnë se çfarë jemi ne në gjendje të bëjmë.
Në mbrëmjen gala që u organizua nga KOKSH- Yjet e sportit shqiptar 2022-2023, u tha se ne në vendin tonë kemi ligjin “Për Sportin” më të mirë në rajon, por unë do të thoja që do të ishte akoma dhe më i mirë nëse në këtë ligj do të përfshihet e njihet si organizatë sportive edhe Special Olympics Albania, në mënyrë që dhe ne atletët e saj të përfitojmë sa më shumë aktivitete, ambiente për stërvitje, materiale sportive ndihmëse por edhe shpërblime monetare kur fitojmë medalje nëpër lojëra olimpike apo dhe kampionate botërore dhe evropiane bashkë me trajnerët tanë.
Mua që fitova medaljen e arit në not, Adi Sulës një atlet tjetër që fitoi dy medalje argjendi dhe dy bronzi në peshëngritje, po në lojrat olimpike speciale botërore Berlin 2023, si dhe trajnerëve tanë, nuk na dhanë shpërblimin që përfitojnë të gjithë sportistët elitarë medalistë në vendin tonë.
KultPlus: Cilat janë garat e ardhshme në të cilat do të sfidohet Gersi?
Gersi Troka: Garat e ardhshme do të jenë “Trisome Games” në Antalya në Mars 2024 për personat me sindromën down, për të cilën garë do doja që të bëja një thirrje për të na mbështetur financiarisht, sepse po nuk siguruam shumën e duhur që nevojitet për pjesëmarrje në këto lojra, rrezikojmë të mos shkojmë.
KultPlus: Cila është ëndrra juaj e ardhshme në fushën e notit dhe jashtë saj?
Gersi Troka: Në fakt ëndrra ime në sportin e notit është që të vazhdoj të fitoj sa më shumë medalje dhe të bëhem një Michael Phelps i Shqipërisë, që të bëj krenar veten, mamin tim që më mbështet aq shumë, trajnerin tim dhe gjithë Shqipërinë. Ndërsa në jetë ëndrra ime është që kur të mbaroj universitetin të bëhem një trajner ose asistent trajner që të stërvit persona me aftësi të kufizuara intelektuale në sportin e notit ashtu siç po bën trajneri im me mua.
KultPlus: Cili është mesazhi juaj për të gjithë bashkëmoshatarët tuaj dhe në përgjithësi për personat me aftësi të tjera ndryshe?
Gers Troka: Mesazhi im për moshatarët dhe shokët e mi, po ashtu dhe për gjithë komunitetin që unë përfaqësoj është motoja e Special Olympics Albania: bashkë është më mirë se të ndarë! Të gjithë së bashku të përpiqemi, të ngremë zërin për çdo gjë që na duket e padrejtë, të luftojmë që të zbatohen ligjet për aftësinë e kufizuar për gjithëpërfshirjen tonë, në arsim, në art, në sport, në politikë, në vendimmarrje e në të gjitha fushat e jetës, për kushte më të mira e më të përshtatshme. Të punojmë, me vullnet e kurajo dhe asnjëherë të mos dorëzohemi, për të kaluar barrierat që na pengojnë, për të jetuar dhe ne si qytetarë të denjë të këtij vendi!/KultPlus.com
KultPlus – e para gazetë online shqiptare që i kushtohet raportimit të denjë mbi artin dhe kulturën, edhe këtë fundvit është përkujdesur për lexuesit e saj.
Sukseset e Kosovës ishin të shumta këtë vit nëpër sfera të ndryshme, andaj KultPlus këto suksese do t’i gëzojë edhe njëherë duke sjellur intervista ekskluzive të cilat do të mund t’i lexoni më 30 e 31 dhjetor si dhe 1 e 2 janar në ditët e festive të Vitit të Ri 2024.
Rauf Dhomi, Marin Mema, Luljeta Bozo, Emira Seilimi, Gersi Troka, Ilir Ikonomi, Gentian Doda, Rudina Xhaferi, Shqipe Kamberi, Branka Petriq, Anila Shaqiraj, Ermal Sadiku, Anila Aliu, Mario Calivà, Kasem Hoxha, vijnë me rrëfime ekskluzive duke sjellur histori shumë interesante nga sirtarët e veprimtarisë së tyre, të gjitha këto intervista mund t’i lexoni në www.kultplus.com, që do të publikohen gjatë ditës së sotme.
Si çdoherë, ju ftojmë të na lexoni por edhe të na shkruani mbi personazhet, tregimet dhe momentet që ju doni t’i shihni në KultPlusin tonë dhe tuajin.
Legjenda e Santa Claus, babagjyshit të Krishlindjve që ne njohim sot, mund të gjurmohet qindra vjet tek një murg me emrin Shën Nikolla.
Besohet se Nikolla lindi diku rreth vitit 280 Pas Krishtit në Patara, afër Myra në Turqinë e sotme. Shumë i admiruar për devotshmërinë dhe mirësinë e tij, Shën Nikolla u bë personazh i shumë legjendave.
Thuhet se ai dha tërë pasurinë e tij të trashëguar dhe udhëtoi nëpër fshat duke ndihmuar të varfërit dhe të sëmurët. Një nga historitë më të njohura të Shën Nikollës është koha kur ai shpëtoi tre motra të varfra nga shitja në skllavëri nga babai i tyre duke u siguruar një pajë në mënyrë që të martoheshin.
Përgjatë shumë viteve, popullariteti i Shën Nikollës u përhap dhe ai u bë i njohur si mbrojtësi i fëmijëve dhe marinarëve. Dita e tij e festës festohet në përvjetorin e vdekjes së tij, 6 dhjetor. Kjo tradicionalisht konsiderohej një ditë me fat për të bërë blerje të mëdha ose për t’u martuar.
Nga Rilindja, Shën Nikolla ishte shenjtori më i popullarizuar në Europë. Edhe pas Reformës Protestante, kur nderimi i shenjtorëve filloi të dekurajohej, Shën Nikolla mbajti një reputacion pozitiv, veçanërisht në Hollandë. / KultPlus.com
Gjykata Themelore në Ferizaj i ka caktuar nga një muaj paraburgim të pandehurit K.B., për nxitje, përçarje dhe mosdurim.
K.B. dy ditë më parë kishte djegur bredhin në Han të Elezit dhe kishte shkruar shkrime kundër festimit të Vitit të Ri.
Pas mbajtjes së seancës dëgjimore dhe analizimit të shkresave të lëndës, gjyqtari i procedurës paraprake i Departamenti i Përgjithshëm, ka vlerësuar se ekziston dyshimi i bazuar, se me datë 28 dhjetor 2023 gjatë natës në qytetin e Hanit të Elezit, me dashje dhe publikisht nxit, përhapë urrejtje, përçarje dhe mosdurim midis grupeve kombëtare, racore, fetare ose etnike, ashtu që fillimisht siguron materialin adekuat pastaj në shtëpinë e tij përgatitë, dizajnon dhe printon afishet të formatit A4 me përmbajtje: Viti i Ri nuk është festë e jona mos festo festa e jo myslimanëve”, thuhet në komunikatën e gjykatës.
Gjykata ka dhënë detaje të tjera nga rasti duke treguar se në mes të sheshit ku ishte bredhi, ishte vizatuar një “X” me ngjyrë të kuqe dhe afishja ku shkruante: “Nuk është prej nesh ai që u përngjanë të tjerëve përveç neve, mos u përngjani çifutëve dhe krishterëve, (Hadith)”.
Afishet e tilla ua kishte shpërndarë edhe qytetarëve, përfshirë dy të miturve. /GE /KultPlus.com
Kryeministri i vendit, Albin Kurti, ka thënë se Konferenca e Bujanit u mbështet në të drejtën e popujve për vetëvendosje dhe e artikuloi vullnetin politik të shqiptarëve në një kohë vendimtare.
Sipas tij, kjo mbledhje historike pati rol determinues në statusin politik të Kosovës dhe u bë një ngjarje referenciale edhe në periudhat e mëpastajme e deri më sot, raporton Klan Kosova.
“Mes historianësh dhe studiuesish brezash të ndryshëm, diskutuam sot për Konferencën e Bujanit, në 80-vjetorin e kësaj ngjarje aq të rëndësishme për historinë moderne të Kosovës. Bashkë me Kryetarin e Kuvendit të Kosovës, Glauk Konjufcën e kaluam drekën në Prishtinë me historianët dhe studiuesit: Liman Rushiti, Gazmend Rizaj, Bejtullah Destani, Durim Abdullahu, Mrika Limani – Myrtaj dhe Alban Dobruna. Duke e përplotësuar njëri tjetrin, folëm për fatin e shqiptarëve dhe të Kosovës gjatë Luftës së Dytë Botërore, për rrymat e ndryshme politike dhe për figurat politike të asaj kohe. Gjithashtu biseduam për gjendjen, trendet dhe perspektivat e studimeve historike të historiografisë shqiptare”, ka shkruar Kurti në Facebook.
Në këso kohe, plot 80 vite më parë, më 31 dhjetor të vitit 1943 dhe gjatë dy ditëve pasuese më 1 dhe 2 janar 1944, i zhvilloi punimet Konferenca e Bujanit.
Kurti ka kujtuar se nga kjo konferencë doli një rezolutë e nënshkruar nga 49 delegatët pjesëmarrës, e në të cilën shkruhej që: “Kosova dhe Rrafshi i Dukagjinit është krahinë e banuar me shumicë nga populli shqiptar, i cili, si gjithmonë, ashtu edhe sot, dëshiron me u bashkue me Shqipërinë.”
“Konferenca e Bujanit u mbështet në të drejtën e popujve për vetëvendosje dhe e artikuloi vullnetin politik të shqiptarëve në një kohë vendimtare. Si e tillë kjo mbledhje historike pati rol determinues në statusin politik të Kosovës dhe u bë një ngjarje referenciale edhe në periudhat e mëpastajme e deri më sot. Për studimin e historisë politike të Kosovës dhe për kultivimin e dimensionit historik të politikës!”, ka shkruar kryeministri Albin Kurti.
Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka dekoruar me medalje presidenciale të meritave disa prej personaliteteve të njohura të kulturës, shkruan KultPlus.
Aktorja Melihate Qena – Meli është dekoruar me këtë medalje presidenciale të meritave, për kontributin e saj në fushën e kulturës, konkretisht atë të teatrit.
Meli vazhdon që të jetë pjesë e skenës kulturore edhe pas shumë viteve. /KultPlus.com
Shpëton arkiva fotografike e piktorit Vangjush Mio. Lajmin e bëri të ditur ministrja e Kulturës, Elva Margariti, e cila përmes rrjeteve sociale njoftoi finalizimin e bashkëpunimit mes Ministrisë së Kulturës dhe “Fototekës”.
Për herë të parë është digjitalizuar dhe publikuar arkiva e panjohur fotografike e Vangjush Mios. Ky arkiv përmban rreth 450 negativë të viteve 1930-1940 të cilat sjellin atmosferën e qyteteve shqiptare, banesat karakteristike, objektet e humbura të kultit, skena baritore dhe fshatrat e Juglindjes.
Bëhet fjalë për shkrepje të rralla, të kapura me syrin e piktorit, peizazhe magjepsëse të Korçës, Pogradecit, Elbasanit, Krujës, Durrësit e Vlorës. /ATSH /KultPlus.com
Në prag të vitit të ri, presidentja Vjosa Osmani është duke ndarë dekorata dhe mirënjohje për personalitete që kontribuuan në fushën e kulturës, sportit dhe më gjerë.
Dekoratat janë duke u ndarë nga vetë presidentja Osmani.
Fillimisht ajo ka nisur që t’i dekorojë rok grupet e viteve 80-90 dhe, pastaj personalitetet që kontribuuan në muzikën folklorike, personalitetet që kanë kontribuar në letërsi dhe figurat që kanë lënë gjurmë në fushën e sportit.
Presidentja po ashtu ka ndarë medaljen presidenciale “Shën Tereza”, për personalitete dhe organizata që kanë kontribuuar për shpresën, besimin dhe humanizmin.
Medalje janë ndarë edhe për persona dhe kompani që kanë kontribuar për inovacion, kërkim dhe zhvillim.
Mirënjohje janë ndarë për personalitete nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe nga Kalabria e Italisë. /KultPlus.com
Nuk ka dyshim që një nga përbërësit më të rëndësishëm në recetën e një pushimi të paharruar, janë njerëzit që takojmë gjatë rrugës.
Banorët lokalë miqësorë që ju presin ngrohtësisht dhe duan t’ju ndihmojnë të bini në dashuri me vendin e tyre, mund ta kthejnë një udhëtim mesatar në një udhëtim që do ta mbani mend gjihtmonë.
Në bazë të sondazhit ‘Readers’ Choice Awards 2023′, revista e udhëtimit Conde Nast Travelerka publikuar listën me dhjetë vendet me miqësore në Evropë, ku mikpritja krahëhapur është gjithmonë në itinerar.
Raporte të panumërta globale e kanë quajtur vazhdimisht popullin e Irlandës si më miqësor dhe më mikpritës për vizitorët, ndërsa lexuesit e Conde Nast Traveler ndihen njësoj, duke e votuar atë si vendin më miqësor në Evropë.
Në renditje pasojnë Sllovenia dhe Rumania, në pozitat dy dhe tre, respektivisht, ndërsa Skocia dhe Islanda mbyllin top-pesëshen.
Lista me dhjetë vendet më miqësore në Evropë për vitin 2023:
Trafiku Urban ka njoftuar se gjatë vitit 2023 gjithsej 12 milionë qytetarë kanë udhëtuar me autobusët e kësaj ndërmarrje.
Siç thuhet në njoftim, ky është rekord i ri për ndërmarrjen dhe përgjegjësi që në vitin e ardhshëm të angazhohen për shërbime edhe më cilësore.
“12 milionë udhëtarë gjatë vitit 2023. Një rekord i ri për ndërmarrjen tonë dhe një përgjegjësi për të gjithë ne, që gjatë vitit 2024 të angazhohemi për shërbime edhe më cilësore”, thuhet në njoftimin për media. /KultPlus.com
