Shkrimtari Ag Apolloni përmes një shkrimi ka thënë se ndërhyrja e ajrore e NATO-për t’i dhënë fund terrorit të Serbisë mbi Kosovë, më shumë e ka dëmtuar popullin shqiptar sesa vetë serbët, shkruan KultPlus.
Shkrimtari Apolloni ka thënë se ndërhyrja ajrore e NATO-s më 24 mars vetëm sa e kishte tensionuar konfliktin, përderisa ndërhyrja tokësore NATO-s së12 qershorit ishte një bekim për popullin shqiptar, e cila sipas tij e dëboi palën serbe me bisht ndër shalë.
Më poshtë gjendet shkrimi i plotë:
Në mars 1998, forcat serbe bënë masakrat mbi shqiptarët në Likoshan, Qirez e Prekaz. Muajt e tjerë pasuan me masakra të tjera. Pas një viti plot ankth, pas debatesh të shumta pro et contra në Evropë e SHBA, më në fund, më 24 mars 1999, NATO intervenoi nga qielli, me qëllimin për ta ndëshkuar Serbinë. Kjo vetëm sa i egërsoi serbët në Kosovë, të cilët një ditë pas intervenimit të NATO-s, kryen masakrën më të madhe deri atëherë (Masakrën në Krushë të Madhe dhe në Krushë të Vogël, ku humbën jetën 105 civilë shqiptarë), ndërsa në muajin pasues realizuan Masakrën e Mejës, ku u masakruan rreth 400 shqiptarë. Rreth 20 masakra masive kanë ndodhur vetëm pas intervenimit të NATO-s, ndonjëra (aksidentalisht) edhe nga vetë NATO-ja.
E mbaj mend që atëherë, si 16-vjeçar, qeshë gëzuar shumë nga intervenimi i NATO-s, sepse, si të gjithë shqiptarët, mendoja që tashmë pushtuesi serb do ta thyente qafën. Në fakt, ky ishte vetëm një iluzion. Helikopterët e NATO-s bënin spektakle në qiell (shpesh rrëzoheshin si të ishin prej letre), kurse ne masakroheshim këtu poshtë. Kështu, intervenimi ajror i NATO-s më shumë i ka dëmtuar shqiptarët sesa serbët. U desh të presim (duke na prerë) deri më 12 qershor që trupat tokësore të NATO-s të hynin në Kosovë dhe t’i jepnin fund luftës. Sa për intervenimin ajror, sot asnjë shqiptar s’do të ishte në Kosovë.
Disa thonë se 24 marsi ishte fillimi i fundit të agresionit serb, por, në fakt, ajo ditë shënoi hyrjen në një ankth mbi dymujor të paparë në Kosovë. NATO e 24 marsit vetëm e tensionoi konfliktin, kurse NATO e 12 qershorit ishte një bekim për ne dhe një poshtërim për palën agresore që iku me bisht ndër shalë./KultPlus.com
Dje (s’e kuptoj pse jo sot) u ndanë çmimet vjetore për letërsi nga Ministria e Kulturës, çmime që jepen me rastin e Pavarësisë. Përderisa çmimet e kategorive të tjera mund t’i jepen disa herë një personi, çmimi për vepër jetësore jepet vetëm një herë, prandaj edhe kërkohet kujdes më i madh në përzgjedhjen e garuesve dhe, një kujdes maksimal në përzgjedhjen e fituesit. Por kujdesi i tillë do të duhej të fillonte nga ministri. Në mënyrë që fituesi të ndihet i nderuar, juria duhet të jetë gjithashtu e dëshmuar në fushë të letërsisë. Ku po jeton ti?, do të më thoshte ministri. Në Kosovë nuk funksionon ashtu.
Këtë vit bëra propozimin që çmimi për vepër jetësore t’i jepet shkrimtarit Rexhep Qosja. Ky propozim, mendoj, do të duhej të bëhej nga dekanja e Fakultetit të Filologjisë, por ajo lëre që nuk e shkroi, por as që e nënshkroi propozimin. Megjithatë, propozimin e nënshkroi shefi i departamentit të letërsisë shqipe. Për shkak të disa vonesave dhe pengesave që bëheshin, shtëpia botuese Bard Books ka dërguar gjithashtu propozimin për të njëjtin shkrimtar, që, nëse nuk arrinte njëri propozim (sepse për të shkuar nga fakulteti deri te ministria, duhen nja pesë minuta ecje në këmbë), të ishte tjetri si rezervë.
E vërteta është se para se ta bëja propozimin, i tregova profesor Qosjes. Ai më falënderoi për nderimin dhe më tha se s’do ta pranonte mirënjohjen (ndoshta për këtë, ministër, duhet ta shihni Rregulloren e parë dhe atë të vitit 2015). Megjithatë, përderisa nderimi është personal, ndërsa mirënjohja institucionale, e bëra propozimin dhe e dërgova. Jo pse Rexhep Qosja kishte nevojë për atë çmim, por sepse çmimi kishte nevojë për emrin e Rexhep Qosjes. Këtë provova t’ia them ministrit dhe jurisë që do të formohej (s’e dija që juria do të riciklohej) nëpërmjet atij propozimi, po kujt t’ia thuash?
Pse e propozova Rexhep Qosjen?
Vetë dhënia e përgjigjes (ashtu si edhe dhënia e arsyetimit gjatë propozimit) më duket e tepërt. Robert Elsie e ka konsideruar Rexhep Qosjen si njërin ndër kritikët më të mëdhenj të Ballkanit; Ismail Kadare (në parathënien e botimit frengjisht të romanit “Vdekja më vjen prej syve të tillë”) shkruan: “Rexhep Qosja është shkrimtari më i madh ndër shqiptarët që jetojnë jashtë kufijve të vendit, të cilët përbëjnë më shumë se gjysmën e kombit shqiptar”, ndërsa romanin e tij e quan kafkian, profetizues dhe një nga veprat më të mëdha të letërsisë shqiptare; Ibrahim Rugova thoshte se Rexhep Qosja “shpesh ka zgjidhur probleme vitale për letërsinë”, ndërsa Sabri Hamiti thotë se Rexhep Qosja e ka përmbysur realizmin socialist. Kritika franceze herë e ka quajtur Volter, herë Kafkë të Ballkanit.
Për kontributin e tij si prozator, dramaturg dhe studiues, janë thënë fjalët më të mira nga njohës të fushës. Por, ndoshta juria injoruesue ishte injorante. E shikova me vëmendje përbërjen e jurisë: dy ishin anëtarë të ricikluar nga viti i kaluar, një anëtare e përhershme e këshillit të librit, një mik i ministrit dhe një autore e një libri me vjersha. Pra, asnjë romancier i njohur, asnjë dramaturg dhe studiues letrar (i njohur, apo i panjohur), për ta vlerësuar romancierin, dramaturgun dhe studiuesin më të njohur të Kosovës. Ku i ke sytë, o ministër?
Në rregullore thuhet: “për vlerësimin dhe ndarjen e çmimeve ministri çdo vit formon jurinë profesionale prej pesë anëtarëve”. Ju keni bërë shkelje të rregullores, e cila ju obligon që çdo vit të formoni juri të re. Po si mund të ketë juri të re me anëtarë të vjetër (Bardhi dhe Azemi kanë qenë edhe vitin e kaluar). Gjithashtu, Bardhi është edhe kryetar i Këshillit të Bibliotekës Kombëtare, i emëruar nga ju, o ministër. Pra, do të jetë kryetar Këshilli sa t’jeni ju dhe anëtar bordi derisa të largoheni ju. Kjo nuk është mirë për shëndetin e demokracisë, plus që ai ka punë të tjera si profesor në UP, akademik në ASHAK, drejtor Seminari etj., dhe s’do të duhej ta mbingarkonit me punë.
Meqenëse prof. Qosja nuk është nderuar as nga ASHAK (Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës), as nga UP (Universiteti i Prishtinës), mendova se ju dhe juria dinjitoze (që mund të formohej), do të ishit të kënaqur me një kandidat si ai. Po ku? Në Kosovë?
Në vend se të kishim kryetar Akademie kolosin Rexhep Qosja, kemi klounin Mehmet Kraja. Në vend se të nderonim me Doctor Honoris Causa Rexhep Qosjen, kemi nderuar Recep Tayyip Erdogan-in. Gjithashtu, si profesori më i njohur i Fakultetit të Filologjisë, Qosja kurrë nuk është propozuar, as nderuar, me titullin Profesor Emeritus, as me titullin Anëtar Nderi i UP-së, as me Medalje Presidenciale. E, Rexhep Qosja në qershor i bën 88 vjet. Pra, nuk mund të themi se ende është i ri për nderime të tilla.
Rexhep Qosja ka dhënë shumë për Kosovën, por si ia ka kthyer Kosova? Duke mos e nderuar me çmime, tituj, e ndere, që janë krijuar për personalitete të tilla; duke shpifur kundër tij me dekada, duke ia thyer zyrën, duke ia hedhur librat në qese plehrash, duke e sharë, kërcënuar dhe sulmuar (në disa nga këto raste kam qenë dëshmitar okular), dhe, në fund, duke mos e konsideruar të denjë as për një çmim modest për vepër jetësore.
E di që Rexhep Qosja nuk bie aq poshtë sa për t’u marrë me jurinë. Siç ju thashë në fillim, ai sigurisht s’do ta pranonte atë çmim, por është puna juaj ta nderoni punën e tij. Unë vetëm desha që t’i japim fund mosmirënjohjes sonë institucionale karshi kësaj figure të madhe nacionale.
Nëpërmjet këtij mosvlerësimi ndaj veprës së Qosjes, ju, ministër, keni bërë dy gabime: 1. keni treguar se ata që punojnë shumë për letërsinë, kulturën dhe kombin, do të shpërblehen me mosmirënjohje; 2. keni rënë në kurthin e jurisë që ka dashur t’ju armiqësojë me Rexhep Qosjen, vepra e të cilit ka qenë model për shefin tuaj dhe për shumë intelektualë të brezave të ndryshëm, në Kosovë, Shqipëri e kudo ku ka shqiptarë.
Pra, ministër, vërtet ju kanë mashtruar keq, dhe nuk jam i sigurt nëse ndonjëherë do të mund të rehabilitoheni nga pasojat e këtij kurthi. Janë pasoja etike dhe politike, që mund t’ju reflektohen edhe në zgjedhje, sepse ky çmim, ndonëse nuk ndikon te lexuesit e Rexhep Qosjes, mund të ndikojë te votuesit tuaj.
Ju do të thoni: nuk i ndava unë çmimet, por juria. Pikërisht këtu qëndron problemi, ministër. Në kundërshtim me rregulloren, ju e ricikluat jurinë.
Mos harroni: Rexhep Qosja është shkrimtar i madh, intelektual i njohur dhe strateg i Bashkimit Kombëtar, një ide me të cilën ju keni ardhur në pushtet, dhe një profesor që ka frymëzuar shumë intelektualë dhe politikanë, përfshirë edhe disa të partisë suaj.
Rexhep Qosja në Shqipëri është nderuar me titullin Nderi i Kombit, në Kosovë as një çmim vjetor s’ia dhatë. E, nuk njoh njeri të kulturës që ka rrezikuar më shumë se ai në mbrojtje të kulturës dhe kombit në këtë shtet.
Ti, ministër, mund ta kapësh mistrinë e t’i meremetosh të gjitha shtëpitë dhe plemet; mund të bëhesh gardian i trashëgimisë materiale, por nganjëherë duhet të mendosh edhe për trashëgiminë shpirtërore dhe intelektuale.
Këshillë: Ktheju themelimit të çmimit kombëtar dhe çmimeve vjetore! Shikoje Rregulloren e parë dhe Rregulloren e vitit 2015 (qysh janë ndryshuar gjërat arbitrarisht)! Dhe, mbi të gjitha, formoni juri profesionale, se na plasët! Çfarë nderi është të të nderojë një juri e tillë?
Po e mbyll me një anekdotë: Paganini, violinisti virtuoz, u gjend në mes të xhunglës vetëm me violinën e tij. Kafshët e egra i turreshin, por ai i zbuste me tingujt e violinës. Dy majmunë në degë shikonin këtë mrekulli, derisa njëri vuri bast që luani, që po vinte me turr, do ta hante mjeshtrin. Paganini e pa luanin, dha më të mirën që mundi në violinë, por kot: luani iu hodh sipër dhe e hëngri. Majmuni që kishte vënë bast, i tha shokut: a të thashë që ky shurdhi ka me e hangër!
Të martën mbrëma, në ambientet e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, u mbajt një takim letrar për librin “Kësulëkuqja – përrallë për të rritur” të autorit Ag Apolloni, nën patronatin Çmimi i Bashkimit Evropian për Letërsinë (EUPL), i cili këtë vit nderoi autorin me çmimin “Special Mention”, shkruan KultPlus.
“Kësulëkuqja – përrallë për të rritur”, është një roman i cili e dërgon lexuesin te origjina e historisë së përrallës së Kësulëkuqes, e cila në fakt nuk është një përrallë argëtuese, siç rëndom është paraqitur, por se kuptimi i vërtetë bazohet në një ngjarje përdhunimi, e që këtë herë mjeshtërisht autori Ag Apolloni e solli në versionin e një romani dashurie, i cili në vete ngërthen edhe përdhunimin që vjen si kontrast me njëri-tjetrin.
Pikërisht kjo specifikë, kjo lojë me mendimet dhe ndjenjat e lexuesit herë nga ngjarje të bukura dashurie, e herë nga akte të rënda siç është përdhunimi, qojnë në një ‘Skizofreni leximi’, që duket sikur po ngacmon mendjen jo vetëm të lexuesit shqiptar por edhe atij të huaj, duke e bërë librin të ketë interesimin më të madh të publikut ndaj librave të autorit Apolloni, deri më tani.
Në hollin e Bibliotekës Kombëtare nën tingujt e pianos, në mesin e shumë të ftuarve, mbrëmja letrare filloi me energji pozitive të emetuar nga prezantuesja Vlora Merovci, me një fjalim mirënjohës për prezencën e të pranishmëve, e cila më vonë lexoi edhe biografinë e autorit si dhe prezantoi të gjithë krijimtarinë e tij letrare.
“Krijimtaria e tij e larmishme tashmë ka zgjuar interesim ndërkombëtar dhe ky event i mbështetur nga Bashkimi Evropian është një nga treguesit më të mirë të këtij interesimi. Duke qenë se Biblioteka e Kosovës ishte nominuese e Ag Apollonit për çmimin Evropian, andaj edhe është caktuar nga Bashkimi Evropian për ta organizuar këtë event”, ka thënë Merovci duke shtuar se librat e Apollonit tashmë janë përkthyer në gjuhë të ndryshme duke e vendosur në mesin e autorëve më të shquar bashkëkohorë.
Më vonë fjalën e mori drejtori i Bibliotekës Kombëtare, Fazli Gajraku i cili tregoi se si kishte ardhur deri te nominimi i librit të Apollonit për Çmimin Evropian për Letërsi në edicionin e vitit të kaluar, që ishte edicioni i 5-të në traditën e këtij institucioni evropian për çmimet letrare.
“Kur rrjeti i përkthimit të Radukut që vepron prej 15 vitesh në Ballkan iu patën drejtuar Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, duke i kërkuar të nominohet një vepër letrare në prozë e botuar së fundmi i një prej autorëve në rritje nga Kosova në një konkurrencë të letërsive përkatësisht letrat e autorëve të 13 shteteve evropiane, ndër titujt që u sollën në vëmendje si vepra të përkthyera në gjuhë të huaj ishte edhe vepra “Kësulëkuqja-Përrallë për të rritur” libër ky që para kësaj jurie fitoi edhe çmimin që e cekëm më lartë”, tha ai.
Drejtori më tutje shtoi se romani “Kësulëkuqja-Përrallë për të rritur” është një roman që flet për dashurinë dhe jetën e abuzimin përmes një filozofie të thellë.
“Nëpërmjet një poetike me shumë elemente lirike, dramatike, muzikore, filozofike. Ag Apolloni na sjell një version të ri të njërës prej përrallave më të njohura në botë. Ai jo vetëm që e hulumton origjinën e përrallës, e ri-simantizon, e ri-kontekstualizon, për të krijuar paralele, paradokse dhe përplasje. Tema e dashurisë gërshetohet me temat e tjera që imponohen nga konteksti ku vendosen ngjarjet, temat e tjera janë përdhunimi, lufta, fqinjësia, vdekja, religjioni etj”, tha drejtori Gajraku më tutje.
Më pas, me kumtesën e saj u prezantua edhe drejtoresha e mediumit KultPlus, Ardianë Pajaziti e cila tregoi që me shumë ëndje e kishte lexuar veprën dhe se ishte përfshirë komplet në ngjarjet tejet interesante, herë të bukura, e herë të dhimbshme që trajton libri.
“Kur e mora ftesën për të qenë paneliste në këtë takim letrar, e pata një ndjenjë shumë të mirë, sepse vërtetë është një ndjesi shumë e keqe kur të thërret dikush të flasësh për një roman dhe nuk e ndien brenda. Unë jam shumë me fat që e kam marr këtë ftesë dhe tërë ndjesinë e brendshme po mundem me shfaq me komplet kompetencën time pa lajka, sepse është një prej romaneve që të sjell një ndjesi me copëza të bukura që të përcjell deri në fund. Kur e kam lexuar Kësulëkuqen ka momente që më ka pëlqyer jashtëzakonisht, por ka momente që ja kam marr edhe shumë inati shkrimtarit, sepse është ajo ndjesia që na ka risjellë aq afër dhimbjen që e kemi përjetuar me luftën dhe do të thotë, është ende e gjallë e shtresuar në ndjenjat tona dhe del në pah ajo çka kemi përjetuar”, ka thënë Pajaziti.
Drejtoresha Pajaziti më tej tha se ndihej me fat që jeton në një kohë të letërsisë së Ag Apollonit, duke vënë theksin në faktin se ata që kanë përjetuar luftën, dhe që kanë fatin të ndërlidhin letërsinë e sjell nga Apolloni, është ndërlidhja më reale që mund ta ketë një lexues “.
“Një roman i fshehur pas një përralle, por që në esence bart një dhimbje të madhe, dhimbje që përcjell më shumë se një gjeneratë dhe se kjo përrallë sa shkon e rëndohet. Kësulëkuqja na përkujton edhe rritën tonë, me një përrallë që në fakt qysh në fillim ka qenë një përrallë për të rritur dhe që gjenerata e gjenerata e kanë marrë një përrallë për të vegjël, e që me aq lehtësi është prezantuar para të vegjëlve”, ka thënë më pas Pajaziti, duke vlerësuar edhe këtë pjesë të rishfaqjes së Kësulëkuqes, por fiks në dimensionin që kjo përrallë ka për gjenezë.
Më pas, drejtoresha e KultPlus, Ardianë Pajaziti ka thënë se e bukura e librit është se ka një shtrirje në disa dimensione dhe dalëngadalë këto dimensione i përshtatë ndaj njëra-tjetrës, duke e sjell këtë përrallë që është vendosur prej gjenezës së përrallës së Kësulëkuqes e deri te lufta e fundit e Kosovës, sikurse dhe pasojat e saj në ditët e sotme.
“Pastaj letërsia fiktive me ngjarjen reale është ndërlidhja më e bukur që është bërë në këtë roman, ku dhimbja e tri grave të dhunuara nga forcat serbe janë përfshirë në këtë roman, për të argumentuar që ky roman ka një bazë, qëndrueshmëri përpos të bukurës letrare. Një kësulëkuqe, një ujk, një dramaturg dhe një aktore është pastaj kapërcimi i mjeshtërisë së Ag Apollonit duke tërhequr kështu edhe një paralele mu sikurse në jetën reale të popullit shqiptar. Se ne me të vërtetë kishim vuajtje, kishim dhimbje por është edhe fakti tjetër, se është edhe e bukura, është edhe arti, edhe poezia edhe teatri, rezidenca letrare e deri te dehjet”, ka thënë Pajaziti.
Ajo në fund ka rekomanduar se një libër i tillë si “Kësulkuqja një përrallë për të rritur do të duhej që nga institucionet e Kosovës të jetë pjesë e shkëmbimit të dhuratave në takimet e larta shtetërorë, sikurse do të duhej të jetë pjesë e tryezave ku diskutohet për dhunimet e grave në luftërat e ndryshme, në çdo shkollë dhe çdo pore të jetës.
“Pavarësisht kësaj, shkrimtari ka vendosur të shënoj këtë krijimtari me një tjetër vulë, shndërrimin e këtij romani edhe në film, që prej tashti jam shumë kurioze, që të di se kush do të jetë kësulëkuqja e kush ujku”, ka thënë për fund Pajaziti.
Më pas prezantuesja Vlora Merovci për të pranishmit lexoi një fragment të romanit, i cili u përcoll me shumë vëmendje, për t’i lënë radhën më pastaj autorit Ag Apolloni, i cili falënderoi drejtorin Fazli Gajraku për nominimin dhe drejtoreshën e KultPlusit, Ardianë Pajaziti për promovimin e vazhdueshëm të veprës së tij dhe të kulturës në përgjithësi.
Apolloni është shprehur se përkundër faktit se ky çmim ndahet prej vitit 2009, ai konsideron se ky cmim realisht ka filluar sivjet.
“Unë besoj se edhe ata e kanë parë se mënyra se si jepej në vitet paraprake ky cmim ishte gabim, do të thotë çdo kush që konkurronte ishte edhe fitues. Mendoj që tash këta po kërkojnë identitetin e vet, si çmim sigurisht që nuk e ka peshën e një çmimi Nobel apo Man Booker, por prej sivjet janë në kërkim të identitetit të formimit si çmim dhe mendoj, se edhe më kanë nderuar edhe i kam nderuar”, tha Apolloni.
Ai më tutje tregoi se një libër i Maria Tatas, studiuese e folklorit në Harvard, ishte bërë shkas i shkrimit të këtij libri, duke i rikujtuar historinë dhe origjinën e vërtetë të përrallës që në të gjithë botën ritregohej si argëtuese.
“Më ngacmoi ajo histori sepse nuk e kisha menduar më parë, ku më pas e lidha me histori dashurie. Është edhe histori dashurie edhe histori përdhunimi që duket sikur diçka që e përjashtojnë njëra-tjetrën u përpoqa që t’i bëj bashkë në mënyrë që të dominojë historia e dashurisë, por njëkohësisht here pas here të shfaqen edhe ato histori të tmerrshme të përdhunimit. Dhe lexuesi herë ndihet mirë e herë keq, dhe është pak problem a ta quajmë roman të gëzueshëm, të pikëllueshëm apo trishtueshëm. Sa fillon të ndihesh mirë, ndihesh keq me historitë që i lexon që shfaqen qoftë në formë dramatike apo klasike sepse kam zgjedhur t’i tregoj në atë mënyrë që të duken pak më të buta”, tha më tutje autori.
Apolloni po ashtu e potencoi punën sfiduese në shkrimin e këtij romani, i cili sipas tij shkakton një lloj “skizofrenie të leximit” që provokon lexuesin se sa mund të përballoj këtë binaritet emocional.
“Sado që i bashkon akti, i ndan qasja, në njërën anë është kur personi vlerësohet e prandaj lidhet me tjetrin dhe është pjesa tjetër e përdhunimit kur dëshiron të bëj të njëjtin akt, por në formë abuzimi, në formë nënçmimi. Duken të ndryshme si dita me natën, por kur vijnë pranë-pranë shohin se sa e tmerrshme është kjo pjesa e përdhunimit. Mendoj që po të ishte një roman për përdhunimin nuk do të dukej kaq prekës dhe kaq emocional, por kur ka në njërën anë dashurinë që e merr me relax dhe në anën tjetër e ke përdhunimin, atëherë emocinalisht reagon shumë më ndryshe”.
Më pastaj autori Apolloni, si mesazh për autorët e rinjë, tha që secili duhet të dëgjoj shpirtin e tij dhe të brendshmen në raport me rrethanat e veçanta të gjithsecilit, përderisa bëri të ditur se për vitin 2024 do të botoj një libër i cili flet për qytetin e Vjenës.
Krejt në fund, pjesëmarrësit patën mundësi që të bashkëbisedonin me njëri-tjetrin për librin në fjalë si dhe të merrnin autografe nga autori Ag Apolloni. / KultPlus.com
Sot është 1 dhjetor, por, për shkak të të shumëpriturit liberalizim vizash, sot ka filluar numërimi mbrapsht: 31, 30, 29, 28, 27,..1. Boom!
Shteti që s’po kthehet mbarë, do ta kuptojë që këto fishekzjarre nuk janë për Vitin e Ri, por për liberalizim vizash. Një kaçik në gojë nga darka e fundit, një kofer në dorë dhe… Evropë, pritmë se erdha! Do të nisemi me vargun e Fishtës në mend: Ah, Evropë, ti kurva e motit! Dhe kështu të frustruar e të eksituar do t’ia mësyjmë asaj. Nëse ajo nuk na jep çfarë kërkojmë, do t’ia marrim me zor. Do të punojmë dhe do t’ia punojmë.
Nga frika e të frustruarve, Evropa, po të kishte këmbë, para një janarit do të ikte të fshihej dikund mbrapa Azisë, apo mbrapa diellit. Por, s’ka këmbë. Italia duket si njëfarë këmbe, po s’mund t’i ikësh me një këmbë, atij që ta ka mësyrë me dy këmbë dhe me urrejtje ndër dhëmbë. Do ta zëmë Evropën dhe do t’ia bëjmë atë që ia bëri Zeusi Evropës. Na erdhi dita.
Sigurisht që e dramatizova pak, se pritja e gjatë dhe ardhja e ditës, më në fund, meritojnë pak dramë.
Tingëllon pak e çuditshme, por, për shumicën kosovare, vetëm një çerek shekulli pas çlirimit, vjen liria, ajo e madhja, liria e lëvizjes nëpër Evropë. Pra, ka një vijë suksesi: çlirimi (1999), pavarësia (2008) dhe liria (2024). Kjo e fundit është një sukses i shtetit, një sukses që do t’i nxjerrë në shesh dështimet e shtetit. S’ka punë këtu, shkon atje! S’ka shkollë këtu, shkon atje! S’ka pare këtu, shkon atje! S’të vlerësojnë këtu, shkon atje!
Kjo liri, më shumë se Evropën, duhet ta trembë Kosovën. Faktet thonë që Kosova është vendi më i vogël, më i varfër dhe më i shëmtuar në Ballkan. Patriotizmi thotë: sidoqoftë, është e jona. Pra, mendja e di, por zemra s’e pranon.
Megjithatë, gjatë 25 vjetëve (saktësisht: 24 e gjysmë), përveç atyre që edhe pse kanë marrë frymë në Kosovë, kanë pasur luksin të jetojnë jashtë realitetit kosovar, të gjithë të tjerëve në vazhdimësi u ka plasë zemra. Janë miliona arsye pse sot janë zemërplasur dhe me ditë të numëruara (duke pritur 1 janarin). Fajtorë për këtë janë të gjitha partitë politike, të gjitha qeveritë tona, të gjithë ATA dhe të gjithë NE.
Edhe pse nuk besoj që më 1 janar do të ndodhë mrekullia përrallore, që do të ikim dhe do të jetojmë të lumtur, prapëseprapë mendoj se një mrekulli e vogël do të ndodhë: mrekullia e të pasurit alternativë. S’të rrihet këtu, shko ku të duash! Deri tash, t’u nejtë, a s’t’u nejtë, është dashtë me trusë qaty, se s’ke mujtë me ikë.
Tash që po vjen liria e lëvizjes, secili mund t’i thotë vetes dhe tjetrit: lëviz, se nuk je lis!
Prandaj, 1 janari është njëfarë mrekullie.
Kulmi i patriotizmit ka qenë lufta. E mira e patriotizmit: çlirimi. Nga 1999 e këndej, patriotizmit veç sherrin ia kemi pa. Fëmijët e vitit 1999 (dhe ata të lindurit pak para luftës, ose kurdo pas luftës), nuk kanë pse të jenë viktima të nacionalizmit, as të patriotizmit; ata do të shohin se ku mund të jetojnë më mirë, dhe aty do të ndalen, do të shkollohen ku të duan, do të dashurohen e, po deshën, edhe mund të martohen, me kë të duan. Këta që shkojnë atje nuk janë si ata që vijnë këtu. Ata, fëmijët e diasporës sonë, janë viktima të nacionalizmit të prindërve të tyre. Ata jetojnë atje, por detyrohen ta gjejnë fatin (a taksiratin) këtu, punojnë atje, por duhet të investojnë këtu. Prandaj vetëm këta që kanë jetuar këtu pas lufte, e dinë (ose e marrin me mend, dhe shpejt do ta shohin me sy) se kudo tjetër është më mirë se këtu. Këtë e dinë edhe patriotët zemërplasur, e di çdo qytetar, i varfër e i pasur.
Unë edhe pse s’do ta shijoj epokën Post-2023 si shumë kosovarë (për shkak të shtetësisë shqiptare që kam, kjo epokë tek unë ka ardhë më parë), vazhdoj prej vitesh t’ia bëj vetes pyetjen, të cilën nga viti tjetër do ta bëjnë të gjithë kosovarët, nëse do të vazhdojnë të jetojnë në Kosovë: pse rri këtu, kur mund të shkoj kudo tjetër?
Janë dy arsye potenciale: patriotizmi dhe shprehia.
Por unë s’jam ndonjëfarë patrioti. Kam lidhje emocionale me vendlindjen, me njerëzit, sigurisht. Kam kujtime, por edhe ëndrra. Ëndrrat nuk i vras për kujtimet.
Duke lexuar dhe shetitur, e kam vrarë nacionalizmin dhe patriotizmin. Pra, për mua patriotizmi s’është arsye. E, megjithatë kam qëndruar (qëndruar, sepse të jetosh këtu, domethënë të qëndrosh, të rezistosh, t’i kesh zemrën dhe nervat e forta).
Atëherë, arsye mbetet shprehia.
Meqenëse shprehia në vetvete nuk është arsye, nuk lidhet me arsyen, s’kam përgjigje pse kam qëndruar këtu. Pra, kam qëndruar për shprehi, domethënë, pa arsye, ashtu kot. E, duke qenë se viteve të fundit më është bërë shprehi të udhëtoj, qysh po shkojnë punët këtu, nëse shteti nuk kthehet kah e mbara (domethënë, nëse nuk instalohet një meritokraci), një ditë, krejt papritur, mund të më bëhet shprehi të mos kthehem, ashtu siç mund të ndodhë nesër me të gjithë ata që do të dalin jashtë kësaj republike kaotike.
Shkrimtari im i dashur, Nikos Kazanxakis, që përveç shkrimtar, ishte edhe udhëtar i madh, thotë: “Zoti edhe duron, ç’i kushton koha atij? Është i pavdekshëm. Po njeriu?”
Ne, kosovarët, nuk jemi zota. Jemi njerëz. Durimi merr fund, sepse koha jonë është e kufizuar. 25 vjet shpresë kolektive. Edhe sa duhet të presim? Ne jemi një popull i burgosur, që na lirojnë më 1 janar 2024. Askush s’ka pse i duron rrahagjokset e politikanëve për trimëri e drejtësi, nëse ato s’i sjellin mirëqenie në shtëpi. Politikanët e tillë i lëmë në shekullin 19, kurse ne shkojmë atje ku jetohet shekulli 21.
Po ta kërcënoja unë shtetin, do të ishte qesharake, por kur realiteti e kërcënon, pushtetarët duhet t’i hapin sytë dhe veshët: nga 1 janari, nëse këtu vazhdojnë të mungojnë ofertat, qytetarët do t’i kenë alternativat, sepse atdheu dhe kombi janë përkatësi aksidentale, kurse shteti ku vendosim të jetojmë duhet të jetë zgjedhje racionale.
Prandaj, gjatë dhjetorit them ta shohim filmin e animuar “Lambert, The Sheepish Lion”, dhe të mendojmë se ndoshta nuk jemi dele, dhe ndoshta lejleku ishte i dehur kur na lëshoi në Kosovë./KultPlus.com
Ishte koha kur Shtëpia e Bardhë qortohej nga intelektualët publikë dhe nga populli amerikan për ndërhyrje në punët e shteteve të tjera. Presidenti Klinton kishte disponimin e mirë për të na ndihmuar, prandaj kishte vendosur të intervenonte ushtarakisht. Por befas u ndodh mes një sulmi të brendshëm. Për shkak të këtij intervenimi, ai kritikohej ashpër dhe, kështu, e kuptoi se po e humbte besimin te qytetarët e tij. Pra, atij i duhej një figurë e madhe morale për ta justifikuar veprimin e tij, një figurë kundër së cilës nuk mund të dilnin intelektualët dhe populli amerikan. Kjo figurë morale ishte Eli Vizel (Elie Wiesel), i mbijetuar i Holokaustit dhe fitues i çmimit Nobel për paqe. Vetë Bill Klinton, vite më vonë, ka thënë: “Ka qenë një forcë e vetme që e ka ndryshuar rrjedhën e politikës amerikane. Ajo forcë quhet Eli Vizel”.
Eli Vizel, një engjëll amerikan për Kosovën, kur Amerika ende dyshonte në ‘intervenimin humanitar’ të NATOS-së, shkoi në Shtëpinë e Bardhë dhe mbajti një fjalim për domosdoshmërinë e atij intervenimi për ta shpëtuar Kosovën nga spastrimi dhe gjenocidi. Pastaj, me kërkesë të presidentit amerikan, ai erdhi në kampet e shpërnguljes në Maqedoni dhe Shqipëri, për t’i vizituar kosovarët, dhe përgatiti një raport mbi vuajtjet tona. Këtë raport ia dërgoi Shtëpisë së Bardhë. Pak ditë më pas, ndodhi çlirimi i Kosovës.
Më poshtë keni një fragment nga romani dokumentar “Një fije shprese, një fije shkrepëse”, ku, në bazë të dokumenteve të shumta nga arkiva të ndryshme, përfshirë edhe “arkivin e ngrirë të Shtëpisë së Bardhë”, Ag Apolloni ka ndërtuar figurën e shkrimtarit dhe humanistit Eli Vizel në raport me Kosovën. Ky fragment publikohet me rastin e 7-vjetorit të vdekjes së Eli Vizelit, i cili vdiq më 2 korrik 2016. Romani tashmë gjendet edhe në gjuhën angleze.
“Një fije shprese, një fije shkrepëse”
Në anën tjetër të Atlantikut, Eli Vizel shikon TV dhe mendon. Kishte disa ditë që e shmangte darkën. Nuk shkojnë bashkë darka dhe lajmet, thoshte. Si mund të hash rehat duke shikuar në televizor kolona njerëzish të uritur të dëbuar nga shtëpitë e tyre? I kujtohet koha kur bota nuk bëri zë. “Babës tim i shkonin lotët çurg. Ishte hera e parë që e shihja të qante. Kurrë s’e kisha menduar se do të vinte ajo ditë, ndërsa nëna ime ecte pa thënë as edhe një fjalë të vetme, e zhytur thellë në mendime, me fytyrën e ngrirë si një maskë. I hodha një shikim motrës sime, të voglës Cipora, me ato flokët e verdha të krehura me kujdes dhe me atë pallton e saj të kuqe të hedhur krahëve: një vogëlushe shtatëvjeçare. Në shpinë mbante një çantë tepër të rëndë për të. Nofullat i shtrëngonte fort: e dinte shumë mirë që s’ia vlente të ankohej. Aty-këtu policët ishin lëshuar me shkopinjtë e tyre duke goditur majtas e djathtas dhe duke na shtyrë: Nxitoni! Luani këmbët!”
Njëra duhej shmangur: o darka, o lajmet. Mund t’i shmangte lajmet dhe të hante darkë i qetë, por çfarë do t’i thoshte babës së ndjerë kur të takoheshin një ditë? Që kishte mbyllur sytë dhe veshët dhe s’kishte hapur gojën, si atëherë kur baba në agoni e thërriste emrin e tij?
Në televizor sheh një luginë plot me njerëz dhe një fëmijë që mban lart një karton me fjalën Help, pastaj dhjetëra duar të ngritura në pritje të një buke, të cilën nuk shihej kush po e mbante matanë telave. Bie në kujtime: “në vagonin ku kishte rënë copa e bukës, nisi një përleshje. Burrat po grindeshin duke shtyrë, kacafytur, gërvishtur dhe sakatuar njëri-tjetrin. Bisha grabitqare që kacafyteshin dhe sytë u xixëllonin nga urrejtja kafshërore. Ata sikur u pushtuan papritur e pa kujtuar nga një gjallëri e jashtëzakonshme, e cila ua mprehu sakaq thonjtë dhe dhëmbët”. Pastaj i kujtohet sesi në vagonin ku ndodhej ai, biri e kishte mbytur babën për t’ia marrë bukën. Në ekran duken burra, gra, fëmijë të mbështjellë me batanije. “Mbi batanijet tona po grumbullohej një shtresë e trashë bore. Na dhanë bukë, racionin e zakonshëm. I kollofitëm sa hap e mbyll sytë. Dikujt i shkrepi një ide se si ta shuante etjen, duke ngrënë borë. Shumë shpejt të gjithë filluan ta imitonin. Meqë nuk na lejohej të përkuleshim, nxorëm lugët tona dhe hëngrëm borën, që kish rënë mbi supet e fqinjëve. Një copë buke e shoqëruar me një lugë bore. Ushtarëve SS, që s’na i ndanin sytë, u pëlqeu shfaqja që po jepnim”.
Mbaron darka, e cila për të kishte mbaruar sapo kishin filluar lajmet. Mbarojnë lajmet, por ai e di se tragjedia zgjat më shumë se edicioni i lajmeve, më shumë se një rrotullim i diellit. Gruaja dhe djali janë të merakosur teksa e shohin ashtu, se e dinë ç’kujtime i ngjallin ato pamje.
Kështu, ai përditë i sheh lajmet me shqetësim dhe gëzohet kur kupton që NATO, më në fund, intervenon. Ka reagime nga qytetarët dhe nga disa intelektualë, se Amerika s’duhet të përzihet në punët e të tjerëve, mjafton t’i rregullojë të vetat që i ka lëmsh. I sheh i mbijetuari i Holokaustit këta intelektualë dhe qytetarë, dhe s’mund t’u besojë syve, as veshëve. I kujtohet Ruzvelti kur, për të mos u përzier në punë të huaja, e ktheu mbrapsht anijen me një mijë hebrenj, të cilët mezi kishin arritur pranë bregut të atij që e konsideronin shpëtimtar, i cili në moment të fundit ua ktheu shpinën. “Nuk e kuptoj. Ruzvelti ishte njeri i mirë, njeri me zemër. Ai i kuptonte ata që kishin nevojë. Pse nuk i la këta refugjatë të zbarkonin? Një mijë njerëz – në Amerikë, në këtë vend të madh, me demokracinë më të madhe, më bujare nga të gjitha kombet në historinë moderne. Çfarë ndodhi? Nuk e kuptoj. Pse kjo indiferencë, në shkallën më të lartë, ndaj vuajtjes së viktimave?”
Cingërrr!, bën telefoni. E thërret Shtëpia e Bardhë, për ta pyetur nëse mund të shkonte të fliste kundër rreziqeve të indiferencës.
Pas pak, ai e gjen veten në dhomën e punës duke shkruar: “Ç’është indiferenca? Etimologjikisht, kjo fjalë do të thotë ‘no difference’. Një gjendje e çuditshme dhe e panatyrshme që e zhbën kufirin mes dritës dhe errësirës, mes mugëtirës dhe zbardhjes, mes krimit dhe ndëshkimit, mes egërsisë dhe dhembshurisë, mes të mirës dhe të keqes”. E shikon orën, pastaj shkruan, fshin dhe shton: “Por gjatë këtij shekulli kanë ndodhur edhe gjëra të mira, si humbja e nazizmit, rënia e komunizmit, rilindja e Izraelit në tokën stërgjyshore…”
Nëpër mendje i kalojnë: varrosja e orës në kopsht, deportimi me tren, ndarja nga nëna dhe motra, fëmija i varur në litar, i vdekuri i ngrirë pranë violinës, kalimi në Buhenvald, vendosja e numrave, kokat e rruara, vrasja e babës…, mandej fotografitë me rreshtat e njerëzve duke hyrë në dhomat e gazit, oxhaqet e furrave të kampit dhe… ftesa e presidentit Klinton për të mbajtur ligjëratë në Shtëpinë e Bardhë, ku para pak ditësh ishte marrë vendimi për të intervenuar ushtarakisht diku në Ballkan, për ta shpëtuar Kosovën nga spastrimi etnik dhe gjenocidi. Kur ky ishte fëmijë në kampin e përqendrimit në Buhenvald, Kosova ishte pjesë e Shqipërisë dhe kishte strehuar dhe mbrojtur plot familje hebreje. Ato, familjet shqiptare, e kishin thënë fjalën e vet, kur bota heshtte. Ai e dinte këtë, prandaj ndihej i lumtur që presidenti i tanishëm nuk po ua kthente shpinën viktimave.
Dora e tij vazhdon të shkruajë: “…dhe pastaj, natyrisht, vendimi i përbashkët i Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s për të ndërhyrë në Kosovë dhe për t’i shpëtuar ato viktima, ata refugjatë, ata që u rrënuan nga një njeri për të cilin besoj se për shkak të krimeve të tij, duhet të akuzohet për krime kundër njerëzimit. Këtë herë, bota nuk heshti”.
I kujtohen dita e lirisë, valët e jetës, pastaj zgjimi në mesnatë dhe kthimi në vendlindje për ta kërkuar orën e varrosur. Sheh veten duke shkuar në kopsht para mëngjesit dhe duke gërmuar. Ora është aty ku e ka lënë, por në shtëpinë e tij nuk janë më as baba, as nëna, as motra. Ai e rivarros orën, sepse ajo orë e vjetër mat një kohë tjetër.
Ai palos letrën dhe shpalos mendjen: “Ky intervenim a do të thotë që kemi mësuar nga e kaluara? A do të thotë që shoqëria ka ndryshuar? Që njeriu është bërë më pak indiferent dhe më shumë njerëzor? A kemi mësuar vërtet nga përvojat tona? A jemi më pak të pandjeshëm ndaj vuajtjeve të viktimave të spastrimit etnik dhe formave të tjera të padrejtësive në vendet afër dhe larg? A është kjo ndërhyrje e arsyeshme në Kosovë, e udhëhequr nga ju, zoti President, një paralajmërim i qëndrueshëm se kurrë më nuk do të lejohet dëbimi, terrorizimi i fëmijëve dhe prindërve të tyre kudo në botë? A do t’i dekurajojë kjo diktatorët e tjerë në vendet e tjera që bëjnë të njëjtën gjë?”
Në East Room, në Shtëpinë e Bardhë, mes presidentit Klinton dhe Zonjës së Parë, Hillari, para një publiku të zgjedhur, shkrimtari hebre e mbyll fjalimin me fjalët: “Dhe kështu, mendoj edhe një herë për djaloshin hebre nga Malet e Karpateve. Ai e ka shoqëruar plakun, që jam unë, gjatë gjithë këtyre viteve të kërkimit dhe të luftës. Dhe së bashku ne të dy ecim drejt mijëvjeçarit të ri, me frikë të thellë dhe shpresa të jashtëzakonshme”.
Zëri i tij i butë, si i një rabini që lexon Talmudin, ka hyrë nëpër veshë dhe ka depërtuar në zemra.
Heshtje.
Pastaj duartrokitje.
Teksa dalin nga East Room, Presidenti pret që Shkrimtari ta kapë prapë për krahu, si disa vite më parë, kur në një takim, i emocionuar nga ajo që kishte parë në Bosnje, i kishte thënë: Bëj diçka, zoti President!
Tani Presidenti po e shihte të njëjtin njeri që i dridhej zëri duke folur për atë që po ndodhte në Kosovë. Duke e parë se sa shumë i kishte përjetuar lajmet e mbrëmjes, me pamjet përplot masakra e refugjatë shqiptarë, Presidenti i afrohet dhe i thotë me zë të ulët:
– Pse nuk shkon atje?
Shkrimtari ngre kokën, shikon fytyrën e përzemërt të Presidentit dhe e kupton që e ka seriozisht.
– Sikur të mund të bëja diçka, do të shkoja,- ia kthen.
– Sigurisht që mundesh,- i jep zemër Presidenti.
Kur e sheh veten në avion, mbi retë e bardha që i japin ndjesinë e parajsës dhe paqes, laureati i Nobelit për paqe e kupton se nuk po udhëton vetëm nëpër hapësirë, por edhe nëpër kohë. Nuk po udhëton thjesht nga Amerika në Ballkan, por nga Lufta e Dytë Botërore në Luftën e Kosovës.
Kur zbret nga qielli dhe futet mes refugjatëve shqiptarë, e kupton se ky është udhëtimi më i gjatë në jetën e tij, nëpër një rrugë që zgjati pesëdhjetë e katër vjet, nga dita kur doli nga kampi i shfarosjes deri tash kur po shkonte drejt kampeve të shpërnguljes.
Për shkak të ngjashmërisë së persekutimit, Presidenti e kishte angazhuar atë të shkonte në kampet e shqiptarëve, për të bërë një raport në lidhje me gjendjen e refugjatëve. Shkoni, shihni, dëgjoni dhe flisni me ta!, i kujtohen të mbijetuarit të Buhenvaldit fjalët e Presidentit, derisa ecën mes fëmijëve në kampin e Çegranit, në Ditën e Fëmijëve. Ky është një nga kampet më të mëdhenj në Maqedoni, me mbi pesëdhjetë mijë refugjatë, rreth dyzet për qind e të cilëve janë fëmijë.
– Qindra fëmijë morën pjesë në këtë ngjarje të organizuar nga UNICEF-i dhe organizata të tjera në kampin e Çegranit. Ky ishte një rast që fëmijët shqiptarë të argëtoheshin sadopak. Aktivitetet e tyre përfshijnë ngjyrosjen e fytyrës dhe këndimin e këngëve tradicionale shqiptare. Emisari amerikan, i mbijetuar i Holokaustit, thotë se është prekur shumë nga ajo që ka parë në kamp,- raporton gazetarja e Associated Press.
Duket Shkrimtari duke ecur mes fëmijëve, dy prej të cilëve ua ka hedhur duart mbi supe. Ecën dhe flet:
– Jam këtu për t’i parë fëmijët, këta ma copëtojnë zemrën.
Gazetarja e pyet:
– A keni folur me njerëzit derisa jeni endur nëpër kamp?
Ai përgjigjet:
– Ende s’kam folur me të rriturit. Tash për tash po flas me këta fëmijë. I dua fëmijët. Po e shoh pafajësinë e këtyre fëmijëve të sulmuar, të izoluar dhe të keqtrajtuar…
Në kuadrin tjetër duket një fëmijë që këndon Oj Kosovë, o djep lirie… dhe një tjetër që reciton një vjershë për Adem Jasharin, ndërsa Shkrimtari i shikon me dashamirësi dhe mban veshin te përkthyesja.
Në kuadrin e radhës, ai flet për udhëheqësin serb:
– Millosheviqi është një njeri që dëshiron të sundojë, të sundojë patjetër, qoftë edhe mbi një varrezë. Ai është i çmendur.
Dhe kështu ai vazhdon të endet përditë nëpër kampe, në Maqedoni dhe Shqipëri. Njëri nga shoqëruesit, duke i parë fëmijët, i thotë:
– Këta duken mjaft të lumtur, shihi si qeshin! Nuk duket se janë të traumatizuar.
– Fëmijët e jetojnë të tashmen më shumë se ne. Ata qeshin sot, i përshtaten frymës së festës, por nesër do t’u kujtohet çfarë kanë parë, si i kanë dëbuar dhe kjo do të lërë pasoja. Ata kanë nevojë për terapistë, dhe ne duhet t’ua sigurojmë, sepse trauma godet pas festës.
– Pse po ua bën Millosheviqi këtë?
– Sepse dëshiron të hyjë në histori.
– Do t’ia arrijë?
– Po, ai do të hyjë në histori për turpin e tij.
Një gazetar i New Yorker raporton për vizitën e humanistit hebre nëpër kampet e refugjatëve shqiptarë. Ai thotë se zyrtarët e administratës kanë thënë se vizita ka për qëllim ta përqendrojë vëmendjen në argumentin moral të fushatës së bombardimeve të NATO-s kundër Jugosllavisë. Nga katër rrjetet kryesore televizive amerikane, vetëm CNN e mbulon vizitën e emisarit amerikan, dhe zyrtarët atje thonë se zbehja e interesit për historinë e Kosovës po i ndërlikon përpjekjet e tyre për ta ndërtuar një konsensus të fortë publik mbi veprimet ushtarake. Njerëzit e kanë të paqartë pse ne po bëjmë atë që po bëjmë, thotë një zëdhënës i Ambasadës së Shteteve të Bashkuara. I pyetur nga reporteri se pse e kishin zgjedhur pikërisht laureatin e paqes për ta dërguar mes refugjatëve të luftës, ai i përgjigjet: Na duhej një person si ai për ta mbajtur në vijë filozofinë morale.
– Kam mësuar diçka nga përvojat e mia si bashkëkohës i kaq shumë ngjarjeve,- i thotë Shkrimtari reporterit amerikan.- Kur e keqja e tregon fytyrën e saj, ju s’duhet të prisni, s’duhet ta lejoni të forcohet. Duhet të ndërhyni.
Duke ecur nëpër kamp, atij i kujtohen kampet naziste, pastaj i kujtohen njerëzit e ngrirë në borë dhe, ndonëse ka tri orë që rri në diellin përcëllues, shpreh një kërkesë të befasishme dhe urgjente për refugjatët kosovarë:
– Ne nuk duhet të lejojmë që dimri t’i gjejë këtu.
Dhe, sapo e thotë këtë, shpejton hapin për të mbledhur histori, për t’i dokumentuar krimet dhe për ta përshpejtuar fundin e luftës. Ecën nga njëri kamp te tjetri, dëgjon histori dhe bën pyetje. Kur e sheh një burrë duke i vënë në gjumë fëmijët, e pyet:
– A u tregon përralla fëmijëve?
– Po.
– Për çka flasin ato përralla?
– Për shtëpinë.
Më tutje e ndal një vajzë gjashtëmbëdhjetë vjeçe.
– Si e ke emrin?
– Bahrije.
– Çka mendon kur zgjohesh në mëngjes?
– Mendoj se do të kthehem në shtëpi.
Shkon më tutje dhe e ndal një refugjat tjetër.
– Si të quajnë?
– Besim.
– Çka mendon për atë që po bëjnë serbët?
– Mendoj si mund ta bëjë këtë dikush që ka zemër.
Ndërsa, gazetari që e përcjell, e pyet Shkrimtarin:
– Çfarë mendoni për intervenimin amerikan?
Shkrimtari sheh kampin me refugjatë, pastaj kafshon buzën nga dhembshuria për ta dhe rrudh sytë nga rrezet e forta:
– Për amerikanët, Kosova është një luftë morale. Ne s’përfitojmë asgjë nga Kosova, por, nëse s’do të intervenonim, do të humbnim shumë moralisht.
Si i dërguar special i presidentit amerikan, duke bashkëndier me refugjatët si të ishte ndonjë shenjtor me rroba moderne, ai endet nga njëri kamp në tjetrin, në Maqedoni e Shqipëri, ku janë dëbuar shqiptarët e Kosovës, për t’u dhënë zemër, për t’u dhënë shpresë. Nga këto kampe ai ndërton pamjen e fytyrës njerëzore të luftës.
– Veç unë dhe djali kemi mbetë…, – i thotë një nënë një ditë, dhe ende pa e mbaruar fjalinë, fjalët i bëhen lot. Ndërsa Shkrimtari sheh djalin e saj të vogël, i hedh krahun, e mbështet për gjoksi dhe me dorën tjetër ia përkëdhel kokën. Pastaj i afrohet një plaku me plis dhe e pyet nëse i ka shpëtuar familja. Plaku s’do të flasë, por kur merr vesh se është amerikan, thotë:
– Niqin’ e tetëdhetë burra u vranë, veç dy kanë pshtue. Unë jam njani prej tyne…
Shkrimtari i vë dorën në sup, për t’i thënë që megjithatë, në atë fatkeqësi, paska qenë me fat, por plaku pasi gëlltitet një herë, shton:
– …djali jem shkoi me t’shumtit.
Plakut i rrjedhin lotët. Shkrimtari kafshon buzën, por s’mund t’i fshehë skuqjen e syve dhe një lëng të kthjellët që ia mjegullon shikimin. Ia shtrëngon dorën plakut. Nga këndvështrimi mjekësor, ai e di që nëse tjetrit i dhemb, mjeku s’duhet ta bëjë edhe veten që t’i dhembë, sepse kështu s’do të përfitonte asnjëri. Por, nga kënd-vështrimi moral, human, ai e di që pacienti dhe mjeku duhet ta ndajnë dhimbjen së bashku, që ta përballojnë më lehtë. Çka domethënë të mos ndjesh? Të jesh i vdekur. Nëse nuk e ndiej dhimbjen tuaj, s’e ndiej as timen, mendon dhe vazhdon endjen nga njëri shator në tjetrin.
– Nuk e di se kush je, por mbasi je amerikan, je njeri i mirë,- i thotë një burrë.
Shkrimtari qesh me përzemërsi, pastaj ua shtrëngon duart pleqve, ua hedh dorën në sup burrave, u buzëqesh grave, ua përkëdhel kokat fëmijëve, ndërsa kur në mbrëmje, i vetëm në dhomë, fik llambën dhe ndez kujtesën, askush s’mund ta dijë se si ndihet një i mbijetuar i kampeve naziste pas bredhjes gjithë ditën nëpër kampe. Nuk dihet nëse më shumë e mundon pamja e trishtuar e fëmijës që pa sot, apo fëmija i trishtuar që ishte ai vetë dikur; fati i tanishëm i familjeve shqiptare, apo fati i dikurshëm i familjeve hebreje. Apo ndoshta dy fëmijët e trishtuar, dy kombet e persekutuara, dy luftërat e çmendura, dy llojet e kampeve, shkrihen brenda në mendjen e tij dhe bëhen një.
Të nesërmen, ulur para një shatori e sheh një burrë të moshës së mesme duke pirë duhan i zhytur në mendime.
– Çka po mendon?, e pyet.
– S’ka randësi çka mendoj unë, po çka mendon Amerika.
– Kur mendon se do të kthehesh në shtëpi?
– Krejt kjo mvaret prej Zotit…dhe Klintonit.
Shkrimtari buzëqesh dhe ia rreh shpatullat.
– Dy djemtë m’i kanë marrë prej dore, s’di ku i kanë çue…, – thotë një nënë që s’mund t’i ndalë lotët.
Shkrimtari ulet dhe e dëgjon historinë e saj. Para se t’ia përkthejnë, ai e kupton duke i lexuar shenjat e dhimbjes: rrjedhjen e lotëve dhe dridhjen e zërit. Ai e di se pamja e fundit mbetet e përjetshme, dhe e merr me mend se sa e vështirë do të jetë për këtë grua të jetojë gjithë jetën me një kujtim të tillë.
Një tjetër grua, kur merr vesh se ky është amerikan, i afrohet dhe e pyet:
– Çka po ndodh me ne? Çka kemi bâ? Çka kemi bâ që ta meritojmë këtë?
Shkrimtari e sheh me dhembshuri dhe i thotë:
– E di që jeni të pafajshëm dhe nuk e di pse duhet të vuani. Unë, mjerisht, nuk mund ta zë vendin tuaj, por dua të jem i pranishëm në vuajtjen tuaj.
Një shoqërues e pyet Shkrimtarin:
– Çfarë mesazhi doni të jepni me mbledhjen e këtyre historive?
– Dua që këtyre njerëzve t’u jap shpresë, t’u them që viktimat kurrë s’janë vetëm.
– Por ju keni qenë.
– Hm.
– E keni menduar pse po ndodh ky spastrim etnik, kjo luftë?
– Krejt kjo po ndodh se Millosheviqi do Serbi të Madhe, ai dëshiron të bëjë histori.
– Tash që po bombardohet, s’ka si të mos tërhiqet nga kjo ide.
– Edhe nëse dorëzohet, ai prapë duhet të dënohet. Ai njeri është kriminel.
– E quajnë Kasap i Ballkanit…
– Jo, ai nuk është kasap, ashtu siç nuk ishte as Ajkmani Kasap i Aushvicit.
– Pardon?
– Millosheviqi dhe Ajkmani, edhe pse s’duhen krahasuar tragjeditë, janë përgjegjës, jo kasapë. Kasapi pret dhe s’i jep llogari kujt, kurse këta s’mund t’i shmangen llogaridhënies. Ne s’duam, s’mund e s’duhet t’i lëmë.
Dhe ecën hebreu nga kampi në kamp, si prifti i madh i Shilohut që dukej se nga dhembshuria, do t’i merrte të gjithë fëmijët e t’i rriste në Tabernakull. Vetëm imagjinojeni me kostume antike dhe, natyrisht me mjekër, dhe krahasojeni pastaj me pikturën e Jan Viktorsit! Është e njëjta pamje, e njëjta dashuri, vetëm kostumet kanë ndryshuar. “Unë i dua fëmijët, më copëtohet zemra për ta”, thotë duke shkuar nga shatori në shator, nga kampi në kamp, për t’i parë, për t’i dëgjuar, për t’i prekur dhe për të folur me ta. Kështu, ai duket sikur ka ardhur këtu, në tokë, me një mision mesianik, për t’i mbledhur dhimbjet tona dhe për t’i marrë me vete e për t’i çuar në Shtëpinë e Bardhë, së cilës i raporton: “Në këtë botë të tmerrshme të refugjatëve të Kosovës, të rriturit qanin. Fëmijët nuk qanin. Ata këndonin. Ata luanin. Ata qeshnin. E unë nuk e di se çfarë na lëndon më shumë: e qeshura e fëmijëve, apo lotët e prindërve të tyre. Sa u përket torturuesve të tyre, ti s’mund ta kuptosh: si munden qeniet njerëzore t’u shkaktojnë aq shumë vuajtje qenieve të tjera njerëzore?” Dhe i tronditur pyet: “amos vallë ky është leksioni i shekullit tonë që po mbaron: se është njerëzore të jesh jonjerëzor?” Në fund, pyet veten: “a ishte misioni im i suksesshëm? Mendoj se ishte domethënës”. Dhe e mbyll me fjalën shpresë: “a ka shpresë për refugjatët kosovarë? Ka një ndjenjë të shpresës. Ajo vjen nga Amerika dhe aleatët e saj. Fitorja jonë mbi krimet e Millosheviqit u jep atyre shpresë”.
Kështu shkroi shkrimtari hebre Eli Vizel një natë qershori, nga Shkupi. Kështu i raportoi Shtëpisë së Bardhë. Pas pak ditësh trupat tokësore të NATO-s hynë në Kosovë.
Një vjet më vonë, te “Letër mikut kosovar”, ai e kujton vizitën e tij kështu: “Ju kam vizituar në kampin tuaj të refugjatëve. Kam takuar shumë prej shokëve dhe miqve tuaj, në Shqipëri dhe Maqedoni. Me zemër të thyer i kam dëgjuar tregimet e tyre të poshtërimit dhe agonisë: e quaja të patolerueshme egërsinë shtazarake të serbëve. Shpesh viktimat e fillonin tregimin me zë të qetë, por nuk arrinin ta përfundonin: shpërthenin në ngashërime. Në thellësi të shpirtit tim, në heshtje, lotët e mi përziheshin me të tyret”./KultPlus.com
Libri “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur”, i autorit Ag Apolloni është shpallur botimi më i mirë i vitit 2022, shkruan KultPlus.
Libri “Kësulëkuqja” i botuar nga shtëpia botuese “Albas” është shpallur nga Bukinist.al, libri më i mirë i vitit 2022, në kategorinë “Romani shqip”.
Ky çmim i është dhënë autorit Apolloni nën vlerësimin si rrëfimtar tipik postmodernist, për lojën intertekstuale të përrallës dhe për regjistrat tragji-komik të dramës shqiptare që risendërtohet ndryshe në këtë roman./KultPlus.com
