‘Për të qenë i lirë, njeriu duhet të ndjekë rrugën e arsyes dhe t’i mbajë nën kontroll ndjenjat’

Ki guxim t’i shërbesh arsyes tënde! Këtë ka kërkuar Immanuel Kant (1724-1804). Filozofi i famshëm e përkufizoi Iluminizmin si “daljen e njeriut nga papjekuria e vetvetes”. Për të qenë i lirë, njeriu duhet të ndjekë rrugën e arsyes dhe t’i mbajë nën kontroll ndjenjat dhe instiktet.

Gottfried Wilhelm Leibniz

Iluministi i hershëm, Leibniz (1646-1716) konsiderohet shpesh si dijetari i fundit universal. Që para Kantit ai formuloi një maksimë të rëndësishme të iluminizmit: Çdo njeri i ka aftësitë për një jetë dinjitoze. Sipas tij, të gjitha virtytet e njeriut mund të zbeheshin, – vetëm arsyeja jo.

Johann Gottfried Herder

Filozofi dhe shkrimtari studioi në Kënigsberg, ka qenë edhe nxënës i Kantit. Herder (1744-1803) në librin “Ide mbi filozofinë e historisë së njerëzimit” ai e sheh zhvillimin e njeriut si një maturim organik drejt humanizmit. Ai kujton se parimi i tolerancës duhet të vlejë për të gjithë popujt dhe kulturat.

Gotthold Ephraim Lessing

Toleranca, Liria dhe Vetëdija e re e qytetarisë – këto mendime janë filli i kuq në dramat dhe shkrimet teorike të Lesingut (1729-1781). Në shkrimet e tij filozofike ai kritikon dogmatizmin dhe angazhohet për trajtimin e barabartë të besimeve fetare.

Nathan i Urti

Këto ide Lesingu vazhdon t’i shtjellojë edhe në dramën “Nathan, i urti”, në një kohë kur iu ndalua të publikonte teoritë e tij. Kjo pjesë teatrale ende vihet në skenë (në foto me aktorin Klaus Maria Brandauer Vjenë 2004), sepse tema e tolerancës fetare ende sot është aktuale.

Moses Mendelssohn

Drama “Nathan i urti” është njëkohësisht një homazh për mikun e ngushtë të Lesingut, Moses Mendelssohn (1729-1786). Iluministi hebre e frymëzoi Lesingun për figurën e Nathanit, dhe luftoi për tolerancën fetare.

Theodor W. Adorno

Si mundi të ndodhte, që megjithë iluminizimin, “mbiu fara e barbarisë së re” – fashizmi? Me këtë çështje merret Theodor Adorno (1902-1969) në vitet 40-të, në kohën e emigracionit në Amerikë së bashku me Max Horkheimer. Së bashku ata shkruan “Dialektika e zhvillimit.”

Adorno e Horkheimer

Morali, kultura dhe shkenca përcaktohet nga formalizmi i pastër i “arsyes së instrumentalizuar”. Sidomos Horkheimer (1895-1973 majtas) thekson se me këtë individi rrezikon vetveten. Adorno dhe Horkheimer trajtojnë rënien pre të individit ndaj ideologjive totalitare.

Jürgen Habermas

Filozofi dhe sociologu i lindur në Dyseldorf Jürgen Habermas (1929) bën pjesë tek intelektualët më të njohur të së tashmes. Ai e vazhdoi më tej Teorinë Kritike; sipas tij ndërveprimet komunikative krijojnë bazën e shoqërisë. Këto janë të orientuara drejt arsyes. /KultPlus.com

‘Silluni mirë me tokën: atë nuk jua dhanë prindërit tuaj, ju është dhënë hua nga fëmijët tuaj’, thënie mbi jetën

Në sezonin e mbjelljes vizitorët vijnë veç e veç dhe në kohën e korrjes vijnë me turma.

Ata që humbën ëndrrën janë të humbur.

Sa më shumë të dini, për aq më pak gjëra keni nevojë.

Përplasja e ideve nxjerr shkëndijën e së vërtetës.

Një punëtor i keq fajëson mjetet e tij.

Silluni mirë me tokën: atë nuk jua dhanë prindërit tuaj, ju është dhënë hua nga fëmijët tuaj. Ne nuk e trashëgojmë Tokën nga paraardhësit tanë, ne e huazojmë atë nga fëmijët tanë.

Mbajini sytë nga dielli dhe nuk do t’i shihni hijet.

Ju nuk mund të zgjoni një person që shtiret sikur është në gjumë.

Një këpucë e bukur shpesh shtrëngon këmbën.

Spiritualiteti ynë është njëshmëri dhe një ndërlidhje me gjithçka që jeton dhe merr frymë, madje edhe me gjithçka që nuk jeton apo nuk merr frymë.

Udhëtar, nuk ka udhë. Udha bëhet duke ecur.

Vakti i një njeriu është helm i një njeriu tjetër.

Ne jemi pjesërisht zjarr, dhe pjesërisht ëndërr.

Nëse dëshironi të lini gjurmë në rërë, vishni çizmet e punës.

Jeta e një njeriu është një rreth nga fëmijëria në fëmijëri, dhe kështu është në çdo gjë ku lëviz fuqia.

Unë kam parë se në çdo sipërmarrje të madhe nuk mjafton që një njeri të varet thjesht nga vetja.

Zoti i ndihmon ata që ndihmojnë veten e tyre.

Humbni durimin dhe humbisni një mik: gënjeni dhe humbisni veten.

Kudo është qendra e botës.

Çdo kafshë di më shumë se ju.

Sa më e madhe të jetë kapela, aq më e vogël është prona.

Një popull pa histori është si era në barin e buallit.

Një herë kafshuar dy herë i turpëruar.

Miqësia mes dy personave varet nga durimi i njërit.

Njerëzimi nuk e ka thurur rrjetën e jetës. Ne jemi vetëm një fije brenda saj. Çfarëdo që i bëjmë rrjetës, ia bëjmë vetes.

Kur tregojmë respektin tonë për gjallesat e tjera, ata përgjigjen me respekt për ne.

Merrni vetëm atë që ju nevojitet dhe lëreni tokën ashtu siç e gjetët.

Të gjitha bimët janë vëllezërit dhe motrat tona. Ata flasin me ne dhe nëse u vëmë veshin, mund t’i dëgjojmë.

Ne e kultivuam tokën tonë, por në një mënyrë ndryshe nga njeriu i bardhë. Ne u përpoqëm të jetonim me tokën; dukej se jetonin me të. Më kanë mësuar të ruaj, të mos shkatërroj kurrë.

Kërkoni mençuri, jo njohuri. Dituria është e së kaluarës, Urtësia është e së ardhmes.

Një zog bën folenë e tij pak nga pak.

Një ndërgjegje e mirë është një jastëk i butë.

Nëse nuk shihni arsye për të falënderuar, faji qëndron tek ju.

Për ne, shëndeti është shumë më tepër sesa thjesht të mos sëmuremi. Ka të bëjë me gjetjen e një ekuilibri midis shëndetit fizik, mendor, emocional, kulturor dhe shpirtëror. Shëndeti dhe shërimi janë të ndërthurura, që do të thotë se njëri nuk mund të ndahet nga tjetri.

Qeni nuk duhet të vjedhë nga qeni.

Një zog në dorë vlen sa dy në shkurre.

Asnjë nuk është aq i shurdhër sa ata që nuk duan të dëgjojnë.

Një komb, një popull, një fat.

Një burrë njihet nga miqtë e tij.

Bamirësia fillon në shtëpi.

Ai që qesh i fundit, qesh më gjatë.

Fjalët e zemëruara ndezin zjarrin si erë.

Të jesh ndryshe është e lehtë. Të bësh diçka më të mirë se të tjerët është e vështirë.

Distanca e bën zemrën të rritet.

Ku ka vullnet ka mënyrë.

Urrejtja është e verbër si dashuria.

Është më mirë të mposhtësh në parime sesa të fitosh me gënjeshtra.

Sa të ketë jetë do të ketë shpresë./shkollaesuksesit/KultPlus.com