Poetë, prozatorë, dramaturgë, eseistë e të tjerë, krijojnë në mbarë hapësirën shqiptare dhe kanë botuar vepra që vlen të lexohen e rilexohen.
Më poshtë gjeni dhjetë libra shqiptarë që duhen lexuar:
Vargjet e lira, Migjeni
Vepra më avangarde e poezisë shqipe deri në atë kohë, e re në çdo pikëpamje: ideore, tematike, ritmike, figurative. Një vepër që e çliroi poezinë shqipe nga manierat klasiciste, kurse vargun shqip nga tirania e rimës dhe e metrikës. Poezi e dhembjes, e vuajtjes, e mjerimit, e ankthit, e shpresës.
Ylli i zemrës, Lasgush Poradeci
Libri ndoshta më komplet i poezisë shqipe, i ndërtuar sipas një koncepti që e hasim te poetë si Petrarka, Gileni, Bodleri etj. Libër himn i bukurisë, i dashurisë, i përjetësisë, festë e fjalës së kulluar shqipe.
Lahuta e Malcisë, Gjergj Fishta
Enciklopedi e jetës shqiptare, glorifikon luftën për liri kombëtare dhe virtytet tradicionale. Si fenomen letrar e vonuar e anakronike, por me ndikim të madh në jetën shpirtërore dhe në ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve, veçanërisht jashtë kufijve të Shqipërisë shtetërore.
Psallme Murgu, Asdreni
Vepër që e zgjeron regjistrin tematik e stilistik të poezisë shqipe, të mbështetur kryesisht në modelet e poezisë popullore. Sjell përvojën e poezisë moderne evropiane. Për herë të parë në letërsinë shqipe trajtohet gjerësisht bota shpirtërore e njeriut të gjendur në vorbullën e paradokseve. Një kohë të gjatë e lënë në harresë nga kritika e ideologjizuar. Net shqiptare, Mitrush Kuteli
Ndër veprat e para të prozës moderne shqipe. Shfrytëzon në mënyrë kreative përrallën popullore shqiptare, duke i rivitalizuar strukturat e saj narrative. Vizaton figura e karaktere të gjalla njerëzish, sidomos fshatarësh. Shquhet për bukurinë e rrëfimit, të gjuhës dhe të stilit. Mostër për shumë prozatorë të mëvonshëm.
Lumi i vdekur, Jakov Xoxa
Tablo e gjerë e jetës shqiptare. Vepër e shkruar nga një njohës i rrallë i jetës, por edhe i mjeshtërisë krijuese.
Roman që krijon disa nga personazhet më të spikatura të letërsisë shqipe, siç janë Vita dhe Adili, që duken si të shkëputur nga realiteti i gjallë jetësor e jo të krijuar në letër. Vepër që sjell në prozën shqipe përvojën e romanit ciklik tradicional me gjuhë jashtëzakonisht të pasur. Autori i tij është stilist i përkryer.
Kronikë në gur, Ismail Kadare
Vepra mbase më e mirë e Kadaresë dhe një nga romanet më të mira të letërsisë shqipe. Një sintezë sui generis e poezisë, fiksionit dhe mitologjisë. Vepër me strukturë komplekse narrative, atipike si prosede. Një trajtim shumë origjinal i luftës dhe i psikozës kolektive në situata të skajshme ekzistenciale. Perceptimi i botës nga perspektiva e fëmijës zhduk kufijtë mes ëndrrës e realitetit. Roman që sjell një frymë të re në prozën shqipe dhe mjete e teknika të reja shprehëse.
Vdekja më vjen prej syve të tillë, Rexhep Qosja
Ndonëse autori i kësaj vepre është në radhë të parë historian i letërsisë, fushë në të cilën ka botuar një varg veprash të rëndësishme, megjithatë kjo mbetet vepra e tij me receptim më të gjerë, që i ka kaluar kufijtë gjuhësorë të shqipes. Prozë e tipit kritik, intelektual, pak e kultivuar në letërsinë shqipe, që trajton temën e dhunës së pushtetit mbi individin dhe popullin të cilit i takon ai. Duke vënë në epiqendër një personazh krijues, siç është Xhezairi i Gjikës, autori funksionalizon gjuhën kritike, erudicionin intelektual, parabolat historike etj.
Nga Bibla e heshtjes, Azem Shkreli
Poezi me një sistem të veçantë mjetesh shprehëse dhe me një filozofi të veçantë krijuese e jetësore. Libër i meditimit poetik mbi raportin e njeriut me historinë, por edhe me veten dhe fjalën e tij. Psalm mbi fatin e fjalëve. Bashkë me Din Mehmetin, Rrahman Dedajn, Ali Podrimjen e të tjerë, autori i kësaj vepre, Azem Shkreli, krijon modernitetin e poezisë shqipe në Kosovë dhe më gjerë.
Pelegrini i vonuar, Dritëro Agolli
Libri i parë post-socialisto-realist i poetit Dritëro Agolli dhe njëri nga librat më të mirë të tij e të poezisë shqipe në përgjithësi. Libër mbi thyerjet shpirtërore të një brezi, i cili besoi në një utopi dhe pas përmbysjes e ndien veten si pelegrin i humbur në shkretëtirën e iluzioneve të veta. Dhembja dhe trishtimi e ngjyrosin emocionalisht vargun e poetit. Ky libër e rikonfirmon faktin se autori i tij është mjeshtër i rimës dhe aliteracionit, krijues që e zotëron artin e vështirë të të bërit vargje të lehta. / cbc.al / KultPlus.com
Efigjeni Vako është ndër të paktët njerëz që e njeh poetin ndryshe. Ashtu siç nuk mund ta shihte askush brenda mureve të shtëpisë së varfëruar. Të uritur, të arnuar, të nevrikosur. Detaje të përditshme, të pathëna deri më sot nga jeta e Lasgush Poradecit, nga ajo që i shërbeu për më shumë se 20 vite e ai e trajtoi njësoj si të bijat.
Përveç të bijave, miqve të besës apo atyre “të dërguarve”, mikeshave të kohëve të fundit, e gjithë ç’kanë dalë deri më sot nga vitet e jetesës së Lasgush Poradecit në Pogradec, hynte e dilte me lirinë e askujt tjetër në kullën e tij edhe dikush tjetër. Për Efigjeni Vakon, çupkën e vogël që u rrit në shtëpinë e tij, nuk është shkruar deri më sot. Ajo ishte pas çdo arne të kanatjereve të poetit, pas të vetmit kostum të vjetruar 30-vjeçar që qëndronte përherë i pastër. Ishte gjithnjë aty kur Poradecit i tekej në mes të të ftohtit për trahana apo për lakror me dy petë. Efigjeni, apo siç i thërriste shkrimtari Jefkë, ishte e vetmja që kishte lejen për t’i thirrur Llazar.
Priste e përcillte të gjithë që hynin e dilnin, di prej tij, ndryshe nga ditarët e poezitë, detaje nga jeta e përditshme. Nervozizmin, acarimet, sherret e shtëpisë. Nuk e ka të lehtë t’i tregojë, ngase i duket se me këto punë duhet të merren njerëzit “e mençur”, siç në fakt kanë bërë. Refuzon bindshëm deri sa kujtimet, e shkuara, e rrëmbejnë, dhe nis e tregon aq sa mundet. Me përparësen ende të pahequr, dhe me mendjen nga lakrori që ka lënë në furrë, ashtu siç fundja i ka kaluar e gjithë jeta, zbulon pak e nga pak kujtimet e jetës krah poetit. Nga ato kujtime që shkrimtarët vetëm mund t’i krijojnë, ndërsa ajo i ka jetuar. Kujtime që të bijat nuk e kanë të lehtë t’i ndajnë me të tjerët. Edhe pse, në fund, ai ishte edhe njeriu i izoluar me huqet e veta, siç shumëkush mund të jetë, ashtu siç ishte edhe poeti i madh që është gdhendur përmbi 3 metra në bronz në qendër të Pogradecit, aty ku shëtiste përditë.
Efigjeni, si jeni njohur me Lasgushin? Ishim komshinj, kishim njohje të vjetër familjare. Unë isha më e vogla e shtëpisë kur hyra në shtëpinë e tij për të ndihmuar në ç’ju nevojitej. Isha vetëm 11 vjeçe kur kam shkuar për herë të parë, pastaj kam vijuar për më shumë se 20 vite ta ndihmoj. Meqenëse e shoqja e tij, Nafia, ka qenë gjithmonë pa qejf nga ana shëndetësore, kishin nevojë qoftë për të gatuar, apo për gjëra të tjera. Ajo vinte nga familje aristokratësh dhe nuk dinte të gatuante mirë.
Ç’kujtoni nga koha kur hytë në shtëpinë e tij? Po, kujtimet janë edhe më të hershme, sepse ne gjithnjë shoqëroheshim nga historitë e Lasgushit. Edhe ime motër, Rita Vako, na tregonte se si Llazari dilte me llastiqe dhe demek të vriste zogj. Vinte në shtëpi e thoshte vrava kaq zogj, po ai s’kishte vrarë asgjë se s’i vriste dot. Hipte në man rrinte aty, mendonte. Me të tilla histori unë jam rritur, deri sa shkova në moshën që të kuptoja e të krijoja kujtimet e mia. Na tregoni disa prej tyre… Unë i kam shërbyer Llazarit gjithnjë në kohën kur të bijat iknin në Tiranë, sepse edhe Nafia vdiq në moshë fare të re. I bëja ndonjë tërhanë, ndonjë petkë, ndonjë cironkë të qëruar. I lanja këmishat, i arnoja kanatieret apo të gjitha ç’kishte. Llazari hante gjithmonë shtrirë, qëndronte në krah të djathtë i shtrirë në dyshek dhe aty hante, bashkë me macen e qenin, Cucin. Hante me sytë nga dritarja. Merrte gotën e verës, hidhte pak verë, ndërsa shumicën e gotës e mbushte me ujë, kështu i dukej se pinte verë gjatë gjithë kohës. Aq mundësi kishte, nuk kishte para. Verë kishte sa për të ngjyrosur ujin. Ka qenë gjithnjë shumë keq nga ana ekonomike. Çfarë i pëlqente të hante? I pëlqente korani ose belushkat, por nuk kishte para t’i merrte. Kur munde, merrte cironka që ia pastroja. Kujtoj që peshkatari, e shumta që mund të bënte, ishte ta linte të merrte pa radhë, edhe pse njerëzit protestonin, ndërsa Llazari, me qesen e cironkave, kur mbërrinte te dera e shtëpisë thoshte me vete “bjeri, bjeri leckaman se Llazari ha koran”. A e ndihmonte njeri financiarisht? Jo, nuk e ndihmonte, po edhe sikur, ai ishte tepër krenar për t’i pranuar. Kur mbetej pa para, çka ndodhte shpesh, merrte borxh te miqtë e tij të ngushtë dhe ua kthente sapo mundej. Kërkonte më shumë te Todi Matua, me të ishte mik e rregulloheshin.
Kush hynte e dilte ne shtëpi? Po vinin shumë njerëz nga Kosova, njerëz të lidhur me librin, unë nuk i njihja. Kujtoj një herë që erdhën tre vetë që kërkonin ta takonin dhe ngjitem në katin e tretë të kullës, i them: “Llazar, kanë erdhur tre vetë të të takojnë, janë me qeleshe”. -Aaaa kosovarë the. “Çfarë t’u them”, i thashë? -Le të presin të mbarojë punë Lasgushi, pastaj do ngrihet t’u japë përgjigje”. –”Ata janë në dera more Llazar”. –”Në janë në dera po të duan le të hyjnë, kështu siç jam të më shikojnë”. Se ishte me breçka. I them, “po ti je i paveshur more Llazar”. -”Po t’u pëlqejë, po mos t’u pëlqejë le të ikin”. Ata natyrisht që ngjiteshin edhe ashtu siç ishte.
Ashtu rrinte gjithë kohës nëpër shtëpi? I paveshur? Si t’i donte qejfi rrinte, as pyeste njeri e as guxonte njeri t’i thonte që të vishej. Nuk dëgjonte asnjë. Edhe kur na çonte bashkë ekskursione në Volorek apo nga gjoli, lahej si “evropianët” pa gjë fare. Ne na linte në ndonjë anë, e vet shkonte. Për këtë arsye kërkonte gjithnjë të rrinte në vende pa njerëz. Po nga Tirana nuk vinte njeri? Kolegë të tijtë? Vinin edhe nga Tirana, po unë nuk i njihja e as i kujtoj tani. Po të vinte Ismail Kadare apo Dritëroi, do ta njihnit apo jo? Jo, Ismaili nuk vinte, me të Llazari takohej kur vinte në Tiranë. Ndërsa Dritëroi po. Kam qenë edhe unë një herë në shtëpi, kur ka erdhur.
Atë e vizitonin edhe shoqe në shtëpi, edhe atyre i paveshur u dilte? Kushdo që të ish, ai një përgjigje kishte: “Lasgushi ky është, si të duan”. Pastaj me shoqet është abuzuar shumë. Sidomos me Anën dhe me Merin. Ato e kanë vizituar Lasgushin vetëm vitet e fundit, kur ai ishte mjaft i moshuar. Dhe qëllimet e vizitave ishin vetëm për t’i marrë dorëshkrime a ditarë. Ana ka ardhur më shumë, ndërsa Meri më pas, e më duket se përmes Anës edhe ajo. Asnjëra prej të dyjave nuk ka qenë aq e afërt me të, saç pretendojnë ato. Qëllimi i tyre ishte te letrat e kujtimet e tij, që donin t’i merrnin. Dhe me sa di, shumë gjëra që ai i ruante në kështjellë Ana arriti t’ia marrë. Po shenja të Sigurimit të Shtetit a kishte përqark shtëpisë? Po Sigurimi brenda në shtëpi nuk të vjen, është gjithnjë përjashta. Të dërgon të tjerë për të të vëzhguar. Anës e pas anës ishin gjithnjë. Edhe nuk e preknin në fakt, por Lasgushi e nuhaste nga larg. Nuçi Tira, komunist e kryetar dege, ishte mik me të dhe e ka mbrojtur. Me atë varfëri që kishte, si jetonte, si vishej? Ekonomia e shtëpia ishin si mos më keq. Veç një kapele republike pati tërë jetën dhe atë e kishte me një vrimë. Jefkë, vare me kujdes, më thosh, se s’kam ku gjej tjetër. Jefkë, shkundma një çik kostumin. Po ç’t’i shkundje, ai të ngelej në dorë, aq i vjetruar ishte. Në xhepin e tij mbante edhe një kuti shkrepëse me leka të shkoqura. Kur merrja i lanja rrobat, kanatjeret a benevrekët, i arnoja sepse i kishte të grisura. I bëja lakror, i hapja tërhanë në mes të dimrit, e thanim mbi krevat, sepse i tekej. Edhe kur ia gatisja, më thosh t’ia bëja të hollë që të mos harxhohej. E njëjta gjë edhe me kafen, një pako kishte racion, edhe atë e pinte të hollë që të zgjaste sa më shumë. Ku shkruante? Shkruante lart, në kështjellë. Kishte një kullë me tri kate. Në katin e parë kishte një vaskë nga ato të vjetrat, italianet, që ia kishin dhuruar. Lahej e ashtu dilte edhe nëpër shtëpi. Në kat të dytë kishte një dhomë gjumi. Ai vetë flinte përdhe, e kishte të shtruar. Kishte pikturat e tij, vatrën. Shkruante në një tavolinë prej dërrase afër krevatit. Po me të shoqen, Nafien, si shkonte? E shoqja ishte grua shumë e mirë. Të dy, sa herë ziheshin, më vinin mua të isha gjyqtare. Po dija unë se ç’ishin gjyqet. Kë të ndihmoja, Lagushin a Nafien?! Bënin gjyqe për t’u ndarë se Nafia nuk dinte të bënte lakror me saç. Janë ndarë me gjyqe kushedi sa herë. Nafia ishte 20 vite më e re se Lasgushi, e megjithatë vdiq shumë kohë përpara tij.
Nuk ziheshin vetëm për lakrorin, apo jo?
Po, zënkat ishin të ndryshme. Nafia ka ngelur shtatzënë 17 vite pas martesës, kohë shumë e gjatë. E në këto vite i thoshte ngaherë të shoqit “Europa të ka dëmtuar Llazar”. Edhe për këtë bënin gjyqe. Pse i dinte Nafia historitë e rinisë së tij? Ai vetë ia kishte treguar, ndaj edhe ajo bëhej shumë xheloze. Më thonte edhe mua ndonjëherë: Eh moj Jefkë, s’e di ti se ç’ka bërë ky moj, s’e di. I gërthiste shpesh për këto punë. Të gjithë e dinin atëherë ndonjë dashuriçkë të poetit? Ka ardhur nj ëherë në shtëpi Kostandin Taso ta pikturonte, dhe mbi kokë të krevatit të Llazarit sheh një pikturë, natyrë e qetë. Po këtë mo Lasgush ku e ke gjetur, e pyet. “Ia ka dhënë ajo, ia ka dhënë dashnorja”, ia priste Nafia. Dhe në fakt pikturën ia kishte dhënë Androniqi Zenko, me të cilën Llazari ka qenë i fejuar. Ç’shokë kishte në Pogradec? Përgjithësisht shoqërohej me njerëz të thjeshtë. Kujtoj Gjorgjin, një biçikletar, që e akuzoi Lasgushin se i merrte vargjet. Në fakt, Gjorgji ishte bejtexhi dhe ishin shokë bashkë, po më vonë sepse u fjalosën. Tregojnë se e kishin parë Lasgushin te deriçka e Gjorgjit një herë, që i hidhte një letër. Gjorgji thonte se në letër i kishte shkruar të pajtoheshin e ky në shenjë refuzimi shkon e ia hedhë në oborrin e shtëpisë. Ishte mjaft i përshtatur me njerëzit, kushdo që të ishte e trajtonte si të barabartë. A e ngacmonin në rrugë, si i shënjestruar që ishte? Fëmijët më shumë, sado që edhe ata i kishin të dëgjuara nga të mëdhenjtë. E pyesnin sa është ora dhe e tallnin. Ay nervozohej, sa mbante në xhep edhe orën e tavolinës, që kur ta pyesnin sa është ora për ta tallur ta kishte për t’ua hedhur. Ku shkruante Llazari, kishte blloqe a letra? Ku të mundej, në ç’t’i dilte përpara. Në copa letrash, në karta cigareje, anash gazetave që i lexonte shumë. Një herë më ka kushtuar edhe mua një poezi, po kujtoj vetëm strofën e parë, ngaqë as ua vija shumë veshin e as mbaja mend. Ishte: “Jefkë moj e mira shumë, ty çdo natë të shoh në gjumë”. Në shkollë unë nuk kam qenë e mirë dhe vinte më ndihmonte, takonte mësuesit. I thoja o Llazar, s’i kam mirë punët. “Jefkë, e di Llazari atë punë”, më thosh. Po te shtëpia në Tiranë ke shkuar? Posi jo, sa herë shkonim në Tiranë, shtëpinë e tij e kishim të hapur. Në të kishte mobilie, që i kishte sjellë vetë nga Vjena, edhe kolltuqet, tavolinat, krevatet. Dhomën e gjumit ku flinte me Nafien e kishte me dy krevate tek, flinin veç e veç. Më duket se i kanë ende këto plaçka. Shtëpinë e Tiranës e kishte marrë në kohën e Zogut, paguhej mirë atëherë si mësues.
/ANI JAUPAJ/ Suplementi Unë Gruaja botuar në vitin 2013! / KultPlus.com
Merr. Kostandina Lasgush Poradeci Lagja e Mburimave, rruga Çeta e Mokrës nr 56
Pogradec.
Kostandinë bijë e dashur edhe trimëreshë e babajt, dola të Hënën më 15 Tetor prej spitalit, Pavjoni XIV ku më suall pas operacionit të kataraktit të syrit t’im të djathtë prej Doktor Ylli Shtyllës.
Nata e parë pas operacionit ishte e tmerëshme për mua 24 orë pa gjumë sepse me dhembje të mëdha të syrit, ndjenja pështirosje për të vjellë nga 4 injekcionet rreth syrit dhe medikamentet në sy, e të tjerat, e të tjerat. Si nuk vdiqa natën e parë përveç netëve të tjera, 10 net me rradhë të tjera, që më s’thosha në vehten time do vdes, jo nga frika e vdekjes, meqë gjithë gjëja e gjallë ka frikë prej vdekjes, po nga torturat në trup.
Nuk thesha më nga torturat do vdes, po edhe në natën e parë kur nga torturimi thesha me vete do vdes, nuk më vinte frikë të vdes, siç ka gjithë njerëzimi frikë, s’e ndjenja frikën si gjithë njerëzimi atë natë – sepse, bijë e babait, atë natë të kisha ty pranë, vdisja në duart e tua.
Kur vdes njeriu edhe kafsha kur vdes, do që të ketë një qënie pranë, ose një njeri të dashur pranë, ose një njeri pranë, edhe kur s’ka as të dashur njeri pranë, as një njeri sidokodo pranë, prek me dorë, me dorën që vdes, atë qënien, atë sendin që ka pranë, atë gurin, atë bluashkën edhe atë fijen bar që ka pranë, kaq keq isha, Kostandinë e babajt, atë natë kur si e dërguar nga engjëlli ti më ardhe bijkë e babait papritur pa kujtuar prej aq larg, prej Poradeci, më ardhe pa të thënë njeri, me inisiativën tënde të guximshme, aq vendimtare aq guximtare.
Dhe si më rrinje ti ashtu pranë e lodhur e kapitur ditë e natë, unë të falem nderit tashi babkë dhe t’i puth ëmbël, ëmbël fort syçkat e bukura edhe të mënçme.
Kaq po të shkruaj, dua të vi në Poradec çdo ditë, po s’ka kush më gjen maqinë se unë vetë jam pa fuqira prej spitalit.
Të kisha lekë, mirja një takximetër angazhé, isha për tre orë aty, po ku të gjesh lekët. Të përqafon dhe të puth me shumë mall babaj tënd.
Artistja Lori Lako të enjten në do të mbaj një performacë ligjëruese për Lasgush Poradecin në Graz të Austrisë, shkruan KultPlus.
Në njoftimin e bërë nga artistja ajo thekson se gjatë qëndrimit të saj në Graz ishte e pamundur të mos mendonte për Lasgush Poradecin, pionerin e letërsisë moderne shqipe, që kishte jetuar ne Graz gjatë viteve 1924 – 1933.
“Të enjten me 27 maj, falë një shkëmbimi tregimesh me njerëzit që jetojnë sot në banesën e tij, unë do të bëj një përpjekje ”për të rikthyer Poradecin” në Grazin e sotëm, në Klosterweissgasse 74, përmes reflektimeve mbi historinë, kujtesën, poezinë dhe arkitekturën”, ka shkruar ndër të tjera artistja.
Në kontekstin e performancës së ligjëratës, artistja Lori Lako bën përpjekjen për të “rikthyer” poetin Lasgush Poradeci në shtëpinë Klosterweisgasse 74, ku ai jetoi gjatë viteve 1924-1933, artistja është e interesuar të kuptojë historinë si një gjallesë që lidh njerëzit.
Performanca e kësaj ligjërate do të mbahet në anglisht dhe shqip./ KultPlus.com
Ishte viti 1938. Ky vit shënonte 30-vjetorin e veprimtarisë si Ordinar Universiteti të Profesor Ernest Koliqit. Me këtë rast u botua edhe kjo foto në të përkohëshmen, “Përpjekja Shqiptare” që, sipas revistës “Shëjzat”, (10-12, 1969) përgjithmonë kujton takimin e katër poetëve, më të njohur të Shqipërisë të asaj kohe, dy breza letrarësh – dy nga jugu e dy nga veriu – At Gjergj Fishta, Asdreni, Lasgush Poradeci dhe Ernest Koliqi.
Ata kishin udhëtuar në Shkodër, të ftuar nga Ernest Koliqi me rastin e kujtimit të 30-vjetorit të tij si Ordinar Universiteti. Në revistën Shëjzat shënohet se me atë rast, poetët u pritën nga banorët e Shkodrës me, “shfaqje të nxheta simpatije e admirimi”, për ta dhe thuhet se para një numri jashtzakonisht të madh qytetarësh, të mbledhur në Sallën e Kinema Rozafat, Poeti Kombëtar At Gjergj Fishta u dha “mirëseardhjen dy poetëve toskë me nji fjalim të shkëlqyeshëm si Ai e kishte zanatë”.
Në revistën “Shëjzat” shënohet, shkurtimisht, në kujtim të kësaj fotografie, se asaj radhe Asdreni e Poradeci qëndruan në Shkodër për pesë ditë, kur edhe u muar kjo fotografi e ku paraqiten të bashkuar katër poetët më të njohur shqiptarë të asaj kohe, e të cilët njiheshin gjtihashtu si, “përfaqsuesit ma të cilësuem të Parnazit shqiptar”.
Ashtu siç shënohet edhe në fotografi, ajo është së pari botuar në të përkohëshmen e dalluar të asaj periudhe të historisë së Shqipërisë, “Përpjekja Shqiptare”, e që drejtohej nga “shkrimtari shumë me vlerë dhe nji njeri i pajisun me kulturë të gjanë historike e sociologjike, Branko Merzhani”, theksohet në shënimin e revistës “Shëjzat” të Ernest Koliqit.
Është kjo një fotografi historike që tregon përfaqësinë intelektuale më të denjë të Kombit shqiptar, por nepërmjet tyre tregon edhe unitetin kombëtar në fushën e gjuhës e të letërsisë, të politikës dhe të diplomacisë shqiptare të asaj kohe. Këta të katër përfaqsues unik të kombit shqiptar me të cilët do krenohej çdo popull i qytetëruar – Lasgush Poradeci, Ernest Koliqi, At Gjergj Fishta dhe Asdreni — shpesh janë cilësuar edhe si, “katër gur themelet e binasë sonë kombëtare, qytetnuese, letrare, politike dhe diplomatike.”
Vet Lasgush Poradeci në një analizë rreth jetës dhe veprës së At Gjergj Fishtës, e ka quajtur Poetin e Madh si “Shkëmb i Tokës dhe Shkëmb i Shpirtit Shqiptar”. Në një shkrim botuar tre muaj pasi kishte ndërruar jetë Gjergj Fishta, në Mars të vitit 1941, Lasgush Poradeci vlerëson lartë veprën dhe figurën e At Gjergj Fishtës. Ja një fragment të shkurtër nga vlerësimi i Poradecit, ndaj punës fetare dhe atdhetare të Fishtës:
“Gjithë vepra poetike dhe shoqërore e At Gjergj Fishtës u pat zhvilluar rreth postulatit fetar dhe kombëtar. Me të vërtetë, ku ka ide dhe ndjenjë më të madhe, më të denjëshme për t’a derdhur dhe kënduar në art, sesa ideja e Zotit, ideja e Atdheut! Këto thema Fishta i përlavduroj si artist dhe si njeri dyke realizuar të dy atributet e përjetëshme, luftonjësinë dhe mendonjësinë të besimit fetar ku ish kushtuar, të cilin ay e rrethonte përhera me fytyrën mistikërisht të adhuruar të Atdheut.
Thua se gjithë vepra e tij, në krye të së cilës dhe veçanërisht për sa po mirremi ne këtu përmi çdo tjetër konsiderim Lahuta është konceptuar dhe trajtuar nga një frymëzim i realitetit të prerë shqiptar. Shkëmb i tokës dhe shkëmb i shpirtit shqiptar – ky është si të thesha monopolariteti gjenetik i artit të Fishtës, kështu do t’i thesha me dy krahasime paralele gjithë poezisë që na ka falur ky vigan i kombit: në të cilën duket sikur këndon ose lufton vëndi dhe jo fjala, dhe e cila duket sikur është mbërthyer ose shpërthyer prej tokës dhe jo prej fjalës.
Tashi jemi në Qëndrën e artit të tij. Një fjalë, një shprehje, na tërheqin përnjëheresh vërrejtjen t’onë. Sepse ajo fjalë s’ është fjalë po element, ajo shprehje s’ është shprehje po prapë element, element i pandarë dhe integrant i naturës që është Dhënësja e madhe e përjetëshme e frymëzimit të tij. Natura i jep Fishtës copa nga gjiri i saj, jo ekspresione. Dhe kur themi naturë duhet të kuptojmë gjithnjë Shqipërinë, ky është urdhëri i çasit dhe i ditës dhe i kohës dhe i jetës së At Gjergj Fishtës që domethënë jeta e Shqipërisë, e Atdheut të shkëmbshëm dhe të shtërgatshëm të burrave të dheut. Prej asaj shtërgate dhe mi ata shkëmbenj dhe përmi krye të kësij burrave këputen dhe përplasen shkrepjet e elementeve, të ndrydhura me vështirësi ndër prangat e gjuhës së hekurt, në lëndën e stilit fizik të Fishtës:
Fishta e ka veshur lirizmën e tij të vërtetë si tërë kryeveprën epike në një stil thelbësisht origjinal të shkulur për rrënje nga trupi dhe nga truri i racës, dyke fituar me këtë atavizmë artistike gjithë të drejtat e përjetësisë ndaj Kombit — anasjelltas dyke i dhënë Kombit privilegjin e mburrjes dhe të mbështetjes së kurdoherëshme mi Këngëtorin e math të fateve të tija. Sikundër e pat lënë shprehursisht për trashëgim me verbin solemn të gojës së vet përmes shokut të pandarë At Pal Dodajt dy ditë përpara vdekjes, të Premten më 27 Dhjetor 1940, ora 3.30′ pas mesdite, në Spitalin e Shtetit në Shkodër: trashëgim i shqiptuar për kuptim të math në gjuhën paralajmëronjëse dhe të djegur për Atdhe të Dantes: fundi i fundit, edhè Kombi ka të drejta mbi mua”, ka shkruar Poradeci për jetën dhe veprën e mikut të tij At Gjergj Fishtës.
Me këtë citim të Poradecit të amanetit të fundit të mikut të tij të shtrenjtë — dy të mëdhejve të Kombit — na lë të kuptohet se Fishta ishte i vetdijshëm për kontributin ndaj Atdheut dhe si i tillë mendonte se me të drejtë edhe Atdheu, anasjelltas, në fund të jetës së tij kishte të drejta mbi të, pasi me lapidarian që kishte lënë pas, ai tani i përkiste mbarë Kombit. Fati i keq e tragjik i At Gjergj Fishtës nën regjimin komunist të Enver Hoxhës dihet mirë, aq sa që as varri nuk i dihet dhe eshtrat ia kanë tretur, i cilësuar si “armik i popullit”, “tradhëtar” dhe “kolaboracionist”.
Po sot, pothuaj 30-vjet post-komunizëm në Shqipëri dhe në trojet shqiptare, cili është kujtimi dhe trajtimi i këtyre katër të mëdhëjve të Kombit, përfshirë mikun e ngushtë Lagush Poradecit, At Gjergj Fishtën, që në një libër dhuruar Poetit të madh kishte e cilësuar atë si, “Njeriun e Zotit meditans dhe militans, burrin shqiptar përfaqësonjës më të madhit epik të shekullit”.
Në këtë 80-vjetor, e botojmë këtë fotografi jo vetëm në shenjë kujtimi e falënderimi për punën e këtyre katër të mëdhejve të Kombit, por edhe si shpërblim fisnikërie ndaj këtyre dhe veprës së tyre të madhe ndaj Kombit dhe për trashëgiminë lënë pas, të shembullit të tyre të bashkpunimit vëllazëror për të mirën e Atdheut të përbashkët, dashurisë e miqësisë me njëri tjetrin, si shqiptarë të vërtetë — mbrojtës të mëdhej të Shqipërisë dhe të drejtave të shqiptarëve në trojet e veta shekullore. I kujtojmë edhe si përfaqsues të përjetëshëm të “fshehtësisë e forcës dhe të fuqisë së racës shqiptare, atavizma dhe dinamizma e gjakut shqiptar”, siç është shprehur, ndër të tjera, Lasgush Poradeci për At Gjergj Fishtën. /frankshkreliKultPlus.com
Ajo çka, në vend që të më mundonte, më mahniste gjithmonë, sa herë që takoja Lasgush Poradecin, ishte ndjesia e së pamundurës.
Ishte e pamundur të merreshe vesh me të si me të tjerët. Porsa hyje tek ai, madje porsa trokisje në portë, aty për aty gjithçka tjetërsohej.
Tjetër logjikë në të biseduar, tjetër kod, të tjera fjalë, të mbështjella me kuptim tjetër. Diçka mungonte përherë, e diçka qe e tepërt. Ai vetë ishte aty, i vëmendshëm për gjithçka, e megjithatë, ti e ndjeje se sa ç’ishte , aq edhe mungonte.
Më e habitshmja ishte se ty të pëlqente kjo, se nuk doje aspak që të prishej kjo magji, ashtu si nuk doje që fjalëve që thuheshin t’u ikte dysia, velloja me të cilën sapo ishte mbështjellë dhe t’u ktheheshin kuptimet e tyre të mirëfillta, që ngjanin tani të zbehta.
Një njeriu meskin do t’i dukej i krisur, një tjetër mund të mendonte se atë mjegullirë ia krijonte pleqëria. Por s’ishte as e para, as e dyta.
Lasgushi ishte aty, disa qindra hapa larg, megjithatë, përse nuk nisesha me ngut, me panik, për të mos humbur kohë? Përse nuk kam shkuar më shpesh, thosha me vete. Dhe prapë shkoja rrallë. S’kisha kurrfarë droje se do ta shqetësoj. Ai më priste përherë me kënaqësi, madje më çonte fjalë t’i shkoja. Ishte një pengesë e tjeterfartë. Pengesa që shkakton ëndrra. Askush nuk ngutet të shkojë drejt saj. Sepse, në fund të fundit, vonesa dhe ngadalësia bëjnë pjesë në mekanikën e saj.
Të shkoje tek ai, ishte më shumë se të dilje jashtë shtetit. Të dukej se dilje jashtë kohës, jashtë sistemit të zakonshëm të të menduarit. Edhe një hap dhe kishe ndjesinë se do të kapërceje kufijtë e jetës për të shkelur në shkretinë danteske.
Prej vitesh, qysh pas mbarimit te Luftës së Dytë Botërore, ai kishte qenë përherë i tillë: i gjallë dhe i vdekur njëkohësisht. Shumë gjimnazistë, që e bënin në mësim, e kujtonin të vdekur. Të tjerë ua shpjegonin se nuk ishte ashtu, se ishte gjallë, por as të parët, as të dytët nuk habiteshin nga kjo. Ishte një gjendje e dyzuar që i shkonte atij dhe shumë njerëz qenë mësuar me të, si me dikë që e kundrojnë përherë nën syprinën e ujit. Ishte nga të rrallët njerëz dhe, ndoshta , i vetmi shkrimtar i madh që arriti për një kohë aq të gjatë , duke qenë i gjallë, të përjetojë vdekjen e tij.
Pamja e tij e jepte shpeshherë në mënyrë të saktë këtë dyzim, sidomos kur vishte kostumin e zi dhe vinte borsalinë të zezë. Në një rast të tillë të dukej e natyrshme ta pyesje nëse dilte apo shkonte drejt arkivolit. Më e çuditshmja ishte se ky fat i tij nuk zgjonte keqardhje. Ndjenja e keqardhjes, e mëshirës së mundshme, e pikëllimit që ai qe harruar pa të drejtë, thërrmohej si një enë kristali sapo ndeshej me të.
Kur ai hynte në kafenetë e Pogradecit, shkrimtarët që vinin për verim kishin ndjesinë se po strukeshin nga një stuhi e padukshme. Ai ishte i paparashikueshëm, gërryes si acid, i rrezikshëm, i beftë. E qeshura e tij ishte si e tejtejshme, pa gëzim, mërzitja e tij e papikëllueshme. Kështu e kishte edhe zemërimin, luksoz, të ftohtë, kurse përbuzjen, rrezatuese që larg, si të stolisur me argjend.
Por gjëja më e jashtëzakonshme ishte e folura e tij. Gjë më të pangjashme me bisedën e përditshme, nuk mund të përfytyroje dot. Ndonëse ishte e qartë, pa stërhollim, fare e rrokshme, madje për gjëra të ditës, ajo e kishte kryekëput të ndryshme gjithçka: ndërtimin e saj, logjikën, ritmin, kthimet prapa. Ishte e papërftueshme, të mendoje që ai ose ti, në fillim të bisedës, të thoshit diçka për kohën, shëndetin, ose shprehjen ç’të reja kemi? Ai mund të shikonte ftohtë, të mos përgjigjej dhe të harronte që ti ishe aty. Çdo takim me të ishte përherë befasues, jashtë çdo skeme dhe parashikimi…
…Mekanizmi i kohës së tij ecte herë përpara, herë mbrapsht e herë në vend. Edhe oraret ashtu i kishte: çohej nga gjumi në orën 11. Hante mëngjes. Flinte përsëri në 12. Hante drekën në 5 mbasdite. Flinte në 6. Çohej në 8 dhe punonte gjer më 3 pas mesnate. Pamja e tij, po aq sa e folura, i shpëtonte çdo cilësimi. Ai ishte aristokrati dhe fshatari njëkohësisht, vjenezi i përkorë dhe ballkanasi me shkop shtogu, bjondi dhe bruni, i ashpri dhe fini. Ai herë të kujtonte aktorin gjermano-shqiptar të viteve ’30, Aleksandër Moisiun, herë grekët e lashtë të mbështjellë me zhgun jashtëkohor, e herë Papa Gjon Pali II.
Gjatë udhëtimeve në shumë vende të botës më ka qëlluar rasti të njihem me njerëz të pazakonshëm, nobelistë, filozofë, aktorë, politikanë, shkrimtar të mëdhenj, por gjer më sot Lasgush Poradeci ka mbetur për mua njeriu më i jashtëzakonshëm , më i ndërlikuar e më i pakuptueshëm që kam njohur. Kam biseduar për të me njerëz që i kishte edhe më të afërt: të shoqen, vajzat, gruan që ka qenë pasioni i tij i fundit, por askush nuk ka kuptuar diçka më shumë prej tij.
Me sa duket, kodin zbërthyes ai e mori me vete në varr. Duke e parë, dhe sidomos duke e dëgjuar, gjithmonë mendoja se si ishte e mundur që njeriu ballkanas, njeriu shqiptar, të arrinte një ndërlikim të tillë, përkryerje, mëvetësi dhe mister.
Një video e rrallë e Lasgush Poradecit është postuar nga Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit. Në këtë video Poradeci tregon se si Fan Noli kishte reaguar menjëherë pasi nuk kishte dëgjuar emrin e Poradecit në listën e bursave që do të dorëzoheshin dhe se si e kishte e kishte ndihmuar të merrte bursë studimi për albanologji.
“… Babai e deshte shumë kulturën. Teneqexhi qe, po e deshte… Më dërgoi në Manastir mua. Ai (gjimnazi) qe rumunce. Atje bëra poezi. Pastaj filloi lufta e përbotëshme… Kurse ti tani më bëhesh regjisor me gjimnazin, me universitetin, me gjëra të tëra… Në tre gjuhë mezi e mbarova gjimnazin.
Unë s’kisha bursë. Mori vesh Fan Noli pastaj. “Po Lasgush… Lasgush Poradeci, – tha, – s’ka bursë?” Se ia thanë emrat. “Jo, i thanë, – s’ka bursë”. “Po si, – tha, – s’i keni dhënë bursë atij?!”. Edhe bëri telegram në konsullatën tonë të Rumanisë ku qe sekretar Asdreni. “Lasgush Poradeci emërohet bursier i shtetit, për të bërë studime në albanologji, të niset për Berlin”, tregon Lasgush Poradeci në video./ KultPlus.com
Poeti i madh Lasgush Poradeci ka pasur një ndjenjë të veçantë për Kosovën.
Në videon e mëposhtme, Poradeci rrëfen ndjenjat e tij patriotike për Kosovën.
Kush është lulja në Ballkan Që bota i ka sevdanë Kosova që s’njeh sulltan Plot difë e kapedanë. Të sedrës e me shpirt krenar S’durojnë cen a dhunë Tregojnë gjoks në sulm e zjarr Si shkaba në furtunë. Kosova që bën sulm në zjarr Posi dragoj me fletë, Siç bënte sulm ngadhërimtar Gjergj Kastrioti vetë. /KultPlus.com
Sot 121 vite më parë ka lindur poeti shqiptar Lasgush Poradeci, shkruan KultPlus.
Llazar Gusho ishte emri i vërtetë i shkrimtarit që kishte shkruar për yjet, dashurinë dhe gruan. Ai njihet me pseudonimin e tij letrar ‘Lasgush Poradeci’ e cila vie nga shkurtesat e emrit të tij dhe babait, Llazar Sotir Gusho (La-S-Gush) dhe si mbiemër ka përdorur vendlindjen e tij, Poradeci.
Lasgushi është autor i dy vëllimeve me poezi ‘Vallja e yjeve’ botuar në vitin 1933 dhe ‘Ylli i zemrës’ në vitin 1937. Këto dy përmbledhje poetike i ka botuar në Bukuresht të Rumanisë.
Me rastin e 100 vjetorit të lindjes, ai u nderua me titullin ‘Nderi i Kombit’ dhe ‘Qytetar Nderi’. Shumë lagje të Shqipërisë mbajnë emrin e tij.
KultPlus në 121 vjetoin e lindjes së Lasgushit, ju sjell një fragment nga ditari i tij:
Nga ditari i Lasgushit
– Poradec, 3 Nëntor 1977:
Dyke u kthyer që prapa Kalasë tatëpjetë ne “Lumi i trahanit” dhe buzë liqerit për në Poradec, ndenja disa minuta në lapidarin përballë fortesës italiane, me “Cuc”-in, konen t’ime besnike. Pas atyre pak minutave u ngrita, u ngrit përnjëheresh dhe ‘Cuc”-i, që eci përpara meje si gjithnjë, nj’a 7 a 8 metra përpara. Pa pritur pa kujtuar – “Cuc”-i po alurinte me alurim të math dyke u parpalitur dhe dyke u rrëkëllyer në rrugë, midis shkëmbit dhe fortesës, si dyke vdekur: rrëkëlleheshe me këmbët përpjetë dhe parpaliteshe, e drithte, e përdrithte trupin, dyke qarë dhe dyke u rrëkëllyer e dredhur e përdredhur me këmbët përpjetë dhe me gojën hapur e sytë e llahtarisur të zgurdulluar e të pavetëdijshëm. Obobo thashë me shpirtin t’im të tundur, të dëshpëruar: m’a kish shtypur kamioni, e kish marrë nënë rrota. E përkëdhela shumë, me sekonda, i thosha me emër: “Cuc”, “Cuckë”, “Cuc-Cuc” po ay nuk ngjalleshe. E pashë vdekjen e Cucit me sy, kujtova me tronditje të madhe se e humba Cucin e dashur, se më vdiq Cuci im aq besnik, i cili m’a gëzon jetën t’ime në Poradec ku unë jam i shkretë pa njerí, i vetëm, i shkretë si një eremit, ku unë, passi lë punën e shkrimit, s’vete nëpër kafene dhe pijetore se unë nuk pi dhe mua s’më pëlqejnë njerëzit e kafeneve me fjalët e tyre të kota, që kështu të kota më duken mua. Ata janë të lumtur me atë jetë të tyre, po mua më ngjajnë të kota fjalët e tyre. S’e kanë ata keq atë jetë të tyre të shoqërimit, ndofta s’e kam as unë keq këtë jetën t’ime të vetmuar, po ata janë të lumtur që e vrasin ditën ashtu, në shoqërim, kurse une e vras e s’e vras me vetminë t’ime. S’e vras dot fare dhe prandaj jam fatkeq. Që të shpëtoj prej jetës, t’a harroj të mos e kem në vetëdijen t’ime jetën t’ime, këtë lloj jete të mjeruar, unë ngjit Kalanë e Poradecit, larg njerësve, atje e harroj veten, shkrihem me natyrën, me bukuritë e mbëdha të natyrës rreth e përqark meje, sikur jam ashtu i lumtur, i qetë, sikur flas atje prapa Kalasë me Perëndinë. Sepse Kalaja, prapa, nga Perëndimi i saj, është shumë e bukur me 1000 pamje të mahnitshme, që mua m’a mahnitin ëmbël shpirtin t’im.
Kështu zbrita edhe sot prej Kalasë, që prapa Kalasë ku ngjit e sbres e qetësohem e gëzohem i ndjekur me aq besnikëri të madhe prej Cucit t’im. Po sot Cuc-i gjesh më vdiq, parpaliteshe dhe ish i mbytur në gjak; Kokën tërë gjak, veshët, trupin, tërë gjak. Kështu tërë gjak e përkëdhelnja të ngjallet, mezi m’u ngjall – isha unë vetë me duar e pallto me gjak. Lavdi zotit që s’më vdiq, që i shpëtoj vdekjes. Sa u gëzova që shpëtoj, po prapë kisha frikë mos më vdesë, aq i vrarë, i plagosur, i gjakosur ishte.
Lasgush
– Poradec, e Hënë 7 Nëntor 1977:
Sot “Cuci” mund të them se është më mirë: zuri të hajë, të baresë nga pak, sbret shkallët dhe nxiton ose harbon dyke çaluar nga këmba e përparme e djathtë.
Të veshur të dy me pallto, kapele në kokë, dhe një bastun në dorë Eqrem Çabej dhe Lasgush Poradeci duken kaq elegantë ndërsa shëtisin në një park në Graz. Fotografia është publikuar më herët, nga e bija Lasgushit, Maria.
Është e njohur miqësia që dy njerëzit e njohur të letrave kanë pasur me njëri-tjetrin. Ata kanë qenë të dy studentë në Graz. Janë dhjetëra letërkëmbime që kanë shkëmbyer me njëri-tjetrin mbi magjinë e poezisë, apo Shqipërinë. Herë pas here, Maria rrëmon detaje interesante nga jeta e poetit. Ne kemi parë dhe një portret të gjuhëtarit të madh, vizatuar nga Lasgushi.
Kështu, ajo tregoi dhe një episod teksa dy personazhet e njohur të letrave shqipe ndodheshin në një lokal.
“Ishim me Eqrem Çabeun në Graz (Austri), ishim të dy studentë (vitet 1925-1926). Kishim gjetur për të ngrënë darkë një restorant të vogël, por shumë të mirë familjar. Në kuzhinë ishte gruaja, në banak ishte burri dhe vajza e tyre ishte kamarjere. Na pëlqente shumë ushqimi aty.
Një natë, po hanim si zakonisht dhe po bisedonim. Lokali ishte plot dhe të gjithë hanin dhe flisnin me njeri tjetrin dhe nuk ndiheshin. Ne, na kishte tërhequr aq shumë biseda sa nuk e kishim vënë re që po flisnim me zë të lartë. Po flisnim shqip. Dhe herë pas here aprovonim njeri-tjetrin duke thënë po po (ata që dinë gjermanisht do ta kuptojnë). E vumë re që klientët na shikonin si të habitur. Po ne, vazhdonim të flisnim me zë të lartë.
I zoti i lokalit (burri, që rrinte në banak), na u afrua dhe me zë të ulët dhe me shumë sjellje na tha që duhet ta ulnim zërin sepse po shqetësonim të tjerët që ishin duke ngrënë. Ne, nuk e konsideruam vërejtjen e tij dhe vazhduam duke folur me zë të lartë. Ata, klientët, dalëngadalë filluan të paguajë dhe e boshatisën lokalin duke na lënë vetëm. U turpëruam shumë dhe nuk shkelëm më kurrë në atë lokal”, tregonte Lasgushi./ KultPlus.com
Viti 1975. Poeti i madh Lasgush Poradeci, ndodhet në Tiranë për tu kuruar. Me vete nga Pogradeci ka marrë edhe qenushin e tij të quajtur Cuci, ose ndryshe konkën e tij të dashur. Por një ditë befas në banesën ku ai qëndronte në Tiranë, mbërrin Sekretari i Parë i Këshillit të Lagjies, i cili bashkë me një polic të armatosur, e urdhërojnë të dorëzojë Cucin, pasi do e pushkatojnë.
Kjo pasi kishin urdhër të vrisnin qentë. Këtu fillon edhe kalvari i poetit dyer më dyer për të shpëtuar Cucin e tij të dashur.
Një histori e pazakontë, po ta mendosh për kohën ku jetojmë, por që Poeti e ka rrëfyer në ditarin e tij.
A e shpëtoi Cucin e tij Lasgush Poradeci? Lexoni historinë e shkëputur nga ditari i tij.
Tiranë, e Mërkurë 2 Prill 1975:
Sot nga ora 1 pas mesdite, ardhë m’a muar me zor, konkën t’ime shumë të dashur dhe shumë besnike, “Cucin” që të m’a vrasin (pushkatojnë).
Ishte sekretari i Këshillit të Lagjes nr 1 me një polic dhe dy të tjerë me pushkë. Thanë: “Kemi urdhër t’i vrasim qentë!”
Unë ju luta me 1000 të lutura të m’a lënë 2-3 ditë, të marr lejë të mos m’a vrasin. Ata nuk pranuan në asnjë mënyrë. E mbanja Cucin siç ish i lidhur, me rrypin e tij poshtë shkallëve, m’a rrëmbyen egërsisht.
Megjithqë polici i tha sekretarit të m’a lenë këto 2-3 ditë, sekretari një individ zemër ashpër, dha urdhër të m’a marrin.
Sbriti polici poshtë ne “Cuci” m’a mori megjith rryp dhe me gjith hallkën e rrypit prej së cilës i vinja rrypin “Cuci-t” kur e shëtisnja nga pak në mëngjes dhe më drekë nga ora 11-12-1.
Passi m’a rrëmbyen “Cuci-n” në këtë mënyrë kaq të egër, zura të qaj, sbrita poshtë shkallëve ku e mbanja lidhur me rrypkën e tij elegante (që m’a dha Kostaqi i Frosës në Poradec) dhe m’u shkreh zemra dhe zura të qaj me lot për “Cuci-n”, puthnja peronën ku kapnja rrypin, puthnja safkën e ujit ku i shtinja ujë të freskët, putha 2-3 herë dhe shumë herë enën ku i shtinja të hajë “Cucit” dhe qanja me psherëtimë.
Kaq shumë m’u dhemb “Cuci”. Passi m’a muarr Cucin dhe e vunë në karrocë dhe u larguan 60-70 hapa prej meje, u vesha shpejt dhe ju vajta pas dhe i gjeta në një rrugicë pranë shtëpisë s’ime, i-u luta me shumë të lutura përsëri, të m’a lenë pa e vrarë, i-u thashë të vete ne Sekretari i Komit. të Partisë së rrethit Manush Myftiu, do vete ne Sekretari i Kom, Ekz. të Rrethit, do vete në Seksionin e Shëndetsisë të marr leje për konkën (Cucin), por ata nuk m’a pranuan lutjen (nuk pranonte, prapë, Sekretari (Elem Haxhia).
Ardha menjëherë në shtëpi, dhe megjithqë jam i sëmurë prej 17 Janarit gjer më sot i shtrirë në shtrat, u vesha dhe shpejt mora Marien me mua, vajta me autobus gjer në Kom. Ekz. E mora Marien se prej 17 Janarit s’jam ngritur prej shtratit, e mora shpirtin nër dhëmbë dhe u nisa i shoqëruar prej Maries, që po të rrëzohem rrugës i sëmurë siç jam, t’a kem Marien pranë.
Vajta me Marien në Kom. Ekz. Më thanë Sekretari i Partisë (Manush Myftiu që është antar i Byrosë së Komitetit Central) nuk vjen këtu në zyrë, Kryetari i Komitetit Ekzekutiv (Ndue Marashi) nuk priste, Zëv-kryetari (janë 4 zëv-kryetarë) nuk kish pritje.
Poeti Pano Taçi, që ish poshtë në parterë, më tha, të vete në Seksionin e Shëndetsisë, po inspektori i Seksionit nuk kishte pritje sot të Mërkurën, kishte pritje të Martën edhe të Premten prej orës 1-2.
Ika i dëshpëruar jashtëzakonërisht. Ardha në shtëpi. Kostandina më tha të vete ne Arkit. Petraq Kolevica që Petraqi t’i thotë nesër të Enten, inspektorit të Shëndetsisë, të më pranojë nesër të Enten.
Petraqi, që është nënpunës në Komitetin Ekzekutiv, banon afër shtëpisë s’ime (nja 200-300 hapa larg). Vajta ne Petraqi, me Marien, e ëma e Petraqit më tha se Petraqi është shtruar në spital para 1 jave.
Do vete nesër të Enten ne Ministri i Shëndetsisë Doktor Llambi Ziçishti, të përpiqem për Cucin, t’i japë Ministri urdhër Seksionit të Shëndetsisë, të mos m’a vrasin Cuci-n.
Shpresë s’kam, por, prapë do vete ne Ministri. Kur ardha prej Petraqit në shtëpi, sbrita të shoh vëndin ku e mbanja Cucin poshtë shkallëve; atje m’u mbush shpirti dhe shpërtheva në qarje e vajë, putha dyke qarë peronën ku lithnja Cucin me rryp, e putha peronën 3 herë dyke qarë, putha safkën ku i shtinja ujë të freskët e putha 3 herë, putha 3 herë edhe enën prej alumini ku i jipnja Cucit të hajë, edhe u ngjita prej shkallëve të Cucit për në kuzinë, ku kam shtratin tim.
Hyra në kuzinë dyke qarë, mezi pushova. Pastaj mora Marien, vajta me Marien në rrugët ku nxirrnja pak Cucin që më vinte keq t’a mbaj vetëm lidhur. Përshkova me Marien rrugën prej shtëpisë s’ime gjer buzë lumit Lanë, shkova buzë Lanës, siç shkonja me Cucin kur e nxirrnja, vajta me Marien nëpër rrugët dhe rrugicat ku e nxirrnja Cucin, nja 20 ose 30 ose 60 minuta për dita, që të çmallem me rrugët ku shkonte Cuci.
U këtheva pastaj në shtëpi, prapë zura të qaj se m’u mbush prapë shpirti dhe shkrojta këto rradhë për Cucin t’im shumë të dashur, shumë të dhemshur dhe shumë besnik.
Sytë Cuci i kishte shumë të bukur, shumë të dashur, njerëzit theshin kur e baresnja Cucin, rrugëve: “sa i bukur”, edhe fëmija, edhe nuset, edhe burrat theshin sa i bukur.
Cuci është leshator, i bardhë në roza, të gjithë theshin sa i bukur. Më vjen të pëlcas për dhimbjen e Cucit, po s’kam ç’bëj. Po rri këtë ditë me shpresë për nesër, që të vete nesër ne Ministri i Shëndetsisë, dhe të shoh a mos më pranojë inspektori i Shëndetsisë, me anën e ndonjë miku, ndonjë shkrimtari që t’a njohë inspektorin. Lasgush.
Tiranë, e Ente 3 Prill 1975:
Megjith që jam i sëmurë që prej 17 Janarit (kur ardha prej Poradeci), prapë i dhashë kurajë vetes dhe dola për të parën herë nëpër Tiranë, t’i bje pas punës së “Cuci-t”.
Vajta në Lidhjen e Shkrimtarëve, ku, që në mëngjes gjer në ora 1.30’ pas mesditës mezi takova atje Dritëro Agollin, Kryetar i Lidhjes. Dritëroj, pas lutjes sime, i telefonoj Kryetarit të Komitetit Ekzekutiv (Ndue Marashit) që të më pranojë “për 1 çështje”.
“Le të vijë” i tha Kryetari i Kom. Ekz. Lasgushi. Vajta, pas urdhërit të tij, portieri më la të hy. Atje më thanë se puna e “Cucit” (që m’a muarr dje të m’a vrasin) mvarret prej Seksionit të Shëndetsisë (që i ka zyrat brenda në Kom. Ekz.).
Në zyrën e inspektorit të Seksionit më priti me respekt inspektori Shpëtim Gjebréa, kështu m’a tha mbiemrin Dritëro Agolli, emrin s’m’a tha inspektori, më dha cigare, më tha që ay më njeh: “kemi folur” tha “prej 2 vjetësh” etj.
Shpëtim Gjebréa më tha: “do t’ju japim lejë prej Seksionit” dhe doli prej zyrës me mua të vemi në zyrën e veterinerit, që e ka zyrën brenda në Kom. Ekz., “t’ju them” tha “t’ju japin lejë për të mbajtur qenin” (konkën time).
Veterineri s’ishte. “Ecni t’i thoni” më tha “Sekretarit të Lagjes nr 1 të mos e vrasin qenin, se nesër, kur të jetë këtu veterineri, do t’ju japim lejen për mbajtjen e qenit”. Vajta te Sekretari i Lagjes nr 1 (Lelem Haxhia) i thashë ç’më tha Inspektori Gjebréa.
Elemi e mori Inspektorin në telefon, i tha Lelem-it “do t’i japim Lasgushit lejë për qenin, nesër, se sot nuk është veterineri. Unë u shqetësova shumë që s’u mbarua puna (sepse termini i vrasjes së Cucit është vetëm 3 ditë, dje 1 ditë, sot shkoj dita e dytë).
Tiranë, e Premte 4 Prill 1975:
Megjith që jam i sëmurë e mora shpirtin t’im nër dhëmbë dhe, nga çqetësimi për Cucin, u ngrita në mëngjes më ora 5, të vete në Kom. Ekz. më ora 7 e mëngjezit (kur vijnë gjithë nënpunësit në zyrë).
I bëmë telefon Gjebréa-s prej Lidhjes, disa herë, s’kish njeri në zyrën e “Shpëtim Gjebréa-s”. Gjer më ora 1 pas mesdite telefonuam shumë herë, po s’dilte njeri në telefon. Vajtmë me djalin e prof Çiços, prej zyrës së të cilit i kishim telefonuar shumë herë Gjebréa-s. Hymë në Komitet Ekz. Në zyrën e Seksionit të Shëndetsisë takova Gjebréa-n, “haj” tha “Lasgush, të vemi këtu në zyrën e doktorit veterinar”.
Doktori s’ishte, prapë, në zyrë. Gjebréa më tha: “I telefonova sot Lelem Haxhisë se do t’i japim lejë Lasgushit për mbajtjen e qenit, po edhe sot s’është këtu doktori veterinar”.
Me qënë që sot është dita e tretë dhe kisha shumë frikë mos m’a vrasin Cucin, e mora, prej Lelemit adresën e Përgjegjësit të qenve, vajta në zyrën e Komunales (e cila jep urdhër për vrasjen e qenve), në Zyrë s’kish asnjeri, pyeta ku e ka shtëpinë private përgjegjësi dhe vajta në shtëpinë private.
Ky përgjegjës, më priti mirë, më tha se qenin s’kam dhënë urdhër të vritet sepse mora vesh që ky qen është i poetit Lasgush Poradeci. Përgjegjësi më tha: “sapo të m’a sillni Lejën e qenit, do t’ju a lëshoj qenin”. M’u qetësua zemra që s’ma paskan vrarë Cucin e dashur dhe vajta në shtëpi të ha 1 çikë bukë, i lodhur, i këputur nga fuqitë siç isha.
Hëngra pak bukë, dhe u shtriva në shtrat i potresitur. Tashi më mbetet që, nesër të vete prapë në Kom. Ekz. ne Shpëtim Gjebréa a mos m’a japë Lejën (në qoftë se do të jetë veterineri aty në zyrat e Kom. Ekz.).
Tiranë, e Premte 4 Prill 1975:
U ngrita shpejt që në mëngjes (ora 5 para mëngjesit, të vete në Kom. Ekz. më ora 7 (përpara se të hyjnë nënpunësit) t’i them inspektorit të Shëndetsisë (Shpëtim Gjebréa) t’i thotë veterinerit të Kom. Ekz. të mos m’a vrasin “Cucin”.
I tha po s’desh. I vajta dhe unë veterinerit (në zyrë) po s’pranovi. U dëshëprova shumë, po veterineri is hi pashpirtshëm. Thashë t’i them Kryetarit të Kom. Ekz., Kryetari s’ish. Komiteti ka 4 zëvëndës-kryetarë.
Trokita te njëri, s’isht. Trokita në derë të tjetrit, tha “hyrë”. Ky quheshe Hektor Konomi. J’u luta t’i thotë veterinerit të urdhërojë mospushkatimin e qenit (konkës s’ime). Hektor Konomi passi më pranoj dhe më dëgjoj me shumë kujdes, u ngrit, vajti vetë në katin poshtë ku është zyra e doktorit veterinar dhe ardhi më tha: “ecni poshtë të merrni Lejen prej veterinerit që të mos ekzekutojnë konen tuaj”.
Vajta mora Lejën, që atje vajta në Repartin e Komunales së Tiranës, mora prej përgjegjësit të Repartit, njoftimin me shkrim që i bënte përgjegjësi (Ferik Pilkati) mbajtësit të qenve të kapur: “Shokut Riza Gjini ose jevgu. Shoku Riza jepi Profesorit qenin e tij mbasi ka marrë lejë nga Kom. Ekz. i K. P. Rrethit. 5/4/1975” Në kulmin e gëzimit vajta (1 orë larg) mora “Cucin” prej jevgut./mekuli/KultPlus.com
Tiranë, e Djelë 2 Korrik 1939: Ora 8.5’, mëngjes u nisa për Durrës, ora 9.30’ vajta ne Nafija. Pas drekës ora 2 u shtriva në shtrat (larg dritares), Nafija më ndjenji mbanë shtratit, pastaj ra në shtrat me mua (më të djathtën t’ime) dhe u pushtuam ashtu një hof: unë i-a hodha krahun nënë qafë, ajo e futi kokën në gjirin t’im; kur u sgjuam e mora nër kraha, i-a skuqa faqkat së puthuri dhe lëpiri gushën, sytë me 100 përkëdhelje. Më 6-8 baritmë anës detit përkrah.
Në shtrat më lëçiti 3 vjersha të saj, pas darkës fjeti në shtratin t’im, u sgjuam më 11 para mesnatës, biseduam pak, pastaj fjetmë. Më 6 korrik, E Enten, më 7.30’ të mëngjesit ardhi Nafija në dhomën t’ime. Më shkrojti: “shpirtin t’ënd” = “Nafijen”, “shpirti im” = “Lasgushi”. Më 3 u nismë, më 4.10’ harimë në Durrës. Më 5,40’ filluam, më 6.10’ mbaruam celebrimin e martesës në Bashki. Kur u kthyem në shtëpi të Nafijes i vura në gisht unaskën me brilant prej floriri të bardhë. Natën 6 dyke u gëdhirë më 7 Nafija m’a futi dorën në gji.
I vura byzylykun prej ari. Desha t’i-a fut edhe unë dorën, nuk më la, u zemërova. passi shkoj të flerë, ardhi 5 herë në dhomën t’ime që të më pajtojë, më në fund ardhi fjetmë bashkë, më 3 pas mesnate më tha se kish turp prandaj s’ma la dorën. Fjetmë pa bashkim trupor.
Më 7 Korrik, të Premten, ora 1.30’-4.30’, u shtrimë në shtrat bashkë, pa bashkim trupor. E zhveshi gjirin me turp të math. Gjiri i saj një parajsë vajzërore, mezi ka zënë të fryhet, cickat s’kanë maja. U përkëdhelëm me 1000 mënyra: “Puthmë dhe këtu” theshte, “edhe këtu”; “bëmë një vurratë këtu (në llërën lart) dhe këtu, edhe një, edhe një. Ora 5.30. qau, qava. Më 7 Korrik, ora 8.30’ baritmë, ndenjmë në lulishte. Më 6 Korrik ora 6.30-9.30 ndenjmë në lulishte.
Më 7 Korrik natën dyke u gdhirë më 8 fjetmë bashkë, me bashkim trupor, pa bashkim virgjëror. Nafija përkëdheleshe shumë, çuditesha për të gjitha, s’dinte, e mora prej shtratit në divan, vura llambën, në këtë natë sbathi me turp të math dhe breçkat: trupi i saj një bukuri për t’u çmëndur, i bie erë shumë të mirë, u puthmë, gojë e trup me 1000 mënyra. Më tre pas mesnate, u sgjuam dhe u përkëdhelëm (të zhveshur) me 1000 mënyra. Më ora 6 fjetmë pak të lodhur.”/ GazetaMetro / KultPlus.com
Bisedë me babanë tim, Lasgushin, për vitet kur ishte student në Graz (Austri)
– Ishte i bukur Grazi, baba?
– Unë jam mrekulluar nga ai vend!
– Të bukura ishin gratë?
– Jo! Femrat austriake nuk ishin të bukura, po ato ishin nimfa.
– Po ti baba, pse nuk u martove me një austriake?
– Sepse unë doja të martohesha me një shqiptare, t’ia bëja këtë nder një femre shqiptare jo një femre të huaj.
– Më trego diçka për familjen ku ti ndenje me qira për 10 vjet.
– E zonja e shtëpisë quhej Elisabet Pichler. Ajo ishte vejushë dhe kishte tre fëmijë, dy djem, Carolin dhe Richardin dhe një vajzë, Elfridën. I shoqi kish qenë nëndrejtor i operës së Grazit dhe kish vdekur shumë i ri. Banonin në një ndërtesë tre katërshe në rrugën Klosterwiesgasse nr 74, në katin e parë.
– Po si e gjete ti baba këtë shtëpi me qira për të banuar?
– Pothuajse të gjitha familjet e Grazit lëshonin dhoma me qira për studentët. Njoftimi botohej në gazetën e qytetit. Pashë lajmërimin dhe vajta të shikoj shtëpinë. Tek dera shkruhej “Scharfer Hund” (qen i egër). I rashë ziles. Derën ma hapi një zonjë rreth 40 vjeç. Mbasi u përshëndetëm (më parë ajo kish mbyllur qenin në një dhomë tjetër) e pashë dhomën dhe më pëlqeu shumë. Zonja e shtëpisë më tha: Ku e keni valixhen me rroba? – Në hotel – iu përgjigja. Ajo vazhdoi: Meqenëse ora nuk ka shkuar akoma 12 e natës mund ta sillni sonte këtu, sepse pas orës 12 të natës fillon pagesa në hotel, unë mund t’iu përgatis edhe një darkë të ftohtë. Ramë dakord me të zonjën e shtëpisë për gjithçka dhe kur po dilja ajo tha: Më falni ramë dakord, por unë nuk ju pyeta se çfarë kombësie jeni? Shqiptar, zonjë e nderuar – ju përgjigja. Djali i saj rreth 10 vjeç, që dëgjonte bisedën tonë bërtiti – Skanderbeg! Kurse ajo e tronditur tha: – Më falni nuk mund t’ju pranoj, kam pasur edhe shqiptarë të tjerë dhe kanë ikur pa më paguar. Unë u skuqa dhe u turpërova shumë. Duhej të vija në vend nderin e Shqipërisë. U përgjigja: – Do të ketë qëlluar ndonjë zonjë, se edhe grataçelat 100 katshe kanë cllosetin (wc) e tyre. Po unë do të rri muajin e parë dhe në qoftë se nuk do t’ju pëlqejë unë do të largohem. Unë kam vetëm një kusht, kur të mos jem në Universitet jam në shtëpi dhe kur të mos jem në shtëpi jam në Universitet, në qoftë se kjo nuk ju pëlqen ma thoni. “Jo, jo, ne tamam një djalë kështu duam, u përgjigj e zonja e shtëpisë”. Dhe mbas disa vjetësh kur festonim Krishtlindjen ajo i thoshte një shoqes së saj që kish ardhur për vizitë: “Sa turp më vjen përpara zotit Doktor që i kam thënë atëherë nuk ju pranoj, ky është kaq i mirë dhe korrekt sa na i kalon edhe ne gjermanëve”.
– E pra ti baba fillove të jetoje në shtëpi të tyre dhe të paguaje qiranë për dhomën tënde.
– Po, në fillin unë paguaja qiranë vetëm për dhomën, por më vonë paguaja dhe për ushqimin dhe larjen, pra për gjithçka, u bëra si i shtëpisë. Frau Elsi, kështu e thërrisnin atë miqtë dhe të afërmit e saj, ishte një grua e shkëlqyer, një nikoqire e vyer. Ajo dhe shamitë e xhepit i arnonte! Shumë herë, kur nuk isha mirë me shëndet, qëllonte që ajo ma shërbente mëngjesin në shtrat. Gjithmonë më gjente duke lexuar. Akoma kujtoj zërin e saj kur thoshte: – Zoti im, ndonjë ditë kur të hy në dhomën tuaj nuk do t’ju gjej ju në shtrat, po do të shikoj që jeni transformuar në libër.
– Më trego diçka për fëmijët e saj?
– Po, ata ishin mjaft të edukuar. Nuk dëgjova kurrë të ziheshin në shtëpi. Kishin një respekt të jashtëzakonshëm për nënën e tyre.
– Po ti bisedoje me ta, domethënë bënit muhabet?
– Po si jo! Po më shumë më pëlqente të ngacmoja Richardin, djalin e saj të vogël i cili ishte një shpirt romantik dhe e adhuronte racën gjermane. Për të ma bërë qejfin mua, njëherë bëri edhe një poezi ku thoshte:
Ilir jam unë,
Shkëmb,
Si shkëmbi nga i cili kam dalë.
Sikur të më jepej mundësia dhe të dilja njëherë jashtë shtetit, dëshira ime e vetme është të vete tek varri i saj dhe ti vendos një tufë me lule. / KultPlus.com
Sot 33 vite më parë ka vdekur poeti shqiptar Lasgush Poradeci, shkruan KultPlus.
Llazar Gusho ishte emri i vërtetë i shkrimtarit që kishte shkruar për yjet, dashurinë dhe gruan. Ai njihet me pseudonimin e tij letrar ‘Lasgush Poradeci’ e cila vie nga shkurtesat e emrit të tij dhe babait, Llazar Sotir Gusho (La-S-Gush) dhe si mbiemër ka përdorur vendlindjen e tij, Poradeci.
Lasgushi është autor i dy vëllimeve me poezi ‘Vallja e yjeve’ botuar në vitin 1933 dhe ‘Ylli i zemrës’ në vitin 1937. Këto dy përmbledhje poetike i ka botuar në Bukuresht të Rumanisë.
Me rastin e 100 vjetorit të lindjes, ai u nderua me titullin ‘Nderi i Kombit’ dhe ‘Qytetar Nderi’. Shumë lagje të Shqipërisë mbajnë emrin e tij.
KultPlus në përvjetorin e vdekjes së Lasgushit, ju sjell një fragment nga ditari i tij:
Nga ditari i Lasgushit
– Poradec, 3 Nëntor 1977:
Dyke u kthyer që prapa Kalasë tatëpjetë ne “Lumi i trahanit” dhe buzë liqerit për në Poradec, ndenja disa minuta në lapidarin përballë fortesës italiane, me “Cuc”-in, konen t’ime besnike. Pas atyre pak minutave u ngrita, u ngrit përnjëheresh dhe ‘Cuc”-i, që eci përpara meje si gjithnjë, nj’a 7 a 8 metra përpara. Pa pritur pa kujtuar – “Cuc”-i po alurinte me alurim të math dyke u parpalitur dhe dyke u rrëkëllyer në rrugë, midis shkëmbit dhe fortesës, si dyke vdekur: rrëkëlleheshe me këmbët përpjetë dhe parpaliteshe, e drithte, e përdrithte trupin, dyke qarë dhe dyke u rrëkëllyer e dredhur e përdredhur me këmbët përpjetë dhe me gojën hapur e sytë e llahtarisur të zgurdulluar e të pavetëdijshëm. Obobo thashë me shpirtin t’im të tundur, të dëshpëruar: m’a kish shtypur kamioni, e kish marrë nënë rrota. E përkëdhela shumë, me sekonda, i thosha me emër: “Cuc”, “Cuckë”, “Cuc-Cuc” po ay nuk ngjalleshe. E pashë vdekjen e Cucit me sy, kujtova me tronditje të madhe se e humba Cucin e dashur, se më vdiq Cuci im aq besnik, i cili m’a gëzon jetën t’ime në Poradec ku unë jam i shkretë pa njerí, i vetëm, i shkretë si një eremit, ku unë, passi lë punën e shkrimit, s’vete nëpër kafene dhe pijetore se unë nuk pi dhe mua s’më pëlqejnë njerëzit e kafeneve me fjalët e tyre të kota, që kështu të kota më duken mua. Ata janë të lumtur me atë jetë të tyre, po mua më ngjajnë të kota fjalët e tyre. S’e kanë ata keq atë jetë të tyre të shoqërimit, ndofta s’e kam as unë keq këtë jetën t’ime të vetmuar, po ata janë të lumtur që e vrasin ditën ashtu, në shoqërim, kurse une e vras e s’e vras me vetminë t’ime. S’e vras dot fare dhe prandaj jam fatkeq. Që të shpëtoj prej jetës, t’a harroj të mos e kem në vetëdijen t’ime jetën t’ime, këtë lloj jete të mjeruar, unë ngjit Kalanë e Poradecit, larg njerësve, atje e harroj veten, shkrihem me natyrën, me bukuritë e mbëdha të natyrës rreth e përqark meje, sikur jam ashtu i lumtur, i qetë, sikur flas atje prapa Kalasë me Perëndinë. Sepse Kalaja, prapa, nga Perëndimi i saj, është shumë e bukur me 1000 pamje të mahnitshme, që mua m’a mahnitin ëmbël shpirtin t’im.
Kështu zbrita edhe sot prej Kalasë, që prapa Kalasë ku ngjit e sbres e qetësohem e gëzohem i ndjekur me aq besnikëri të madhe prej Cucit t’im. Po sot Cuc-i gjesh më vdiq, parpaliteshe dhe ish i mbytur në gjak; Kokën tërë gjak, veshët, trupin, tërë gjak. Kështu tërë gjak e përkëdhelnja të ngjallet, mezi m’u ngjall – isha unë vetë me duar e pallto me gjak. Lavdi zotit që s’më vdiq, që i shpëtoj vdekjes. Sa u gëzova që shpëtoj, po prapë kisha frikë mos më vdesë, aq i vrarë, i plagosur, i gjakosur ishte.
Lasgush
– Poradec, e Hënë 7 Nëntor 1977:
Sot “Cuci” mund të them se është më mirë: zuri të hajë, të baresë nga pak, sbret shkallët dhe nxiton ose harbon dyke çaluar nga këmba e përparme e djathtë.
“E kisha dashur përherë Lasgush Poradecin, me një dashuri të veçantë, që kishte gjithmonë brenda saj një brengë, një qortim. Por, edhe dashuria për të, edhe brenga edhe qortimi ishin të një përmase të veçantë, përtej të zakonshmes, gati-gati misterioze.
Po aq sa për vjershat e tij të bukura, ndoshta më shumë se për ato, kisha mall për kohën që kishte vdekur bashkë me të. Një kohë gjithashtu e papërcaktueshme lehtë (as kohë e mbretërisë, as e republikës, as e paraçlirimit), jo, një kohë tjetër, që mund të ishte brenda të triave, e mund të mos ishte askund. Më shumë se atë vetë, doja tek ai ëndrrën mallëngjyese për diçka të tretur. Të pakthyeshmen. Të pamundurën. Prej vitesh ishte dhe s’ishte. E kishin mënjanuar, mungonte në të gjitha ceremonitë. Dhe ndoshta pikërisht midis ceremonisë, pranimit të festës, niste qortimi për të. Por, edhe ai vetë, si çdo gjë tjetër që lidhej me të, ishte e tjetërfartë, e përgjithshme, flu, më tepër qortim ikonash…
…Sot para 27 vjetëve , ishte 12 nëntor 1987, por koha qe e bukur. Ndërsa i mbulonin arkivolin me dhe , dielli përndriste si ditë të kremte copërat e baltës përpara se të binin mbi të . Ai po futej kështu nën dhe “veshur me diell , mbathur me hanë “
Në vjeshtë shtërgjet duhet të dukeshin që këtu, tek niseshin për larg. “Fluturoi dhe shtërg i fundit madhështor me shpirt të gjorë”. Më erdhi të thosha: ku do të nisesh, shtërg i madh, dhe ku do të na lesh ne të gjorëve? “Në ferr do të zbres të shndrit veç për të vdekurit “
Është kërcënimi i diellit te “Iliada ,,, është kërcënimi i poetit vetë. Vetëm truri i zemëruar i tij mund të pjellë një kujë të tillë. Ështe kundërshtimi i parë i madhërishëm në art . E vështirë që pranë vargut homerik të rendisësh një varg tjetër . Megjithatë, dy strofa nga poezia shqipe afrohen të druajtura në kujtesë . Janë vargje të trishtuara, lirike, të Lasgush Poradecit, të cilat , ndoshta ngjajnë të largëta, kanë një gjen të përbashkët me diellkanosjen homerike . Poradeci i ka shkruar në pleqërinë e tij, kur e ndiente veten të përmbysur ” si shkëmb përtoke “ Përmbys shoh shkrumbin Ca iskra pa shuar Ca yj që shumbin Nga jetë e mbaruar . Përmbys , o jetë Mì fal stolitë Vargu më i bukur i rënies së njeriut . Aty nuk ka ,i mjeri unë , si isha si u katandisa, aq më pak jam plak por zemrën e kam të re etj. Kjo ështe rënie me shkronjë të madhe. Ka diçka titanike kjo vjershe jo në kahjen e forcës por të pafuqisë . Përmbys, titani i rëne , por që as ankohet e as përndizet nga rënia, midis shkrumajës së jetës së vet, si një vetëGalile, gjurmon “Yjet që shumbin”. Kështu përmbys jeta ” ia fal stolitë”-♦
Ismail Kadare për Lasgush Poradecin. / KultPlus.com
Përveç poezive, Lagushi ka lënë si testament edhe këshilla për poetët.
Maria Poradeci, vajza e Lasgushit, ka ndarë sot me ndjekësit e saj në Facebook një pjesë ku Lagushi flet për poezinë dhe poetët.
“Poezia është hyjnore. Prandaj kur shkruan poezi, duhet ta kesh shpirtin të shenjtëruar. Çdo poezi, duhet të jetë një xhevahir dhe xhevahir duhet të jetë çdo varg i saj dhe çdo fjalë e saj. Prandaj poezi mund të shkruash vetëm pak, se ku t’i gjesh gjithë ata xhevahirë?
Mos ki frikë se ke shkrojtur gjatë jetës tënde vetëm dhjetë poezi. Frikë të kesh po të kesh shkrojtur njëqind poezi.”
Letra e Lasgush Poradecit drejtuar drejtorit të zyrës së shtypit Mihal Sherko, në vitin 1931.
Të Nd. Zotit Prof M. Sherko
Drejtor i “Zyrës së Shtypit”
Tiranë (Albania)
Graz, 11.10.1931
I nderuar Zoti Sherko,
Nuk munda t’Ju dërgoj nga Bàri poezinë e premtuar, me qënë që pó ditën e daljes nga vapori hymë në tren për këtej. Poezia është një variantë e fundit e “Valles së Luleve”, së shtypur për herën e parë në “Shqipëria e re” sot e nj’a tetë vjet përpara. Arti, ay i VËRTETI, është i RËNDË; sepse art i VËRTETË domethënë ay që del nga fundi i shpirtit t’onë me një sulm të FUQISHMË, – për t’u mveshur me roben e bukur artistike, po plot FUQI dhe kjo, të krijonjësit, domethënë me formën e VETËME të tij, e cila as ka qënë, as do të jetë, po vetëm NJË herë: vetëm NË MOMENTIN e krijimit të VËRTETË artistik realizohet, – dhe për t’u lënë trashëgim kultural, ashtu i, FUQISHMË, – i BUKUR dhe i VETËM siç është brezave të arthme të kombësisë dhe të njerëzimit. Për KËTË art, i dashur mik Zoti Sherko, mundohem unë t’i drejtoj sa më afër hapat e mija: është 1 ideal, i vlefshëm për çdo mundim. Prandaj s’turpërohem dyke shkruar “varianta”. Varianta, në kuptimin banal të saj, është – ç’më shumë se sa 1 banalitet? Varianta në kuptimin e rëndë të artit të vërtetë, është 1 MUNDIM i MATH PËR MË MIRË. – Pritni, Ju lutem nderimet e mija nga zemra.
Lasgush Poradeci
P.S.
Ç’bëtë me çështjen shkollore të t’im nipi? Me nder të math lutem të kini mirëesinë të m’i dërgoni bursat e muajve Shtator, Tetor ect 1931/ KultPlus.com
Poeti i madh Lasgush Poradeci ka pasur një ndjenjë të veçantë për Kosovën.
Në videon e mëposhtme, Poradeci rrëfen ndjenjat e tij patriotike për Kosovën.
Kush është lulja në Ballkan Që bota i ka sevdanë Kosova që s’njeh sulltan Plot difë e kapedanë. Të sedrës e me shpirt krenar S’durojnë cen a dhunë Tregojnë gjoks në sulm e zjarr Si shkaba në furtunë. Kosova që bën sulm në zjarr Posi dragoj me fletë, Siç bënte sulm ngadhërimtar Gjergj Kastrioti vetë. /KultPlus.com
LASGUSH PORADECI, Vepra III, “Shqipja, ditar, korespondence”, përgatitur nga vajzat Kostandina dhe Marie Gusho.
“Kur Nafija mbylli sytë më 3 gusht 1983 në Pogradec, Lasgushi i rënë në gjunjë para saj, i mbushur me lot, pëshpëriste me zë të dridhur e me sy të humbur: “Më fal Nafija ime, më fal” dhe më pas i puthte ballin, faqet, buzët, duart, trupin, çdo gjë. Ne e dinim, e ndjenim në qenien tonë, që ajo e kishte falur, e tani e priste atje lart duke e dashur si gjithmonë. Kjo pamje ishte aq e dhimbshme sa e pabesueshme për një njeri si ai që kish jetuar tërë jetën me kokën lart, pa iu përkulur kërkujt, madje as regjimit.
Lotët tona bashkoheshin me lotët e tij, dhimbja jonë bashkohej me dhimbjen e tij duke krijuar kështu një lumë dhimbjesh për atë njeri engjëll. Kur arkivoli ish vendosur në buzë të varrit, pas ceremonive të rastit nga seksioni i arsimit të rrethit Pogradec, ai u përkul, puthi arkivolin e bëri kryqin mbi të. Në drekën mortore, ne vajzat i thamë: “Baba, si e bëre kryqin mbi arkivolin e mamit, feja është e ndaluar? E ai i humbur në pikëllimin e tij u përgjigj: “Më lini! Unë sot kam dhimbje, politika në dhimbje është falsitet!”.
Edhe në këtë ndarje të përkohshme fizike, babai në heshtje apo në mërmëritje të thella shpirtërore, në meditime të gjata, e kishte me vete Nafijen, fliste, bisedonte e kërkonte e thoshte: “Ishte aq e mirë, nuk ma prishi kurrë!”. E kështu kaluan katër vjet deri sa i shkoi pranë më 12 nëntor 1987 për të mos u ndarë më kurrë./ KultPlus.com
Pse shkruaj, pse parapëlqej të shkruaj vargje dhe jo prozë? Kur them vargje, kuptoj që duhet të jenë të përsosur nga arti. Vetëm këto të përsosurit rrojnë (dhe mezi dhe këto). Të papërsosurit vdesin. Sepse gjuha ndryshon pas 500 vjet. Ajo më s’është siç ishte. Është ligji i saj fiziollogjik dhe shpirtëror (siç është zhvillimi i njeriut). Bibla e Lutherit p.sh. e shkrojtur para 500 vjetëve më s’do mundte të përdorej prej gjermanëve pa i-u bërë përpunime gjuhe. Gjithashtu dhe përkëthimet e “përsosura” mjaftojnë për një kohë të gjatë, po dhe kjo kohë e gjatë një herë mbaron. Vetëm që kur përkëthimi ose një vepër origjinale janë të mira, kanë mundësi të qëndrojnë më gjatë. Pse? Sepse dyke qënë të përsosura, të derdhura si në mermer, pas mbarimit të kohës sa qëndron gjuha e tyre (p.sh. 500 vjet), ato mund të ripunohen në themel të formës, të derdhjes së tyre të parë, pa çformuar derdhjen e parë. Poezija ka mundësi të qëndrojë më shumë se sa proza, sepse poezija ka një formë më skulpturale një derdhje më të pandryshuar.
Përsa i përket toskërishtes, kjo siç duket, një herë mund të mënjanohet prej gjuhës së “mesme” (e cila e mesme, s’është veçse një gegërishte e zbutur -, e zbutur nga influencimi armonios i toskërishtes -).
Gegërishtja ka energji fizike, toskërishtja ëmbëlsi shpirtërore. Dyke bashkuar gegërishten me toskërishten, gegërishtja gjith duke mos humbur forcën, energjinë, fiton dhe harmoní, ëmbëlsí (si gjuhë e “mesme” me karakter geg). Lufton pra forca fizike me harmoninë shpirtërore, trupi me shpirtin. Forca si një gjë brutale, do të fitojë (lëndërisht) përmi shpirtin, do të mbetet (mbase) gjuha e “mesme” gege, sepse gjithnjë forca fiton përmi shpirtin. Ky fitim është lëndor. Lëndërisht do kemi si gjuhë gegërishten (e “mesme”). Po një gegërishte të shpirtëzuar me infuencën e toskërishtes. Shpirtërisht toskërishtja nuk humb, shpirti do duket në ëmbëlsinë, harmoninë, bukurinë e gegërishtes se “mesme”.
Sa më e fortë, më e fuqishme, më e shumanëshme të jetë toskërishtja në harmoninë e saj, aq më shumë do të ndjehet fryma e saj mirëbërëse në gegërishten (e “mesme”).
Edhe unë mundohem, me fuqitë e mija, t’ja nxjerr në shesh toskërishtes potencialitetin e saj shpirtëror, bekimin e harmonive të saj, dyke bërë vargje të përsosur në harmoni. Harmoni nuk është formë (forma e përsosur s’është kurrë art, mund të jetë zejtari, po jo art).
Harmonija ime është manifestim (me anë të vargut), i vetë jetës dhe i vetë botës shqiptare, së kristalizuar në forma të dukura shpirtërore, të cilat janë simbole të jetës dhe të botës. Prandaj rima ime identifikohet me fondin, prandaj formë e fond janë një: janë realiteti shpirtëror i çfaqur identikërisht me anën e poezisë. Prandaj rima ime nuk kuptohet kurrë që është rimë, po tretet në simbolin e jetës, të cilin ajo e shpreh me atë simbol të përsosur. Ky është arti im, një art shqiptar. Kur them rimë, e bashkuar me fondin, nuk kuptoj vetëm rimën, po dhe ritmin dhe masën me stilin e jetës, të jetës shqiptare. Është jeta shqiptare, morali ethik shqiptar që çfaqet me atë simbol poetik, sepse vetëm gjuha shqipe (e derdhur në poezi) me tingujt frymorë dhe lëndorë të saj ka mundësi të shprehë harmoninë specifike së poezisë s’ime. Sa më e përsosur është një poezi, ajo është (njëkohësisht) dhe aq më e fuqishme, d.m.th. aq më shumë përmban potencialin e moralit frymor shqiptar.
Që dua të dali poezija ime (e cila është “harmonija” ime në kuptimin e rrëfyer më sipër) sa më potenciale, kjo nuk shkaktohet prej volles t’ime individore, po prej vetë potencialit të jetës dhe botës, i cili me vitalitetin e tij të plotë e shtyn vetveten që t’a çfaqi, t’a shprehi më plotërisht. Shprehjen ky vitalitet e di (nga vetë natura e tij) e dó të jetë njëjt me potencialin e vet të tij. Nuk ka potencial më të madh ose më të vogël në poezinë e përsosur, po ka vetëm potencial të plotë, d.m.th. vetëm gradën supreme të potencialitetit vital të jetës së racës. Jeta (p.sh. në manifestimin e saj si “dashuri”) ka vetëm një potencial, d.m.th. ajo është e përsosur, d.m.th. e fortë absolutisht. Prandaj dhe poezija duhet të shprehi jetën – me simbolin poetik – në maksimumin e saj, në potencialin absolut të saj. Atëhere poezija është e përsosur, perfekte. Kur s’është e përsosur: kur s’ka fuqinë supreme, poezija nuk se ësht’e metë, po s’i përshtatet, s’i përputhet potencialit moral të jetës, pra s’është poezi, nuk përfaqëson vitalitetin integral të jetës dhe të botës, potencialin absolut.
Nuk ka pra poezi të madhe ose të vogël, të mirë ose të keqe, por vetëm poezi që i përshtatet plotësisht potencialit jetësor dhe poezi që s’i përshtatet. Poezija që i përshtatet, është POEZIJA, ajo që s’i përshtatet NUK është poezi dhe pra duhet të vdesë, të mos rrojë – sikundër dhe s’rron po humbet.
Pse duhet të jetë poezija e fortë, potenciale, e përsosur? Sepse vetëm dyke qënë potenciale, ka fuqinë me vete që të transmetohet më tej, që të transformojë potencialitetin e jetës dhe racës më tej në të ardhmen njerëzore…
Transmetimi moral i jetës (me anë të simboleve poetike) lot një rol aktiv dhe jo absolut. Vërtet, se gjithë poezija sado e fortë, humbet, (edhe përkëthimi i bukur i Shakespeare-it prej Schlyel Tieck, ose përkëthimi i Biblës prej Lutherit) nuk rron përjetë, sado i përsosur që të jetë. Sepse gjuha ndryshon me kalimin e kohës, dhe gjuha si dhe stili i çdo përkëthimi duhet ndrequr, siç ngjet me gjermanishten e Biblës së Lutherit që sot e 500 vjet përpara. /KultPlus.com
Artikull i pabotuar, një përgjigje për Krist Malokin
Ç’është arti?
Përsëri pyetje për artin. Për artin, reth artit, përreth artit, mi artin, përmi artin… Sikur të ish vetëm një pyetje, një bisedim, diskutim, disputim, – mirë. Mirë sikur të ish vetëm kështu. Njeriu në pështjellimin që i trondit kraharorin ka të drejtë, ka detyrë të marë nënë kqyrje çdo gjë: édhe Zotin; më shumë artin që është vetëm një pjesë e Zotit. Po kur shqyrton Zotin; aq më shumë artin (në krye me “eruditët” që janë të thatë nga Zoti dhe nga arti), kur e shqyrton nënë pamjen se ç’është dhe çfar është Zoti dhe arti dyke dhënë përgjigjen ay që është i pa-Zot dhe i pa-art, do të thotë kulm i kuximit që në çështjen t’onë artistike t’i themi fund, fundësirë kuximi dhe gjykimi.
Jo pas kriterit “ç’është”, “çfar është”, mund të vështrohet ky problem i hirshëm po i vështirshëm i jetës dhe i gëzimit njerëzor të jetës. Prej tri mijë vjetesh mundohen “eruditët”, prej Aristotelit gjer ne Croçja, që t’a përcaktojnë me vija diturake qënien e artit, ç’është arti, t’i japin një përkufizim idesë së artit. Definicionet e tyre tregojnë një zotësì të plotë prestidigjiatori. Ajo zotësì, vijon gjer më sot dhe do të vijojë mê tej. Pse? Sepse kurrë eruditët nuk do mundin të ngrihen, me “diturinë” e tyre gjer në kuptimin qoftë dhe të përafërm të artit. Përmi atë kuptim, përtej atij kuptimi jo dhe jo. Kjo është një çështje raporti logjik. Zoti është i math, njeriu është i vogël, le t’i-a risim mëndjen dhe të themi m’i vogël se Zoti: sí mund t’a kuptojë njeriu Zotin? Sí mund t’a kuptojë, t’a shpiegojë e vogla të madhen, ay m’i vogli atë mê të madhin? Prandaj Krishti tha: asnjerí s’e din si është Zoti, as Biri jo. Pra as biri i Zotit dhe biri i njeriut, Zoti-njerí, njeríu.
Ky, njeríu, është m’i “math” se gjëllesat e tjera, m’i math nga kuptimi dhe nga fuqitë e tjera shpirtërore sesa për shëmbëll një kapruall: sí mund t’a kuptojë kaprolli njerínë, i vogli mê të madhin? Kaprolli është m’i “math” se një mizë: sí t’a kuptojë miza kaprollin? Miza është m’e “madhe” se mikrobi: sí t’a kuptojë ky atë? Tashi artisti, si krijonjës i artit, është m’i “math” se eruditi që s’krijon art: sí do mund t’a kuptojë eruditi m’i vogël në art mê të madhin e artit që është vetë artisti? Prandaj në kohën e vjetër Aristoteli, ky estet vërrejts, vëzhgonjës dhe zbulonjës i artit, domethënë i artistit që është krijonjës i artit, bëri që në fillim të kritikës së artit një përjashtim. Ay u përjashtua, u vetëpërjashtua, nga pasonjësit e tërthortë – unë po i-u them këtu këta tërthortëtarë të rrugës së tij së drejtë në gjykimin artistik. Nuk desh ay të na thotë, nga vet’ e tij, ç’është arti, çfar është arti. Nuk desh nga vet’ e tij, të flasë “për” artin, “rreth” artit, “përreth” artit, “mi” artin, “përmi” artin. S’desh kështu as “për”… as “rreth”… as “përeth”…, as “mi”… dhe as “përmi”…
Këto, fjalët vetëvetore “përmi” art, kritikën-mësonjëse përmi art, “docenturën” e artit, ay desh si duket t’i-u-a lerë eruditëve dhe estetëve pasardhës të tij (në Shqipëri i-a la Malokit, veç që Branko Merxhani e tradhëtoj Malokin dyke zëvëndësuar titullin: “Sa pare bên Lasgush Poradeci” të dorëshkrimit të Malokit, titull i vënë sine ira…, me titullin: “A âsht poet Lasgush Poradeci” të pendës së Brankos, dhe këtë zëvëndësim – për hirin e një eufemizme së dyfishtë: për inversimin e kuptimit të të dy substantivëve të lokucionit antik sine ira est studio dyke dalë prej atij inversimi proverbi i ri shqiptar: Breshkat e moçalit, vranë drenë e malit.).
Aristoteli, kryemjeshtri i poetikës, që domethënë i artit të poetit, nuk desh pra të flasë mi art, së-jashtmi artit. Ay mendoj kështu: unë s’jam artist, s’jam poet; jam çdo gjë tjetër, i ditur, i mësuar, kërkimtar, erudit, filozof sipër së gjithash po artist jo; e ndjej unë artin po artist s’jam, nuk di ç’është arti, si bëhet arti, këtë gjë të pa ditur, këtë fshehtësirë mund t’a mësoj vetëm prej të-zot të punës, prej artistit. Ky ishte mendimi, gjykimi i përulur në çështje arti i një vigani të mendimit dhe të gjykimit të artit. Edhe kështu vëzhgimtari grek, mê i pari njëkohësisht më i madhi estet, vendosi të gjykojë artin së-brëndshmi artit prej brëndësirës së vetë artit, dyke lexuar dhe vërrejtur dhe dyke studiuar dhe gjetur dhe nxjerrë normat e artit nga gjiri i artistit që është vetë shkrimtari dhe poeti, nga njohja me themel dhe me dashuri, dyke thelluar dhe dashuruar fundërisht, veprën e shkruar të artistit.
Prej këtij thellimi ay nxorri një regull, një normë, për shëmbëll ligjin e famshëm të të tri njësíve dramaturgjike: vepërim, kohë, vënd. E muar atë ligj eruditët e pastaj më, që s’kanë mundur të gjykojnë gjer më sot mi vlerën artistike nga leximi direkt i veprës së artit, e përvetësuan fjalën e bërë gati prej tjetrit dyke britur (për pronjën e tjetrit): mea ecce lex! Prej moskuptimit dhe keqkuptimit, prej interpretimit të përjashtëm, ata e quajtën ligji gabimërisht “aristotelian”, si të dalë drejt nga koka e kritikut të famshëm, kurse ky ligj ishte shprehja e thjeshtë dhe e vetkuptimëshme e realitetit artistik të dramaturgjisë greke. Sikundër renegatët ashtu dhe prozelitët janë, prej naturës së punës, domethënë prej zellit të besimit i cili është një besim fals dyke mos qënë besimi spontan i tyre më fanatikë se sa besimtarët e vërtetë. Këta fanatikë ose diktatorë – sepse imitatorë, majmunëtorë – këta eruditër dhe estetër, (që në Shqipëri quhen me fjalën kritike-gjenerike “Malokër”) ardhë pra – ja ku po themi në Francë! Dhe urdhëruan, me faktotumin Boileau në krye të urdhërit: shpejt! në njëzetekatër orë të mbarojë gjithë drama, gjithë veprimi dramatik: “en un jour”!
Bënë dramaturgët frëngj ashtu, sepse e muar atë urdhër ashtu, dhe dyke e marrë ashtu, muar më qafë dramën frënge kryesore të një epoke të tërë – me Cornielle dhe Racine së bashku. Ardhi dhe Malokí në Shqipëri, i mbushur dhe i fryrë dhe i bubunjosur me ligje, formula, nene, paragrafe – paragrafe kritike, estetike dhe “kultur-historike” dhe, sa për tashi, dyke qënë tashi për tashi “i zânë me do punime akademike të rânda” (sa kuintal?), që lart prej docenturës katedër-ngushtë po “zemër-gjanë” (sinonim me katedër-ngushtë) pyeti, u përgjegj, urdhëroj:
Pyeti: “Sa pare bân Lasgush Poradeci?” U përgjegj: hiç pare… Urdhëroj: ti, Lasgush Poradeci, që, primo: s’je poet, Sekundo: që s’je poet kombëtar, Tertio: që s’bën “pare”, (Tertio-bis: që domethënë bën hiç pare)
Quarto: që të “kam shok” (aq “shok”, sa, në ato nëntë vjet që ishim në gjithatë qytet dhe në gjithatë universitet, s’kemi baritur bashkë kurrë – pardon: baritmë disa minuta kur ti me Hajro Xhungën, të cilin e ke tashi drejtor të Shkollës Teknike aty në Tiranë, më hastë mbudhë rastësisht dhe Hajrua më tha që t’ju rrëfej ndonjë rrobaqepës për të ndrequr pallton t’ënde: unë ju shpura te rrobaqepësi dhe pastaj u ndava prej jush sepse, si atëherë, kur s’kish shkruar édhe “Sa pare bân Lasgush Poradeci, si tashi që shkrojta “Sa pare bân Lasgush Poradeci”, kisha “do punë akademike të RÂNDA” (prapë një kuintal);
Quinto: dhe që të kam shok (aq shok sa kur u sëmure rëndë dhe gjith studentët shqiptarë të Graz-it të vizituan, të vizitonin përhera, dhe të ndihmuan dhe të dinin ku je; në shtëpi i sëmurë, a në spital i sëmurë, a në Sanator i sëmurë – në atë Sanator ku të shpuri me tren shoku yt Anton Kamsi sepse s’mundje të udhëtoje vetë -, aq shok sa, në të gjith atë kohë aq të gjatë që ndenje në Graz, dhe në gjith atë kohë aq të gjatë prej shtatë vjetësh që ishe i sëmurë në Graz unë nuk të vizitova kurrë sepse kurrë s’të ardha në shtëpi ndonjëherë, siç të vinte p.sh. Eqrem Çabeu gjithnjë. / KultPlus.com
