Etiketë: Ibrahim Berisha

Origjinaliteti dhe kreativiteti i librave të Sabit Ukës

Posted on by Kult Plus

Nga Ibrahim Berisha

Sabit Uka është personalitet që krijoi profil intelektual me shumë punë. Jo me shkrime për të kaluaren duke u dhënë ngjyra utilitare, oportune, ideologjike, për t’u avansuar dhe krijuar status personal të të privilegjuarit, por për të dhënë fakte, argumenta dhe analiza shkencore, kreative, kritike dhe origjinale, me dobi për të sotmen dhe të ardhmen. Fliste gjermanisht, serbisht, anglisht, italisht, turqisht dhe kishte kulturë të gjerë për qytetërimet. Koha nuk e zgjodhi atë, por ai zgjodhi kohën për të hulumtuar thellë dhe gjerësisht një temë të mënjanuar qëllimshëm nga politika: Spastrimin etnik të shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe Toplica.

…

Nuk ishte një temë që të jepte komoditet dhe të mundësonte të rrije në zyrë për të bërë një vepër historie. Duhej një udhetim i ri, kritik dhe diakronik, për të rikthyer faqen e të vërtetave të shumta, që jetonin të pluhërosura ngado, dhe duhej kërkuar, gjetuar, analizuar dhe sintetizuar në punimet dhe librat shkencorë. Sabit Uka, arsimues dhe hulumtuesi i përkushtuar deri në pikën e skajshme, autor i librave shkencorë, konvergjoi qasjen historike, sociologjike, antropologjike, onomastike, dokumetnare dhe analitike në veprat e tij si rrallë ndonjë studiues tjetër.

Është një shkencëtar shumë i veçantë që nuk pushoi një çast për të pasur të vërtetë të re për të larguarit dhunshëm nga vatrat e tyre. Hulumtoi nëpër arkiva, grumbulloi një dokuemntacion të rrallë dhe shkoi fizikisht pothuajse në secilën familje shqiptare që kish për të thënë dhe dhënë për muhaxhirët në Kosovë, Maqedoni e Luginë të Preshevës. Vizitoi shumë vendbanime në Toplicë dhe në Sanxhakun e Nishit. Qe në shumë familje të shpërngulura në Turqi. Vetëm përkushtimi dhe forca e tij intelektuale dhe fizike ka mundur të përballojë gjithë këtë vëllim pune.

Sabit Uka, u lindi 5 nëntor l920, në Albanë të Madhe (Sllatinë) të Komunës së Fushë-Kosovës, pas kthimit nga të qenit rob lufte më l945 i përkushtohet arsimit, mbaron Shkollën e Lartë Pedagogjike Grupin Histori-Gjeografi, diplomon në Shkup–Dega e Historisë, magjistrin në Prishtinë dhe këtu mbron temën e doktoraturës me titull: VENDOSJA DHE POZITA E SHQIPTARËVE TË SANXHAKUT TË NISHIT (l877/78 deri më l912). Kaloi një jetë pune i lidhur me arsimin fillor dhe të mesëm dhe këtë, kryesisht në rrethine dhe Prishtinës.

Fliste edhe gjermanisht, serbisht, anglisht, italisht, turqisht dhe kishte kulturë të gjerë për qytetërimet.

Aspironte shoqërinë e lirë me njerëz të barbartë dhe këtë frymë e mori që fëmijë, pastaj rob luftë dhe gjatë kur ndjeu pabarazinë e shqiptarëve nga regjimi serb e jugosllav. Nxënësit e tij e admirojnë për dashurinë dhe afërsinë që kishte treguar atëherë kur atyre u ndalohej të ndiqnin mësimet në gjuhën shqipe, siç ishte rasti i Shkollës së Mesme Bujqësore në Prishtinë në fillim të viteve 1960. Ai ishte me nxënësit e tij kur ata kërkojnë mësim në gjuhën amtare.

Lexusi i librave të tij do të hyjë në titujt dhe veprat shkencore: Shpërngulja e shqiptarëve nga Serbia jugore l877/78 dhe vendosja e tyre në Rrafshin e Kosovë( 1992), Dëbimi i shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe vendosja e tyre në Kosovë ( 978-1912 ( l994), lib. II Dëbimi i shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe vendosja e tyre në Kosovë 1878-1912, lib. III 3 ( l994), Jeta dhe veprimtaria e shqiptarëve të Sanxhakut të Nishit deri më l912, lib. IV ( 2004), Gjurmë mbi shqiptarët e Sanxhakut të Nishit deri më l912, lib. V ( 2004), Disa të dhëna të përgjithshme historike për shqiptarët e Sanxhakut të Nishit, libri VI ( 2006), Gjurmë onomastike në hapësirat e Ilirikut me vështrim të posaçëm në atë të Dardanisë, ku ishte edhe Sanxhaku i Nishit, lib. VII (2007), E drejta mbi vatrat dhe pasuritë nuk vjetrohet, lib. VIII ( 2007) dhe libra dhe publike tjera të shumta. Publikoi mbi 5o punime shkencore, në revista, gazeta dhe publikime të veçanta dhe gjithë kjo tregon për punën e madhe të studiuesit Uka.

Shfrytëzoi burime primare dhe sekondare arkivistike dhe bibliografike. Është një hulumtim mbi 40 vjeçar i autorit që ka vjelur burime nga fondet e koleksioneve të ndryshme.

Në libra gjenden fakte dhe trajtime multisdisipilnare për gjendjen në shoqërinë e fundshekullit XIX dhe faktorët socio-ekonomikë, politikë, diplomatikë dhe gjeopolitikë që ndikuan në sulmin e serbezshëm të Serbisë për të realizuar projektin e spastrimit, sipas dr. Ukës, të 703 vendbanimeve, shumica prej tyre madje, me popullsi homogjene shqiptare. Tragjedia dhe praktika e spastrimit etnik është shqyrtuar shumanshëm, duke nxjerrë përfundimin e argumentuar, se ndërlidheshin shumë stimulues dhe zbatues serbë dhe ndërkombëtarë për të bërë spastrimin që do të shlyente pothuajse tërësisht shenjat e identitetit të mëparshmë etnik.

Qytetet me kulturë dhe ekonomi autentike, fshatrat po kështu me shumë familje dhe njerëz punëtorë, tokat e begatshme dhe uji i bollshëm, vreshtat dhe turshitë që nga dardhët deri te lakrat, frutat e pemëve të thara, mishi i terur i pastëramve, lahutat, zejet e shumta, pastaj organzimimi i mirë i jetës urbane dhe rurale, e bënin këtë pjesë të hapësirës shqiptare një burim të rëndësishëm të potencialit etnik që ngadalë, por sigurtë po shndërrohej në një identitet të formatuar kreativ kombëtar, duke dhënë shenjat e krijimit të shtetit të shqiptarëve. Por, pikërisht në një periudhë ringritjeje kombëtare që përkon vlimet në prag edhe të Kongresit të Berlinit dhe të organizimit Lidhjes së Prizrneti, kur kishte shumë ndërveprime fuqive të mëdha, për të rindarë Ballkanin, Serbia ndërmori hapin që e kishte vizatuar detajisht në projektet për “Stara Serbinë”, dhe që studiuesi Uka e zbërthen gjerësisht, duke gjetur shenja të këtij projekti edhe në periudhat e mëvoshme, madje edhe në vitet 1980 dhe 1990.

Mësimet që ai i dha në librat dhe punimet e shumta shkencore në shqipe dhe gjuhë tjera për vetë ngjarjen dhe pasojat që shkaktuan ato duke larguar dhe shpërndarë një bashkësi njerëzish nga vendlindja e tyre ngado, në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Turqi, Siri e në të katër anët, la mbas kujtimin e përtëritshëm ndër breza për gjithçka të humbur brenda disa ditësh, në një stinë dimir 140 vjet më parë. Një kujtim e rre4fim që ende jeton në mbiemrat e shumtë të vendbanimeve, prej nga erdhën stërgjyshërit e tyre.

Prof. Uka ka gjetur plot argumnte për injorimin e fatkeqësisë së shqiptarëve nga bashkësia ndërkombëtare, nga Fuqitë e Mëdha, të cilat, përkundër zotimeve të marra për respektimin e të drejtës së të debuaraëve për t’u kthyer në pronat e tyre, kjo nuk iu mundësua asnjëherë. Po kështu, studiuesi Uka argumenton se në Rajonet e Nishit dhe të Toplicës, spastrimi i plotë etnik i shqiptarëve bërë nga dhuna dhe krimi i ushtrisë dhe qeverisë së Serbisë, u ndihmua nga Rusia edhe ushtarakisht, ndërsa financiarisht edhe nga disa superfuqi të kohës përmes kredive që iu falën më vonë.

Jo vetëm në libra, por edhe në intervista, shkrime dhe paraqitje publike, studiuesi Uka kishte përkujtuar se nuk duhej pranuar një qasje kaq pasive nga institucionet dhe politikat nacionale, lidhur me dëbimin e dhunshëm nga ato rajone. Kërkonte dhe ofronte shumë dëshmi, ndër të cilat kishe plot të tilla dokumenta, regjistrime të popullsisë, të pronave, që tregonin se një plagë e madhe që kish goditur mbi 250 mijë shqiptarë në atë kohë, nuk ishe e mbyllur, madje as nuk duhej lejuar që të mbyllej, aq më pak të harrohej.

Ai bëri atë që mund të bënte një intelektual i veçantë, të sillte përpara opinionit publik dëshmi konkrete për të vëretën fatkeqe të shqiptarëve që ishin quajtur, madje edhe sot qauhen, “muhaxhirë”.

Tema e madhe e historisë së re të Kosovës, që lidhet me periudhën e fundshekullit XIX, do të mbetej shumë më e varfër pa gjithë këtë rezultat shkencor dhe kulturor të prof. Sabit Ukës. Natyrisht, që ne sot e kemi shumë më lehtë të kuptojmë të vërtetën e stërgjyshërve, që përjetuan edhe mëpastaj, dëri në vitin 1999, krime dhe zhvendosje të ngjashme të dhunshme.

Do të theksoja në fund, se vepra e prof. Sabit Ukës, rezultatet e tij shumdimensionale, na japin mësimin e duhur, se fjalët dhe lavdet nuk bëjnë asgjë. Ajo që ndihmon për të sotmen dhe të ardhmen, madje edhe si respekt për brezat e kaluar, është puna dhe vetëm punë. Prandaj, ai punoi deri në diten e fundit te vdekjes, punoi sikur të ishte një djalosh student, me elan, dashuri dhe përkushtim të madh. Andaj sot kur diskutojmë për temën e 140 vjetorit të largimit të dhunshëm të shqiptarëve nga Kosova, ne i referohemi gjerësisht emrit dhe veprës së tij, punës së tij. Pse? Pasi Dr Sabit Uka është personalitet që krijoi profil intelektual me shumë punë dhe rezultati i veprës së kësaj pune mbetet e përhershme./ KultPlus.com

Qeni

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

I murrmë si një ujk, qeni humbi pasi la zinxhirët e këputur mbështetur për shtëpizën, të cilën ia kishin ndërtuar Boritë shpejt e shpejt në hyrje të oborrit kur ishte këlysh dhe rritej me qumësht të lopës. I murrmë, si ujk, mbas një viti ia shtoi sigurinë familjes muhaxhire nga Repa e Podjevës, e vendosur pesë muaj më parë në Stanoc të Vushtrrisë. Oborri nuk kishte shtrega kashte e as stogje sane, edhe pse vjeshta ishte afër dhe dimri hetohej nga gjethet që bëheshin më të kuqe.

Borive u humbi qeni i murrmë, si një ujk. I pari plaku Aziz, e pastaj edhe dy gratë, rejat, panë zinxhirët e këputur, mbetur si një gjarpër i vrarë, pa kokë, por vetëm me një bisht që të kujton ekzistencën e kahershme të kafshës së rrezikshme.

Qeni i murrmë, si ujk, familjes që erdhi dhe u vendos në një shtëpi të vjetër pa oborr të rrethuar blerë nga kolonistët hercegovas, me ca dërrasa të kalbura, duke qëndruar i lidhur, përveç se ua shtonte sigurinë, ua lehtësonte ankthin dhe vetminë e natës në vend të huaj. Boritëe dilnin natën dhe posa e shihnin qenin afër shtëpizës së ndërtuar me ca kashtë e drurë, e dinin se nuk kishte afër rreziqe.

E shikonin si një mburojë të familjes, në një shtëpi e vend të ri. Por, një natë, kur plaku i Borive shkoi ta luste kafshën më besnike me këlli e ujë, pa se asgjë nuk kishte afër shtëpizës dhe të mbuluar me pluhur e barishte, kishin mbetur vetëm zinxhirët e ndryshkur.

Qeni ka humbur, tha duke alarmuar djemtë, rejat, nipat e mbesat. Të parat dolën dy rejat. U rrah biseda se çfarë kishte mundur të ndodhë me qenin që ishte shembull i kujdesit ndaj shtëpisë dhe i besnikërisë ndaj anëtarëve të familjes Boria. Askush nuk mundi të thoshte ndonjë mendim të prerë lidhur me atë kafshë. U pajtuan se ai kishte disa ditë nuk lehte. Ditën dukej i plogësht dhe hante fare pak.

E ka parandier fundin, tha plaku i Borive, duke u dhënë leje djemëve, rejave e nipave që të shkonin të gjithë të flinin përpara se t’i zinte agimi me bisedën për qenin.

Puna e tij e pat, tha ai i pikëlluar.

Pas një jave, sikur u harrua qeni i murrmë, kafsha e kujdesshme e besnike. Në shtëpizën me kashtë e drurë u vendos një këlysh, i cili jepte parashenja të një kafshe, megjithëse në të parë shtëpiake, të egër dhe të rrezikshme.

Plaku i Borive do të shkonte në Repë për të bërë diç me kashtën dhe sanën, të cilën e la të shkretë në lamën e shtëpisë, atje në kodër të vogël, ku niste oborri i madh.

Plaku do të vonohej së paku tri ditë.

Pas pesë orë rrugë me kalë, ai në një natë të errët arriti në Repë. Shkoi drejt në odën e shtëpisë, ku kishin mbetur edhe ca rraqe, që mund t’i shërbenin ta kalonte natën. Në rrugë, për shkak të gjakut, kishte menduar të hynte në Repë natën dhe pa u vërejtur, të flinte në odën e tij pa drita, jo si një mysafir, por si një njeri eremit.

Më parë la kalin në ahur, e rehatoi, pastaj shkoi në odë. E futi çelësin në bravë dhe aty ndjeu erën, të cilën përkohësisht e kishte humbur dhe me të cilën ishte rritur e plakur. Shtroi pak kashtë dhe pak bar dhe fjeti deri pas mesnatës. Atëherë ndjeu një të lehur, që ia kujtoi zërin e qenit të tij të humbur. Doli jashtë, por e lehura i humbi, derisa hëna ishte plotësisht e shpaluar mbi katund.

Me kujdes, shkoi teposhtë, nga koritat e dhenve dhe pas gurit të kripës. U ul të shihte, se deri kur do të mbetej kaq e verdhë hëna dhe kaq i zi qielli i Repës.

Plaku i Borive herë pas herë bënte lutje dhe disi lehtësohej nga ngarkesa që ia kish shkaktuar këta muajt e fundit borxhi i gjakut që i erdhi në shtëpi. Kish menduar, por nuk mund të merrte vendim – ta falte gjakun, gjaku nuk falej, sepse ai nuk ishte ujë, ndërsa ta merrte gjakun, gjaku nuk merrej, pasi prapë, ai nuk ishte ujë.

Plaku mori vetë vendimin më të rëndë – të lëshonte shtëpinë dhe të ikte sa më larg, për të mos dhënë asnjë shkas të kthimit të krimit brenda familjes së Lokave, që kishin jetuar kaq afër, por që aq papritur u armiqësuan, sa as vdekje e katër plagë, nuk e zbutën afshin për krime të reja.

Plaku derisa po mendonte për fytyrën e djalit të vrarë, pak më poshtë, në arë, duke mos mundur ta ndajë shikimin nga hëna, përnjëherë, ndjeu të lagur në dorë. Ishte një gjuhë e gjatë, e cila me një tërheqje vertikale, i krijoi ngrohtësi.

Qeni, tha, duke dashur ta kapte me dorën tjetër për shpine. Por, nuk ishte qeni dhe asfare kafshe afër. Ishte lagështia e natës, ashtu ende e ngrohtë, që i ngjitej për pjesën e epërme të dorës, e ngjashme me një lëpirje gjuhëkafshe.

Kur po kthehej në odë, një duhmë e rëndë ngordhësire ia mbushi hundët. U mundua ta përcaktonte vendburimin, prej nga vinte ajo duhmë. Plaku i Borive shkoi nga njëra prej dy shtregave dhe, nëpër

dritë të hënës, në një gropë kashte, pa qenin e shtrirë. Gjuhën e kishte jashtë e sytë të hapur që i ndrinin në rrezet e hënës: trupin shtrirë, me një zgjatje harmonike të këmbëve, sikur të ishte përgatitur për fotografi.

E preku kujdesshwm dhe me ofshamwn e mërzisë mbushi zbrazëtinë e oborrit.

Biri im këtu në Repë do të të varros, tha. Në oborrin e shtëpisë sonë. / KultPlus.com

Dikund shkohet tani: tragjikomikja

Posted on by Kult Plus

Ese nga Ibrahim Berisha

Një shoqëri dhe shtet i mirë ka edhe shumë heronj të pavërejtshëm. Qytetarë që duhet të admirohen për punën që e bëjnë. Por, heronjtë dallojnë prej avanturierëve. Heronjtë janë modestë, fjalëpak, të urtë, ndërsa avanturierët fjalëplot, mashtrues dhe arrogantë.

…

Interpretimi shkollor i Don Kishotit të Servantesit ushqen me ëmbëlsirën gazmore në të parë se fjala ishte për një personazh që duhej njohur nëse jo krejtësisht si të marrë, atëherë po se po, si të humbur në kohë dhe hapësirë. Kishoti ynë shkollor donte ta rikthejë botën e dikurshme të fisnikërisë duke na lënë ne, të gjithë brezave të ardhshëm me dilemën e pashpjegueshme: Nëse në botë është më e madhe sëmundja e reales tragjike apo e ireales komike?

Por interpretimi stereotipizues vazhdon të ushqejë mendimin se tragjikja dhe komikja nuk ishin sëmundje të përkohshme, por të përhershme që duhet kujdesur mirëkuptueshëm për to. Kjo është edhe njëra nga të mirat që mësohet nga misioni avanturesk kishotian se nuk duhet ndarë tragjikën prej komikës. Ajo është një e njëjta gjë: tragjikomikja.

E vërteta, një këso reference për realitetin tragjikokomik tregon se nuk është fjala për personazhe që duken pak të marrë e pak të humbur, por për protoganistë të vetëlumtur që i shohin gjithë të tjerët të humbur në kohë dhe hapësirë. Fisniku Don Kishoti dhe shërbyesi i tij, Sanço Pança, bëjnë më me vetëbesim avanturat e pafundme nga të cilat nuk i zbraps asgjë. Por, e bukura këtij rrëfimi është se ata që e kanë lexuar librin e Servantesit, mund t’u kujtohet, se fjala nuk është sall për donkishotët, por kryekëput fjala është për të gjitha kohërat, në të cilat njerëzit janë sall sançopança dmth edhe personazhe të admiruara.

…

Në një letër që i dërgon kreut të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, imzot Albert Grakki, që nuk ishte shqiptar po shërbente në Dukagjin, kuptohet duke ndjerë

tragjedikomedinë e avanturierëve politikë shqiptarë, mos me thënë mizorë, ndër të tjera shkruan: “Tue kenë të gjithë të bashkuem, kini me kenë të sigurtë se Zoti i fitoreve ka me kenë me ju.” (25 prill 1880). Duke mos pasur ende një histori të shkruar politike të paideologjizuar, nuk është sqaruar pse dhe si ngjanë përçarjet në kreun shqiptar gjatë dhe pas Lidhjes së Prizrenit, gjatë kohës dhe pas Pavarësisë, gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, në periudhën postkomuniste. Gjithnjë. Pse ngjajnë aq hapur dhe në këtë formë kaq banale edhe sot luftërat e pamëshirshme pa pasur në krye asnjë parim a interes publik? Është e kuptueshme, se në këtë garë të përçarjes kishte dhe ka plot “fisnikë” të humbur në kohë dhe hapësirë sikur Don Kishoti. Sëmundja e kahershme kjo: mistikë, fascionim dhe mbresëlënie, me qitjen e interesit personal përpara interesit të përgjithshëm. Vetën dhe familjen përpara shoqërisë, kombit, shtetit. Ose gjithçka mbas veti. Plus, aleatin e madh, injorancën, me vete.

…

Duhet përsëritur qasjen e Konstandin Chekrezit, për të përkujtuar, pse është mirë të shohim me shpesh veten në pasqyrë:” Shqiptarët e kan zakon – edhe ky asht nji faktor psikologjik- qe të mallkojnë Fuqitë e Mdhaja per intrigat dhe pabesitë e tyne, dhe të çthuren në sharje kundër fqinjëvet të tyre të “panginjur” dhe gjakpirës”, sepse këta janë munduar të çdukin racën arbnore me planet e tyre “satanike”. Po shqiptarët harrojnë se çdo komb e ka brenda në trupin e tij krymbin e lengimit dhe të vdirjes së vet. Prandaj, ndofta nuk u pëlqen të shkojnë në mendje faktin se ata vetë ose udhheqsat e tyre u japin shkak të huajve dhe fqinjëvet që të përfitojnë nga grindjet dhe mosmarrveshjet e një kombi të përçarë…”.

Pasqyra dhe jo balta na tregon ngjyrën e vërtetë të shëndetit po edhe llojin dhe përmasën e sëmundjes.

…

Virtyti është dituri dhe e keqja, padrejtësia, bëhet nga padituria, i referohet kështu Platoni Sokratit. Njerëzit pasi lakmojnë të mirën shumë lehtë mund të bëhen të këqinj. Ata që flasin në emër të tjetrit dhe ata që heshtin në emër të tyre. Një relacion avanturesk thuaja identik i Don Kishotit me Sanço Pançën. Por e mira, ekziston profecia: të gjithë duan të jenë heronj, në këtë rast, në shtetin e shpresës. Edhe kjo është e mundur, madje e domosdoshme. Mjafton për të bërë diçka të guximshme dhe të mirë për të qenë hero. A nuk është një hero studenti që kthehet me një diplomë me notë

të shkëlqyeshme në shtëpi? A nuk është hero një sportist që kthehet me një medale në shtëpi? A nuk është hero një fermer që e bënë tokën e tij të prodhojë pemë, perime? Një shoqëri dhe shtet i mirë ka edhe shumë heronj të pavërejtshëm. Qytetarë që duhet të admirohen për punën që e bëjnë. Por, heronjtë dallojnë prej avanturierëve. Heronjtë janë modestë, ndërsa avanturierët fjalëplot dhe dhe mashtrues.

…

Shopenhaueri shkruan se Dante i madh, në këtë botë, kishte material të mjaftueshëm për të ngritur Ferrin pasi poeti njohu dhe jetoi në Ferrin Real. Parajsën nuk e ngriti se nuk e njohu fare në këtë botë. Por ai nuk dekurajon, por frymëzon për të përballuar sfidat, dhe për të zënë e hipur në qerren fitimtare. Ferri i Dantes ka të bëj me punën e pastrimit prej mëkateve. Për të mbijetuar përhershmë të keqen na ndihmon edhe përfolja e Kantit: „E vetmja gjë absolute është një vullnet i mirë“. Shtuar kësaj, arsyen: Në mënyrë që një vullnet i keq asnjëherë të mos jetë absolut.

Pra, nuk duhet humbur besimin. Do besuar në dashurinë dhe përkushtimin e vërtetë të qytetarit, ashtu si thotë edhe sentenca latine: Dum spiro spero – Derisa marrë frymë edhe shpresoj. Pra duhet shpresuar përnjëmend. / KultPlus.com

Udhëtimi dhe melodia e mobifonit

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Hapi portën e madhe pa trokitur, djaloshi më la në dorë zarfin e madh të stolisur me argjend. Në kokë kish beretën time. Fiku fenerin dhe iku shkallëve teposhtë. Por kur ra krejt qetësia, ai u kthy me dritën e zakonshme të diellit që hynte nga dritaret e korridorit të banesës.

Ditë të mirë, zotni, më tha. S’e kam ndërmend të vij përsëri, kjo është letra e fundit.

Kur cingërroi mobifoni, thuajse humba ndjenjat, u ligshtova. Isha hutuar pas një gjumi të thellë, pa disponim pas ëndrrës ku shkundesha si fëmijë i kacavarur më kokën poshtë. Ëndrra më trishtoi.

Në ditën që vendosa ta braktis beretën e vjetër, erdhi në ëndërr djaloshi krenar dhe fjalëpak. Nuk iu përkula. Kujdes, i thashë vetes.

Hapi portën e madhe pa trokitur, djaloshi më la në dorë zarfin e madh të stolisur me argjend. Në kokë kish beretën time. Fiku fenerin dhe iku shkallëve teposhtë. Por kur ra krejt qetësia, ai u kthy me dritën e zakonshme të diellit që hynte nga dritaret e korridorit të banesës.

Ditë të mirë, zotni, më tha. S’e kam ndërmend të vij përsëri, kjo është letra e fundit.

Kur cingërroi mobifoni, thuajse humba ndjenjat, u ligshtova. Isha hutuar pas një gjumi të thellë, pa disponim pas ëndrrës ku shkundesha si fëmijë i kacavarur më kokën poshtë. Ëndrra më trishtoi.

Po bëhesh i marrë, por as ky mendim nuk më hoq hamendësimin për ta prekur pullën prej nga pastaj hapet zëri. Për fat të keq, fryma m’u ndal, sepse nuk njoha numrin. Ç’të bëj? U zbrapsa ta shtyp. Është shumë i panjohur, arsyetova. Thirrjet zakonisht i krahasoja me një dru në pyll apo me një pikë uji në det. Nuk më thoshin asgjë dhe nuk i përballoj befasitë kohët e fundit. Më vijnë njëra pas tjetrës krejt të hidhura.

Preka pullën, po nuk e shtypa. Muzika “Grande vals” në mobifon më emocionon, më kujton tingujt e kitarës së kompozitorit Francisco Tárrega. Tingujt e Tárregas janë pjesë e jetës sime. Kur për herë të parë më 2004 bleva numrin e mobifonit në PostëTelekom me një çmim infarkti, 400 euro, në mendje e kisha këtë muzikë. Bleva pastaj edhe aparatin Nokia, por melodinë nuk e ndryshova, sa do që kishte ditë e javë kur ndjeja presionin e miqve për ta zëvendësuar me tinguj të këngëve patriotike që kishin vërshuar ngado në televizionet dhe radiot lokale. Tingëllimën me versionin e melodisë “Grande vals” e mbaja pa menduar për tjetër.

Melodia më thërriste pesë herë brenda dymbëdhjetë minutave. Nuk qe thirrje e zakonshme, pasi hidhte në ajër kryeneçësinë që e kisha ters, aq më shumë, kur ajo mund të vinte nga një i panjohur.

Për ta larguar lukuninë e alarmit shlirova kravatën se po më mbyte. Marrëzi, nuk e duroja tingëllimën që nuk shqitej pas katër orë e dymbëdhjetë minuta udhëtim të bezdisshëm, me autobus me erë djerëse dhe nafte bashkë që tashti i ndjeja se me kishin hyrë edhe brenda në mushkëri dhe lëkurë.

Hape, më udhëzoi mosdurues, bashkudhëtari, një plak i heshtur dhe melankolik.

Jo, thashë.

Hape, na mbyte, tha zemëruar.

Nuk e hap numër të panjohur, ia ktheva: Nuk e hap, kot e ke.

Kur shpërtheu sërish melodia, ai u ngrit të ndërronte vend.

Mozomakeq për ty, tha. / KultPlus.com

Shtëpia pa pyll

Posted on by Kult Plus

Nga Ibrahim Berisha

Regi shkonte zakonisht tri a katër herë në vit në shtëpinë te pylli, për të kaluar pushimet, të shumtën vetë, pasi fëmijët punonin. Obligimet që duhej t’i ndiqnin ishin arsyetimet e tyre të përhershme, por nuk ia mbushnin mendjen e tij të urtë.

Gruaja, Rigona, përsëriste arsyetimin tjetër, se donte zhurmën, qytetin, për të mos thënë, e urrente heshtjen e  pyllit. Pa pasur shumë arsye, nuk e fshihte ankesën: Më shtrëngon në gjoks dhe më ndalet fryma sa e mendoj atë udhëtimi trishtues. Pritonte ta prishë kënaqësinë që ia jepte rehatia e banesës në qendër të Prishtinës.

Me hidhërim shprehej: Në atë braktisje të jetoj disa ditë, e pamundur.

Ankesa e Regit sado që i lodhte fëmijët dhe gruan, nuk i luhaste: Po me kë të flasë unë atje. Krejt vetëm!  Më  dhembin eshtrat, vetëm kur dalë dhe endem nëpër rrugica me gjethe anash dhe kërkoj gjërat që i kam dashur aq shumë kur isha fëmijë, ndjehem i lehtësuar. Plot energji.

Me sytë e zërin e trazuar mbyllte bisedën Rigona: Nuk më vihet, shkurt.

Ai kishte dëshirë të fliste edhe kur nuk e dëgjonin. Monologu ia forconte dëshirën për të shkuar sa më parë, pa menduar, nëse do të miratohej vendimi i tij.

Dëgjojmë tregimin e përsëritur. Janë fjalët të njëjta me vite, ankohej djali i dytë, Ardi.

Zakonisht, fundi i nëntorit nuk duhej të kalonte pa javën e pushimit në shtëpinë e pyllit. Regi bënte gati gjërat me kujdesin e durueshëm, i radhiste në qese dhe në kënd dhome, i maste me shikim, nëse vetura e tij e vogël Ford fiesta do t’i zinte të gjitha.

Thoshte: Do të rri dy javë.

Por, ja, që, fundi i nëntorit afrohej, e Regi nuk shprehej për pushimin e zakonshëm.

Kur do të shkosh, e pyeti kureshtar babanë, Mani, djali i madh.

Nuk do të shkoj, tha ai. Unë do të jem këtu.

Janë festat e nëntorit, vazhdoi i habitur Mani. Nuk po e dëgjoj fjalinë e përsëritur: Unë po shkoj, ju si të doni.  Nuk po shkon. Pse?

S’ ke pse shkon më, foli shkurt.

Është e mundur të mos shkosh, e pyeti ajo.

Po. Nuk do të shkoj.

Vij me ty, i tha gruaja. Dua të ikë nga zhurma. Jam e mërzitur, e sheh këtë tmerr në Prishtinë sa hap dritaren, sa dal në rrugë, kudo. Do të shkojmë, një javë në atë natyrë të pastër, mes drurëve. Ka ende arra, mollë, fshehur në barishtet e thara.

Regi foli me përmallim: Do ta shkatërrojnë pyllin. Ndërtojnë depo për mbeturinat e rrezikshme aty afër.

Depo të mbeturinave! Po më trondit, tha gruaja, e cila sa nuk e përplasi kryet për muri. Pyeti trishtuar: Si?

Po shkatërrojnë gjithçka!

Sa do të na mungojë shtëpia në pyll, tha e trishtuar ajo.

Shtëpia, sa hyje, të jepte joshjen e gjatë. Ajo ndjenjë mund të vinte nga qetësia, e cila rrallë, shumë rrallë prishej nga erërat që lëkundnin drunjtë përreth. Nuk kishte afër njeri ta thyente vetminë dhe qetësinë e shtëpisë së vjetër. Ajo ishte si një trung i njomë në mes të oborrit.

Gjëja e fundit që do të dëshironim, tha gruaja.

Më në fund, kanë ardhur edhe atje njerëzit, u shpreh Rigi./ KultPlus.com

Fustani

Posted on by Kult Plus

Shkruan Ibrahim Berisha

I gjatë, i bardhë, me pika të verdha.

Lulja erdhi nga Prishtina, për t’i kaluar dy javë pushim në shtëpinë e fqinjit të parë, Cakë. Nga çasti kur shikimi im ra në te, ai fustan më mahnit, më mashtron. Nuk më mahnit vetëm mua, por i mrekullon rrugët, shtëpitë, muret dhe, më së shumti, njerëzit.

Ecë, ajo që erdhi për të na i shkelur të gjitha rrugët dhe për të na i turbulluar të gjitha mendimet.

Netët janë tepër të shkurtra për të fantazuar vetëm dorën e saj dhe njëkohësisht tepër të gjata për të ardhur dita e re, për ta parë përsëri,  fustanin që i afrohet ajrit të ngjyrosur, një rrëzëllimi të shkëlqyer.

I zë shtigjet që me nadje, e pres deri në drekë, nuk lëshoj pamjet deri në natë, mos kalon ajo.

Ditët kalojnë, më mban shpresë se do të dëgjoj disa fjalë nga goja e saj, nga e cila sigurisht, del një frymëmarrje e vogël, e shkurtër, çudibërëse që të merrë me druajtje, me ngrohtësi, por pastaj të shtypë me një teknologji të parëndomtë, të patejkaluar kurrë.

Fustani më mahnit dhe më mashtron. Fryma më ngrihet duke pritur kalimin e mrekullisë më të madhe verore.

Nuk më bëjnë përshtypje thatësia, aeroplanët MIG 21, Lufta në Lindjen e Mesme, Lija e Ujit, asnjë fjalët.

Pse nuk vjen njëherë te ne.

Të pish shurup shtogu.

Të hash një pjeshkë.

Pse?

Të marrësh erë të trëndafilave tonë.

Të hash kumbulla.

Të ndërrosh një fjalë.

Mendoj dhe shtroj pyetje kot nëpër ikje, sepse koha kalon dhe pas secilës ditë, në shpirtin tim rrëzohet nga një rreze durimi; kjo më frikëson.

Nuk e takoj tri, katër, pesë, shtatë ditë. Shkojnë shtatë ditë; i numëroj, shtatë vjet. Fustan të tillë nuk ka as nuk ka pasur kush ndonjëherë në qytezën tonë, në tërë anën tonë; ndoshta asnjë nga vajzat tona nuk është e destinuar për fustan kaq të bukur.

Por çasti që e pres vjen patjetër. Në mos sot, nesër, në mos nesër, pasnesër; ndërmjet arrës dhe bunarit, duke e zbrazur një kovë ujë, duke u dridhur sikur litari i kovës, duke u zgjatur si pika më e pastër e ujit të thellësisë, duke e mbushur saktësisht kovën e dytë, një hije mbulon pjesën e djathtë të sanraçëve.

Mirëdita, flet.

Mirëdita, ia kthej.

Keni fustan të bukur doku, i them.

Nuk është fustan doku, ma kthen pashpirtshëm.

Fjalët mospërfillëse më urdhërojnë të largohem sa më shpejt. Nuk mund.

Humbet nëpër oborr si një fletë; është vezullim që të detyron t’i mbyllësh sytë, për të mos u parë më me pamjen e pakmëparshme.

Fustani i lehtë, i bardhë, me lule të vogla të verdha, rrëshqet nëpër ajrin e verës.

Pa gjasë i fola, arsyetoj veten.

Mendoj, fustanin që nuk paskësh qenë nga doku, por nga doku ka mundur të jetë.

Dua të kthehem, t’i them: Edhe nga doku ka mundur të jetë.

Të nesërmen nuk dal në shesh. Shtrohem në oborr dhe shikoj thellësinë e qiellit. Pastaj, me një pendim të qetë mbyll sytë.

Ajo erdhi dje nëpër oborr hakmarrëse ndaj mrekullisë, mashtrimit dhe mahnitjes sime.

Mendoj: A mund të shpëtoj nga ajo mahnitje, përnjëmend nuk e di. Me një pendim të qetë ende i mbaj sytë mbyllur; Dua të mos i hap kurrë./ KultPlus.com

Jeta është matematikë

Posted on by Kult Plus

Shkruan Ibrahim Berisha

Më sheh se kam ardhur, i foli qortueshëm kur kamarieri me gotat në dorë kaloi afër.

Ju lutem?

Dua një gotë me ujë të vluar.

Vetëm, pyeti kamerieri me keqardhje.

Keqardhje e shpifur, mendoi.

Po, sqaroi piktori.

Trey javë duroi mbyllur në atelie si një zog në kafaz. Do t’i shpëtonte infektimit me virus. Ditët kaloi në atelie mbante ku mbante dy finch në kafazin me ulëse 2 mm. Mungojnë zogjtë, mendoi. Vrojtoi ku do të ishte në kafene vendi i duhur për një kafaz prej çeliku inoks. Po me shikim të turbullt pikasi murin me ngjyrë të verdhë. Kjo ngjyrë jep më shumë shije të avullit të shurrës se sa ngrohtësi dielli, psherëtiu i inatosur. Është larg të hareshmes, as nuk ngrit shtypjen e gjakut, as nuk të lehtëson frymëmarrjen. Ngjyrë shurre, saktë.

Ulur përballë, tre gra, kthyen kokën,

Ai kuptoi, fliste vetmevete.

Përse qesh, e pyeti, sa kamerieri la në tavolinë gotën me ujë të vluar.

Ti nuk qesh kurrë?

Jo, tha piktori.

Prandaj ke fytyrë me kaq shumë rrudha, deshi t’i thotë. Kujtoi fjalët e pronarit në ditën që nisi punën: Qeshja është e mirë, tërheq muskujt dhe rinon lëkurën.

Profesioni ju detyron të qeshni kot, rëzmoi piktori. U mungon në jetën reale, prandaj. E qeshura mund ta ketë origjinën biologjike dhe lehtëson përballimin e  rrezikut, kujtoi frazën që kish lexuar kaherë.

Kamerieri ktheu kokën nga ai habitur, ndërsa i shërbente tre grave në tavolinën përballë.

Bëhet se shikon, por nuk dëgjon. Nuk qenke dëgjues i mirë, e qortoi piktori.

Pse?

Nuk dëgjon atë që flas, këmbënguli.

Tre gratë shikuan kureshtare.

Do tjetër pos ujit?

Po. Lugë.

Sheqer?

Vetëm lugë.

Piktori me laps të thjeshtë fliste ndonjëherë po edhe bënte vija në letrën A4.

Kamerieri la lugën në tavëll.

Ka më shumë hekur, u arsyetua piktori duke mbajtur në dorë qesen përgjysmë të sheqerit ngjyrë kafe. Kish hap edhe qesen e çajit menta. Ka më pak kalori, vazhdoi duke parë qesën e sheqerit.

Nuk e bindi kamerierin. Kjo është matematika ime, në fund të fundit, tha. Mos harro, jeta është matematikë, foli ndërkohë që tërhiqte vija në letrën e bardhë.

Kamerieri nuk e kuptoi matematikën e piktorit. E la kur do të ngrihej ta pyeste.

Pas dy orë, piktori shteri fundin e gotës, ndreqi syzet në këllëfin e lëkurës dhe mori çadrën gjysmautomatike. Zgjati qafën, vuri në kokë kapelën kovë me sipërfaqe të gjerë.

Portreti yt, merre, tha kur po largohej.

Unë, kundërshtoi kamerieri pasi pa letrën.

Është në dorën tënde nëse nuk do të jesh. Mund të jesh, tha piktori në të ikur./ KultPlus.com

Libër i Berishës për rrjetet sociale të kulturës

Posted on by Kult Plus

Ibrahim Berisha: Rrjetet e kulturës: Mbylljet dhe hapjet në Kosovë,  SHB Artini, Prishtinë, 2020.

Ibrahim Berisha, profesor i sociologjisë së komunikimeve dhe kulturës, botoi librin Rrjetet e kulturës: Mbylljet dhe hapjet në Kosovë. Libri ka 290 faqe.  

Libri ka temë kulturën e shqiptarëve, e krijuar në Kosovë në shek. XX. Kjo kulturë është pjesa e tërësisë së kulturës shqiptare.

Pasi bëhet fjalë për studimin që zbaton metodologji diakronike, hulumtim dhe shfrytëzim të burimeve primare nisur nga prodhimet kulturore, pastaj nga arkivat dhe dokumentat edhe jashtë tyre, intervista, anketa, literaturë etj.

Korniza teorike e shkrimit, hedh dritën mbi praktikat programore koloniale dhe postkoloniale për të ndryshuar realitetet kuturore, që nga trashëgimia e deri te konceptimi i vlerave artistike, letrare, muzikore, figurative, teatrore, filmike etj., nga kombi shtetëror serb pakicë, ndaj kombit shqiptar shumicë në Kosovë.

Ndodh ndërthurja kulturore, si qarkullim formal dhe informal, po kaq vlerash dhe jovlerash, duke ndryshuar bashkë me profilin komunikues publik edhe atë jopublik. Kjo ka ndodhur në përmasë dinamike në shekulin XX, periudhë që është fokus teme në këtë libër, apo më mirë thënë, i përmbajteve dhe koncepteve të rëndësishme sa sociale po aq edhe kulturore të shqiptarëve në Kosovë.

Termi Kosovë ka shumë kuptime, por për të ndihmuar leximin më të plotë, këtu fjala është për territorin, i cili përkufizohet më një linjë admistrative dhe jo gjeografike. Prandaj, edhe shumë nga fenomenet kulturore në këtë kornizë linje, nuk mbetën vetëm në hapësirën e saj, pasi është fjalë për një kulturë rrjetesh të pasura, të shumëngjyrshme, të shtrira shumëfish më larg, atë shqiptare, që shquan një idententit popullor e kombëtar të përbashkët, përjashtuar atë ideologjik e shtetëror.

Një kornizë shkrimi hedhë dritë edhe për strukturën e brendshme, relativisht të mbyllur, dhe me tendencë mosnderthurëse me përmasat kulturore  të jashtme, e cila mund të jenë një nga burimet e qëndrushme të rezistencës ndaj akulturimit dhe imitimit, por jo krejt pa pasoja.

Në trendin diskriminues, ka pasur edhe prerje fatlume. Ndryshimi që ka sjellur ikja e regjimit monarkist jugosllav në vitin 1941, është një pikë e qenësishme kthese. Krijimi i politikave të reja arsimore, kulturore, politike dhe ekonomike, ndërton atmosferën e ridefinimit të identitetit kolektiv kulturor po edhe kombëtar. Gjuha,  arsimi, bibliotekat, shkollat, teatrot, radioja, sallat e leximit, qarkullimi i lirë i librit, simbolet, administrata po në gjuhën shqipe, në vitet 1941-1944, bënë kthesën e pakthyeshme edhe të ndikimit dhe komunikimit kulturor.

Historia sociale e kulturës së shqiptarëve në Kosovë pas instalimit të regjimit komunist të Federatës së Jugosllavisë në Kosovë, ndërthurë ashpër tendencën për ideologjizim klasor dhe nacionalizëm serb, për të rikthyer gjendjen që kishte qenë para viti 1941. Krijimi i institucioneve kulturore me dominancë të theksuar të pakicës serbe në arsim dhe kulturë, argumentohet gjërësisht. Censura e zbatuar ndaj kulturës shqiptare përmes politikave dhe favoreve për kulturën serbe, përfshirë atë kishtare ortodokse, në njërën anë dhe të ideologjisë panserbe e panjugosllave, apo institucioneve ideologjike komuniste, shplojnë tendencën e kthimit të shtypjes dhe diskriminimit kulturor të shqiptarëve në periudhën e Mbretërisë së Jugosllavisë .

Pas vitit 1966 historia sociale e kulturës në Kosovë, që përmes hulumtimit shumshtresore, ndryshon thelbësisht, duke krijuar politika të reja kulturore, të cilat krahas mobilitetit të kuadrove e krijuesve që ishin dhe atyre që nxiten të përfshihen në këtë proces, nisin riformatizimin edhe orientimin modern profesional në njërën anë, edhe rizgjimin nacional-romantik në tjetrën. Paradoske këto që nuk gjenden vetënm ndër shqiptarë, po edhe në rajone tejra të Bllakanit të trazuar.

Libri provon dhënien e përgjigjes edhe për përmasën dhe cilësinë e realitetit transformues kulturor të krijuar në vitet 1970 dhe 1980 në Kosovë. Ndryshimet që pasohen në të gjitha sferat, pra në politika dhe institucione, me ndryshimin e pozitës kushtetuese të Krahinës, krijojnë realitetin e ri kulturor, referenca e plotësime vlerash të trashëgimisë dhe atyre moderne kulturore. Është ky kohabitim maksimal i të kaluarës, të sotmes dhe të ardhmes, që plotësojnë njëra tjetrën duke mos u penguar, madje edhe duke u ndihmuar. Është koha e humbjes së mbajtes së privilegjeve dhe primatit të hegjemonizmit serb ndaj kulturës shqiptare në Kosovë.

Kultura e re do të krijojë, po edhe ndryshojë shijet dhe preferencat e publikut. Po kështu, zbehet përmasa e ndërhyrjeve politike në institucionet kulturore apo edhe në popullaritetin, glorifikimin krahas, në mënjanimin e krijuesve bazuar në bindjet e tyre politike. Politizimi, rajonalizmi, nepotizmi, klanizimi, mediokriteti, propaganda, censura, etj, megjithëkët, janë po kështu  disa nga dukuritë përcjellëse në punën e institucioneve dhe të sferës publike kulturoror dhe artistike më prodhiemet e tyre.

Ka një hapësirë të gjerë studimi të vlerave sociale e kulturore si dhe funksionimit të tyre. Stadet e ndryshme shoqërore, politike dhe arsimore, nëpër të cilat ka kaluar shoqëria e Kosovës, kanë krijuar vlera sociale kulturore

Libri tregon se sa janë të domosdoshme hapjet e debateve publike dhe shkencore në Kosovë, për temat kulturologjike në gjithë shek. XX, duke plotësuar kështu një hapësirë të duhur të studimeve kulturologjike./ KultPlus.com

Po, intelektual?

Posted on by Kult Plus

Nga Ibrahim Berisha

Faji për këtë gjendje varfërie intelektuale nuk bie vetëm mbi politikanët, por edhe mbi intelektualët. E vërteta, kjo përzierje e mediokërve politikanë për t’u paraqitur dhe qenë intelelektualë të mëdhenj dhe e mediokërve intelektualë për të qenë politikanë të mëdhenj, është fatkeqësia që vazhdon të ndodhë, shijen e së cilës e ndjejnë më së miri të rinjtë e arsimuar.

…

Intelektuali përkufizohet si njeri që mendon. Po, secili njeri mendon. Por, inelektuali e ka punë dhe profesion mendimin. Jeton, fiton, prej mendjes së tij. Po jo secili që e ka punë dhe profesion mendimin, është edhe intelektual. J. Le Goff shkroi një përkufizim që citohet shpesh, me të cilin ai intelektualin e përcakton jo vetëm si njeri që ka profesion mendimin, por ka edhe aftësinë për të përcjellur mendimet e tij tek të tjerët.

Filozofi Zhan Pol Sartër ia pranon intelektualit, krahas mendimit profesional edhe angazhimin e tij kritik. Pra, krahas përkatësisë një profili kontribuues shkencor apo krijues, ai mund të jetë edhe i angazhuar, po ky angazhim social, natyrisht nuk nënkupton agresionin publik jokritik, johuman.

Pastaj, ka përkufizime skematike që intelektualin e lidhin me shkallën, studimin, akademizmin. Prapë, do thënë se as ky përkufizim nuk përmbledh gjithë koloritin e mendimtarit. Ani tash kur titujt akademikë mund të gjenden në mintregje. Mund të jetë dikush me gradat më të larta akademike, por të mos di të mendojë kurrë me mendjen e tij, kuptohet krijuese, logjike, objektive, kritike, dhe e kundërta, një autodidakt, shkëlqen me mendime dhe ide origjinale, lucide.

…

Intelektuali disponon me fakte dhe ide, prandaj nuk është e rastit pse zuri vend edhe qasja se ai zotëron të drejtën mbi të vërtetën, qasje kjo jo rrallë e shndërruar në prodhues keqkuptimesh në marrëdhënien e tij me publikun dhe me standardin komunikues publik kulturor. Fjala vjen, servilizmi është një nga adutet e dobishme. Parimisht, jo pak gjoja fakte dhe të vërteta, janë të krijuar dhe nisur tutje nga pozita sistemore, sikur që krijohet dhe shpërndahet një virus nga një institut biologjik. Kanë infektuar dhe infektojnë edhe sot, ngjarje, realitete, duke i mbajtur sferën publike në orbitin e një epidemie vazhdimisht kërcënuese.

Në fund të fundit, agresiviteti i intelektualëve dhe i pesudointelektualëve, tashmë nga ai ideologjik në klientelik, buron nga kjo qasje adoptimi, se e vërteta qoftë ajo edhe krejtësisht e pavërtetë, është e padiskutueshme dhe të gjitha të vërtetat e tjera janë të pavlefshme. Fama, privilegjet, suksesi skematik, këto i arsyetojnë. Por, si thotë, Mario Vargas Llosa, ata që shohin suksesin si qëllim kryesor, përziejnë ambiciet me lavdinë. Duan lavdinë me çdo kusht dhe pa zgjedhur asnjë mjet arritjen e tij. Edhe, ata që e duan tepër shumë lavdinë lehtë nuk vdesin pa lavdi të përkohshme.

…

Të vërtetat e tilla të lavdishme janë ditore. Nuk janë as javore, mujore, aq më pak shekullore. Ngase ato krijohen në rrethana shërbimi, pragamatizmi, emocionaliteti, kryesisht me qëllim dhe atmosferë përfitimi, madje, duke përdorur edhe dhunë dhe forcë të imponueshme politike apo parapolitike. Duket kjo me mënyrën e komunikimit. Gjuha shtrembërohet, ndotet, varfërohet. Rigjiditeti nuk shtrihet vetëm në mbatjen e diskursit kërcënues, që është jo edhe aq shqetësues në një shoqëri parademokratike, porse ai shndërrohet në realpolitikë, në diskurs publik politik, me lumë kërcënimesh, përjashtues, fyes, sharës, shkatërrues, etiketues dhe ekskluziv. Madje, ata bëjnë që të krenohen me kontributin për të finalizuar konflikte dhe agresione publike.

Ky soj paraintelektuali jeton nga krizat, fshihet dhe bëhet pjesë e tyre, duke provuar të ruajë statusin e privilegjuar, pameritueshëm. E kuptueshme, është ai gjithmonë në anën e mosndryshimit. Prandaj edhe në Kosovë, në këtë sferë, krijuese, kulturore dhe shkencore, pothuajse, nuk ka asnjë reformë më shumë se 20 vjet. Konservatorët i kanë privilegjet gjerësisht. Ata flasin për reformën. Ata paraqiten si reformatorë. Po, nuk lejojnë reformën. Nuk duhet harruar, siç thotë ekonomisti kanadez, Xhon Kenet Galbrait, intelektualët mund t’u shërbejnë jo vetëm forcave radikale, por edhe konservatore.

Prandaj, politikanët gjejnë frymëzim dhe mbështetje tek këta vegjetues në shoqëritë e krizës, për të arsyetuar shkeljet dhe dështimet që i bëjnë, po njëherësh këta intelektualë, vegjetimin e tyre e shesin si autoritet dhe status kreativ e modern duke marrë privilegjet për merita të veçanta, qoftë të jenë edhe plagjiatorë recidivë.

…

Demokracitë sikur edhe tiranitë – diktaturat, nuk u krijuan dhe as nuk funksionojnë pa pjesëmarrjen e drejtpërdrejtë apo të tërthortë të intelektualëve politikë, pikërisht me autoritetin dhe diskursin e tyre moralizues. Vështirë të gjendet veprim barbar i ndonjë prijësi apo sistemi represiv, mbas të cilit të mos qëndrojë një garniturë ideatorësh, nxitësish intelektualë apo paraintelektualë, të cilët krysesisht projektojnë vendimin kolektiv të kombit apo ideologjisë që duan ta bëjnë realitet pushteti. Komuflimi i tillë, i cila i nënshtrohet domosdoshmërive gjoja morale, në fakt, bart tendencën që ajo të kontrollojë dhe të sundojë plotësisht politikën reale. Kështu edhe në institucionet kulturore dhe shkencore, flihet si në zyrat arkaike administrative.

Në një gjendje të tillë krize, vërtet, cili mund të jetë veprimi më i mirë i mundshëm i intelektualit? Një përgjigje lidhur me këtë dilemë ka provuar të japë Pinter Harold, dramaturgu kundërthënës anglez, fitues i Çmimit Nobel për Letërsi, në esenë Të jesh intelektual sot. Ai, ndër të tjera, vlerëson se përpara intelektualit ekzistojnë disa mundësi: të heshtë dhe të bëhet i marrë, të protestojë, duke menduar se lufta për një botë më të mirë është më e rëndësishme se fusha e krijimtarisë së tij apo të vëhet në funksion të pushtetarëve dhe të rrijë e të bëjë sehir, se si pafundësisht keqpërdoren vlerat e punës së tij.

…

Me intelektualët pa frymë logjike dhe kritike, frymëmarrja kolektive e secilit vend është e dobët dhe pa shenja se do të forcohet. Kolektivja, është çadra e madhe e vegjetimit. Prandaj, nuk ka një përgjegjësi për punët, aty ku ka edhe refuzim masiv për ndryshime. Si të ndodhë ndryshimi? A duhet një treg më i hapur, më konkurrues dhe më vlerësues që të shamnget profili ideologjiko-politik e klientelist që është dominues gjithmonë nëpër institucione, nëpër të cilat përzihet secila dora e zgjatur e mediokritetit politik?

E qartë, nuk është e lehtë, sepse privilegjet titullare të autoritetit publik nuk i janë shtruar një vlerësimi thjesht profesional.

Prandaj, nuk pranohet se ekziston kriza e privilegjeve, e cila nuk i është shtruar asnjëherë një vlerësimi të plotë, për të qartësuar hierarkinë e krijuar, bazuar kryesisht në trashëgiminë politike, klineteliste apo edhe administrativo-burokratike. Jo pak intelektualë shfrytëzojnë autoritetin e qeveritarëve apo të qendrave të forcës, për të rritur autoritetin e tyre publik.

Prandaj, nuk është risi. Në shoqëritë ku ka pasur dhe ka konfuzion real, nuk është pranuar dhe as nuk pranohet ndonjë kriza. Pranimi do të thotë rishikim, rivlerësim, reformë, në të cilën humben piramidat e krijuara me mjegull të natës.

Faji për këtë gjendje varfërie intelektuale nuk bie vetëm mbi politikanët dhe politikat mediokre, por edhe mbi intelektualët politikë. E vërteta, kjo përzierje e mediokërve politikanë për t’u paraqitur dhe qenë intelelektualë të mëdhenj dhe e mediokërve intelektualë për të qenë politikanë të mëdhenj, është fatkeqësia që vazhdon të ndodhë, shijen e së cilës e ndjejnë më së miri të rinjtë e arsimuar. / KultPlus.com

PEN Qendra përkujton Xhemail Mustafën, Berisha: Xhemën e vranë për ta vrarë lirinë e fituar

Posted on by Kult Plus

Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffe Gallery u jetësua figura e gazetarit, publicistit e shkrimtarit të shquar, Xhemail Mustafa, i cili erdhi për publikun në kuadër të aktiviteteve letrare të organizuara nga PEN Qendra e Kosovës. Ndërkaq, për të nderuar këtë figurë të madhe të letrave shqipe, të ftuar në panel ishin Blerina Rogova Gaxha dhe Ibrahim Berisha, nën udhëheqjen e Avni Spahiut, të cilët me rrëfimet e fjalët e tyre shpalosën figurën e përjetshme të një shkrimtari e gazetari të madh si Xhemail Mustafa, shkruan KultPlus.

Për Ibrahim Berishën, i cili njihej personalisht me Mustafën, kjo mbrëmje ishte tejet e veçantë për të. Edhe pak ditë bëhen 20 vjet nga vrasja e këtij të fundit, dhe siç shprehej Berisha, ishte një vrasje që nuk u zbulua dhe aq më keq nuk pati asnjë përpjekje për t’u zbuluar.

Ai ndër të tjera, tregonte se si edhe Mustafa edhe Gërvalla ishin të dy miq që punaun në të njëjtën rubrikë, në atë të kulturës në gazetën ‘Rilindja’ dhe se të dy këta punuan për lirinë e shqiptarëve. E, sipas Berishës, të dy këta u vranë për të njëjtën arsye, Jusuf Gërvalla u vra që të pamundësohej fitorja e lirisë, ndërsa Xhemail Mustafa për të vrarë lirinë e fituar.

Urtësia e tij fisnike, dituria paqësore, modestia publike e ideali i tij i përhershem: Liria.

‘Kurdo që kalin kah Elida, mendon se e ke përpara, duke pirë expreso dhe, duke folur qetë e plotkuptimshëm. Gjithmonë me disponim dhe asnjëherë i vetëm. E kishte të vështirë të qëndronte vetëm, sepse të gjithë donin të uleshin e t’pinin kafe me të. Ai nuk kishte për askënd mori, kjo e rrallë, por e vërtetë. Për 25 vjet miqësi e kam dëgjuar të flasë vetëm për njerëz të mirë. Një ditë para vrasjes, në Elida, ku zakonisht pinim expreso, më foli për përgatitjen e librit të ri me kritikë letrare. Ishte i preokupuar me Besianin se do të vazhdonte shkollimin në një kolegj në Amereikë. Pastaj biseduam për Coelon e Sabaton’, rrëfente Berisha me një nostalgji që hetohej thellë në secilën fjalë të tij.


Në anën tjetër, Blerina Rogova Gaxha ishte fokusuar më shumë në veprimtarinë kritike të Mustafës, e cila konsideronte se në kohën kur mendimi shqiptar luhatej në kolovajzën e tranzicionit, Mustafa kërkon në botën e letrave aspekte të veçanta të veprave, që i përshtaten konceptit të tij për atë çfarë ai konsideron të rëndësishme në një vepër, në krijim të modelit të shkrimit e mendimit kritik-letrar orientuar në pikat kryesore dhe çështjet themelore që shtron vepra e zgjedhur.

‘Në vitet e 90-ta, kohën kur Mustafa ishte më aktiv, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, sikur në poezi e prozë ashtu edhe në mendimin kulturor e kritik letrar, kanë dalë emra që me punën e tyre kanë zhvilluar hapësira të reja të mendimit shqiptar për letrat. Mendimi letrar dhe kulturor shqip i këtyre viteve ka zënë të rishohë marrëdhënien e vet me ideologjinë, me diskurset kritike, kulturore e filozofike’, potencoi Rogova Gaxha.

E mbrëmjet e tilla, që i dedikohen figurave të shquara si ajo e Mustafës, nuk kanë si të mos bartin edhe emocion. Ajo që emocioni e përloti të gjithë ishte vajza e të shkrimtarit e cila mes lotësh falenderoi PEN Qendrën e Kosovës për këtë përkujtim e nderim që i është bërë babait të saj, për të cilin tregoi se kishte qenë shumë e rë kur ai kishte ndërruar jetë.

‘Falemnderit që po ndani kujtime për të, detajet që kemi pasë mundësi me i dite e nuk i kemi ditë sepse kam qenë në moshë relativisht të re. Sot kur miqtë e tij po shpalosn citate e shkrime të tij, është emocionuese por edhe po mburrem që e bëjnë figurën e babait tonë të njihet më në detaje. Ju falenderoj për iniciativën, jo vetëm për të por për të gjithë që duhet me u përmend, të gjithë ata që kanë bërë diçka për këtë vend’, u shpreh mes lotësh vajza e Mustafës, Beriane Mustafa.

PEN Qendra e Kosovës ka paraparë edhe tre mbrëmje të tjera kulturore kushtuar shkrimtarëve të ndjerë: Rifat Kukaj, Mensur Raifi dhe Mirko Gashi.

Projekti i PEN Qendrës së Kosovës me titullin “Ora e shkrimtarit”, është nën përkrahjen e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit. / KultPlus.com

PEN Qendra përkujton Hasan Mekulin, Gashi: Ai ishte një shpirt i madh

Posted on by Kult Plus

Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffe Gallery u përkujtua figura e Hasan Mekulit, një intelektual i shquar që la gjurmë të pashlyeshme në historinë e letërsisë shqipe. Kjo mbrëmje që i dedikohej këtij kritiku të madh, për publikun erdhi në kuadër të aktiviteteve letrare të organizuara nga PEN Qendra e Kosovës.

Për të nderuar Mekulin, në panel të ftuar ishin Sali Bashota e Osman Gashi, nën moderimin e Ibrahim Berishës, të cilët diskutuan e shpalosën para publikut me një nostalgji të madhe se çfarë vlerash të mëdha kishte dhe vazhdon t’i ketë Mekuli dhe vepra e tij, shkruan KultPlus.

Mbrëmjen e hapi Ibrahim Berisha, i cili Mekulin e konsideronte një intelektual të jashtëzakonshëm. ‘Ishte një intelektual i tejguximshëm, i panënshtrueshëm. Këtë e ka treguar edhe në vitet e 80-ta kur fillon fushata shtetërore e Serbisë, po në fakt e Jugosllavisë, kundër shqiptarëve’, potencoi Berisha para se t’iu ipte fjalën dy panelistëve.

Sali Bashota e kujtonte me shumë emocion e nostalgji Mekulin, pasi ky i fundit kishte qenë edhe profesor i tij. Ai tregoi para të pranishmëve se profesorin, për të cilin edhe ishin mbledhur, e kujtonte gjithmonë me çantën e zezë në dorë e me plot libra, duke potencuar se kishte mësuar shumë nga Mekuli, pasi sipas Bashotës, ai ishte një enciklopedi.

Veprimtaria e Hasan Mekulit fokusohet kryesisht në kritikën letrare, për të cilën vlerësohet shumë lart nga pasuesit e tij. Bashota e kosnideron largëpamës gjykimin e tij, të drejtë, parimor e të formësuar estetikisht. Ndër të tjera, potencon se gjykimi i Mekulit ishte i veçantë dhe i pajisur me kulturë të gjerë teorike e shkencore.

”Pa dyshim, Hasan Mekuli është njëri ndër mjeshtrit e rrallë të mendimit kritik shqiptar. Ai gjithnjë prej tekstit poetik nxirrte nuanca të imëta kuptimore duke i shkokëluar veçoritë esencuale të vëprave në dritën e fakteve dhe argumenteve të qëndrueshme letrare. Gjithnjë, Mekuli dallohej për përgatitjen e gjerë e të thellë, në radhë të parë, teorike, letrare, metodologjike, me stilin e veçantë, shprehjen e guximshme, vlerësim-gjykimin e pavarur, origjinalitetin e theksuar. Kritik i qartë. Me ide të forta. Me dije të pashtershme kreative”, përfundoi Sali Bashota.

Osman Gashi, i cili kishte qenë edhe asistent i Mekulit e kujtonte atë me një respekt të pashoq, duke u shprehur se të gjithë ata që kanë pasur rastin ta kenë profesor kanë qenë shumë me fat, ndërsa pjesa tjetër që nuk ka pasur rastin ta njohë Mekulin apo së paku të ketë pasur një herë kontakt me të, sipas Gashit, atyre ju mungon diçka në jetën e tyre.

‘Ka qenë një shpirt i madh edhe pse shpesh thojnë që ka qenë i ashpër. E vërtetë, ka qenë shumë i ashpër, deri në pikën ku studenti e shihte se çfarë dëshironte të bënte me jetën e tij’, theksoi Gashi.

‘Pa dyshim se sot tek ne ekzistojnë përgjithësisht botëkuptime të tjera mbi letërsinë, qasje të tjera, konepte e preferenca të tjera leximesh, por vendi i kritikut letrar Hasan Meuli, mbetet krejtësisht i veçantë. Bota e tij e ideve, gjerësia dhe thelësia e këndvështrimeve nuk është e largët as sot’, përfundoi Gashi.

Përkujtimi për Hasan Mekulin ishte mbrëmja e pestë e PEN Qendrës së Kosovës që mbahet në kuadrin e projektit “Ora e Shkrimtarit” që përkrahet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. Një mbrëmje që ngërtheu shumë emocion e nostalgji.

PEN Qendra ka paraparë edhe pesë mbrëmje përkujtimore për shkrimtarët e ndjerë që do të mbahen gjatë javëve në vijim. / KultPlus.com

Kujtohet Demaçi, Berisha: Ademi ka marrë çmime, por asnjëherë nuk do të marrë çmimin që e meriton

Posted on by Kult Plus

Medina Pasoma

Një vit peshon rëndë në burg por 28 vitet e kaluara në çeli për veprimet atdhetare, ai s’i ndjeu fare karshi aspiratave të tij që e bëjnë të pavdekshëm. PEN Qendra e Kosovës, dje në KultPlus Caffe Gallery ka mbajtur takimin letrar për shkrimtarin dhe simbolin e rezistencës kombëtare, Adem Demaçin, shkruan KultPlus.

Familjarë, shkrimtarë, bashkëpunëtor e miq të tij kishin ardhur me kujtimet e fjalët e përzgjedhura për njeriun që frymoj rezistencë mirëpo, prapë çdo gjë e thënë për të mbeti pak. Për idealet e një djali të lindur në Prishtinë, i cili u kthye në burrin e gjithë Kosovës, burgjet e tij që janë mësim ekzistence, rezistencën e tij të paepur, krijimtarinë e bujshme letrare, fjalët e mëdha që kanë lënë gjurmë në mendjet e gjithësecilit dhe për shumë gjëra të tjera, fjalët vështirë se gjindeshin.

Për figurën dhe veprën e Demaçit, para publikut morën fjalën Avni Spahiu dhe Haqif Mulliqi, nën moderimin e Ibrahim Berishës, ku secili nga këta të tre shpalosën Ademin që secili e njihte.

Bashkëpunëtorëve të vet njëherë iu pati lindur dëshira për ta parë Ademin, e pastaj kur shumë vite të jetës i kishin kaluar bashkë, iu kishte lindur shpresa se një ditë në një shtet të lirë do të flitej për simbolin e lirisë.

“Gjithmonë kam menduar se a do të vij një ditë ta shoh, ta takoj këtë personalitet si frymëzues i madh i kohës. Na ka ra të gjithëve ta takojmë, ta njohim me atë thjeshtësinë dhe dinamikën e jetës por njëkohësisht e kemi menduar që ne do të kemi rast në një shoqëri të lirë, në një shtet të pavarur të flasim për Ademin”, me fjalët e Ibrahim Berishës nisi diskutimi, duke realizuar një dëshirë të tyren në liri.

Berisha vazhdoi tutje duke përmendur se Demaçi vet e kishte thënë se mësuesja e tij e parë, Vezirja kishte qenë frymëzim letrar e atdhetar për të. Ajo detyrohet të marrë rrugën për në Shqipëri, ndërkaq në shkuarjen e parë të tij, Ademi shkon dhe takohet me të.

Ibrahim Berisha vlerëson se as burgu, as torturat gati 3 dekada me kufizime shtypëse nuk e kishin lëkundur asnjë çast Adem Demaçin nga ideali dhe besimi i tij për lirinë dhe bashkimin e shqiptarëve. Mirëpo, pavarësisht kësaj kishte pasur persona të cilët nuk e kishin kuptuar drejtë mundin dhe sakrificën e tij.

“Figura, puna, personaliteti, vepra e Demaçit jo gjithmonë është kuptuar drejtë. Prizmi dhe shikimi i vepres së tij ështe parë nga dritare shumë të ngushta duke pasur parasysh pozitën personale të atyre që kanë gjykuar dhe jo kohën e rrethanat në të cilat ka vepruar dhe natyrisht ka bërë aq shumë për fitoren të cilën ne e kemi sot”, thotë Berisha.

Njeriu që sipas Berishës ka pasur në shpirt përherë lirinë dhe ishte guximi vet, kishte fituar çmime të ndryshme gjatë jetës së tij. Çmimi “Heroi i Kosovës”, “Çmimi Saharov”, çmimi për të drejtat e njeriut nga Universiteti i Osllos,  Çmimi i Rektorëve Evropianë, nominimi për Çmim Nobel nga 5 deputet norvegjez ishin vetëm disa nga to. Mirëpo, karshi guximit të idealit të tij në një kohë të fikur e të shtypur, për Berishën këto mbeten të pakëta.

“Ka marrë çmime por asnjëherë nuk do të marr çmimin që e meriton dhe punën që e ka bërë në kontekstin e asaj lëvizje, ngjallje te asaj në rrethana shume të vështira të idesë për liri”, u shpreh Ibrahim Berisha.

Për Ibrahim Berishën, ajo që kishte bërë Adem Demaçi ende nuk ka zënë vend të duhur në mendimin, jetën e njerëzve por as në tekstet themelore shkollore ku mësohet historia.

Kryetari i PEN Qendrës, Binak Kelmendi i cili ishte takuar për herë të parë në vitin 1990 me Demaçin, vlerësoj se këtij të fundit nuk iu dha merita e duhur.

“Adem Demaçi është Mandela e Kosovës në kuptimin e vuajtjeve të tij nëpër burgje por ne nuk e bëmë Ademin Mandel tonën, nuk ia dhamë rrethin asnjë institucioni shtetëror, e ai na e la institucionin e vet “Adem” ose “Demaç”, u shpreh Kelmendi.

Fjalën e mori Avni Spahiu me të cilin Demaçi edhe kishte punuar bashkë në Këshillin për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut duke e sjellur kështu vëmendjen ndërkombëtare në Kosovë, në kohën sa Demaçi ishte kryetar i Këshillit. Për Spahiun, të rrallë janë personalitetet në botën shqiptare që kanë nderin të kenë atribute siç ka pasur Ademi.

“Simbol i rezistencës shqiptare, personalitet i letrave shqipe, kampion i të drejtave të njeriut në Kosovë, pishtar i kauzës kombëtare shqiptare, Mandela i Kosovës, i burgosuri politik dhe disidenti më i shquar i Europës Juglindore, fitues i Çmimit Ndërkombëtar “Saharov”, kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, mbrojtës i fjalës së lirë dhe i lirisë së popullit të vet dhe popujve të tjerë”, ishin ndër fjalët e lavdatat e Spahiut për figurën e Demaçit.

Për luftëtarin e lirisë dhe të drejtave të çdo njeriut ashtu siç thotë Spahiu, në mendjet e gjithësecilit do të ngjallej një pyetje: Çdo shqiptar pas takimit me të do të vihej përballë pyetjes: çfarë kam bërë unë për atdheun dhe ç’duhet të bëj? Bota shqiptare, më shumë se 60 vjet u ballafaqua me këtë fenomen të quajtur Demaçi”.

Në anën tjetër, Haqif Mulliqi panelisti tjetër e kishte pasur Demaçin redaktor në “Zëri” dhe “Forumi”. Ai kujton takimin e fundit me të, një muaj para se të ndërronte jetë, atëherë kur Demaçi e kishte thirr që ta takonte dhe Mulliqi kishte shkuar te ai me gruan e tij.

“Ishte hera e parë në jetë përkundër afërsisë të madhe që kishim që na puthi në dy faqet, ishte çudi për neve. Ndejtëm edhe 50 minuta aty dhe u cuam, ishte i lodhur baca Adem, kur u përshëndetëm përsëri na puthi në faqe. Pasi u nisëm ai burri tha “po dëshiron edhe një herë t’ju takoj”, pasi ishte futur në makinë na puthi edhe një herë. Kur u ktheva i thashë gruas: “Dëgjo, u pikëllova shumë, thashë sigurisht më nuk do ta takoj por, jam i lumtur që e takova”, kujton Hakif Mulliqi takimin e fundit me të madhin Demaçi.

Në kohën sa u mbyllën gazetat “Rilindja” dhe “Zëri” në vitin 93, Adem Demaçi si revoltë kishte filluar me grevën e tij të urisë. Duke parë reagimin e menjëhershëm të Demaçit dhe si respekt ndaj tij, grevës iu kishin bashkuar edhe Hakif Mulliqi, Milazim Krasniqi dhe Shaip Beqiri. Ndërkaq Mulliqi kujton që Demaçi pati propozuar që greva të quhej “Greva e veprimtarit Adem Demaçi dhe poetit Ali Podrimja”.

Tutje, Mulliqi kishte përgatitur një studim antropologjik për krijimtarinë e bujshme të Demaçit, specifikisht për veprën “Gjarpërinjtë e Gjakut”, për të cilën vlersoj se kjo prozë e tij është roje e besueshme e mitologjisë në një kulturë e shenjave, dokeve e zakoneve siç është kjo e jona. Ndërkaq aktuale në këtë vepër sipas tij mbetet kulti i gjarpërit.

“Adem Demaçi në këtë vepër i bën një introskenimi bashkëhohor mitit për gjarpërin duke e shpërfaqur një lloj legjende ndaj vlerave të traditës të cilat si gjejmë në këtë roman, thellon mitin por si një mit te situatave me temë tradhëtinë brenda një bashkësie”, vlerëson Haqif Mulliqi.

Demaçi sipas Mulliqit, përpiqet ta bëj përmbylljen e nje miti në mënyre introspektive t’i zhvilloj idetë e tija anti-mit ndërkaq simbolin e gjarpërit të shtëpisë si mbrojtes të saj ta shndërroj si rrezik për vetë shtëpinë dhe njerëzit aty, kështu duke krijuar nje kontekst të ri letrar.

Pas fjalës së panelistëve, radha ishte te publiku, të cilët të mallëngjyer për figurën e madhe nxorrën nga sirtari i kujtimeve të tyre momente me Demaçin. I pari i cili me një zë që iu dridhej dhe me lot në sy kujtoj bashkëpuntorin e 55 viteve u bë Shaip Beqiri.

Ai ndau jetën e Adem Demaçit në tri pjesë: veprimtaria e tij si i ri, deri në moshën 23 vjecare dhe 4 vitet ndërmjet burgosjeve të tij; vitet e burgut të cilat Beqiri e quan “shkallën më të lartë të vetëdijes kombëtare dhe universitetin e vërtetë”; dhe jeta e tij diku 28 vite pas burgjeve.

“Është e vërtetë që mua më ka habitur me një gjë, ku mund të mblidhet gjithë ajo energji në aq pak decimetra katror të një lëkure. Kam punuar shumë me njerëz që me të vërtetë kanë qenë dinamik, kanë bërë punë të mëdha por atë energji s’e kam parë të asnjë njeri”, u shpreh i mallëngjyer për të, Shaip Beqiri.

Beqiri e sheh Adem Demaçin si njeriun e vetëm që ka kaluar në botën e përtejme duke përmbushur gjithçka të veten. Por, pavarësisht figurës së tij, ai kritikon mënyrën e botimit të  kompletit të veprave të tij, parathënien e së cilës e ka shkruar akademiku Rexhep Qosja.

“Vepra e Adem Demaçit unë mendoj që është botuar në mënyrë shumë të shëmtuar, jo e plotë dhe në mënrë shumë inkompetente. Për fat të keq, unë kam qenë propozuesi që parathënien ta shkruaj një njeri që me të vërtetë meritonte ta shkruante dhe e kemi përzgjedhur Rexhep Qosjen. Në parathënien prej 52 faqeve asnjë gjë me vlerë për vlerat e letërsisë së Adem Demaçit nuk ekzistojnë . Më vlerë ka një fjalë që e ka mbajtur Ibrahim Rugova kur e ka pritur në Lidhjen e Shkrimtarëve që është krejt një faqe tekst se ato”, u shpreh Shaipi.

Po të njëjtat kritika për përmbledhjen i pati edhe profesori universitar, Begzad Baliu i cili Adem Demaçin e vlerësonte si “mësuesi i mësuesve”.

“E pashë atë dhe reagova fort, skuqem kur mendoj se përpara e kam pasur bacën Adem dhe fola shumë keq, në fund thashë “këto s’janë libra, janë fletore bugari”. Baca Adem më shikoj pak dhe qeshi sic qeshte ai, tha “kështu do të bëhet”, shumë u pikëllova”, tha Baliu.

Në anën tjetër, Begzad Baliu vlerëson se studimet e Demaçit kanë pasur një ndikim të madh në krijimin e pikëpamjeve, qëndrimeve dhe personalitetit të tij.

“Vepra e tij letrare, konceptet e tij politike nuk janë të rastit dhe nuk janë të lindura në Llap, as prej folklorit të Llapit e Drenicës, kanë bazën në mendimin e filozofisë evropiane, të shkollave gjermane, italiane, franceze, në mendimin e shquar intelektual, filzofoik, estetik e etik”, shtoj profesori Baliu.

Për Adem Demaçin u thanë shumë fjalë, mirëpo prapë secila prej tyre mbeti e vogël karshi veprimtarisë së tij të madhe. Anipse ai është ndarë nga jeta, kujtimi i sakrificave të bujshme të tij ia ka falur kurorën e pavdekësisë. Ndërkaq, PEN Qendra e Kosovës do të vazhdoj me prezantime të veprimtarisë letrare të shkrimtarëve të mëdhenj të cilët kanë hyrë në histori. / KultPlus.com

Hiri i nxehtë

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Mesnata e zuri përpara stufës së skuqur.

Lita kishte humbur për ca çaste në gjysmëterrin e helmtë, që fundi i fundit ishte terr dhjetori, natë me ajër të pastër, por shumë të ftohtë. Natë, e diel.

Edhe shtëpia mund të ishte mbërthyer nga të ftohtët, ndërsa ai, sikur emit i zgjatur dhe i hirtë, zbulon mjegullsinë e dendur nëpër rrudhat e mendjes së tij.

Me duart e dridhshme kërkon sinqerisht shtrëngimin e saj.

Genti na pret nesër.

Genti, Fioni dhe Linda janë pa gjumë sonte!

Nuk flen. Symbyllur udhëtonte në rrugë të pafundme dhe përnjëherë para i del tuneli me dyer të mbyllura.

Kish punuar minator në Golesh 40 vjet, duke tubuar magnez nëpër damarët e bardhë të kodrës së zhveshur, pa i shkuar asnjëherë mendja se do të vinte pikërisht një natë e tillë, si kjo e sontmja, kur nuk dinte çfarë të mendojë përpara largimit.

Me eshtrat dhe muskujt e fortë, zinte pjesën e madhe të shtratit mbuluar me basmë, punuar kujdesshëm nga dora e gruas, Rafiçe. Errësira gufuese, ende sundon qetë, ndërsa ai me trupin shpluar, hedh në sipërfaqen e shtrydhur të mbulesës së shtratit, mbi basmën e bukur e vezulluese. Ky vezullim dallohej edhe në errësirë, mund të jetë përzierje e plotë e lagështisë së lëkurës së paprekshme, orvatet të lypë diçka, mundohet ta zë me prekje të lehtë, mbase trupin e gruas së shushatur.

E di ai këtë. Ajo, siç bën zakonisht muajt e fundit, hedh duart mbi fytyrë.

Nuk e zë aspak, i ndodh si në skenë ku shpërfytyrohet energjia e mbikëqyrur e veprimeve, por dora i prekë, vetëm murin e ftohtë.

Po ku je, moj?

Ajo nuk përgjigj.

Mos qaj, po thirrim kob, për fëmijët që na presin!

Atëherë i kërcet shpina dhe lëshon zhurmën e pahijshme, duke u thyer nga dhimbja. Rrëshqet përsëri anash në të majtë, ku ngrihet lart muri i lëmuar i lyer me horastan, të cilin e preku pak më parë, për ta endur dorën me fërkim të kotë pa kutpuar përse.

Gruaja mban në dorë orën e murit, duhet të zgjohet heret, bën llogari, në cilin çast do të hapë perden dhe pastaj edhe derën dhe të çelë sytë në dritë të natyrës, të fushës së bardhë, e cila si e shenjtë e ngrohtë, do të mbetet larg saj përgjithmonë.

Kanada është larg, tha gruaja.

Atëherë Lita nuk kontrollon vajin.

Coftinë, e ofendoi veten, dhe rrëshqiti përsëri anash, por në prizmin e kundërt. Përmblodhi forcën në gjunjë me një shqetësim gati të kokëkrisurit, por ra poshtë në dysheme dhe thirri: Oh, theva qafën.

Ra në dysheme, por gruaja përsëri nuk lëvizi. Ai nuk arriti të shpjegojë këtë moslëvizje të saj.

Grua, thirri.

Ajo s’u përgjigj.

Ah, moj grua!

Vërtet, dyshemeja kërciti poshtë shtratit, por mund të ishte ndonjë dru që ra qëlluar fare afër, mund ta qe plandosur ndonjë ftua, gjithçka e pamendueshme mund të kishte ndodhur, por Lita të thyente qafën: Jo.

Vërtet, dërrasat kërcitën, por çfarë ishte kërcima: e gjatë, e shkurtër, e hollë, e vrazhdë, e pajehonë, e mundimshme, e tmerrshme?

Ai klithi edhe një here: ëh, dhe i tha përsëri vetes: Coftinë. Mos u lësho, qëndroi, provoi të mbledhë forcë.

Sa herë e kishte ngushtë, në raste të ngjashme, i rriteshin rrudhat nëpër mollza, i kërcasin dhëmbët, dëgjohej larg duke marrë frymë.

Prapë klithi: E theva, e theva qafën, thirri përsëri, përsëri, e theva më në fund qafën, më ndihmo.

Gruaja i tha: Mos thirr kob. Duro!

Pastaj sikur të mos gjendej njeri në dhomë nuk u ndie zë.

Ndoshta më mirë kështu, tha gruaja pas një pritjeje e durimi të pavendosur.

U qetësua kur dëgjoi krismën e druve që hidheshin në zjarrin që po shuhej me mëngjes.

Që në mbrëmje i kish lënë disa gazeta të vjetra afër stufës me shamot, i tuboi të gjitha, i shtrëngoi nyjë, i vendosi poshtë krejtësisht në sipërfaqen e shpuar me vrima të rrumbullakta të dyshemesë mbi të cilën ishte vendosur stufa.

Drita u zgjerua në dhomë. Flaka u dridh disi duke dalur vrullshëm nga dera e llamarinës.

Stufa u skuq, ai u kënaq me këtë atmosferë të krijuar, jo më tepër se pesëmbëdhjetë minuta. Ora ishte pesë e njëzet e tre, kur hapësira e dhomës u mbush të nxehtë, ndërsa në pesë e pesëdhjetë, duke mos mundur të përballojë të ngrohtit, hapi derën përgjysmë, por vetëm për pak çaste. Pastaj e mbylli.

Mendoi, cila ishte dita që po e shihte për herë të fundit këtë gjysmëhapje të derës.

Ajo pëshpërit, thotë ta pimë nga një kafe përpa se të nisemi. Ngrihet nga shtrati, tërhoq perden, së pari shtyen anash tavolinës gotën me ujë, mbështet fytyrën në xham, nuk lëkund fytyrën nga xhami, por hija e flakës e përkëdhel, e mbulon me ngrohtësi, ia kthjellon edhe trurin.

Duhet të mundohemi, thotë Lita. Është koha me u nisë!

Po, pohon ajo.

Ai merr bokallin me ujë dhe e lëshon naltë nga vrima metalike. Zjarri që nuk ishte shuar në shtëpinë e Litës asnjëherë, as në shtëpinë e babait dhe të gjyshit të tij, nuk

kishte thënë askush ndonjëherë të ishte shuar me ujë edhe kur kishte oxhak në Shtëpinë e Zjarrit, se ishte mallkim, më në fund përfundonte me dorën e tij asht e lëkurë.

Erdhi edhe kjo ditë, tha gruaja. Ndërsa ai mbylli perdet që binin deri në dysheme.

I kam mshel të gjitha dyert dhe dritaret, e siguroi gruaja.

Pse nuk i le hapur, foli ai pikëllueshëm. Nuk ka më kush t’i hapë.

E dëgjon sirenën e taxi-it, pyeti gruaja.

Nuk do të dëgjohet më në oborr asnjë sirenë, mendoi ai. Dalim, tha, i pafuqishëm.

Gruaja preku me dorë stufën. Zjarri është fikur, po ende është ngrohtë, tha.

Lita mendoi, por shikonte stufën e mbushur hi të nxehtë: S’ka kush e heq hirin kur ftohet, tha.

Nashtë, le të mbetet kështu përgjithmonë, përfundoi gruaja. / KultPlus.com

Flokët e ngjyeme

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Humbja e dendësisë dhe  shkëlqimit të flokëve, përtueshëm po shpresëplot, më çoi në derën e dermatologut, Sami Lahu. Ai mbante ordinancën private “Floku”. Duhej zbritur pesë shkallë betoni në bodrumin me erë e lagështirë myku, të ndërtesës pesëkatëshe në lagjen Ulpiana A/12, për ta takuar mjekun trupgjerë dhe buzagaz.

Punë e gjenit, më tha ai shkurt me autoritet doktori, sa ia tregova brengën.

Pse, pyeta i hutuar dhe sytë më mbeten në fotografinë në mur, ku ishte vetë ai me flokë të dendura, në një rrugë të zakonshme me blinj të Prishtinës.

Tashti koka rrumbullake pa flokë i rrezatonte si një top plastike.

Mos e shiko murin po mua, më qortoi.

Pasi lavdëroi kurajon që më solli aty, zgjati shpjegimin: Çrregullim i melaninës, pigmenti që rregullon ngjyrën e flokëve, të lëkurës dhe syve. Ky është problem yt.

Mjekut sikur iu kujtua ndërkohë tjetra dhe me zë ende më atribues vazhdoi: Gjeni është përgjegjës për ngjyrën. Por, thinjat mund të vijnë edhe nga stresi, faktorët mjedisorë, ndotësit e ajrit. A duhet të tregoj se në çfarë qyteti të ndotur jetojmë. E mira është se ato janë flokë, qoftë të thinjura apo të zeza.

Interpretime boshe mjekësh, mendova rrugës së kthimit për në banesë.

Konsultimet  nuk më liruan nga ankthi që më shtohej, sa shikohesha në pasqyrë.

Bojatisja e flokëve me të zezë mund të të shpëtoj, i dhashë kurajo vetes.

Brenga e keqkuptimit për ngjyrosjen e flokëve më detyroi në orar pune, në zyrë, të hulumtoja si shihej kjo në kryet e një burri. Fjalia këshillëdhënëse m’u shndërrua në fiksion:“Ngjyrosja lejohet sikur për gratë, po ashtu, edhe për burrat, sa do që, në të dy rastet, është mashtrim i këndshëm”. Thënë të vërtetën, lehtë vendosa  për ngjyrën e zezë, pasi me të personifikohej forca dhe besimi.

Ndërmjet markave, L Oreal  dhe Schwarzkopf , zgjodha të parën, paraprirë nga hulumtimi i kujdesshëm pesëditorë në internet. Nisa me lyemjen e fokëve me ngjyrë të zezë. Imazhi im ndryshoi. Kisha përshtypjen se ata që më njihnin me flokët e thinjura miratonin veprimin tim, si një akt shpëtues, i një të ngurosuri që e kishte gjetur më në fund kokën e tij reale.

Shikohesha në pasqyrë dhe thosha: Ja kjo është më në fund ajo që më duhet. Lin, më në fund, gjete rehatinë.

Pas tre muaj qetësie, e gjitha u thye si gotë qelqi. U mbylla në zyrë i dëshpëruar dhe i turpëruar, pasi dëgjova si pëshpërisnin prapa me ironi, kush jo, sa hyra në mëngjes në  holin e Ministrisë së Drejtësisë: Erdhi Boja, erdhi  ky Cool-i.

Nuk mund koncentrohesha. Doja të mos dilja fare jashtë, të mos shihja askënd brenda në zyrë.

Mes pendimit dhe trishtimit, thirra asistenten Arta dhe i tregova për gjendjen që më kishin shkaktuar fjalët poshtëruese të kolegeve të punës pas shpine.

Ke dëgjuar më herët të më thërrasin me nofka tallëse, pyeta duke e shikuar drejt ne sy.

Po, tha asistentja serbez, kaherë, por mos u merakos, nuk tallen, por argëtohen. Ne të rinjtë, nuk jemi tradicionalë, sikur ju të moshuarit, shtoi.

Është edhe kjo që thua një lloj poshtërimi, mendova.

Shih ti, mentalitet tjetër, u inatosa pse më foli aq shkurt e trup.

Nuk e them se kam të drejtë, por, nuk e kanë me sherr, më qetësoi, Arta. Desha të them, janë imunë nga paragjykimet e rrezikshme.

Nuk e kuptova, çfarë deshi të thotë me paragjykime të rrezikshme, por nuk e ngava.

Ajo nguli shikimin në kokën time apokaliptike.

Nuk jam këtu për askend, i thashë kur hapi derën të largohej.

Mendjen e kisha te ngjyra e zezë e flokëve dhe në leximin fshehur, të udhëzimeve në revistën Shneta: Si të lani bojën e zezë.

Askend, more vesh, përsërita. /KultPlus.com

Qyqja, shpendi metaforik i vetmisë

Posted on by Kult Plus

Shënime në kohë pandemie

Nga Ibrahim Berisha

Edhe nëpër Kosovë një shpende bën thirrje që përgjason me emrin e saj, zë ky kozmpolitan po edhe edhe shembull shkollor onomatopeik.

Thonë: Kush e dëgjon i pari në pranverë këngën e saj, nuk do ta dëgjojë pranverën tjetër.

Qyqja, specie paralajmëruese, shpend i dhimbjes, lë pas jehonën alarmuese. Kushdo që i lutet ajo do t’i tregojë gjatësinë e ditëve dhe viteve të jetës. Kështu: “Qyqe, qyqe, kraht shkrue/ pash tye, pash mue/ edhe sa vjet kam me jetue”.

Fëmijët, nëpër dega e shkurre, e kërkojnë ta shohin, por ajo nuk duket, sa do që është e pranishme ngamosç gjithkund e askund. E përhershme.

Atëherë rishfaqet profili trazues i lutësit, i cili ende pret më mëdyshje e kurreshtje zgjatjen e vajeve, premtimeve po edhe lajmin përfundues. Sa klithma, aq vjet leje janë caktuar për lutësin nga ky shpend me zërin më të pikëllueshëm se loti i pishës. Ndoshta pse është gjithmonë e vetmuar dhe lë pas ndonjë ve të pashoqe, për të dalur nga ajo gëzhojë e brishtë, fryti i saj i plogshtë, rritur shumë – shumë vështirë.

Jo kot thonë: “Është bë si voja e qyqes!”.

…

Siç është shënuar edhe në mitologjinë shqiptare, në përralla, legjenda dhe këngë, ndërsa duket që këndon, ajo vetëm vajton vëllëzërit e saj, harrimin dhe kohët e liga, ëndrrat e parealizueshme dhe të papërsëritshme.

Zakonisht, qyqja këndon në vende të ngrehura më lart në drunj, në brigje dhe kodra.

Kur vjen ky shpend, duket edhe kali i qyqes.

Besohet se kali i qyqes duket më përpara qyqes. Është paralajmërim për ardhjen e shpejt të saj.

…

Është shënuar edhe në revistën famoze Bota shqiptare (1943), se jetojnë shumë legjenda për shpendin qyqe. Legjendën e plotë nuk mund ta përmbledhë as ky rrëfim në revistën kulturologjike: Qyqja dikur ka qenë vajzë. Ka pas dy vëllëzër. Vëllaut të madh i thoshin Qurku e të voglit Kuku. Të tre ishin jetimë dhe rronin nga bagëtia.

Dy vëllezërit pasi qethen një verë dhentë, vajtën për të pushuar nën një lis. I mashtroi një blegrimë dashi. Kuku e kërkoi dashin, por nuk e gjet, sepse ajo ish vetëm një blegërimë shejtani. Dy vëllezërit pastaj u grindën mes veti pse dashi blegërinte e nuk po gjendej. Qurku, me gërshanë të qethjes e therri Kukun. I tromqur nga pendimi, pastaj theri edhe vetën. Barinjtë i varrosën në një ledh. Motra sa ndjeu fatkeqësinë, u bë qyqe. Doli ta vajtojë anëve të botës fatin e zi të vëllezërve që kishin një beagti dhe mirësi derisa ishin bashkë dhe punonin për fatin e tyre. Kishin një lumturi të ardhshme si vëllezër, por u hyri në mes shejtani. Shejtani ua vuri vrasjen në mes, për të ndërtuar legjendën e fatkeqësisë së përhershme të motrës, e cila me pafuqinë e vet, përgjithmonshëm, edhe sot e kësaj ditë, vajton e kërkon dy vëllezërit e saj, Qurkun dhe Kukun.

Në revista për letërsi e art Shkëndija (1941) po në këtë temë, shkruan: “Motra tha: Bëmë një shpend të fluturoj, nga çdo anë e botës së gjerë, për të kërkuar vëllezërit e mi, ku janë tretur. Më jep një zë që të përmend dhe të shqipërojë, gjithnjë dhe kudo, vetëm emrin e këtyre. Pa ta s’mund të rroj dhe as që më vlen jeta.

E, vetme, unë Qyqe, nuk e dua jetën”.

…

Studiuesi i folklorit Anton Çetta në vitin 1969 nga Shaqir Sopaj në Llapushnik të Drencës ka shënuar gojëdhënën Qyqja (Çetta 1983:309). Është e përafërt me

gojëdhënën e Kalasë së Rozafatit. Nëntë vëllëzërit të vetmen motër e martojnë larg, ata desin nga dergja dhe për të mbajtur fjalën e dhënë, vëllau më i vogël, me erën e dheut, shkon e merr e sjell në derë të oborrit, ku shtëpia ishte rrëxu dhe nana e vetme mbetur, kur e sheh, e pyet qikën: Kush t’pruni? I përgjigj ajo: Halili. Vllau i vogël.

I tregon nana se nantë vëllaznit kanë dekë qe sa vjet. Motra e lutë të madhin Zot: “He Zot, banëm qyqe rrem n’rrem me knue për nan vllazën”.

Thotë gojëdhana: “E sot e at dit gjith knon, n ‘deg t’njom nuk rrin, veç ku a lisi i thatë”.

Qyqja shtegton vetëm natën. Dimrin e kalon në vende të ngrohta. Nga Evropa nisë e largohet në gusht, për t’u rikthyer në prill. (Ëernham, 2002)

Por, është gjynah me vra qyqen.

…

Legjendat dhe këngët edhe në Ballkan janë plot me shkaqe të shndërrimit të motrës në qyqe. Asnjëherë të vëllaut në qyq. Një kësi transformimi gjendet edhe në këngën Motra e Hasan Agës. Versione të kësaj kënge krahas në shqipe, ndeshen edhe në gjuhët sllave, veçmas në atë boshnjake. Por, kënga në gjuhën shqipe, po me motiv të vrasjes së vëllaut nga “Dymbdhet’ pushk’ …” , e thotë: ”Kjau e briti çika dit’ e natë:’/- Banm’ o Zot qyqe! – çika ka thanë.\Flaturim qyqe qenka çue.\ Rrem më rrem gjithmon’ ka knue!”

Megjithatë, pse gjithmonë vetëm çika?!

…

Një botë e habitshme shpeze, kjo e shpendit metaforik. Zogu i qyqes që lindë o çelë në folenë e huaj, nuk e njeh nënën e tij, por njerkën e di për nënë të vërtetë. Ai lindë para zogjëve të nënës së huaj vetëm për dymbëdhjetë ditë nga vendosja në fole të huaj nga nëna e vërtetëe. Ua ha ushqimin zogjëve për të cilët prindët bëjnë mund t’ua sjellin rregullisht. Pastaj i largon krejt nga foleja. Një ditë kur bëhet e

zoja për të fluturuar lë folenë e njerkës dhe nisë e këndon nëpër degët e thata të lisit. Njësoj sikur gjithë qyqet e botës.

Qyqja nuk ndërton fole të vet.

Shpend që e lë vezën në folenë e zogjëve tjerë, prandaj simbolizon edhe parazitizmin!

Po në fakt, nuk shihet relaconi tjetër. Ajo është bota më e braktisur e shpendit nga të gjitha dhe kërkon të humburen e përhershme, dashurinë dhe ngrohtësinë e përkatësisë llojit të vet.

…

Në anë të ndryshme të globit, që nga Japonia e India, pakashume njëjtë është ndërtuar legjenda për shndërrimin e motres në qyqe.

Ps. Motra mbetet gjithmonë besnike e pathyeshme, por edhe vëllëzërit në asnjë rast nuk harrojnë premtimin, njohur ndryshe si fjalë e dhënë, apo besë për t’iu gjetur gjithmonë afër motrës. Edhe, qyqja jeton e jeton, kjo metaforë e vetmisë po aq edhe e dashurisë së përjetshme. Pasi në secilën dashuri të madhe ka edhe vetmi të madhe. / KultPlus.com

Dyqani tjetër

Posted on by Kult Plus

Shkruan: Ibrahim Berisha

Dyqani tjetër

Kjo kishte ndodh’ në Shkodër. Pikërisht në Pazarin e Shkodrës, në njërin nga tre mijë dyqanet e atij qyteti, i cili si atëherë si tash, gjithmonë mbet’ më afër ujit se tokës.

Nuk e kisha folur ndodhinë e moçme, po t’mos ishte përsëritur edhe në Shëngjergj dhe unë të mos trishtohesha nga urtësia dhe arroganca e dy botëve që bashkjetojnë nëpër shtëpitë, rrugët dhe dyqanet e qytetit dhe të qyteteve motra të Shkodrës.

Ai fëmijë, Ahu, i lazdruar dhe i trimëruar nga përkëdhelitë e erës, të aromës së luleve, i gulçuar nga vëzhgima e ujit, zbriti në Shkodër, në qytetin më të bukur dhe më të pikëlluem ndër të gjitha qytetet e botës sonë, të lagur vajtueshëm nga të gjitha anët me ujë të ambël. Hyni në dyqan argjentari si hyn era e krypës së detit në ag brenda dritareve të shtëpive shtatulëta.

Mbasi kish bërë gjithë atë udhë së shikuari kërcënueshëm, tha do ta gjej ku dua unë, fatin e dhënë.

Në dukje, shumë i zbehtë dhe i pafuqi, hyri në dyqanin e argjentarit, ende çun, Kolë Kodra që mbante me unaza e zingjirë qafe e dore Ulqin e Shas e Podgoricë, Pukë e Plavë e Guci.

I tha: O djalë, ty unë ta shkërdhefsha nanën!

Nana ime, Zoja, tha. Shkodrani u skuq vetë nga turpi i të folurit të të huajit, ia dha një llokum, e uroi, me fjalët e mira përcjellëse: Të lumtë goja o djalë, po ti qenke dukat. Fat për babën e nanën që të paskan. Të paqin për jetë e mot.

Kur djaloshi i vogël dhe i pafuqi, u bë dikur pak më i madh dhe pak më i fuqishëm, i azdisur dhe tronditës nga përkëdhelitë e erës, të aromës së luleve, të vëzhgimës së ujit, la shtëpinë e babait dhe doli në krahun tjetër të Maleve të Zeza, në Prizren e njëmijëepesëqindë dyqaneve.

Hyri në depon e pëlhurës, të Elez Kolës që merrte pëlhurën më të mirë të Venedikut, e hidhte në shtatin e vajzave e grave më të bukura të Prizrenit dhe të gjithë Rrafshit të Kosovës dhe të Dukagjinit, edhe më larg, të Edrenesë e të Peshtës e të Vjenës.

I tha: O burrë, ty unë ta shkërdhefsha qikën në duvak t’duvakut.

Po prizrenasi u skuq vetë nga turpi, mbylli me shpulakën e hollë gojën dhe uli kokën deri mbi dërrasën e arkës.

Doli shpejt, bleu bakllavë dhe ia qiti përpara: Të lumtë goja o djalë, po ti qenke dukat. Fat për babën e nanën që të paskan. Të paqin për jetë e mot.

Urimi e rriti edhe më shumë djalin.

Kur ai u bë më shumë burrë se djalë, i plotpushtetshëm nga era, lulet dhe uji, plot zjarr ngacmimtar përbrenda shpërthimit dhe tundimit, doli një ditë në Shkup.

Hyri në dyqanin e Likë Elezit. I tha: O burrë, ty unë ta shkërdhefsha gruan në shtrat të shtratit. Shkupiani i ra hija e turpërimit më shumë se kish aty edhe djalin njëmbëdhjetë vjeç. Nxori nga poshtë dërrasa e stolisur drekën e vet, që ia kishte sjell gruaja e saposharë. Ia shtroi përpara. I solli edhe ujë.

I tha: Të lumtë goja o djalë, po ti qenke dukat. Fat për babën e nanën që të paskan. Të paqin për jetë e mot.

Kur ai djalë u bë burrë burri, doli përsëri në Shkodër. Hyri përsëri në dyqanin e Kolë Kodrës, një burrë i gjatë e kokëulur, duke shikuar unazën e Soses, të bijës së flamurtarit të Flamurit të Berishës që do të martohej në Shmitër.

I tha: O burrë, unë ty të shkërdhefsha gjithçka që mund të shkërdhehet, madje të shkërdhefsha edhe atë gjithçka që nuk mund të shkërdhehet.

Argjentari u skuq, u turpërua shumë më shumë se dikur, herën e parë. E kish aty edhe shegertin. Nxori një lirë me vegë, ia la në dorë burrit avdall.

I tha: Të lumtë goja o burrë, po ti qenke më i mirë se ari. Fat për gruan dhe fëmijët që të paskan.

Burri doli dhe pastaj hyri në dyqanin e kobureve të stolisura me fije argjendi.

Ka m’e vra, tha shegerti.

Moti a ka vra veten, tha argjentari.

I zoti dhe pronari i shtëpisë

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Pas së paku dhjetë goditjeve në derë, i përgjumur u zgjua Gjarpri dhe doli nga vrima e shtëpisë që ishte e vështirë për t’u vërejtur me sy njeriu. U ngrit edhe më shumë në gishta të këmbëve.

I tha Zekisë: Kushdo që kaloi këtej pari më kujtoi lindjen dhe ikjen tënde. Të kam pritur gjatë dhe pavarësisht nga ndryshimet që ke pësuar duke i takuar përfundimisht një bote më të panjohur, ti thua të qytetëruar, unë të pranojë në shtëpinë e vjetër, madje pa shenjën më të vogël të dyshimit. Atëherë mirë se vjen!

Gjarpri ishte po ai i moçmi, ngjante në gjatësi të lezetshme, por të dridhshme, i bukur që e veçonte nga gjithë kafshët e llojit të tij në shtëpitë e Kermes, dhe që në kontaktin e parë, Zekia nuk hetoi ndryshim të dashurisë ndaj tij. Ia zgjati dorën i pari dhe ai ia ktheu me vullnet të ngrohtë.

Të hyjmë brenda, i tha Gjarpri dhe tashti dera ishte kacavarur në bagllamë dhe brenda gjysmerrësira thahej pjesshëm nga dritaret e vogla.

Mos mendo se nuk të kam pasur në mendje dhe zemër dhe po të dua tani nuk mund të ta shpreh, filloi Zekia. Kam pasur shumë pyetje që ia kam shtruar vetes në këto vite sa isha larg shtëpisë, por përgjigjet nuk kam ditur t’i them. Tashti unë jam shumë i lumtur se ti më ke respektuar kaq vite duke ndenjur këtu i vetëm, dhe unë si zot shtëpie, përulshëm të falënderoj shumë. Të kam sjellur një dhuratë që e di se e ke merituar që nga çasti i shtrëngimit të duarve.

Ia dha kutinë e artë me orën e zinxhirit që shkëlqeu në dhomë. Të gjithë gjarpërinjtë e shtëpive mbajnë orë të shtrenjta dhe të bukura, të dhuruara nga prindërit e tyre. Gjarpri kishte vënë në zjarr kafenë dhe dëgjonte duke ndjekur fjalët e Zekisë me vetëpërmbajtje të jashtëzakonshme. Zjarri bëri edhe dritë të ngrohtë nga oxhaku, i cili përmes vrimës, harkut, bënte të fluturonin hijet e nxehta të flokëve të drunjve.

Unë kam orën time, të falënderoj. Kjo orë që ke sjellur është e nevojshme për njerëzit, tha Gjarpri. Ligjet njerëzore i rregullojnë të gjitha. Ty të përket shtëpia, ti je pronar i ligjshëm i saj. Aspak nuk e vë në dyshim këtë të drejtë. Por, ndërsa ju jeni pronar i përhershëm dhe i ligjshëm, unë jam zot i kësaj shtëpie.

I rikthyeri nuk kishte menduar kurrë në kujtimet e tij ngjarje kaq të papritura. Mori një thupër dhe filloi të ngacmojë hirin e paktë të zjarrit. Qëndronte oxhakut kundruall, ndërkohë që Gjarpri i Shtëpisë pa u kursyer përgatiste darkën. Nuk u merakos se pronari ishte i tëri dremitje pikëlluese nga fjalët që dëgjoi dhe që nuk i kishte menduar kaq vite.

Të porsaardhurit ikja ia kishte mundur gjykimin e arsyeshëm, ndoshta edhe faji ishte vetëm brenda tij, prandaj nuk gjente kurrsesi arsyetim jo veç për veten e tij, por as për Gjarprin e Shtëpisë. Mendoi pasi të hanin darkë sërish do të hapnin bisedën ndërsa të rrinin në gjunjë duke shikuar zjarrin me ëndrrat se çfarë do të bënin në të ardhmen.

E di çfarë ti mendon, tha Gjarpri. Thua se ne do të merremi vesh pasi të hamë darkën. Gabon, sikur gjithë njerëzit, të cilët nuk duan të ballafaqohen me atë që kanë përpara, me atë që vetë e kanë krijuar dhe pastaj nuk e pranojnë si rezultat të tyre.

I frikësuar nga fjalët e fundit, Zekia deshi të gjejë një drejtim faljeje me fjalë që i qëndronin në gjendje të palëvizshme.

Ty të kam të vetmin në këtë botë, tha ai.

E di, përgjigji Gjarpri. Prandaj ti nuk gjen arsyetimet e duhura sonte.

Do të jetë shumë vështirë të mbërrijmë në fund, mendoi Zekia, ndërsa lante duart përpara darkës së shtruar, tek po e prisnin lugët, thikat dhe pjatat e pastra. Ishte një darkë shumë e mirë, me mishra e ëmbëlsira, sa kish harruar se mund të gjente përsëri sofrën e moçme me kaq begati. Gjatë gjithë ngrënies gugiten pëllumbat në tavan. Pëllumbat me zërat e tyre e shqetësonin sa Gjarpri duke ndjerë këtë dhe pa i treguar fare atij, doli për një çast, trembi shpezët dhe paqja mbretëroi edhe në dhomë e mysafirëve.

Dua të hap edhe një herë bisedën, nëse e kishe me gjithë mend.

Orë e Shtëpisë, filloi me dhënien e kuptimit të veçantë fjalëve që i radhiste vështirë Zekia. Do të kisha parapëlqyer të merremi vesh, ne jemi krejt dy dhe nuk duhet te dëshpërojmë njëri-tjetrin.

Të kuptoj, tha Gjarpri. Ne jemi këtu vetëm dy veta. Mund, të dy të jemi të kënaqur, nëse ti heq dorë nga ambicia e sëmurë njerëzore. Do të më thuash: Durimi i gjatë apo padurimi i çastit të ka sjellur këtu?

Po, tha Zekia. Por tani pak nga pak po ndihem i zhgënjyer. Ti je i lumtur, dukesh i qeshur, pashë se ngrëne pa ndonjë ves, ndërsa unë jam i pikëlluar nga gjithë ato të mira që ishin në sofër e nuk m’u dha të ngopesha. Ne nuk jemi të barabartë tani.

Ju njerëzit gjithmonë proklamoni barazinë dhe më këtë mjaftoheni. Në thelb e keqkuptoni, tha duke shikuar dhimbshëm Zekinë.

Gjarpri doli jashtë dhe me ato lëvizje që doli edhe ktheu brenda. Ishte lëvizja e Orës së Shtëpisë, ajo që ngrihej gjithmonë, kur nata binte dhe nuk dukej fije drite kund, edhe po të afroje gishtin në sy kot, atë e ndjeje vetëm kur përftonte. Kjo ishte vuajtje origjinale për të mirën e shërbimin njerëzve që bënte lloji i gjarpërinjve të shtëpisë në gjithë këto fshatra të Rrafshit të Kosovës që dikur ishin plotë dhe edhe këto kafshë kishin mundësinë të ndjeheshin më të gëzuara dhe më të lumtura. I ndiznin ëndrrat pas gjumi dhe kërkonin rrugëdalje në çastet më të vështira, por gjithnjë duke arsyetuar dhe vepruar qetësisht për të mirën e shtëpive. Shpesh, shtëpitë nuk meritonin sakrificën e tyre, ata e dinin këtë mirë, por pikërisht të lidhur për këtë që bënin, roje besnike, ata nuk donin, por as nuk kishin të drejtë, pavarësisht guximit, të ndryshojnë historinë.

I hodhi cigare Zekisë që ishte zbrazur brenda vetës, e tha: Ju njerëzit na sillni në mendje në orët, netët e ditët më të vështira. Për këtë edhe jemi krijuar ne gjarpërinjtë e shtëpive. Nuk ankohemi përse është ndonjë detyrë e vështirë. Detyrën që na është caktuar, nuk mund të mos e respektojmë.

Ashtu, ndërhyri Zekia.

Gjarpri duke ditur çfarë do të thoshte ai, ndryshoi pozitën në dhomë. Këmbët i zgjati përpara. Zekia vazhdoi: Edhe ne njerëzit ju kemi dashur shumë, ju kemi respektuar sa aromën tuaj e kemi pasur si një frymë të shpirtit tonë. Kjo nuk ka mjaftuar, apo jo?

Pikërisht, jo, tha Gjarpri. Thikat, shpatat, pushkët, bombat që ju i keni krijuar kundër vetvetes, na kanë dëmtuar shpesh edhe ne, që nuk kishim lidhje me armët vdekjeprurëse. Një bombë e hedhur në shtëpi, e di çfarë dhimbje dhe tragjedi na shkakton ne gjarpërinjve. Ju ikni ndërsa ne mbetemi pse nuk na lejohet të largohemi kur jemi zot të vetëm të shtëpisë. Ju pronarët edhe një plumb qifteje po ta hedhë paqëllimshëm ndonjë gjuetar, duke provuar të godasë rosakë të egër, frikësoheni

dhe të tmerruar fajësoni gjithë të tjerët. Ne mbetemi se jemi zot shtëpie, ndërsa ju ikni se jeni pronarët.

Zekia nuk kishte çfarë të fshihte tjetër.

Ishte në një natë të vonë që jashtë mund të mbushte borë gjithë rrugët dhe malet, të mbyllte shtigjet, duhej të pajtohej të duronte, por i zemëruar me vendosmërinë njerëzore, shpërtheu: Unë jam Zot Shtëpie, këtë besoj nuk e ke harruar plotësisht qoftë edhe nga vitet që kanë kaluar dhe mungesa ime të ketë mundur inteligjencën tënde. Shtëpia ka një zot dhe ai është pronari i saj.

Gjarpri u ngrit dhe duke shikuar nga natyra e trazuar njerëzore, iu qas pronarit: Ti përpara se të ngritesh në këmbë, si njeri, je i detyruar të përkulesh. Të duhet forca se ndryshe nuk mbërrin të ngresh kokën. Ti ke dobi nga ky mund që je i detyruar t’i bësh vetes sate. Por, unë e them, se ti njeri që je pronar, dhe jo zot i shtëpisë, mund të shkosh ngado, të ndërrosh pronat, të shkatërrosh ato, t’i harrosh në fund të fundit dhe po të ishte se ndryshon Zoti i Shtëpisë, në botën tuaj njerëzore do të shkatërrohej dhe përzihej si mos ma keq çdo gjë. Kaosi do të ishte një mbret i pakontestueshëm në përkatësinë dhe jetën tuaj. Jemi ne, që vemë dhe ruajmë rregullin. Zotëritë e shtëpive janë një, ata mbesin të tillë, dhe nuk është fare e rëndësishme se cili është pronari. Çdo njeri mund të jetë pronar i çdo shtëpie. Një njeri mund të sundojë prona të pakufishme. Ti ke shumë prona, qan e s’qan kokën për to. Unë jam këtu zot shtëpie. Pajtohesh?

Nuk pajtohem, tha preras Zekia. Te heq dorë nga prona ime. Kurrsesi. Kam gjithë letrat e duhura. Unë jam njeri dhe vetëm njerëzit mund të jenë zot shtëpie.

I mjeri ti, tha Gjarpri. Po të lë derën hapur të shohësh sa shumë borë po bie në tokën e vet. / KultPlus.com

Burrë i paskrupullt

Posted on by KultPlus

Shkruan: Ibrahim Berisha

Tregim

Burrë i paskrupullt

Ç’kemi Ara, pyeta kolegën time asistente, e cila kishte vetëm gjashtë muaj që nisi me organizmin e ushtrimeve klinike.

Nuk më duket e lehtë, por e bëj me kënaqësi, më tha.

Një fillim i mirë edhe një vazhdim i mirë, e inkurajova. Duhet t’i gëzohemi asaj që vjen, thash, po mu duk një frazë koti. Nuk e kuptova as vet për cilin vazhdim ishte fjala. Gjykova se Arës përmendja e vazhdimit të mirë i nxiti keqkuptimin.

E ke fjalën për ushtrimet, pyeti.

Po, thash preras.

Pas tre ditëve e takova kur po hynim në objekt, në orën 6.50.

Ende nuk jam mësuar të zgjohem kaq herët, u ankua.

Mua kafja më bën të zgjohem herët, qesha. Do të vij me kënaqësi, më tha ajo kur unë i oforva të dilnim më vonë në kafenenë “Bari”, që ishte në Lagjen Ulpiana, në anën e kundërt të portës hyrëse të objektit të Instituteve Mjekësore.

Ku ishe, më pyeti të nesermën në korridor, se unë nuk iu lajmërova sikur i kisha thënë.

Telefoni në banesën me qira, nuk punon, i thashë.

Çudi. Nuk ka pasur në Rilindje lajm për prishjen e linjave të telefonit në Prishtinë, tha ajo. Gazeta boton çdo ditë kronikën me atë që do të ndodhte apo kishte ndodhur.

Në ndonje mbrëmje do të dalim, shmanga temën.

I propozova për ëmbëlsira një javë mbas kafes së papirë.

Me gjithë mend e ke, më pyeti.

Sigurisht që po, i thashë.

Me gjithë mend, vazhdoi ajo dhe erdhi në sallën time ku përreth tavolinës ishin pesë karriga. Imja dhe tjerat për mysafirët, klientë e studentët që mund të vinin gjashtë herë, sa ishe orari javor i punës për të sqaruar ndonjë mëdyshje.

Kur mund të flasim seriozisht, e pyeta duke e shikuar pikëllueshëm, i befasur edhe vet, se zëri më iku.

E di nga po shkojmë, tha ajo dhe doli.

Nuk iki, por shkoi, mendova.

Nuk fola më me Arën për kafen. Shmangja takimet e kolegëve kur shkonin në ndonjë rast për të pirë bashkërisht. Gjeja njëqind arsye.

Ndihesha i mbaruar kur ajo dilte për kafe në mesditë me Eretin, kolegun tim të studimeve. Më dukej se trishtimi më kapte për dore, më tërhiqte në një pus të pafund apo në një tunel të pa dalje.

Çfarë të bëja tjetër. Bleva dy libra dhuratë. E thirra në telefon të më priste në kabinetin e saj.

Ia dhashë dhuratën e mbështjellur bukur në Sallonin e Librit.

Falemnderit shumë, më tha. Përse m’i dhuron?

Nuk ke dëgjuar, e pyeta.

Për çfarë, foli habitur.

Po shkoj në Gjermani, i thash. Pas një muaji filloj punën në Munih.

Po më le, pyet. Ishte aq i papritur shikimi i saj pikëllues sa më ranë syzet nga dora.

Edhe mua më pëlqen kur të shoh, i thashë.

Në mbrëmje pas kafes në Bar Gërmia, me Arën shkuam në kinema “Rinia I”. Nga ora 8 shikuam filmin “Tangoja e fundit në Paris”. Kur mbaroi filmi, ishte me fytyrë të skuqur, dhe dukej e hidhëruar pse kisha zgjedhur filmin, ku Paul ishte një arrogant dhe i paskrupullt.

Asnjëherë nuk e kam menduar se një burrë mund të jetë kaq i paskrupullt, tha sa dolem jashtë sallës. Të gjithë pinë duhan në sallë.

Po, ia pohova i turpëruar.

Jeanne duhet të jetë ndjerë shumë e poshtëruar.

Po, i thashë.

Po ta dija nuk kisha ardhë, tha kur u ndamë.

Përalla për ujkun dhe veten

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Më erdhi radha edhe unë duhet të kallxoj përrallën time. Në orën dhjetë të paraditës së lodhshme nga vapa e korrikut, u vesha me rrobat më të mira dhe mbarova në mendjen time si do të dukej vendi ku unë do të kallxoja përrallën më të zakonshme. Është rasti im i fundit, mendova.

Isha në mes kur aty sy e vesh, ulur në karrigiet e bardha, me shishet plastike para, kurreshtarë më shikonin shtatë anëtarët anonim të komisionit. Prisnin të filloja.

Ky është më plaku, pëshëpriti gruaja pa më ndarë shikimin, që ishte anash burrit në mes. Ishte gara e përvjetshme për përrallën më të mirë. Rregullat e përcaktonin, një njeri mund të tregonte përrallën e tij vetëm një herë gjatë gjithë jetës. Më në fund, e munda refuzimin tim, dhe erdha i kurajuar nga bezdia e vetmisë.

Përrallë, por persnazhet duhet të jenë reale, shpjegoi faqekuqi. Ne jemi Komisioni i Traditës Gojore, sqaroi. Unë jam kryetari, ndërsa këta gjashtë afër meje, janë anëtarët e Komisionit. Je i qetë, më udhëzoi. Pastaj, bëri me dorë nga vajza me laptopin hp: Erza do ta mbajë procesverbalin dhe do të incizojë atë që ke për t’na thënë.

Unë mora frymë i përulur, e ata qëndruan të motivuar, për t’u dukur më zyrtarë dhe me autoritet të pashkelur.

Të erdhi radha, më në fund. Koha me fillu, tha anëtari me syze vezore, me kornizë të kaftë, ulur në karrigie plastike, mbrapa të cilit qëndronte muri i hirtë. Hapësira

mbrapa tullave, jo afër, së paku 50 metra larg, mbulohej nga një pemë e madhe, nuk e dalloja nëse ishte frashër apo arrë.

Nuk kemi kohë për të humbur, insistoi ai. Doni sqarime, u tregua zemërmirë.

Më zu paniku. Duart më dridheshin. Më ishte ngritur sheqeri se nuk mund t’i njomja me pështymë buzët.

Nuk duhet të kesh frikë, ndërhyri kryetari. Pse të keni frikë kur bëhet fjalë vetëm për një tregim. Të lutem, fillo!

Do ujë, më pyeti zoja.

Kam frikë, u përpoqa të arsyetohem. Secilën ditë ujku ha nga një dele.

Po, tha faqekuqi.

Nga shikimi, kuptova se këto fjalë nuk e kënaqën. Edhe?

Ujku për dhjetë ditë i ha dhjetë dele, vazhdova.

Pas njëqind ditëve bariu do të mbetet pa njëqind dele, foli e shtangur zoja që ktheu kokën kah vajza, e cila mbante procesverbalin. Hata, oh, pse, pyeti ajo.

Nuk thash më asnjë fjalë.

Komisionieret pasi pëshpëriten për disa sekondna krye me krye, në emër të tyre zoja më komtoi vendimin: Fatkeqësisht, koha për përrallën mbaroi.

Unë doja, doja…!

E fillove shumë keq, më kritikoi më flokëthinjuri, i cili gjithë kohën lunate me shishesh e ujit Kroi. Vazhdoi: Përrallat nisin me zë të butë: “Njëherë moti ish kanë një bari. Apo: një bari një kohë të largët kishte pasë njëmijë dele”.

E nisa keq përallën time, u arsyetova.

Por, koha jote mbaroi, më preu ai pa keqardhje.

Ka 78 vjet pres për të treguar përrallën time, provova t’i mëshiroj. E kam pritur gjatë këtë ditë!

Mos na lut, më tha faqekuqi. Koha jote përfundoi. Përralla jote nuk kishe fillim edhe s’ka si të ketë një fund.

Kam ëndërruar aq shumë këtë ditë, këmbëngula. Dua të tregoj epilogun.

Medet, foli me hutim të habitshëm zoja.

Kjo është një fatkeqësi e madhe. Nuk keni durim ta prisni epilogun. Vetëm unë e di çfarë ka ndodhur, fola.

Eilogu dihet, më tha faqekuqi.

I mpirë, nuk lëviza. Isha i thyer, i dërrmuar.

Pasi më nguli sytë, faqekuqi ra në mendime. Si thoni, vështroi të gjithë anëtarët e Komisionit. Mirë, tha.

Secilën ditë ujku përsëri vazhdoi të hajë nga një dele, fillova.

Po, tha kryetari i komisionit, Nga shikimi, kuptova se këto fjalë aspak nuk e kënaqën. Edhe?

Ujku për njëqind ditë i ka ngrënë njëqind dele, vazhdova.

Mos do të thuash, pas njëqind ditëve bariu do të mbetet pa asnjë dele, foli e shtangur zoja.

E vërtetë, pohova.

Edhe, pyeti i hutuar faqekuqi. Epilogu?

Unë isha bariu, thash i çliruar. /KultPlus.com

Një amerikan në Kosovë dhe një shqiptar në Amerikë

Posted on by KultPlus

Recension nga Ibrahim Berisha

(Muhamet Mjeku: Një jetë në mes Kosovës dhe Amerikës. New York, 2008)

Libri “Një Jetë në mes Amerikës dhe Kosovës” për Familjen Bajraktari, për Bajraktarët e Vranocit dhe të Amerikës, për Kullat tradicionale, kulturën dhe bizneset e Bajraktarëve ka 400 faqe. I shkruar me një stil të lehtë e mjeshtëror nga publicisti Muhamet Mjeku, që jeton ka vite në Nju Jork të SHBA, përmban në vete aq shumë pjesë, ide, filozofi, ngjarje, memorie, dhe njerëz me perspektivat antropologjike, historike, sociologjike e publicistike.

Jeta, Liria dhe Ndjekja e Lumturisë.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës, me idetë e Etërve Themelues, u patën ngritur mbi këto tre ideale, që janë pazgjidhshmërisht të lidhura me njëra tjetrën. Ose i ke të tre ose nuk e ke asnjërin. Mbi këto ideale, duke pasur si model Kushtetutën Amerikane, me kalimin e shekujve, janë themeluar shumë shtete moderne. Po mbi këto ideale është shpallur edhe shteti më i ri në Evropë, në vitin 2008, Kosova.

Familja Bajraktari, sikur edhe shumë familje të tjera shqiptare atdhedashëse gjatë fundit të shek XIX, që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit, dhe gjatë gjithë shek XX, ishin detyruar të sakrifikojnë, por edhe të jetojnë pa të drejtën themelore, pa lirinë.

Atyre pushteti jugosllav ua ndalonte të ndiqnin mirëqenien dhe lumturinë e tyre dhe të mos jetosh i lumtur do të thotë të kesh kaluar jetën tënde dëm.

Kështu, baba i Harryt, Metë Bajraktari, në kërkim të një ardhmërie më të mirë për familjen e tij, vendosi të bëjë atë që pak vetë e bënin: të ndiqte ëndrrën amerikane nisur nga Vranoci i largët.

Ky do të ishte fillimi i një jete më të mirë, i një suksesi në biznes dhe i një kontributi të jashtëzakonshëm për çështjen e Kosovës.

Por, emigrimi nga Vranoci i shtypur nga Jugosllavia Komuniste për në Amerikën e largët, në vitin 1969, natyrisht se nuk ishte vendim i lehtë. Për këtë arsye kuraja për të mposhtur frikën e të panjohurës dhe guximi për të ndjekur lumturinë, siç bëri Metë Barjaktari, meriton konsideratën dhe nderimin tonë të thellë.

Nëse Metë Bajraktari, nuk do kishte besuar në guximin e tij, përballë mospajtimit të rrethit familjar dhe shoqëror, askush asnjëherë nuk do të kishte dëgjuar për gazetën e njohur Illyria, dhe shumë nga aktivitetet Shqiptaro-Amerikanëve për çështjen e Kosovës, dhe kosovarët sot, nuk do të kishin si model një Biznismen dhe veprimtar të jashtëzakonshëm të çështjes kombëtare në Amerikë dhe në Kosovë, si Harry Bajraktari.

Udhëtimi i Metë Bajraktarit nuk kishte pasur pëlqimin e të shoqes së tij dhe nënës së Harryt, Zizë Gecaj-Bajraktari. Është e kuptueshme brengosja e saj prej nëne, kur nuk do të kishte më shikim që do të kapte fushën e butë të Dukagjinit, kur diheshin pasiguritë që përmbante rruga e familjes Bajraktari drejt lirisë.

Sidoqoftë, edhe pse mospajtimi i saj ishte i pashkrirë, kjo nuk e pengoi atë që në SHBA të pajtonte nostaligjinë dhe mërzinë për Gecajt dhe Bajraktarët e mbetur në Dukagjin, me dashurinë për familjen në Neë York dhe të punonte për gjashtëmbëdhjetë vjet, pa ditur shkrim lexim dhe pa njohur gjuhën angleze, në një bankë në Ëall Street.

Në po këtë Bankë ku ajo kish punuar, do të vinte pas disa viteve një biznesmen i ri dhe ambicioz nga Kosova, që ende ishte në fillimet ëndrrës së tij, për të marrë një kredi 12 milionë dollarë me qëllim të zhvillimit të biznesit. Ai quhej Harry Bajraktari dhe për herë të parë kishte ardhur në atë bankë si 13 vjeçar për ta shoqëruar nënën e tij në ditën e parë të punës.

I përmenda këto tre inserte me qëllim të vënies në pah të tre vlerave të rëndësishme të familjes Bajraktari. E para, guximin e z. Metë Bajraktari për të kërkuar me çdo kusht një jetë më të mirë për veten dhe familjen e tij, e dyta, punën e palodhshme të zonjës Zizë, në rrethana jo të këndshme, që më vonë do të bëhet virtyt i fëmijëve të saj dhe do shpaguhet me sukseset e tyre ,

dhe e treta, Harry kish filluar jetën si një fëmijë i guximshëm dhe realist sa shqiptar po kaq edhe amerikan.

Shoqëria amerikane si shoqëri multikulturore, në diversitetin e pasur të saj, fokusohet në vlerat që individi i lirë mund t’i ofrojë shoqërisë, pavarësisht racës dhe etnisë. Këtë e dëshmon Barry Levites që përvojën dhe dijen ia përcjellë Harry-t, një shqiptari në Amerikë, me të cilin e lidhë një vlerë, dhe ajo është dëshira për punë dhe arritje në shoqërinë amerikane.

Dhe në një shoqëri të barbartë, dëshira për punë e arritje kurrë nuk të lë vetëm dhe gjithherë të gjen një mik më shumë.

Janë pikërisht këto baza mbi të cilat edhe ne duhet të ndërtojmë shtetin tonë të ri. Pluralizmi, toleranca dhe liria individuale duhet të jenë fundamente të shtetit të Kosovës dhe për këtë si model kanë qenë dhe mbeten SHBA-të.

Lidhja e shqiptarëve të Kosovës me Amerikën është lidhje e zhvilluar në kohë të vështira, por e veçantë në të gjitha etapat e ekzistencës së saj. Për këtë meritorë janë natyrisht, shqiptarët që për arsye ekonomike e politike, lanë vendlindjen dhe jetuan e punuan ndershëm në Shtetet e Bashkuara të Amerikës duke dhënë shumë kështu edhe për vendlindjen dhe popullin e tyre në Kosovë, Shqipëri dhe kudo ku jetojnë shqiptarët.

Emigracioni nacionalist i shqiptarëve, në modelin e miqve të Familjes Bajraktari, si Mulosmanaj, Rashkoci, Kërnaja, Emra, Deva etj. dhe shqiptarët e Amerikës, kanë qenë dhe mbeten një pikë kyçe e përfaqësimit dhe përkrahjes së interesave të popullit tonë për dekada me radhë, duke bashkvuajtur me ne dhe duke punuar çdo ditë për ne nga larg.

Ndërsa ne, shoqëria shqiptare, këtë ndihmë e vlerësojmë dhe e kujtojmë sot, në kohë paqe. Për këtë edhe jemi mbledhur këtu sonte të promovojmë aktivitetin dhe kontributin 25 vjeçar të Harry Bajraktarit për çështjen shqiptare në Ëashington.

Emigrimi i familjes Bajraktari në Amerikë doli të ishte storie suksesi dhe kjo mund të thuhet për lirinë dhe shtetësinë e Kosovës. Të dy këto udhëtime, janë të lidhura me njëra tjetrën. Janë po të njëjtat vlera të familjes Bajraktari- kuraja, guximi, puna e ndershme, sakrifica e solidariteti- që kanë shtyer mërgimtarët shqiptarë në diasporë, veçmas në Amerikë, për dekada, të themelojnë

shoqata dhe organizime politike, të themelojnë gazeta dhe revista, të lobojnë në qarqe diplomatike, të shkrijnë pasurinë e tyre, për të shfaqur gjendjen e rëndë të popullit të Kosovës para syve të botës. Janë po këto vlera që kanë shtyer njerëzit të thonë mendimin e tyre kur shqiptimi i mendimit ishte i barbartë me burg e shumë herë me vdekje, në kohën e Jugosllavisë komuniste.

Janë po të njëjtat vlera, që në vitet ‘90 shtyn shqiptarët të ngrehin një sistem kundërshtues paralel; mësues e mjekë të punojnë pa apo me pagesa simbolike, çdo ditë për vite me radhë; që shtyri politikanë, biznismenë, diplomatë, gazetarë brenda dhe jashtë Kosovës të bëjnë gjithçka që çështja e Kosovës të ndërkombëtarizohej; dhe mijëra e mijëra njerëz me të gjitha mundësitë që kishin – duke mos kursyer as jetën përmes organizimit ushtarak- të kontribuonin për lirinë dhe shtetësinë e Kosovës. Kudo në këto veprimtari ishte fryma, shpirti, mendimi dhe paraja e Harry Bajraktarit dhe e Familjes së tij.

Mbas vitit 1999, shqiptari në Amerikë Harry kthehet si amerikan në Kosovë, për të investuar mbi 40 milionë dollarë për të hapur vende të reja pune, për të dhënë shembullin e tij bashkë me Rrustem Gecin, se begatia dhe lumturia krahas lirisë, qëndron vetëm në punë.

Është mirënjohja më e çiltër dhe me e thjeshtë e atdheut për kontributin e veprimtarit dhe biznesmenit të mirënjohur, Harry Bajraktari.

Në fillim të fjalës thashë se libri “Një Jetë mes Kosovës e Amerikës” përmban aq shumë pjesë dhe elemente për t’u përmendur sa është e vështirë të nxirren për një fjalim kaq të shkurtër. Kjo për faktin se kemi të bëjmë me një libër prej të cilit mund të marrë diçka secili që i bie në dorë, pavarësisht çfarë tip lexuesi është ai apo ajo. Nëse do të kishte një fjalë që e përshkruan këtë libër, ajo është: Udhëtim. Mbi të gjitha, ky libër është udhëtim; udhëtim prej Vranocit të Lugut të Baranit në Amerikë, udhëtim prej shtypjes në liri dhe, udhëtim i një populli drejt lirisë dhe pavarësisë.

Dhe edhe pse udhëtimet mund të jenë të gjata, të mundimshme e ndonjëherë të rrezikshme, të tre këto udhëtime kanë një fund të lumtur.

Përpos shkrimit të kontributit të çmueshëm të Harry Bajraktarit dhe familjes së tij për dekada me radhë, nga gjenerata në gjeneratë, libri posedon edhe dimensionin e vet filozofik mbi zgjedhjet që bëjmë si individ dhe dëshirat që materializojmë në përballje me vështirësitë. Mendimi im i parë posa e përfundova “Një jetë mes Kosovës dhe Amerikës” të autorit Muhamet Mjeku ishte, ky libër do duhej të jetë libër shkollor për shqiptarët e rinj.

Ata gjithsesi do gjejnë gjëra të çmueshme në të. Përmes këtij libri do ta kuptojnë më mirë dhe më thellë vetëveten dhe fatin tragjik të popullit të tyre. Do të kuptojnë ndihmën e shoqërisë amerikane dhe të njerëzve tanë që shkuan atje në kërkim të lirisë dhe na dhanë pjesë të saj të çmueshme edhe neve këtu në Kosovë. Një shembull tipik i kësaj paradigme është Harry Bajraktari, i cili bëri aq shumë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës me miqtë e tij amerikanë.

Libra të tillë i duhen shqiptarëve më shumë se kurrë për të parë qartë imazhin e vet real në pasqyrë. E përpos kësaj, ata të rinj do të gjejnë në të edhe dy mësime të cilat mund t’i kujtojnë si forcë motivuese sa herë jeta i demoralizon e gjërat nuk shkojnë si duan ata.

E para se: gjithherë puna sjell fatin. E dyta se, humbja është përherë me ne e fitoren s’kemi rrugë tjetër pos ta marrim vetë siç bëri Familja Bajraktari nga Kosova në Amerikë dhe nga Amerika në Kosovë. / KultPlus.com

Flijim i motrës

Posted on by KultPlus

Shkruan: Ibrahim Berisha

Flijim i motrës

Do të mbjellë një arrë në oborr, i tha Xhema motrës, Selës.

Po, i foli ajo.

Ata e bënin të lumtur njëri-tjetrin. Ishin binjakë.

Dua ta shoh nga këndi i dritares kur kurora e saj e madhe mbulon në vapë vere me hije të rëndë gjithë oborrin, vazhdoi ai.

Po, sa mirë, tha motra.

Do ta shortoj se degët e pasistemueme të kurorës së gjerë do të mbulojnë edhe shtëpinë, tha ai.

Nuk është për të thënë, por e di, se ai që mbjell arrën sa kokrra e parë bie nga dega, do të vdesë, tha pikëlluar motra.

Megjithëse kishte filluar të plakej, ajo kishte ruajtur gjallërinë, me trupin e hollë dhe të bukur, të gjatë sa i vëllai. Shaminë e lidhte ende mbi vesh.

Një mbjellës zgjedh me vullnetin e tij të madh kohën e ikjes, mendoi Xhema. E lë mbas një arrë për ata që do të vijnë mbas tij.

E mbjell unë, tha ai. Më është fiksuar arra në oborr. Të martën do të blej dy fidane.

Vetëm një, e korrigjoi motra. Një arrë do një njeri.

Ne jemi dy, tha vëllau. Zoti familjen tonë e bekoi me gëzim të dyfishtë. Kështu ka qenë vullneti i tij.

Po, përgjigji, motra.

Nuk folën pastaj, por shikuan oborrin me kënaqësinë që ofron madhështia e pemës kur do të hapë degët e blert me kokra fshehur nëpër gjethe.

Unë e mbjell, tha vëllau.

Unë, tha motra.

U zunë dhe do t’i zinte zgjuar mëngjesi pa u pajtuar, sikur vëllaut t’ mos i kujtohej: Do të hedhim short!, tha i gëzuar.

Jo, tha motra. Unë! Vetëm, unë!

Arra po rritet, tha motra, kur u bën tre vjet, nga dita kur ajo i pat mbushur duart me pleh të njomë, për t’ia lyer sa më mirë rrënjët e imta të drurit të njomë e të drejtë. E lëshoi si një xhevahir, me kujdes, në Qeremiden e Selanikut atje në mes të thellësisë së tokës së kuqe, përzier me gurë të vegjël xinxarë.

Kur vinte për vizitë me shkimin e kujdesshëm kërkonte në mos arra kishte lidhur kokërr.

Kur do t’ju ushqejë, pyeste ajo.

Vëllau i afrohej, e tërhiqte me butësinë që nuk i venitej asnëjherë, e përqafonte për të kaluar ankthin kur kujtonte arrrën me kokrrat që do të mbushnin kurorën.

Vitet kalonin. Kurora është rritur, por lulet e gjelbërta sa lidhin kokrrën, bijnë një nga një përtokë, ankohej vëllau.

E kemi mbjellur me vullnet të madh, arsyetohej motra. katërmbëdhjetë vjet, pa një kokërr! Në shtatorin e vitit të pesëmbdhjetë, vëllau i mërzitur shumë shkoi ta befasonte motrën. Më në fund, kurora e kishte rritur shumë kokrra që tashmë qenë zverdhur.

I tha motrës: arra është plot kokrra.

A janë të bukura, të shëndetshme, të mëdha, pyeti ajo.

Kishte rënë në shtrat. Tre muaj lëngonte. Kalonte kohën duke u lutur. Nga shtrati shikonte përmes dritares qiellin dhe e bekonte, duke kuptuar kënaqësinë e shpenzimit të dhimbjes që ia sillnin ditët e pandalshme, që kokrrat e arrës më në fund të pikonin në tokë. Me ato edhe ajo e kishte të lidhur fatin.

Të bukura, tha ajo.

Po, tha vëllua. Shumë të bukura kanë qenë gjithmonë.

Edhe kur ti i këpusje çdo maj që unë të jetoja, tha motra.

Vëllau nuk foli.

Shpirti im është mbushur paqe, psherëtiu ajo.

Qielli

Posted on by KultPlus

Shkruan: Ibrahim Berisha

Tregim

Qielli

Këndonte Brian Adams “Heaven”.

Nga doli kjo këngë? Butësia e saj më çarmatosi, më dridhi zemrën dhe më shtriu përtokë. Më kujtoi fillimin e viteve nëntëdhjetë. Ndaja momente të jashtzakonshme. E doja shumë, po përse nuk di ta them. Më ktheu atje kur e dëgjoja, por nuk kuptoja fjalët anglisht. Shkëpusja qartë vetëm ndonjë fjalë, i këndoja përmendsh vargjet: And love is all that i need; And i found it there in your heart.

Mund të supozoni me të drejtë, por kuptimi i tyre nuk vinte nga mësimet e anglishtes në gjimnaz, por nga përkthimi që kishte bërë me një fjalorë libri të vogël të anglishtës, Lira një shoqe një imja nxënëse në Gjimnaz.

Bukur këndon, pajtoheshim njëzëri në klasë, përveç Artit, i cili pëlqente muzikën popullore. Kjo është muzika thoshte ai duke nxjerrë tonacion nënçmues për të gjithë ne. Mendoni se kush jeni.

Nuk e kisha harruar Adams, por kur kreva gjimnazin Whitney Houston më mori dashurinë me muzikën e saj. E dua edhe sot shumë. Këngët e saj kanë tekste të bukura. Përmallohem kur e ndëgjoj duke kënduar I Will Always Love. Zë i shkëlqyer, divë e vërtetë. Nuk më duhej më ndihma e shoqës sime, për të kuptuar vargjet e këngës.

Fillimi i viteve 1990 qe koha e vendosjes së saçave satelitorë nëpër ballkone, kulme, oborre, ngado. Luftë bëja me vëllanë dhe dy motrat për të përcjellur programet muzikore. Unë doja MTV, ata preferonin VIVA-n.

Nuk kemi arritur asnjëherë marrëveshje as edhe gjasë paqeje të përkohshme, se cili prej dy kanaleve muzikore ishte më i mirë. Dëgjonim muzikën anglisht, por pa u pajtuar për prorgamet.

Kur vinte mbrëmja, televiziori menaxhohej nga babai. Zëri i tij kumbues, kërkonte dorëzimin e plotë, sa do të papajtueshëm. Thoshte: Lajmet!

Ato editoheshin në ora 18.30 në programin satelitor. Vazhdonin e vazhdonin pothuaj deri në ora 24.

Mos bëni zhurmë, thoshte nëna, e shihni babai është shumë i mërzitur. E vërteta, kishte plot arsye të mbytej nga mërzia. E larguan nga puna kur kaloi njëzet e shtatë vjet duke sjellur aromën e pluhurit dhe qymyrit në shtëpi.

Më mungon era e dheut, e krimbave nëpër baltë, thoshte. Inxhinerët kanë këtë punë: dmth të jenë atje ku ka shumë pluhur dhe qymyr, vazhdonte me mallëngjim. Heshtej.

Por, mos harroni; uji i ngrohtë i lanë të gjitha, na drejtohej nëna. Përse e thoshte, as sot e kësaj dite nuk e kam të qartë.

Humbni shumë kohë me muzikën, më qortonte, duke shikuar nga libri i matematikës.

Me matematikën e ke keq, më qortonte kujdesshëm babai.

Nëna më mësonte të vizatoj. Duhet ta kuptosh gjuhën e ngjyrës, fliste kujdeshëm.

Nuk të jepë bukën në këtë vend vizatimi, ta dish, e kundërshtonte babai. Mesazhi më drejtohej mua, por unë ulja kokën, sikur nuk bëhej fjalë për mua apo nuk dëgjoja asgjë.

Matematika kurdo të hapë rrugë, përsëriste.

Ishte inxhiner xehetarie dhe trishtohej kur në mëngjes, pas aq vite punë, në vend se të nisej për Termoelektranën e Obiliqit, nuk dinte si të kalonte kohën e zbrazët. Sillej nëpër oborr. Trishtim i pashoq. Vuante sa nuk di si ta përshkruaj. Më mbushen sytë me lotë kur mendoj si shikonte tymin nga oxhaku i Termoelektranës B.

Babin e kam pas mësues të dytë të matematikës, sa do që asnjëherë nuk ka qenë i kënaqur me dijen time për numrat dhe të panjohurat.

Nëna e donte artin dhe kishte prirje për të vizatuar portrete. Me ca vija të pashkëpueshtme, të bënte një karakter të qartë. Por babai asnjëherë nuk kënaqej me portretet që ia bënte nëna.

Shumë shumë vështirë ta besosh, por ata janë në parajsë, më tha motra Lona.

Ne ishim të rinj dhe të egër, i thashë.

E kujton: Nuk jam ky, i qahej babai kur ajo hiqte vijat në letër.

Po tha motra: Ky je, por mendon se je ai tjetri, ia kthente nëna. Ti adhuroje “Heaven” të Brian Adams.

(Nga libri në dorëshkrim “Aroma e qiellit”)

Kumbulla dhe dritarja

Posted on by Kult Plus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Pamja e përhapur e kumbullës, vërejtur nga krahu i majtë i dritares së Spitalit të Mushkërive në Pejë, nuk ndryshonte.

Gjithë kohën ajo ishte përhapje e çmalljes.

Artani kollitej dhe djerësinte, por nuk largohej nga dritarja.

Kurora e gjelbër, bukuria rrethuese e kodrave dhe zërat e herëpashershëm të fëmijëve, mbulues të atij trupi që premtonte begati, motivonin dëshirën për të qëndruar përballë katërkëndëshit të drunjtë, për të shikuar më tej xhamave të dritares, brenda të cilëve, e pushtetshme, kish zënë vend sëmundja e stërgjatur.

Ulu se lodhesh, flet kujdesshëm infermierja. Nesër ke fotografinë me rreze rëntgen.

Po, përgjigj ai.

Doktori brengoset se rri gjatë në dritare, thotë infermierja.

Është një kumbull atje, përgjigje.

Mund të jetë ora njëmbëdhjetë e mëngjesit, kur i sëmuri, fëmija trembëdhjetë vjeç, Artani, zë pozitën e përsëritur; shikon atë pamje, kumbullën që e luhasnin lehtë erërat e stinës.

Por, befas sheh dy veta te kumbulla.

Ata sillen rrotull trungut dhe me zemërim përqapin lartësinë e bukur të kurorës. Nuk pushojnë as pas një ore së godituri trupin e saj të njomë.

Në mesditë, lartësia dhe gjatësia e gjelbër, nënshtrohet plotësisht. E shkulin, pastaj të prerë, e lënë shtrirë mbi dyshemenë e gjelbër të tokës.

Ende në dritare?

E prenë kumbullën, i tha Artani infermieres, kur i solli ilaçet e drekës.

Fëmijët më nuk do të luajnë afër kumbullës dhe as zogjtë nuk do të zbresin dehshëm nëpër kurorën e saj të gjelbër e rrumbullake, mendoi.

Sa mbaron terapinë, zuri pozitën e përsëritur; shikon atë pamje, kumbullën që luhatet lehtë nga erërat e stinës. Njësoj, sikur para shkuljes së trungut nga ata dy të dëshpëruar këmbëngulës.

Rri vazhdimisht në dritare, i tha infermierja sa hapi në mëngjes derën e dhomës.

E prenë, por ajo është aty, tha Artani.

Kumbullën, e shikon, e pyeti ajo.

Po, përgjigjet Artani.

E shikon gjithë ditën.

Ia shikoj kurorën, tha.

Aty është, por nuk duket, thua?

Ka shumë gjëra që nuk duken, por janë.

Po, u dorëzua infermierja. Po, tha.

Atje është, bëri me gisht drejt në hapësirë.

Sigurisht, tha infermierja.

Kur erdhi vjeshta, të gjitha pemët lëshuan gjethet poshtë.

Infermierja hyri në dhomën që kish dy javë pa pacientin.

Tërhoqi perdet dhe hapi dy krahët e dritares.

Çfarë shikon, e pyeti doktori, që pa në dhomë infermieren në dritare. Shikon vazhdimisht sikur voglushi, pacient.

Është një kumbull atje, tha infermierja.

Doktori u afrua, pa me kurreshtje.

Nuk duket, tha ai.

Ka shumë gjëra që nuk duken, por janë, tha me zërin e lëkundur infermierja. /KultPlus.com

Zogu i soliterit

Posted on by KultPlus

Tregim nga Ibrahim Berisha

Soliteri u përmbyt pak pas orës tetë.
Sipër gërmadhës, era frynte, si një gjysmë murlan i keq, i cili endej nëpër ajrin e angusht, që nuk kish lëvizë dy javë të plota.

Kur humbi shpresa e fundit se kishte ndonjë frymë të gjallë për të dalë nga rrënoja, zogu i plotë, u ra shpatullave, që andej bataniave të shtrira shkretë mbi tela unazorë dhe eci me këmbët e holla e të verdha, duke treguar trupin e zhveshur e të gjakosur, pa pupla.

Vazhdonte të ngrihej pluhuri si një dëshmitar, i cili nëpër rrugën veriore, ndërronte gjendjen plotësisht, ndërsa zogu ende bënte udhëtim të vështirë, duke shkuar më larg, ndërkohë që kalimtarëve të habitur u futej në kokë kaosi i rrënimit, i vërejtshëm edhe nëpër lëvizje nervoze të punëotrëve që prisnin në këmbë; punëtorët kishin qëlluar dëshimtarë të pamjes sëmëëparshme ime zogun, ajo iu shndërrua në trishtim, ngjyrosur me cermoninë fatale të shpendit, që ende pandehte se kishte pupla me ngjyrë veneze, dhe nxitonte të ecën dhe t’i shkundë krahët fluturues, të cilët ishin tashmë shpatulla të gatshme për fërgim.

Pluhuri nuk e lejoi qoftë edhe një njeri t’i hapte sytë serbez, ekzistonte ngjyra e tij e ftohtë, e cila derdhej grimca e xixa nëpër vija të holla për të mbërri deri në dritaret të drunjta në soliterët e vjetër afër; edhe aty, nëpër trarë betoni, në tjegulla të plakura përplasur e thyer copë – copë, por gjithkah, tashmë treguese e boshësisë, te gjendjes së re, që nuk kish qenë dhe as që paramendohej të bëhej e tillë vetëm disa minuta më parë.

Përmasat inerte kishin rënë mbi themelin e vet. Të porsandodhurit e parë aty panë një zhdukje të shpejtë e masive të gjësendeve, por nuk u rrekën e as nuk u nxitën qoftë me një gjest, të ndërronin sadopak gjendjen.

Qentë ikën frikësuar deri në palcë, një nga një, pa u hetuar dhe pa shikuar fare prapa.

Edhe dhembja për gjendjen e mëparshme, më shumë ishte shqetësim për të papriturën e ardhshme; tashmë në kokë u mbetej fotografia e soliterit pesëkatësh i ndërtuar më 1947 për milicët dhe administratorët e taksave; nuk ishte i zhurmshëm asnjëherë, as në zhegun e verës dhe as në acarin e dimrit.

Nga andej kishte vite nuk lëvizte dhe as nuk ndërronte asgjë, por sikur të ishte krijuar baraspesha e rrejshme e përsëritjes së plotë paqësore.
Pluhuri mënjanohej në ajër, siç ndodh nëpër punishte, i përhershëm dhe i padëshirueshëm, i gjysmëhumbur, për të fshehur gjurmë, që duken të prera nëpër copa xhami vezulles ende, nëpër trupa të imagjinuar njerëzor pak të vërshëllyer; gjest i dukshëm i gishtit të fëmijës, i cili kërkon edhe në atë rrënim, kthimin brenda, hapësirën e sigurt të dhomës që ka mundur si përherë të zbardhë pjesën e trupit të madh e të qetë të soliterit, kthyer në një grumbull pikëllues të kujtimeve të klientëve të kafenesë “Drita”.

Përballë, kamarierët ende tundnin kokën nga frika e zhurmës rrënuese, ende nuk shërbenin, megjithëse kishte kaluar një gjysmë orë e plotë nga çasti i hatashëm; ndonjërit nga ata picërrakë, pasi secili linte përshtypjen e njeriut të pahetueshëm e të pafuqishëm, donte ujë. Ai, kaherë mungonte në kroje, andaj, kënaqësia mbetej vetëm në cermoninë e heshtur të pritjes, duke dëgjuar nga kaseta muzikën e bendit “Kuadratet e verdha”.

Prej nga ai zog? Kuzhinieria e kafesë “Drita”, Lule Halimi, me bindje u thoshte nga përpara derës kurreshtarëve, duke shikuar kah rrënojat: Ka pasur çerdhen në ndonjë plasë të soliterit. Shihni si sillet rrotull. Zogjtë e vegjël i kanë mbetur brenda dhe shpreson se do t’i nxjerrë nga andej. E njoh, e kam parë shpesh kur fluturonte i lirë.

Zogu kish dhjetë herë që bredhte me pakënaqësinë e kërcënuesit, sillej i lodhur dhe i pashpresë përreth gërmadhës ku mund ta kishte një çerdhe të vogël, por të vërtetë; nëpër brendinë e gjetheve të thara, pikërisht në barin dhe në puplat e veta të shtrira me kujdes dikur, zogjtë e vegjël, mund të jetë se nuk kanë ende tri ditë jetë, janë pajtuar përgjithmonë duke mbyllur sytë e shterur me therje, ngjashëm me futjen e majës së thikës që porsa del nga këllefi i lëkurës.

Derisa një grup fëmijësh vrapon përreth gërmadhës,janë fëmijë, ndoshta janë pikërisht fëmijë me kënaësi të mëdha, kërcënimi i zogut në brendinë e gjetheve, sikur vulos katastrofën; ia humb atij shpendi të vogël mundësinë për t’u futur në çerdhe brenda hijes së rrënuar të soliterit, ku pandehë se e ka shtëpinë jo aq të madhe të voglusheve, të mbështjellur ngurtë e përbashkët me fund të paimagjinueshëm.

Ndërkohë erdhën shumë makina dhe shumë punëtorë filluan heqjen e copave interte, por asnjëri, as nga kurreshtarët shikues, përveç kuzhinieres, nuk përmendi zogun dhe ecjen e tij përreth, derisa ai qëlloi një hekur me trupin e zhveshur lëshoi një klithmë shpendi të padëgjuar ndonjëherë dhe pastaj nuk u duk më. / KultPlus.com