Shkrimtari shqiptar, Rexhep Elmazi, lindi më 3 janar të 1938 në Malishevë të Gjilanit, shkruan KultPlus.com
I njohur për punën e tij si shkrimtar, Elmazi njihet edhe si një patriot i madh, pasi konsiderohej si personalitet i rrrezikshëm për regjimin pushtues.
Rexhep Elmazi është detyruar të punojë si përkthyes në Këshillin Popullor të Rrethit të Gjilanit. Në vitet ’60, i’u bashkua një grup ilegal të atyre viteve që i printe Adem Demaçi ku ka demaskuar politikën rankoviqiste shpërndarë parulla dhe afishe kundër regjimit serbo-jugosllav. Më 1964 zgjedhet udhëheqës i Komitetit për Gjilan në Lëvizjen për Bashkimin e Shqiptarëve, organizatë ilegale patriotike, në krye të së cilës ishte atdhetari Adem Demaçi.
Pasiqë zbulohet nga shërbimi i fshehtë serb UDB-ja dhe, poeti, Rexhep Elmazi arrestohet me 8 qershor të vitit 1964, ku dënohet me nëntë vjet burg. Pas vuajtjes së dënimit, ai lirohet nga burgu i Pozharecit, më 8 nëntor të vitit 1968.
Gjatë punës si përkthyes në Entin e Sigurimit Social në Gjilan, vazhdoi krijimtarinë poetike dhe librin e parë me poezi “Frymëmarrje” që e botoi, më (1972), ai botoi edhe veprën e dytë “Fryma”, më (1994).
Një shkollë në Gjilan nderon figurën e Elmazit duke lënë emrin e tij. /KultPlus.com
Heinrich Heine u lind më 13 dhjetor 1797 në Dusseldorf nga një familje e respektuar e tregtarëve hebrenj dhe bankierëve. Babai është një tregtar stofrash shumë afër fabrikave angleze, ndërsa nëna i takon një familjeje të shquar holandeze. Bazat e para të kulturës i ka nga nëna e vet Betty, e cila më 1807 e regjistron në shkollën e mesme katolike në Dusseldorf drejtuar nga Jezuitët, ku ai qëndroi deri më 1815. Shkolla është një përvojë e hidhur për të. Për më tepër, lëndët mësohen jo vetëm në gjermanisht, por edhe në frëngjisht, çka i krijon atij edhe më shumë ankth, duke pasur parasysh mungesën e familjaritetit me gjuhët dhe të mësuarit e tyre (por peripecitë e sundimit francez në qytetet e tij zgjuan te ai prirjet e hershme frankofile dhe një antipati e thellë për Prusinë).
Në vitin 1816 vjen dashuria e parë: vajza bjonde e presidentit të gjykatës së apelit të Dusseldorfit që e njeh në akademinë letrare në fund të vitit.
Pas përfundimit të shkollës së mesme, Heinrich mbetet për një kohë të gjatë i pavendosur rreth zgjedhjes së fakultetit të universitetit. Babai pastaj e dërgon atë në Frankfurt, në mënyrë që të bëjë praktikë pranë bankierit Rindskopf, para se të lëvizin në Hamburg pranë vëllait të tij Salomon (kjo ndodh më ’17).
Një nga arsyet që shtyn Heinrichun e ri për të lëvizur dhe për të pranuar propozimin e ungjit të tij, është se në këtë mënyrë ai do të shohë Amalie, një kushërirë, e cila do të jetë Laura tij, frymëzimi hyjnor i poezive të tij më të mira. Për fat të keq, megjithatë, vajza e ëmbël nuk dëshiron të dijë për ndjenjat e tij, dhe po kështu edhe kushërira tjetër, Therese. Më 1817 Heine botoi poezitë e tij të para për revistën “Hamburgs Watcher”.
Salomon hap për të një dyqan pëlhure dhe një agjenci bankare për t’i dhënë atij një strehim të mirë. Por Heine ka vetëm Amalien në mendje, dhe falimentimi vjen shpejt. Kështu, pas pak kthehet në Dusseldorf. Më 11 dhjetor 1819 ai u regjistrua në Fakultetin Juridik në Universitetin e Bonit. Atje ai është në gjendje të krijojë miqësi që kanë zgjatur gjatë gjithë jetës së tij dhe gjithashtu ka mundësi të ndjekë mësimet e letërsisë së A. W. Schlegel. Është nga sugjerimi i këtij mësuesi të madh që shkroi esenë e tij të parë me titull “Die Romantik”.
Një vit më pas ai u largua nga Universiteti i Bonit dhe u regjistrua në Göttingen. Një vit më pas ai largohet nga andej dhe regjistrohet në Berlin. Këtu ai ndjek kurset filozofike të Hegelit dhe bëhet “poeti i preferuar” i inteligjencës gjermane. 1821 është një vit me të dyja anët për Heinen: nga njëra anë vdes e dashura e Napoleon Bonapartit, të cilën ai do ta lartësojë në “Buch Legrand”, por nga ana tjetër më në fund arrin të martohet me Amelien. Ndërkohë, në nivelin letrar, leximi i Shekspirit e shtyn atë drejt teatrit. Ai shkroi dy tragjedi dhe në të njëjtën periudhë ai gjithashtu lëshoi një përmbledhje me 66 lirika.
Më 1824 ai largohet nga Berlini për në Gottingen, ku përfundon provimet dhe përgatit tezën në drejtësi (ai u diplomua më ’25 me rezultate të shkëlqyera). Ky është gjithashtu viti i konvertimit të tij nga judaizmi në protestantizëm. I sponsorizuar nga xhaxhai, ai kalon një festë në Norderney, që do t’ia diktojë ciklin e poezive “NORDSEE”, të cilin do ta publikojë vitin e ardhshëm. Në tetor 1827 ai fitoi suksesin e tij më të madh letrar me botimin e “Buch der Lieder” (i njohur si “Libri i Këngëve”). Më 1828 është në Itali.
Shkrimet e tij satirike dhe sidomos aderimi në sensimonizëm e nervozon “kazermën e madhe prusiane” deri në pikën që Heine, në vitin 1831, zgjodhi mërgimin vullnetar në Francë. Në Paris ai është përshëndetur me admirim dhe shpejt u bë një vizitor i shpeshtë i salloneve letrare të kryeqytetit, ku ai ndoqi bashkësinë gjermane të emigrantëve këtu, si Humboldt, Lasalle dhe Wagner; por edhe intelektualët francezë si Balzac, Hugo dhe George Sand.
Më 1834 udhëtoi për në Normandi, në tetor njeh nusen e tij Mathilde Mirat dhe ata martohen më 1841. Ndërkohë boton disa ese kritike dhe disa përmbledhje poezish. Në vitet e ardhshme ai udhëton shumë, por frymëzimi është shumë i munguar. Ai gjithashtu nganjëherë viziton xhaxhain e sëmurë Salomon në Gjermani.
Më 22 shkurt 1848, revolucioni shpërtheu në Paris dhe poeti përfshihet personalisht në luftimet e shumta që ndodhën në rrugë. Për fat të keq, pak pas këtyre ngjarjeve, fillojnë dhimbjet therëse në shpinë, çka do ta çojë brenda tetë viteve të ardhshme në paralizë dhe vdekje. Ajo ishte në fakt një atrofi muskulare progresive, e cila e detyronte atë në mënyrë të pashmangshme të rrinte shtrirë shtrat. Kjo nuk e pengon atë për të publikuar, më ’51, “Romancero” (e cila e përshkruan agoninë e sëmundjes), dhe për të sjellë së bashku në ’54 nga volumi (më vonë e quajtur “Lutetia”), artikuj mbi politikën, artin dhe jetën , shkruar në Paris.
Il 22 febbraio 1848 scoppia a Parigi la rivoluzione e il poeta si trova coinvolto in prima persona nei numerosi combattimenti che si svolgevano nelle strade. Purtroppo, poco dopo questi fatti, iniziano le acutissime fitte che alla spina dorsale che segnano l’inizio del calvario che lo porterà nel giro di otto anni alla paralisi e alla morte. Si trattava in realtà di un’atrofia muscolare progressiva, che lo costringeva inesorabilmente a stare seduto su di un letto. Ciò non gli impedisce di pubblicare, nel ’51, “Romancero” (in cui sono descritte le atroci sofferenze della malattia), e di riunire nel ’54 in volume (poi intitolato “Lutetia”), gli articoli di politica, arte e vita, scritti a Parigi.
Poeti i lodhur është afër fundit. Në verën e 1855 shpirti i tij dhe fiziku i tij të marrë një ngushëllim të vlefshëm nga e reja gjermane Elise Krienitz (e quajtur me përkëdheli Mouche) së cilës do t’ia kushtojë poezitë e tij të fundit. Më 17 shkurt 1856 zemra e tij pushoi së rrahuri.
Padyshim një poet i madh dhe intensiv, kritika me të cilën u ndesh vepra e Heines pas vdekjes së tij është me luhatje. Ndërsa për disa ai ishte poeti më i madh gjerman i periudhës së tranzicionit midis romantizmit dhe realizmit, për të tjerët (dhe shikoni kritikat e mëdha të moderuar-borgjeze si Karl Kraus ose Benedetto Croce) gjykimi është negativ. Nietzsche në vend e njeh atë si një pararendës, ndërsa Brecht vlerësoi idetë e tij progresive. Megjithatë, “Libri i Këngëve” i tij posedon lehtësi të jashtëzakonshme dhe zbutje formale, është një nga veprat më të përhapura dhe të përkthyera të prodhimit gjerman. Por shenja më origjinale e vargut të Heines është përdorimi ironik i materialit romantik, në makinë drejt poezisë dhe, së bashku, në lëvizje të kundërt, duke u përpjekur për të mohuar të gjitha sentimentalizmat, duke e ditur se kohët e reja kërkojnë para së gjithash një racionaliteti të qartë dhe realist./VOAL /KultPlus.com
Eugen Berthold Friedrich Brecht i njohur profesionalisht si Bertolt Brecht, ishte një praktikues, dramaturg dhe poet gjerman i teatrit.
Ai pati sukseset e tij të para si dramaturg në Mynih dhe u transferua në Berlin në 1924, ku shkroi Opera Threepenny me Kurt Weill dhe filloi një bashkëpunim të përjetshëm me kompozitorin Hanns Eisler.
I zhytur në mendimin marksist gjatë kësaj periudhe, ai shkroi Lehrstücke didaktike dhe u bë një teoricien kryesor i teatrit epik (të cilin më vonë preferoi ta quante “teatër dialektik”) dhe të ashtuquajturin efekt V.
Gjatë periudhës naziste, Bertolt Brecht jetoi në internim, së pari në Skandinavi dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shtetet e Bashkuara, ku u mbikëqyr nga FBI dhe u thirr nga Komiteti i Dhomave të Aktiviteteve Jo-Amerikane. Duke u kthyer në Berlinin Lindor pas luftës, ai themeloi kompaninë e teatrit Berliner Ensemble me gruan dhe bashkëpunëtoren e saj për një kohë të gjatë, aktoren Helene weigel.
KultPlus më poshtë ua sjell një nga thëniet e tij të famshme:
“Të gjitha vendet ishin zënë kështu që u ulëm nga ana e fajit”. /KultPlus.com
Shkrimtari Ag Apolloni ka shpjeguar së fundmikonceptin e librit “Një fije shprese, një fije shkrepëse”, i cili ka të bëjë me të pagjeturit e luftës së fundit në Kosovë, shkruan KultPlus.
Ai ishte i pranishëm së fundmi në një emision në Euronews Albania, ku tregoi se në këtë roman trajtohen tri histori të rëndësishme, dhe të tjerat që janë plotësuese.
Njëra ndër historitë kryesore është edhe fati tragjik i nënës Ferdonije, gruaja e cila humbi katër fëmijët dhe burrin e saj në luftën e Kosovës.
“Kur nisa ta shkruajë këtë, rrezikova sepse nuk kisha shkruar asnjëherë një gjë të tillë. Ky libër insiston që të kujtohet e kaluara, pjesa më tragjedike. Insiston që të nxerrim edhe mësime prej saj”, shpjegoi tutje ai.
Në rastin e Ferdonijes është një pjesë e letërsisë së absurdit dhe në anën tjetër personazhin e Nënë Pashkës që nënkupton një figurë të revoltës që nuk mund të pres e të durojë, dhe i jep fund jetës.
Apolloni në fund bëri thirrje që të kujdesemi më shumë për muzetë, institucionet të cilët na kujtojnë të kaluarën. /KultPlus.com
Robert Frost ishte një poet amerikan i cili përshkroi jetën reale të New England përmes gjuhës dhe situatave të njohura për njeriun e thjeshtë. Ai fitoi katër çmime Pulitzer për punën e tij dhe foli në inaugurimin e John F. Kennedy më 1961.
Robert Frost ishte një poet amerikan dhe fitues i katër çmimeve Pulitzer. Punimet e famshme përfshijnë “Fire and Ice,” “Mending Wall,” “Birches,” “Out Out,” “Nothing Gold Can Stay” dhe “Home Burial”.
Poema e tij e vitit 1916, “The Road Not Taken”, lexohet shpesh në ceremonitë e diplomimit në të gjithë Shtetet e Bashkuara. Si një mysafir special në inaugurimin e presidentit John F. Kennedy, Frost u bë një forcë poetike dhe “laureati i poetit” jozyrtar i Shteteve të Bashkuara.
Frost kaloi 40 vitet e tij të para si i panjohur në botën e shkrimit. Ai shpërtheu në skenë pasi u kthye nga Anglia në fillim të Luftës së Parë Botërore. Ai vdiq nga ndërlikimet nga operacioni i prostatës më 29 janar 1963.
Ai lindi më 26 mars 1874, në San Francisco, California dhe kaloi 11 vitet e para të jetës së tij atje, derisa babai i tij gazetar, William Prescott Frost Jr, vdiq nga tuberkulozi.
Pas vdekjes së babait, Frost u zhvendos me nënën dhe motrën e tij, Jeanie, në qytetin Lawrence, Massachusetts. Ata u transferuan te gjyshërit e tij dhe Frost ndoqi shkollën e mesme “Lawrence”.
Pas shkollës së mesme, Frost ndoqi Kolegjin Dartmouth për disa muaj, duke u kthyer në shtëpi për të punuar një mori punësh të parealizueshme.
Duke filluar nga viti 1897, Frost ndoqi Universitetin e Harvardit por u desh të braktiste shkollën pas dy vitesh për shkak të shqetësimeve shëndetësore. Ai u kthye në Lawrence për t’u bashkuar me gruan e tij.
Në vitin 1900, Frost u zhvendos me gruan dhe fëmijët e tij në një fermë në New Hampshire, pronë që gjyshi i Frost u kishte blerë atyre dhe ata u përpoqën të bënin një jetë në të për 12 vitet e ardhshme.
Megjithëse ishte një kohë e frytshme për shkrimet e Frost, ishte një periudhë e vështirë në jetën e tij personale, pasi dy nga fëmijët e tij të vegjël vdiqën.
Gjatë asaj kohe, Frost dhe Elinor u përpoqën të bënin disa përpjekje, përfshirë blegtorinë, të gjitha ishin mjaft të pasuksesshme.
Përkundër sfidave të tilla, ishte gjatë kësaj kohe që Frost u ambientua me jetën rurale. Në fakt, ai u rrit për ta përshkruar atë mjaft mirë dhe filloi të vendoste atë natyrë në shumë nga poezitë e tij në fshat.
Në moshën 86 vjeçare, Frost u nderua edhe një herë kur u pyet për të shkruar dhe recituar një poezi për inaugurimin e presidentit John F. Kennedy më 1961. / cbc.al / KultPlus.com
Alush Canaj poet tragjik. Figurë e dhimbshme në letërsinë tonë për fëmijë e të rinj. Një talent i guximshëm në artin e poezisë. Përmes lirikës së tij atdhetare, në vitet e gjashtëdhjeta e shtatëdhjeta, po i ushqente të rinjët me atdhetarizëm. Kjo lirikë kishte trokitur në zemrat e të gjithëve dhe ato mësoheshin përmendësh e këndoheshin kudo Ishte poet që i këndonte fatit të kombit, të atdheut të copëtuar. Zë i fuqishëm kundër robërisë. Zë që kërkonte liri për popullin e vet, ta shihte Nënën, Motrën, që i kishin ndarë përjetësisht me një mur të hekurt në mes.
“Atë dimër na ndanë\ e lisat na vranë.” Armiqtë po e përcillnin këmba këmbës me lakenjtë e vet, i kishin lëshuar pas tij. Ai e dinte, por s`ndalej, kryente misionin e vet prej poeti dhe atdhetari. Në një letër që i kishte dërguar nga Beogradi, shokut të klasës, Mehmetali Rexhepi, këtë qytet, ku studionte Shkencat Politike, e quante “qytet i zi”, dhe vërtet i këtillë ishte për shqiptarët që ishin vetëm për krahë pune, asgjë më shumë.
“Për dru me pre”. Po kjo letër, kishte filluar të lexohej nga nxënësit dorë më dorë, në Gjimnaz, kishte frymëzuar ata, dhe nga dora e profesorit të gjuhës shqipe, Haxhi Vokshi, siç thuhet, kishte përfunduar te ferri i UDB-së. Dhe tashti, ata po e dinin edhe më mirë kush ishte poeti, Alush Canaj. Alushi e dinte ç’kishte ndodhur, por s`u gjunjëzua. Kokën e mbante lartë me gjithë krenarinë që kishte. Dhe më s`pritën vrasësit. Natën e 15 shkurtit të vitit 1972, e vranë. Vetë ia mbushën kupën e helmit. Po atë natë, në hotelin Evropa të Gjilanit, ata, gjithë sa ishin, ngritën dolli, festuan vdekjen e poetit deri në orën e mëngjesit, kur shpirti i tij u bashkua me yjet. S` kishte as njëzetë pranvera të plota, nëntëmbëdhjetë vjet e gjashtëmuaj e nëntë ditë. Për të fshehur gjurmët e krimit, gjatë ditës krrokatën si korbat: “Poeti u vra për një dashuri të dështuar”. Askush nuk besoj. E dinin kush ishte ai. I njihnin edhe ata që e kishin bërë krimin me në krye Selim Broshën.
Pas njëzetë vitesh, pikërisht në pranverën e vitit 1992, në përurimin e vëllimit poetik të Alushit, “Vals veror” që e kishte lënë në dorëshkrim, shkrimtari Beqir Musliu pati ngritur zërin: “Alushin e vrau pushteti për shkak të këngës së tij të zjarrtë atdhetare”.
Poetët s`vdesin as kur i vrasin. Ata janë të pavdekshëm. Alush Canaj është i gjallë, mes nesh është ai. Unë e shoh dhe e takoj përditë. Më flet në veprën e tij të plotë “ Mbrëmë e putha lirinë”. / KultPlus.com
Esad Mekuli lindi në Plavë më 17 dhjetor të vitit 1916. Ishte poet dhe përkthyes shqiptar. Më 1949 themeloi revistën letrare “Jeta e re”, kryeredaktor i së cilës ishte deri më 1971. Kreu doktoratën në Beograd më 1959.
Si student përparimtar ai u burgos në vitin 1940 dhe qëndroi në burgun famëkeq “Gllavinjaqa”, prej nga u amnistua me 2 prill të vitit 1941.
Pas daljes nga burgu u paraqit vullnetar dhe punoi si veterinar ushtarak në Pejë. Këtu në vitin 1942 e burgosën për shkak të punës ilegale dhe bashkëpunimit me lëvizjet çlirimtare.
Ka qëndruar i burgosur në Kullën e Sheremetit. Pas lirimit, ai u gjend herë në Zagreb, herë në Tiranë, madje edhe në Itali. Esad Mekuli ishte kryetari i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, nismëtar, themelues dhe kryetar i parë i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës.
Esad Mekuli vdiq në Prishtinë me 6 gusht 1993./ KultPlus.com
Pol Elyar konsiderohet poeti më i madh surrealist. Personaliteti letrar, forca shprehëse që e karakterizon dhe lirizmi i poezive, e kanë shndërruar në një nga poetët e mëdhenj universalë.
Elyari i këndoi dashurisë me të njëjtin pasion me të cilin lartësoi lirinë dhe kundërshtimin e tij ndaj luftës. Iu atribuan gjithëfarëlloj titujsh, në rrugë jo zyrtare, ndër të shumtat “Mjeshtër i poezisë surrealiste”, “Më klasiku i poetëve modernë”, “Poeti i lirisë” apo “Poeti më i madh i dashurisë” etj., edhe pse asnjë epitet nuk dukej se ishte në gjendje të përfaqësonte talentin e këtij poeti të mrekullueshëm.
“Na duhen vetëm disa fjalë për të shprehur thelbësoren; na duhen të gjitha fjalët për ta bërë atë reale” (Pol Elyar).
Si tek çdo mjeshtër i madh i penës, sekreti i poezive të tij qëndron në ndershmërinë emocionale dhe intelektuale me të cilën janë shkruar. Vargjet kanë një origjinalitet të padukshëm, por të thellë. Për më tepër, jeta e tij u shënua me episode kontradiktore dhe të vështira, të cilat ai i shmangu me krijimtari dhe inteligjencë. Madje, edhe vetë jeta e tij ka qenë në njëfarë mënyre – një poezi.
Pol Elyari lindi në Saint-Denis (Francë), një zonë me një atmosferë proletare. Ai erdhi në jetë më 14 dhjetor 1885, me emrin e tij të vërtetë Eugène Émile Paul Grindel. Vetëm 12-vjeç, u transferua në Paris dhe filloi studimet në Liceun e famshëm “Colbert”. Sidoqoftë, ai u sëmur nga tuberkulozi, sëmundje që do ta ndiqte gjithë jetëm, çka e detyroi të linte shkollën dhe të shtrohej për një kohë të gjatë në një spital të Zvicrës. Pikërisht rreth kësaj kohe do të shkruante edhe poezitë e para. Koleksioni i parë: “Poezi”, daton në vitin 1911. Gjatë qëndrimit në spital lexoi autorët që do bëheshin modelet referuese letrare: Uitman, Bodëler, Nerval, Rëmbo, Holder dhe Lautremont. Pas kësaj periudhe të vështirë, në 1915, Pol Elyari u rekrutua në frontin e Luftës së Parë Botërore.
Elyari ishte nga ata poetë që nuk kishte nevojë për ambient të qetë për të ildisur vargjet. Në zemër të llogoreve, ai krijoi dy veprat e tij të famshme: “Detyra dhe shqetësimi” dhe “E qeshura e tjetrit”. Pas një sulmi të rëndë me gaz, në fund të vitit 1917, që i shkaktoi edhe gangrenë në bronke, ai u largua nga betejat dhe u shtrua përsëri në një spital në Paris./Konica.al
Poezitë e luftës janë mjeshtërore, njëlloj si poezitë për dashurinë. Sipas gjykimit të ekspertëve, elementi më i veçantë i këtij poeti të mrekullueshëm është aftësia që ai ka për të shprehur kontradiktën e ndjenjave me ekuilibër dhe bukuri të rallë. Ai hyri në histori si një nga mjeshtrat e mëdhenj të lirikës franceze. Elyari u bë poeti i lirisë, edhe pse kurrë nuk shkroi një poezi mirëfilli luftarake, përkundrazi ndieu thirrjen të shprehte në vjershat e tij kërkesën për liri dhe drejtësi kundër luftës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ai bashkëpunoi me rezistencën franceze dhe iu desh të kalonte në fshehtësi.
Pjesa dërrmuese e poezive të tij spikat nga një freski naive, një thjeshtësi rinore, e cila i ka joshur gjithnjë lexuesit, madje edhe sot, përfshirë edhe më të rinjtë, gjë të cilën e dëshmojnë edhe vetë titujt e koleksioneve: “Të vdesësh për të mos vdekur” (1924), frymëzuar nga Terezë d’Avila, “Kryeqyteti i dhimbjes”, vepra e tij madhështore që përfundoi kur u bashkua me Partinë Komuniste Franceze, në 1926, “Dashuria, poezia” (1929), “Jeta e menjëhershme (1932), “Në takimin gjerman” (1944), “Koha rrjedh” (1947).
Elyar e kishte bërë të vetën kërkesën e pakompormistë të Lautremontit: “Poezia duhet të bëhet nga të gjithë. Jo nga një”, e cila në gojën e tij do përkthehej: “poezia duhet të ketë si qëllim të vërtetën praktike”. Nga poezitë e para, në 1913, deri në përmbledhjen e fundit në pragvdekje, Pol Elyari nuk reshti së shkruari për dashurinë. Dashuri e çmendur për mikeshat Gala dhe Nusch, për lirinë, për njerëzimin. Ai ishte një poet humanist, me vargjet e tij luftoi kundër padrejtësive, urrejtjes, tmerrit të luftës. Ai i thuri lavde dashurisë, lirisë dhe vëllazërisë./Konica.al
Vargjet e tij “J’écris ton nom Liberté” (Shkruaj emrin tënd Liri), gjenden në hollin e madh të pallatit të Këshillit të Evropës, në Strasburg:
Në fletoret e shkollës
Mbi bango dhe pemët
Mbi rërë dhe dëborë
Shkruaj emrin tënd Liri!
Të dua
Të dua për të gjitha gratë që nuk i njoha
Të dua për të gjitha kohërat që nuk i jetova
Për kundërmimin e detit të gjerë dhe për kundërmimin
e bukës së ngrohtë
Për borën që shkrin për lulet e para
Për kafshët e dëlira që njeriu nuk i tremb
Të dua për dashurinë
Të dua për të gjitha gratë që nuk i dashuroj
Kush më pasqyron veç teje vetveten e shoh fare pak
Pa ty shoh veç një hapësirë të shkretë
Midis dikur dhe sot
Qenë gjithë ata të vdekur që i kapërceva
duke ecur mbi kashtë
Nuk mund ta shpoja murin e pasqyrës sime
M’u desh ta mësoja fjalë për fjalë
Ashtu siç harron njeriu
Të dua për urtësinë tënde që nuk e kam
Për shëndetin
Të dua përkundër gjithçkaje që është iluzion
Për këtë zemër të pavdekshme që nuk venitet
Ti pandeh se je dyshimi dhe je vetëm arsyeja
Ti je dielli i madh që më ngjitet në kokë
Kur jam i sigurt në vetvete. / Konica.al/ KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës sot përkujton poetin dhe boemin Mirko Gashi.
Përkujtimi mbahet në orën 17.00 në KultPlus Caffe Gallery.
Për veprën e Mirko Gashit do të flasin Osman Gashi dhe Naime Beqiraj. Mbrëmjen përkujtuese e udhëheq Sali Bashota.
Kjo është mbrëmja e dhjetë dhe e fundit e planifikuar për sivjet nga PEN Qendra e Kosovës në kuadër të projektit “Ora e Shkrimtarit”, përkrahur nga MKRS-ja. / KultPlus.com
Ali Podrimja u lind më 28 gusht, 1942 në Gjakovë, në kohë lufte e rrethanash aspak të volitshme dhe pati një fëmijëri mjaft të vështirë. Ali Podrimja është autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër dhe në shkallë ndërkombëtare.
Botën e vet poetike poeti e artikulon përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Poezia e tij është epitomë e hermetizmit ku metaforat përbëhen nga disa nivele dhe nën-nivele kuptimore. Manifestimi i kësaj forme poetike u bë i domosdoshëm për poetin, sepse i shërbeu si mburojë kundër sulmeve ndaj ish-pushtetit serb në Kosovë. Pas pavarësisë së Kosovës, poezia e tij rifitoi lirizmin dhe ndjenjën poetike, por pa mundur të dalë krejtësisht nga stili i ngjeshur tradicional shqiptar.
Poeti Ali Podrimja, më 21 korrik të vitit 2012, u gjet pa shenja jete në qytetit Lodve të Francës, ku kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.
Ali Podrimja u denoncua i zhdukur nga familjarët dhe të afërmit e tij të cilët thanë se kishin humbur kontaktet më të që prej datës 18 korrik.
Denoncimi që alarmoi diplomacinë kosovare u bë më 20 korrik. Një ditë më vonë, policia franceze gjeti trupin e pajetë të poetit në afërsi të qytetit Lodve ku ai kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.
Sipas raportit të hetuesve francezë, mbi trupin e të ndjerit nuk janë gjetur shenja dhune dhe përjashtohet mundësia e vetëvrasjes. Për autoritetet franceze, Podrimja ka humbur orientimin gjatë një shëtitjeje në pyll dhe pas orësh të tëra lëvizjeje është dehidruar.
Ndër veprat më të njohura të tij janë: “Thirrje” 1961 , “Dhimbë e bukur” 1967 , “Sampo” 1969 , “Torzo” 1971 , “Folja” 1973 , “Credo” 1976 , “Sampo 2” 1980 , “Drejtpeshimi” 1981 , “Lum Lumi” 1982 ,”Fundi i Gëzuar” 1988 , “Zari” 1990 , “Në bisht të sorrës” 1994 , “Buzëqeshje në kafaz” 1995 , “Ishulli Albania” , “Pikë e zezë në blu” 2005. / KultPlus.com
Në tetor të vitit ’36 të shekullit që shkoi, udhëtonte nga Shqipëria në një universitet të Francës, një djalosh elbasanas, poet, tepër i hijshëm, me sy tërë dritë e ëndërrues. Në fytyrën e tij të menduar, me ca tipare të harmonishme, herë pas here binte një hije melankolie përzier me nostalgji, sepse kishte braktisur një dashuri që mosha e adoleshencës ia jep dhuratë thuajse të gjithëve, por edhe pse po e merrte malli për vendin ende pa u larguar. Flokët e dendur e të valëzuar, të ndarë me vijë në mes, bënin t’i shquhej një ballë i lartë. I shëndetshëm dhe plot energji, i veshur si në perëndim me kostum të errët, ai dallohej për një sjellje aristokratike. Kishte mbaruar Liceun Francez të Korçës.
Ai që shkruante se qe “andërrtar i penduam”, ishte edhe komunist i ri. Kishte botuar dy libra poetikë dhe ishte vetëm 21 vjeç. Quhej Dhimitër Shuteriqi. Në dy librat poetikë “Kangët e rinis së parë” (1935) dhe “Kangë?” (1936) emrit dhe mbiemrit të tij i kishte shtuar edhe një S të madhe në mes, domethënë Simon, emri i të atit. Në universitet ai po shkonte me shpenzimet e familjes. Edhe pse kishte dalë me nota të shkëlqyera, qeveria e Zogut nuk mund t’i jepte bursë një revolucionari, ashtu si u dha disa të tjerëve. Simoni, i ati, i premtoi se do t’i jepte çdo muaj gjysmën e rrogës së vet mujore, si mësues, dhe kështu u bë. Qyteti që ka zgjedhur Dhimitri për të bërë studimet është Grënobla. Profesori i filozofisë në Liceun Francez të Korçës, pozitivisti Meyer, ia pati lavdëruar shumë universitetin e atjeshëm, si një qendër të madhe kulturore nga më të hershmet në Francë e në botë. Dhe, vërtet, atë vit që vajti ai, bëheshin festimet e 600-vjetorit të themelimit të universitetit.
Si rrëfimtar i madh që ishte, kur përshkruante Francën, Shuteriqi e niste gjithnjë me Tiranën. Gjatë ditëve që merrej me problemet e nisjes, ai njohu nga afër shkrimtarët e rinj që jetonin në kryeqytet: Aleks Çaçi, Nexhat Hakiu, Petro Marko, Shefqet Musaraj, Andrea Varfi e të tjerë. Mes tyre ai çmonte shumë Petro Markon, me të cilin ishte njohur në redaksinë e revistës “ABC”. Ndërsa, Andrea Varfi ishte edhe ai disi më i njohur se të tjerët, ngaqë kishte shkruar me dashamirësi për librin e tij të dytë. Ai u shoqërua kryesisht me Petro Markon dhe fjeti në shtëpinë e tij, në rrugën e Durrësit, pas centralit elektrik të dikurshëm. “Ishte një dhomë e varfër plot rrjeta merimange, me shtrat hekuri e me një karrige. Petroja ishte një djalë i gjallë, me flokë kaçurrela që i binin mbi ballë, përherë buzagaz. Ai shkruante e bënte jetë si poetët bohemë dhe kishte njohje të gjerë. Punonte redaktor te ‘Përpjekja shqiptare’ e Branko Merxhanit” (Bisedë, prill 1995). Edhe Petroja ishte me bindje komuniste.
Vërtet që poeti ynë ishte simbolist, bodlerian, por në botëkuptim kishte ndryshuar shumë qëkurse kishte hyrë në lidhje me idetë komuniste. Ato ditë ai dhe Petroja bënin diskutime, nëse mund të kishte një mendim filozofik shqiptar. Kur ndodheshin në redaksi, Brankoja futej në një mënyrë shumë interesante në diskutim, sa i bënte të rinjtë ta dëgjonin me vëmendje. Bisedonin pastaj për poezinë, për poetët, për përpjekjet e tyre nën regjimin censurues të Zogut. Sigurisht nëpër biseda kishte edhe çaste lirike si ai i ditës kur ai me Petron dhe Nexhatin, i kushtuan secili nga një poezi, një vajze në kafe Venecia. Në një nga ato ditë ai kishte pranuar që me këshillën e Petros të takonte edhe Etëhem Toton, megjithë mosbesimin që kishte ngjallur te të rinjtë revolucionarë. Por, sa ishte gjendur te dera e tij, i qe kthyer mendja. Dhe, të dy të rinjtë i kishin zbritur shkallët me vrap. Poeti i ri udhëton drejt Italisë me një vapor të vogël që niset nga Durrësi natën. Është si në balada, sepse në mëngjesin që gdhihet me diell, ai gjendet në Bari. Ka kapërcyer detin Adriatik dhe ngjan pak me personazhet mitikë që nisen në kërkim të fatit.
Në molo e pret shoku i liceut, Hajdar Delvina që kishte shkuar më parë dhe ishte regjistruar atje për farmaci. Bashkë me Hajdarin i uron mirëseardhjen edhe një shqiptar tjetër, një i mërguar politik i vitit 1924, Qamil Çela, shok i Avni Rustemit. Me Qamilin ai do të miqësohej më shumë, kur një vit më vonë, ai do të rimërgonte në Lion. Qamili kishte qenë edhe nxënës i Simonit. Do të dijë për shkollat shqipe dhe shumë gjëra të tjera, që i kujtonin mëmëdheun. Dhimitri i përgjigjet me krenari dhe ndihet edhe ai i lumtur që po njihet me një komunist të vjetër, i cili pas ardhjes në fuqi të Ahmet Zogut, ishte arratisur me demokratë të tjerë si: Zai Fundo, Selim Shpuza, Sejfulla Malëshova, Ali Kelmendi, Thanas Ziko e të tjerë. Ndërkohë pajtoni qëndron para hotelit “Moro” ku do të flejë. Rastësisht, ato ditë hoteli është plot me tregtarë elbasanas, që e shtojnë “ziafetin” kur vjen “çuni i zotit Simon”. Ata “jetonin si mos më keq, se gatuanin vetë dhe flinin disa vetë në një dhomë”.
Në Bari, Hajdari e shëtit në qytetin historik. Ndër të tjera ai viziton kishën e Shën Kollit, ndërtuar që në kohën e Normandëve në shekullin XI. Thuhej se aty ruhej gishti i Shën Jon Vladimirit, por ai nuk e pa. Një tempull mesjetar ishte i ruajtur mirë. Aty Mesjeta pati, si të thuash shfaqjen e saj të parë konkrete që më vonë ai do ta pasurojë shumë, megjithëse që në klasat e fundit të liceut, është njohur pjesërisht me poezinë mesjetare epike franceze, me disa këngë të kreshnikëve, si edhe me trubadurët. Ai kalon edhe nëpër shitoret që ndryshonin shumë nga tonat. Hajdari e ndihmoi të blinte një pardesy të mirë te një tregtar hebre, që në fillim u dha një çmim të lartë e pastaj e uli deri në gjysmë. Djali nuk i kupton ligjet e tregtisë, por ka marrë pak njohuri për sistemin e përfitimit në shoqërinë kapitaliste, kur lexonte në pranverë broshurat marksiste. Gjithashtu, Hajdari që e di poetin e ri “të virgjër”, një mbrëmje i bën një të papritur dhe e shpie në një shtëpi publike. Para tij del “një femër e bukur, e bardhë” që i hap krahët “e trëndafiltë” për ta pritur. Ai rri disa sekonda i shtangur para saj dhe befas kthehet mbrapsht e del me vrap jashtë “i tromaksur”. Hajdari që pret te dera, ngre supet i çuditur. Natën e dytë shkojnë në opera dhe shohin pjesën e famshme të Donizetti-t “Luçia di Lamermoor”.
“Italia ndryshonte krejtësisht nga Shqipëria. Në Itali bëhej jetë e gjallë kulturore. Ato ditë ishte hapur sezoni i fillimit të veprimtarive muzikore. Të nesërmen shkova në Romë bashkë me një shok që kishte qenë edhe ai student në lice dhe studionte mjekësi në Lion. Tomço e quanin. Në Romë u bëmë tre shqiptarë studentë dhe vizituam disa nga bukuritë arkitekturore të saj. Na la mbresa të pashlyeshme Koloseu dhe Katedralja e Shën Pjetrit. Kur po vizitonim Shën Pjetrin, para nesh kaloi një kor murgeshash që m’u dukën hyjnore dhe njëri nga shokët më pëshpëriste në vesh se Marksi nuk më linte të mendoja për Parajsë e për engjëj” (Bisedë, maj 1995).
Që nga Roma, rruga drejt Grënoblës përshkon bregdetin tirenian që atë mëngjes ishte derdhur në kaltri. Studenti i Lionit ndahet që në fillim të udhëtimit, se përgatitet për një provim, ndërsa Dhimitri rri me kokën në dritare, duke soditur peizazhet, tokën e qëndisur si me dorë, qytete të skalitura me bardhësi, fshatra si lule të shumëngjyrshme mes gjelbërimit. Djaloshi futet në ëndërrime, ashtu si ndodh me të gjithë poetët kur bien në hasje me bukurinë, por atij i tërheq shumë vëmendjen, një qytet që duket e zhduket duke u pasqyruar në një lumë, nën ca kodrina të mbjella me ullinj e limonë.
Pyet një udhëtar e ai i përgjigjet “Flloransë, monsieur, Flloransë” e zbret. Francezët i thonë Firences, Florence (Florans), por ai e shqiptonte me ll, dhe me ë në fund, i ndikuar nga dialekti i Jugut. Mbase ishte edhe francez që banonte në Firence, ku ta dish. Qyteti i Rilindjes, par excellence, Firencja, që ngrihet mbi lumin Arno, atë ditë shkëlqente dhe dukej sikur shqiptonte me zë melodioz emrat e mëdhenj Alighieri, Botticelli, Donatello e të tjerë. Dhe, sigurisht, në ajrin e qëruar mbase kishte zbritur nga parajsa Beatriçe Portinari, që e frymëzoi Danten për të shkruar një nga krijimet më të mëdha të njerëzimit. Shumë këngë të poemës “Komedia hyjnore” Dhimitri i ka lexuar në origjinal kur ishte në lice dhe po përpiqej të sillte ndër mend një strofë: “Ma dimmi: al tempo de’dolci sospiri, / a che e come concedette amore / che conosceste i dubbiosi disiri? (Më thuej, në koh’n e t’amblave psherëtime / si e në ç’rasë me njohë dashninë ju ra, / tue u përpëlitë n’dëshira e ndër dyshime (AligheriDante, Komedia Hyjnore, Ferri, përktheu Pashko Gjeçi, f.30).
Studenti që tashmë kishte ardhur në zemër të Evropës. Treni dukej sikur fluturonte. Para syve të tij vazhdonin të parakalonin qytete, fshatra, pyje me pisha, plantacione palmash, zona turistike, shkëmbinj si të vendosur me dorë. Një peizazh i mahnitshëm. Kaluan pastaj ca tunele të vegjël dhe papritur mes palmave doli në dritë një qytet i mermertë, si i mbirë nga ndonjë përrallë. Quhej Santa Margerita. Qyteti ishte vërtet ashtu si e kishte emrin, një Margaritë e gjallë, plot ngjyra jete dhe drite. Djali i ri mbërthen çantën dhe zbret nga treni “si era”. Shëtit gjer natën vonë si i magjepsur dhe të nesërmen që me natë niset për Torino. Paratë “e kanë pësuar” dhe ai herë pas here i heq sytë nga dritarja, se mos joshet për të zbritur prapë. Gjatë rrugës i ngjallen shumë kujtime, por Korça e kulturës, e poezisë dhe e dashurisë është si një pikë referimi në këtë udhëtim të gjatë.
Në stacionin kufitar, ndërron tren për të kaluar tunelin e Frejusit, që lidh Italinë me Francën. Në fillim djaloshi zmbrapset se mos ka gabuar klasin, se vagonët e veshur me pelush të kuq i duken të rinj dhe treni ndrin nga pastërtia, por fatorinoja e siguron se është në rregull. Ai ulet në trenin e rehatshëm francez dhe për një çast në trurin e tij kalon një mendim i errët: “Po sikur të vdiste në tokë të huaj?” Megjithatë, ai buzëqesh e pëshpërit heshtazi, se gjallë apo vdekur do të kthehej në atdhe. Në kabinën e ngushtë bisedohet diçka për Francën, jo ndonjë gjë e mirë, sepse burrat e ulin zërin kur shohin djaloshin që hap gazetën frënge “Le Temps “ (Koha), të cilën e pati blerë në Torino. Dikur njëri prej tyre e pyet. Kur djali i ri përgjigjet se është shqiptar dhe se shkon për të studiuar në Universitetin e Grënoblës, njëri prej tyre që me sa dukej ishte fashist, thotë me zë të lartë se Italia kishte me dhjetëra universitete dhe “shqiptarët nuk kanë pse shkojnë në Francë”.
Çudia e tyre shtohet kur djaloshi shton se në Shqipëri kishte vazhduar një lice francez. Por, ata zbresin në stacionin tjetër. Ai dëgjon aty një frëngjishte, që nuk i tingëllon si gjuha që fliste vetë ai, por me fjalë që kishin theks fundor e që shqiptoheshin në mënyrë të turbullt në rrokjet e para. Treni niset prapë dhe ecën me shpejtësi. Studenti shqiptar gjendet tashmë në atë tokë ku kishin jetuar Ronsard dhe Villon, Descartes e Pascal, Corneille dhe Racine, Voltaire e Hugo, Rousseau e Diderot, Danton e Luise Michel, Emilie du Chatelet e Marie Curie, Flaubert e Proust, Sarah Bernard e Paul Eluard dhe shumë të tjerë që i kanë dhënë dritë jetës dhe mendimit francez me veprën e tyre. Atdheu i tij i dytë, për të cilin kishte studiuar nëntë vjet dhe dinte për të gati më shumë se një francez, po i uronte mirëseardhjen. Ishte pajisur me një barrë dijesh, që do t’i pasuronte e zgjeronte. Kishte edhe një përvojë të re, një ëndërr utopike që priste të realizohej.
Në Grënobël treni mbërrin vonë. Qyteti që studenti italian në bisedë e kishte quajtur “mbreti i Alpeve”, ndriste nga dritat. I informuar nga ata me të cilët udhëtoi Dhimitri ndalet në hotelin pranë stacionit. Gjen një dhomë, papafingo që ka mbetur pa u zënë në katin e pestë dhe ngjitet menjëherë. Studenti i ri që tashmë ka ardhur në zemër të Evropës, pasi pushon pak nga rruga e gjatë, del në dritare dhe vështron qytetin që duket nga dritat si një qiell me yje i përmbysur. Një lumë me ujëra që shkëlqenin zgjatej tutje. Bie pastaj në një gjumë pa ëndrra dhe zgjohet herët me një bosh në shpirt. Në atë qytet të huaj ai ndien edhe gëzimin e një jete të re që do të nisë, por edhe trishtim. I duket vetja i vetmuar. Paguan dhe pas ca ditësh e merr vesh se aty flinte edhe një tjetër shqiptar, Petrit Dakli, student në inxhinieri, djalë i një patrioti të njohur elbasanas.
Njëri nga udhëtarët italianë, punëtori i cili i ka premtuar se do ta ndihmonte për të gjetur një dhomë me qira, e mban fjalën dhe vjen në hotel herët. Taksia ndalet ku thotë ai, në rrugën “Lieutenant Chanaron” numër 12. Derën ua hap një zonjë e moshuar. Dallohej, tek ajo, sjellja tipike aristokratike, kur i fton që të hyjnë. Marangozi mund të kishte punuar atje se zonja “ia lëvdoi punën”. Ai i kërkon një dhomë me qira dhe i flet me bindje për fisnikërinë e studentit shqiptar. Zonja as që e kishte dëgjuar ndonjëherë emrin Shqipëri. Dhimitri preket. Ai deshi të thotë se ne jemi të njohur si pasardhës të Ilirëve, por hesht se nuk është vendi dhe ndien një mëri ndaj historisë. Zonja pranoi t’i jepte një dhomë me një çmim të lirë dhe studenti i ri zgjohet nga përjetimet. Edhe pse ajo e quan lirë, atij prapë i duket shtrenjtë. Në të vërtetë, dhoma kishte qenë e lirë me 140 franga në muaj, por ai do ta mësojë më vonë këtë gjë.
Zonja i vë një kusht: Të mos sillte kënd në shtëpi, sepse bën mësime kantoje për vajzat e reja dhe i duhet qetësi. Ajo i tregon dhomën e tij, pianon që ishte në sallon, kopshtin dhe në çastin e ndarjes e fton për darkë, duke shprehur kështu mikpritjen tradicionale franceze. Kështu nis jeta e re e studentit shqiptar. Atë ditë ai gjen ndërtesën e fakultetit që është në qendër të qytetit dhe regjistrohet në dy fakultete njëherësh: drejtësi dhe filozofi. Këtë e bëri, siç thoshte, nga “dashuria për letërsinë”. Dhe, i riu mendon: “Si mund të jesh poet pa kaluar nëpër rrugët e filozofisë e të drejtësisë?”. Ai nuk mundi të regjistrohej për letërsi, sepse si kriter parësor ishte latinishtja që e braktisi dikur në lice. Gjithsesi, ai i premtoi vetes se do ta merrte si degë edhe letërsinë me kurse leksionesh të lira.
Në mbrëmje, gjatë darkës, zonja e pyet për udhëtimin. I bëhet qejfi që kishte të bënte me një djalë profesori. Ai nga krenaria i thotë se është poet, i tregon librin “Kangë?”. Nuk përmbahet dhe i thotë se i bie mandolinës: Në lice kishte qenë në grupin e mandolinistëve. Zonja tund kokën dhe i përgjigjet se do të ketë rast ta provojë sa virtuoz ishte. Ajo nuk u beson veshëve kur ai i flet për liceun francez në Shqipëri. Më në fund i jep një palë kufje për të dëgjuar muzikë. Kur shkon për të fjetur, ai dëgjon ende tingujt e veprave të Saint-Saëns, Debussy, Ravel e të tjerë.
Të nesërmen djaloshi nis leksionet. Jeta studentore hap siparin. Ky njeri me vullnet të hekurt dhe me pasion prej mistiku fillon të ndjekë leksione për filozofi e drejtësi, që i ka në program, por edhe leksione të lira për letërsi. I shkruan të atit dhe i shpjegon arsyet përse nuk u regjistrua fillimisht për letërsi. Ai bëhet menjëherë anëtar i bibliotekës së universitetit. “Ajo ishte një nga më të pasurat e Francës, me 300 mijë libra. Ishte parajsë e vërtetë” (Bisedë, prill 1995). Kurset e filozofisë janë thuajse të përditshme. Z. Chevallier, që ia kishte rekomanduar profesori i filozofisë në liceun e Korçës, zhvillonte leksione për filozofinë idealiste, që për djaloshin materialist nuk është edhe aq e këndshme. Dhimitri lexon dhe studion gjer në orët e vona të natës. Leximi është bërë natyrë e tij e dytë. Kuptohet që në universitet hapësira e leximeve bëhet e pafundme.
Pasi kalojnë dy javët e para, një ditë që nuk ka leksion paradite, ai i kushtohet njohjes së qytetit. Ka lexuar në një libër për historinë e tij: Në fillim qytet i Allobrozhëve (Allobroges, popullsi kelte në Galinë transalpine gjer në shekullin II p.e.s., kur u pushtua nga romakët, pastaj me emrin e perandorit romak Gratianus Gratianopolis). Në shekullin VIII dhe XI bënte pjesë në mbretërinë e Burgonjës dhe i bashkohet Francës në shekullin XIII. Në shekullin XIV, aty u ngrit një universitet i rëndësishëm, vazhdimësi e të cilit është universiteti që ndjek Shuteriqi në kohët moderne. Në qytet ka shumë ndërtesa klasike, si katedralja Notre Dame dhe porta e madhe Saint Laurent, të dyja ndërtime të shekullit XVII, por ka edhe ndërtime më të hershme, si kisha Saint-André dhe Saint Louis, të dyja të shekullit XIII, Pallati i Drejtësisë i shekullit XV dhe XVI etj., që ai i lë për një ditë tjetër dhe viziton muzetë.
Së pari hyn në Muzeun Bashkiak, një ndërtesë madhështore, e ngritur në kohën e mbretit Louis XIV dhe pastaj Muzeun e Arteve, muze i shquar, shumë i pasur; atë kohë i dyti në Francë pas atij të Luksemburgut. Dhimitri e shijon pikturën si profesionist, ai ka një dosje me qindra vizatime e skica të liceut, kur ishte nxënës i Vangjush Mios, por si njeri që vjen nga Shqipëria, një vend pa muzera, atij i bën përshtypje të fortë sidomos gërshetimi i traditës me bashkëkohësinë.
Dhe, atë ditë, paksa i nxituar se do që të vizitojë edhe një muze të vogël të piktorit Fantin-Latour para orës 14:00, ngatërron adresën dhe futet në një rrugicë të ngushtë, si rrugicat e Korçës. Aty i tërheq vëmendjen një tabelë me emrin “Coopé” (Restorant kooperativë për studentët e varfër, që e kishin ngritur çifutët polakë në fillim të viteve 1930) në katin e dytë e që kishte afishuar poshtë menynë për të ngrënë me çmime të lira. Ai ngjitet lart, ulet dhe porosit. Dreka i duket e mirë. Garsoni i premton se në darkë do të hante më mirë, se ngaqë ishte vonë “gjellët e drekës kanë mbaruar” dhe e shoqëron pastaj në kafe Glacière. Ai është student polak.
Dhimitri tani e zgjidh edhe problemin e të ngrënit. Të dielën, ai vazhdon vizitën në pjesën e vjetër të qytetit me ndërtime mesjetare. Muzeu Fantin-Latour i shekullit XIX ishte shtëpia e vetë piktorit. Atje mes të tjerash kishte një tablo për idhullin e tij Baudelaire, që e jep ulur në një kënd me libër në dorë e që poeti ynë e pëlqeu shumë.
Leksionet dhe seminaret vazhdojnë me ritme të reja. Z. Chevallier jep katër orë, pra dy herë në javë. Ditët e tjera ai i kalon në ndonjë universitet të Francës apo Evropës… Në universitet, atmosfera është e larmishme. Si njeri i shoqërueshëm që është, universitari i ri ka bërë menjëherë disa miq. I ka takuar pothuajse gjithë studentët shqiptarë. Madje, i pari fare e bëri të përballej me një qëndrim antisemit, kur i tregoi për pardesynë që kishte blerë te një shitës çifut në Bari. Me bllok në dorë, duke i bërë një portret, ai u largua atë ditë, pa i dhënë shpjegime. Nuk e takoi më.
Ai është i gllabëruar nga leximet filozofike e letrare, por duke qenë i angazhuar lexon edhe shkrime të majta në të përjavshmen “L’Humanité”, që ishte gazetë e seksionit francez të internacionales. Si komunist i ri, informohet se viti 1936 në Francë kishte ardhur edhe me vijën e ndarjes së qartë midis së majtës dhe të djathtës. E djathta ekstreme përpiqej t’i kundërvihej së majtës, që ishte bashkuar me qeverinë e Frontit Popullor (Front Populaire), drejtuar nga socialisti Léon Bloom, që ka ardhur në pushtet, me idenë e ndryshimit të kushteve të jetës dhe punës së punëtorëve. Kjo ide ishte shfaqur në luftën e tij si politikan, që më 1904 kur kishte filluar bashkëpunimin me Jean Jaurès (1859-1914), filozof dhe politikan, themelues i gazetës “L’Humanité” (1904), deputet i së majtës që më 1885, anëtar i partisë punëtore franceze, drejtues dhe udhëheqës i partisë socialiste që ishte për bashkimin e lëvizjes së majtë. Ka zhvilluar betejat socialiste me ligjin për një shkollë laike dhe për përmirësimin e jetës së klasës punëtore. U vra nga një nacionalist më 1914…
Në ditët e para të vajtjes në Grënobël studenti shqiptar është njohur dhe ka lidhur miqësi me studentin ukrainas, Alik Fichtenreich. Aliku ishte komunist i vendosur. Dy të rinjtë bëhen shokë ideali. Ata dëgjojnë së bashku me mallëngjim për parakalimet e rinisë në mbrojtje të Republikës dhe paraqiten në Komitetin Krahinor të Partisë Komuniste Franceze për t’u regjistruar si vullnetarë për në Luftën e Spanjës. Mbrojtja e Republikës ishte si “karta e identitetit” të një revolucionari të vërtetë. Spanja ishte shndërruar në simbol. Dhe të ishe student në atë kohë, do të thoshte ta kishe pjesë shpirtërore frymën e zjarrtë revolucionare.
Por, kur djemtë shkojnë përsëri në Komitet në ditën e caktuar të marrin njoftim për datën e nisjes, u kthejnë përgjigje negative. Për Alikun thonë se ishte sovjetik, kurse Dhimitrit nuk ia tregojnë arsyen. Duhej të priste. Dhimitri i shkruan edhe njërit prej shokëve të tij të ngushtë, ish-liceistit Gani Narazani, që tashmë ishte në Turqi, revolucionar, komunist me të cilin qe arrestuar në shkurt, por ai nuk i kthen përgjigje. Ndoshta nuk i vete letra. “Kur vonoheshin përgjigjet e Dhimitrit, babës i shkonte mendja se kishte ikur në luftën e Spanjës” (Bisedë me motrën e Shuteriqit, Lumnije Baba Shuteriqi, shtator 1998)…
Në këtë atmosferë të ndezur, meqë përpjekja për të shkuar në Spanjë dështon, Dhimitri e shton edhe më tepër zellin ndaj studimeve. Ai është lidhur me Partinë Komuniste Franceze që në fillim dhe merr pjesë nëpër mbledhje ku përgjithësisht diskutohet politika e ditës dhe shpallen direktivat e partisë. Është zgjedhur edhe sekretar i rinisë komuniste për kuotat në organizatën ku bën pjesë, duke patur njëkohësisht si detyrë të punojë me të rinjtë e lagjes së vjetër, të quajtur Lagjja Italiane. Dhimitri i zgjeron njohjet me revolucionarë edhe gjatë drekave apo darkave në “Coope”… Djali i ri vazhdon i qetë studimet. “ Bursa” e vogël që i ka dhënë Simoni, i mundëson që të bëjë një jetë të rregullt. Ai ndjek edhe leksionet e lira. Një fotografi e auditorit ku zhvillon leksione letërsie profesori Jacoubet, e tregon studentin shqiptar të përqendruar…
Studentin Shuteriqi e tërheq edhe një kurs për Edgar Poe-n dhe Baudelaire-in. Emri Baudelaire ka një kuptim të veçantë për të. Një profesor tjetër, Monglond quhej, ishte specialist i pararomantizmit. Ai jep leksione për dy përfaqësues të shquar të kësaj rryme: Benjamin Constant dhe Madame de Stael, e cila ishte një ndër gratë e ditura të kohës në Francë dhe kishte qenë e dashura e Constant-it. Duke zgjeruar njohuritë, ai i rizbulon romantikët Musset, Sand, Lamartine apo Goethe, që i jepnin një pasqyrë ideale melankolisë së tij natyrore. Ai mban shënime sistematike dhe lexon shumë. Në letrat që i dërgon të atit vihet re përpjekja për ta bindur se i ka hyrë shkollës seriozisht. Në një letër të datës 7 nëntor 1936, ai ndër të tjera shkruan: “ […] Po mos u trembni se do të mësoj fare mirë” (Arkivi familjar). Mos kanë shprehur ndonjë lëkundje prindërit e tij? Është disi e pabesueshme të kesh dyshim për një student që ka dalë i shkëlqyer në lice. Por, arsyen përse “tremben” ata e sqaron letra tjetër e pas tri javëve që mban datën 27 nëntor e që shpreh synime të qarta: “I dashur babë, punën e kam nisur me qejf e do t’ia dal në krye. Sivjet do të përgatis edhe një tjetër certifikatë […] Deri tani kam blerë tre libra latinishteje. Në orët e frëngjishtes kam edhe linguistikën frange; linguistikën romane dhe atë të gjuhës së vjetër franceze; certifikatën që duhet të bëj në vend të greqishtes së vjetër, do ta zgjedh më vonë”. (Arkivi familjar).
Fillimisht, leksionet e z. Chevallier iu dukën shumë të pasura Dhimitrit. Vërtet, z. Chevallier ishte pedagog i shkëlqyer, por ligjërata e tij ishte e mbrujtur aq shumë me teologji sa studentit materialist ndonjëherë i bëhet i padurueshëm. Po ta kishte ditur këtë gjë që në fillim nuk do t’i ndiqte leksionet e tij. Përveç mistikëve që i mbante si provë të ekzistencës së Zotit, ai edhe Platonin e quante provë të tillë. E quante “një i krishterë, të cilit i mungon hiri i shenjtë”. Njëherë studenti shqiptar debaton me profesorin e i thotë: “Platoni vështirë të futet në rrethin hyjnor, sepse ka jetuar disa shekuj përpara se të lindte krishterimi”. Profesori e argumenton me filozofinë idealiste që është e lidhur me paraekzistencën e ideve dhe që e tregon realiteti ynë mistik. Salla kthen kokën të shohë atë të huaj që e flet aq rrjedhshëm frëngjishten…
Ai nuk i lë pas dore leximet për letërsinë. Në Francë lexon poetët grekë, por edhe latinët, Virgjilin, Plautin, Terencin, Juvenalin, pastaj autorë të tjerë, spanjollë, anglezë , sidomos Shekspirin, poezinë skandinave, gjermane.
Kohën e lirë ai e kalon duke lexuar poezi, duke ndjekur jetën e pasur artistike të qytetit, atë që nuk ishte e kushtueshme, por edhe duke bërë flirte platonike me vajza. Te shtëpia e zonjës vijnë përditë çupa të bukura që ushtrohen në piano. Ndonjëherë vjen edhe një prift katolik, abati Fernand, i cili në rininë e vet kishte qenë poet i njohur. Ai donte të pajtonte pianisten me të birin që nuk fliste. “Si për ironi, hasja ime e parë me krijimtarinë e grënobleze, ishin poezitë e këtij prifti katolik” (Bisedë, nëntor 1995). Zonja ia prezanton si poet shqiptar. Abati e njeh pastaj me një poet të ri, njeri me kulturë që kishte dhënë ca kohë frëngjishten në universitetin e Abeerdenit në Angli, Louis e quanin. Ai foli për letërsinë shqipe në radion e Grënoblës dhe lexoi frëngjisht dy-tre poezi të Shuteriqit. Madje, një ditë nëntori, ai iu lut ta shoqëronte në Lion ku ishte laureuar nga Shoqata e Poeteshave Lamartiniane.
Shuteriqit i kujtohej befasia e tij kur priste të shihte vajza ta reja dhe u ndodh në mes ca zonjave flokëbardha. Klubi i tyre ishte një ndërtesë baroke e shekullit XVII. Ato qenë mbledhur në një sallon të madh dhe i pritën dy të rinjtë me duartrokitje. Ata zunë vend pranë kryetares dhe Roberti e paraqiti Dhimitrin si poet shqiptar. Zonjat bëhen shumë kureshtare. Mes tyre shumica e dëgjojnë për herë të parë emrin Shqipëri. Gjatë ceremonisë kur iu dha fjala të recitonte një poezi, të cilën e përktheu frëngjisht vetë në çast, kryetarja i bëri lëvdatë dhe e pyeti nëse kishin erotikë poezitë e tij. Djaloshi iu përgjigj se kishin edhe lirikë. Zonjat qeshën. Njëra i tha se ai duhej të ishte më i guximshëm si poet, sepse poezia që recitoi ishte e zhveshur nga erotizmi.
Ai zbulon edhe rrethinat me male të larta. Një shkrep në lindje, gati kërcënues për atë që e sheh për herë të parë, quhej “Le Casque de Neron” (Përkrenarja e Neronit). Dhimitrin e tërheq natyra në çdo kohë. Ai merret edhe me sport. Në Alpet e Grënoblës kishte pika për ski që njihen në të gjithë botën. Dimri me borë sillte gjallëri dhe bukuri nëpër lartësira. Në nëntor, një fundjave, ai shkon për ski me një grup djemsh e vajzash që ishin miq. E kalojnë natën në një lokal me qira. Dhimitrin e pëlqejnë vajzat, ngaqë ka sjellje të kulturuar, por edhe se është i pashëm. Pikërisht kjo gjë e bën pak të druajtur. /KultPlus.com
Poeti i njohur francez, Charles Baudelaire, lindi më datë 9 prill të vitit 1821 në Paris.
E ëma e tij, pas vdekjes të së shoqit, u martua me një kolonel i cili duke qenë shumë i ashpër nxiti e provokoi urrejtjen e të birit. Marrëdhëniet me të ëmën nuk i kishte fort të mira dhe ky faktor shkaktoi te ai krizën ekzistenciale që e shoqëroi për tërë jetën.
Në vitin 1833 njerku e regjistroi në “Kolezh Ruajal”. Sjellja e tij nuk ishte nga më të mirat kështu që njerku i zëmëruar e detyroi të shkonte në Indi. Ky udhëtim ndikoi për mirë te Sharli, e njohu me kultura dhe njerëz të ndryshëm. Që këtu lindi dhe dashuria e tij për ekzotizmin, që duket më së miri në kryeveprën e tij “Lulet e së Keqes”. Sidoqoftë 10 muaj më pas u kthye në Paris dhe duke qenë se ishte në moshë madhore mori pjesën që i takonte nga pasuria e të atit.
Në vitin 1842, njohu poetët Gerard de Nerval, dhe Gautier; me këtë të fundit u afrua shumë pasi për më tepër shikonte tek ai një udhëheqës artistik dhe moral. Gjatë kësaj kohe njohu Jeanne Duval, me të cilën pati një marrëdhënie shumë pasionale. Ndryshe nga zakonisht, lidhja e tyre vazhdoi për një kohë të gjatë. Charles gjente frymëzim të Jeanne e cila i qëndroi pranë deri në ditën e fundit të jetës së tij.
Ndërkohë jeta që Bodleri bënte në Paris nuk ishte kushedi se cfarë. Kur e ëma zbuloi se ai kishte harxhuar gjysmën e trashëgimisë e hodhi në gjyq. Gjykata i caktoi një administrator të cilit Bodleri duhet ti kërkonte para për çdo gjë që i nevojitej.
Në vitin 1845 publikoi krijimet e tij të para, ndërsa për të fituar disa para më shumë filloi punë nëpër disa revista si: “L’Art romantique” e “Kuriosite estetik”.
Në 1848 mori pjesë në lëvizjet revolucionare në Paris, ndërsa në 1857, publikoi në shtëpinë botuese Pule-Malassiz kryeveprën e tij “Lulet e së keqes”, që përmban rreth 100 poezi. Libri gjykohet për imoralitet, ndërsa botuesi, detyrohet të censurojë disa prej poezive.
Bodleri ra në depresion të thellë. Në vitin 1861 u përpoq të vetëvritej. Në 1864, pasi nuk u pranua nga Akademia Fronsez, u largua nga Parisi për të shkuar në Bruksel, por edhe qëndrimi në kryeqytetin belg nuk i ndryshoi mendimet e tij për borgjezinë.
I sëmurë, kërkonte qetësinë te hashashi, opiumi dhe alkooli. Pas një paralize që e bllokoi në shtrat për disa vite ai vdiq në moshën 44 vjeçare. Eshtrat e tij prehen në varrezat Montparnasse, së bashku me ato të mamasë dhe njerkut. Në 1949 Gjykata Kasacionit e Francës vendosi që vepra dhe jeta e tij të kishin vendin e merituar në piedestalin e kulturës frënge. / KultPlus.com
“As zemra s’duhet të punoj vetëm për mua, por për të mirën e popullit tim dhe të atdheut…”.
– Ernest KOLIQI (1903-1975)
Populli, me të drejt thotë: “Harresa, në disa raste, është më e vështirë se vdekja.” E kjo thënie popullore, vlen sidomos për historinë tonë, për shumë krijues që kanë flijuar jetën dhe punën për të mirën e popullit, për një ardhmëri të cilën me shekuj po e kërkojmë, dëshirojmë, presim, por e cila- në tërësi ende nuk po zbatohet.
ndër personalitetet rralla të kulturës kombëtare, që është harruara për një kohë të gjatë, pa dyshim është edhe prof. ErnestKoliqi, shkrimtar, poet, arsimtar, përkthyes, edukator i shumë brezave shqiptare në Atdhe dhe gjetiu. Në jetën dhe veprën e tij pasqyrohet fare mirë Golgota e popullit tonë; mishërohen vlerat e së kaluarës sonë të lashtë, hapen shtigjet e reja të ardhmërisë- sidomos nëpërmjet arsimit, kulturës dhe qytetërimit.
ErnestKoliqi, lindi në Shkodër, më 20 maj 1903. Që në fëmijërinë e hershme hetohej aftësia e tij mendimore, por Shqipëria ishte ende e varfër dhe e paorganizuar për shkollim sistematik dhe klasik. Mu për këto arsye, ai qe dërguar së shpejti në Brescia dhe në Bergamo të Italisë, në kolegjin e famshëm klasik “Arici”, ku me sukses kreu mësimet fillore për afro dhjetë vjet. Studimet e larta për gjuhë dhe letërsi, i kreu në Padovë.
Si fëmijë, e sprovoi vendin e huaj- mërgimin, si një lloj paralajmërimi dhe përgatitje për jetën e ardhshme. Në Shqipëri, u kthye në vitin 1921 dhe pas tre vjetësh rishtas kthehen në Itali. Punën në arsim e fillon në vitin 1930, së pari si profesor i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Institutin Tregtar të Vlorës dhe më vonë në Liceun shtetëror në Shkodër.
Në vitin 1937 u emëruar lektor i gjuhës shqipe në Universitetin e Padovës, ndërsa pas dy viteve profesor ordinar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Romës.
Më 12 prill 1939 emërohet Ministër i Arsimit Shqiptar. Nga Shqipëria iku së pari në Dubrovnik, prej nga kaloi në Itali, në Romë, ku jetoi dhe veproi deri në vdekje (1975).
Përpos Italisë, prej vitit 1925 deri në vitin 1928 ka jetuar në Mal të Zi dhe në Bosnje, në Tuzëll, ku pati rast të mirë të njihte botën shqiptare të Malësisë së Madhe dhe atë boshnjake.
Ndikim të madh, vendimtar në jetën dhe formimin e tij njerëzor, kombëtar dhe krijues pati Luigj Gurakuqi (1879-1925) dhe Ernesti për një kohë ishte edhe sekretari i tij personal.
Në Brescia dhe Bergamo, më vonë në Padovë, sidomos në Romë, pati fat të njihte shumë personalitete të shquara të kulturës, traditës, krijimtarisë italiane dhe evropiane.
Këtu do ta përmendi njohjen, shoqërinë dhe miqësinë e tij me GiovanniBattista MONTINI-n, më vonë Papën Pali VI, që vazhdoi gjatë tërë jetës së tyre, botërisht u dëshmua në shumë raste, sidomos në vitin 1968, kur u kremtua 500 vjetori i vdekjes së heroit tonë kombëtar dhe fetar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut.
Në vitin 1972, Papa Pali VI për Shqipërinë komuniste-ateiste botërisht ndër të tjera tha: “S’mund të heshtim mbi Kishën e Krishtit, e cila, është e detyruar jo vetëm në vuajtje në heshtje, por edhe në vdekje. Më lejoni ta hapi shpirtin tim kur mendoj rreth shkatërrimit të një popullit, teritorialisht të vogël, por të pasur me tradita të lavdishme qytetare dhe fetare, i afërt për ne, por i mbajtur larg nga barrierat, si të ishte në mes të nesh ndonjë oqean: Shqipëria…” (”Shejzat”, 9-12, 1972, f. 419).
Nga malli dhe dashuria për Atdhe dhe për Popull jetoi dhe krijoi në shumë drejtime për begatimin shpirtëroro-kulturor të popullit. Nga përvoja e jetës dhe shkollimit, në veçanti u angazhua gjithnjë për shkollimin në gjuhën shqipe, prej fillores, shkollave të mesme dhe të larta, si dhe për krijimin dhe zbatimin e plan-programeve shkollore, po ashtu edhe për përpilimin e teksteve, si p. sh. “Shkrimtarët Shqiptar”, pjesa I, II, Tiranë 1941 etj.
“Për t’i dhënë baza shkencore kulturës shqiptare me krijimin e “Institutit të Studimeve Shqiptare” në Tiranë, me programin e njësimit terminologjik të dishiplinës, me kongreset ndërkombëtare dhe botimin e serisë “Studime e Tekste”, me rritjen e studimeve dhe mbledhjen e trashëgimisë nëpërmjet “Visaret e Kombit”…” (GiuseppeGradiglione, në “Shejzat”, viti XIII, nr. 10-12, 1969, f. 6).
Për të arritur një gjë të tillë, lypet kultivimi dhe pasurimi i gjuhës shqipe “me përpjekje të papreme, e pati fatin e bardhë me e zanunnji vend të posaçëm midis atyne burrave të vlefshëm, që i a dedikuen veten Kombit nëpërmjet gjuhës, qi asht shërbimi më kryesor qi i bahet kombit. Gjuha asht shpata, gjuha asht arma, gjuha asht zemra, gjuha asht çfaqja e gjallnis e, ma ne fund, gjuha asht vetë jeta dhe vetë kombi. Pa gjuhë, s’ka komb” thotë Karl Gurakuqi për ErnestKoliqin në artikullin: “Nëpër vullajat e “Shejzave”, në (“Shejzat”, 9-12, 1966, f. 524).
Me shkrime dhe krijime letrare, ErnestKoliqi e begatoi letërsinë tonë si me përmbajtje, po ashtu edhe me fjalë, frazeologji, gjuhë tejet të pasur dhe të pastër.
Veprat kryesore të ErnestKoliqit janë: “Kushtrimi i Skenderbeut”, Tiranë, 1924; “Hija e Maleve”, Zarë, 1929; “Poetët e mëdhejt’Italisë” vëll. I, Tiranë, 1932; “Gjurmat e stinve”, Tiranë, 1933; “Tregtar flamujsh”, Tiranë, 1935; “Quattuor”, Iliria, 1935; “Poetët e medhenjt’Italisë, vëll. II, Tiranë, 1936; “Pasqyra e narçizit”, Bari, 1936; “Symfonia e Shqipeve”, 1936; “Epicapopolarealbanese”, Padovë, 1937; “Kangjelet e Rilindjes”, Romë, 1959; “Shija e bukës së mbrume”, Romë, 1960; “I tre maggiori poeti d’Albania”, Romë, 1961; “Evoluzionestoricadellaliricaalbanese”, Romë, 1962; “Antologjia dellaliricaalbanese”, Milano, 1963; “G. De Rada, sullavita e sull’opera di De Rada”, Romë, 1964; “L’umanesimo di Skanderbeg”, Palermo, 1969.
Vështrimet kritike të ErnestKoliqit: Fishta interpreti i shpirtit shqiptar, në “Shkëndija”, 1940; Influenze orientali nellaletteraturaalbanese, Istitutoperl’Oriente, Roma, 1954; Kroje të reja në Parnaz shqiptare, vështrimi i parë sistematik kritik mbi letërsinë në Kosovë, në “Shejzat”, 1957, nr. 1, 4, 5; Dhjetëvjetori i së përkohshmes “Jeta e Re”, në “Shejzat”, 1959, nr. 11, 12; Ilrealismosocialista e la letteratura, Roma, 1960; Ventesimoanniversariodellascomparsa di P. G. Fishta, Roma, 1960; GiuseppeSchirò, poetadellafratellanza pan-albanese, në “Shejzat” 1963, nr. 1-2; Spiritoautoctono e influssistranierinellaletteraturaalbaese, në “Shejzat”, 1963, nr. 9-10-11-12; Considerazionisuicantierotici del popoloalbanese, Louvain, 1964; Albania, monografia, in Enciclopediadeipopolid’Europa, Milano, 1965; Faik Konica – profilocritico., në “Shejzat”, 1967, nr. 5-6-7-8.
Mbi jetën dhe krijimtarinë e ErnestKoliqit kanë shkruar ndër të tjerët: Cordiniano F., Petrotta G., Atë Gjergj Fishta, MannStuart, Shuteriq D., Gradiglione G., Quasimodo S., Guzzetta A., MartinCamaj, Karl Gurakuqi e shumë të tjerë.
Veprimtaria letrare e ErnestKoliqit filloi herët, në Brescia, në vitin 1921, kurse së bashku me studentët tjerë themeloi fletushkën studentore “Noi” (Ne) dhe aty edhe botoi punimet e para letrare.
Një kapitull i veçantë në jetën e tij dhe krijimtarinë e tij është themelimi i “Shejzave” në vitin 1957 dhe udhëheqja deri në vdekje, Në numrin e parë, ai ndër të tjera shkruan kështu: “Po i hyj kësaj ndërmarrje të vështirë, por me shpresë dhe bindje, e simbas fjalës së urtë “trimi i mirë me shokë shumë”. Dhe ashtu edhe ndodhi, sepse “së shpejti rreth emnit të ErnestKoliqit u radhitën fytyrat më të njoftuna në fushën e letrave në mërgim; i u banë kunorëmiqt anë-e-kand në botën e lirë, nuk e lanë vetëm, secili simbas mundësisë dhe fuqive të veta” (Karl Gurakuqi, “Shejzat”, 1966, 9-12, fq. 515).
“Shkalla e zotsis së tij në këtë degë veprimtarije asht provue e riprovue tash katërdhetëvjetë e këndej: e kemi prekë me dorë në revistën “Illyria”, faqet e së cilës zbukuroheshin në çdo numër prej shkrimeve të tija, në prozë e në poezi; i kemi konstatue në revistën “Shkëndija” themelue dhe mbajtun prej tij” (”Shejzat”, Po aty).
Nëpërmjet “Shejzave” ErnestKoliqi ka krijuar një rrjetë të madhe bashkëpunëtorësh në botë dhe ka kultivuar kështu gjuhën dhe letërsinë shqipe në mërgim, por të lirë nga prangat ideologjike komuniste. Ja vetëm disa emra që vite me radhë kanë shkruar në “Shejza”: Atë ZefValentini, PeterBartl; GinoBottiglione, FrancBabinger, AloisSchmaus, GeorgStadmuller, MartinCamaj, Nermi Vlora – Falaschi…
Ja si e përshkruan ErnestKoliqi gjendjen e popullit nën sundimin komunist, si dhe copëtimin e tokave dhe të popullit: “Pjesa intelektuale u përça në shumë pjesë të cilat këputen çdo pjekje njana me tjetrën. Disa shkrimtarë radhe së pari u zhduken n’atdhe tragjikisht, ase u detyruan të heshtin, tjerë u mërguan në katër kandet e botës.
Fatkeqësia ma e madhe e rracësshiqptareqindron në ndasitë qi ndodhjet historike shkaktuen në trup të saj. Këto dasi i pasqyron vetë zhvillimi i letërsis, e cila zuni fill e u mëkambn’ujdhesa të shkëputunanjana prej tjetrës në hapësi dhe të ndërpreme në botë…” (Hilushi, “Shejzat” 9-10, 1969, f. 307).
Këto njësi, apo si thotë E. Koliqi “këto tri pjesti a thyese të botës shiptare ecin letrarisht në drejtime qi nuk harmonizohen. Mun veprojnë pa dijtë aspak ase fort pak njana për tjetrën” (”Shejzat”, Po aty).
Për letërsinë që krijohet në Kosovë njëherë më tha: “Kosova është dhe do të jetë kopshti i historisë dhe i ardhmërisë shqiptare… Atje ka mjaft krijime të suksesshme letrare, deri diku nën ndikimin e letërsisë sllave, por më pak nën ndikimin e diktaturës dhe ideologjisë komuniste. Nëpërmjet “Shejzave” jam munduar t’i lidhi dy botat shqiptare, trashëgiminë e vëllazërve Arbëreshë të Italisë dhe krijimtarinë përparimtare të shkrimtarëve të Kosovës, e cila është një risi e këndshme, përtërise dhe mjaft premtuese…”.
Bota e ErnestKoliqit nuk ishte e mbyllur në kufij apo paragjykime, por ai jetoi dhe veproi gjithnjë për popullin Shqiptar, sepse “Shqipnija e vërtetë s’ka kufij gjeogragik, por shtrihet shpirtnisht nëpër mbarë botën në çdo vis ku gjallitënjiArbnuerqi nuk mohon vetit e veta autoktone” (”Shejzat”, Po aty, f. 310).
Ai, vërtet ishte vizionar i së ardhmes, sidomos nëpërmjet arsimit shqiptar. Si Ministër i Arsimit Shqiptar, ai dërgoi në Kosovë arsimtarët më të përgatitur dhe më të aftë për këtë mision të shenjtë, për arsimimin, ngritjen dhe qytetërimin e popullit të tij. Njëherë më rrëfeu këtë vendim me këto fjalë: “Shumëkush nuk e kuptonte përcaktimin dhe vendimin tim në Shqipëri; disa edhe më kundërshtuan dhe më sulmuan haptazi se po i shkapërderdhi intelektualët tanë. Mirëpo unë iu thashë: “Kosova është gjymtyra jonë e rrezikuar, prandaj atje duhet të veprojmë për përforcimin dhe kultivimin e gjuhës, traditës dhe kulturës shqiptare…”.
Shpesh thoshte kështu: “Kush e njeh mirë dhe në thellësi popullin shqiptar, s’mund mos ta donë. Shembulli më i mirë i “shqiptarit të huazuar” është Atë Giuseppe (Zef) Valentini”.
Katedrën për gjuhë dhe letërsi shqipe në Romë e lartësoi në nivelin e Institutit, me dekretin e kryetarit të Italisë, më 2 shtator 1957. Gjatë viteve akademike 1951-1969 aty diplomuan dhe doktoruan 58 albanologë shqiptarë, arbëreshë dhe të huaj (Lexo: GiuseppeGradilione, “Shejzat”, 10-12, 1969, f, 24-27).
ErnestKoliqi i lidhi mjaft frytshëm edhe katedrat tjera të gjuhës dhe letërsisë shqipe në Itali dhe në botë, si dhe studiuesit dhe krijuesit tanë me albanologë të huaj.
Për të shkruan prof. Dr. HansJoachimKissling: “Shkrimtar dhe poet i pajis me zotësi të posaçme shprehëse qi diti ma se miri t’i përdorë me i ba të njoftun jo vetëm botës italiane, por edhe mbarë botës erudite, pasuninëshpirtnore të popullit shqiptar, mundësinë e tij dhe doket trashiguese…” (”Shejzat”, 10-12, 1971, f. 332).
Atë ZefValentini më tha për ErnestKoliqin: “Ai është ambasadori i denjë i kulturës dhe traditës shqiptare në Itali dhe në botë. Zoti i ka planet e veta me popullin shqiptar edhe në këto rrethana të vështira”.
Prof. MartinCamaj: “ErnestKoliqi është për mua mësues, mjeshtër i fjalës së shkruar, shqiptar i kulluar, njeri që diti t’i afrojë dhe miqasojë njerëzit në mes veti, sidomos shqiptarët e mërguar dhe të shkapërderdhur. Gjithmonë besonte në Zotin dhe në Popullin, në vlerat burimore shpirtërore dhe letrare”
Ndërsa ErnestKoliqi shkruan për MartinCamaj kështu: “Ardhja e MartinCamajt në Romë më trimëroi me hy edhe nji herë në valle të botimeve. Me bashkëpunimin e tij vëllaznuer dolën në dritë “Shejzat”…. Sillte me vete edhe dishka ma tepër: njomsin agimore të letërsis së Kosmetit… E ndiente veten si pjesëmarrës i ngusht në lëvizjen kulturore t’asaj krahine… Ajo frymë më rinoi e shkaktoi në muenji ringjallje fuqish…” (“Shejzat”, 9-12, 1966, f. 308-309).
Parimi i tij themelor ishte shkollimi, arsimimi, komunikimi i popullit shqiptar me botën dhe i botës me ne. Për këtë shpesh e përsëriste këtë porosi: “Pa dituri s’ka as ardhmëri”.
ErnestKolqi u dallua edhe si përkthyes shumë i suksesshëm dhe i talentuar. Ja vlerësimi i Atë CornelioCapizzit, profesor i letërsisë bizantine në Universitetin e Kolnit dhe në Istitutin Oriental në Romë: “Prof. ErnesKoliqi dëshmon njohurinë shembullore të gjuhës poetike italiane, në çdo fshehtësi semantike, tërësinë e fuqisë plastike dhe paraqitëse…” (”Shejzat”, 10-12, 1971, f. 335).
Më përthimet e tija të shkëlqyeshme nga shqipja në italishte dhe anasjelltas afron dhe begaton dukshëm dy gjuhë, kultura dhe popuj.
Dr. ĐuroKokša, Rektori i Kolegjit të “Shën Jeronimit” në Romë, më vonë ipeshkëv ndihmës në Zagreb, thoshte: “Ju shqiptarët keni fat të madh me prof. ErnestKoliqin si përfaqësues i denjë i popullit tuaj në Qytetin e Amshuar. Erudit i vërtetë, njeri i kulturës dhe krijimtarisë, mik i të gjithë popujve”.
Prof. ErnestKoliqi ishte shkrimtar, poet, arsimtar, përkthyes e mbi të gjitha njeri i ngrohtë, zëri i kulturës dhe popullit shqiptar në kohën e “shkretëtirës” dhe rrënimit të pashoq në Shqipëri- urë afrimi, frymëzues për shumë krijues të ri shqiptarë nga Kosova, Italia dhe diaspora.
Duke folur njëherë për dashurinë për popull dhe atdhe, ai më tha: “As zemra s’duhet të punoj vetëm për mua, por për të mirën e popullit tim dhe të atdheut”.
Zemra e tij u ndal së rrahuri, pas shumë mundimeve dhe mallit për vendlindje, por jo edhe dashuria, e cila vazhdon përmes veprave. Pati një jetë shumë të mundimshme, e ndoshta pikërisht për këtë edhe mjaft të frytshme. Vuajtja, malli, vetmia, bota e huaj nuk ishin për të shkas dëshpërimi, mbylljeje, hutie, dezorientimi, por frymëzim krijimi, pune, dashurie.
Në një bisedë më pati thënë: “Të nderoj dhe të dua shumë për dy arsye, se je meshtar i Jezu Krishtit dhe i Kishës Katolike. Edhe unë e kam pasur një vëlla meshtar, Don Mikelin, të cilin të “patenzonët” ma vranë…(Prof. ErnestKoliqi nuk e dinte se Don Mikeli ishte gjallë dhe se një ditë do të dilte nga burgu dhe do të emërohej kardinal i Kishës Katolike, vr. ime). Arsyeja e dytë pse të dua është, sepse merresh me çështjen e gruas shqiptare, temë gati e paprekur, por shumë e rëndësishme për ne, sidomos me jetën dhe veprën e Nënës Tereze”.
Jetoi dhe vdiq me “sy të çelur”, me mall në zemër, me shpirt të tronditur. Njëherë më tha: “Ne dhe të huaj gjeta Shqipërinë e vogël, ndër Arbëreshët. Në rininë intelektuale, përparimtare kosovare gjeta shpresën e re për ditë më të mira për popullin tonë”. /Don Lush Gjergji /KultPlus.com
Unë nuk mund të ekzistojë pa ty. Unë harroj gjithçka, veç të shoh ty, e jeta ime ndalon aty, nuk shkon më tutje. Këtë moment, e kam një ndjesi sikur, jam gjysmë. Unë tronditem sesi burrat vdesin për fe, unë vazhdoj të tronditem nga kjo gjë. Edhe unë do të vdisja për fe- Dashuria është feja ime, për dashurinë do të vdisja, për ty do të vdisja. Besimi im është dashuria dhe ti je parimi im. Ti më ke magjepsur me një fuqi, të cilës unë nuk mund t’i rezistoj.
13 tetor, 1819.
John Keats ka qenë një poet romancier anglez. Ishte figura më e rëndësishme e periudhës së romantizmit, së bashku me Lord Byron dhe Percy Bysshe Shelley. / KultPlus.com
Duhet të më
falësh, i nderuar zotëri, që veç sot gjeta kohë t’i përgjigjem letres tënde të
24 shkurtit: nuk kam qenë mirë nga shëndeti, jo saktësisht i sëmurë, por më ka
kapur një plogështi, një si grip dhe më ka lënë të paaftë për të bërë ndonjë
gjë. Dhe në fund, kur gjithçka dështoi, m’u desht të udhëtoja në portin jugor,
efektet benificiale të të cilit më kanë ndihmuar ta kaloj kohën. Por ende nuk
jam krejt mirë, e shkruara është e vështirë, prandaj duhet t’i marrësh këto pak
fjali sikur të kishte më shumë prej tyre.
Fillimisht dua ta dish se çdo letër nga ti, gjithmonë është kënaqësi, ti
vetëm duhet të kuptosh sa u përket përgjigjeve, të cilat mbase, do të të lënë
me duar të boshatisura; se fundi fundit, dhe sidomos në gjërat më të
rëndësishme e më të thella, jemi tmerrsisht të vetmuar, dhe për një person të
jetë në gjendje ta këshillojë, lëre më ta ndihmojë një tjetër, duhet të ndodhë
një marrëveshje e madhe, një marrëveshje e madhe dhe e përbashkët, një
konstalacion i tërë duhet të bijnë në ujdi që ajo të mund të realizohet sado
pak. Ka veç dy çështje për të cilat doja të flisja me ty:
Ironia: mos e ler
të të kontrollojë, veçanërisht në momentet jokreative. Në rastet kreative provo
ta fusësh në përdorim si një mjet tjetër për ta kuptuar jetën. E përdorur me
vend, e pastër siç është, nuk ka nevojë t’i turpërohesh pranisë së saj; dhe
nëse ndjehesh shumë i afërt me të, nëse ke frikë që po të rritet intimiteti me të,
atëherë kthehu te temat e mëdha dhe serioze, në raport me të cilat ironia bëhet
e vogël dhe e padobishme. Kërkoje thelbin e gjërave: ironia kurrë s’mbërrin
deri aty – e nëse rastësisht gjatë kësaj përballeni me diçka të
jashtëzakonshme, zbuloni nëse kjo mënyrë e lidhjes me gjëra buron nga pjesa e
domosdoshme e qenies njerëzore. Ngaqë nën peshën e temave serioze, ironia, ose
zhduket (nëse është diçka e rastësishme) ose në të kundërtën (nesë vërtet të
përket ty në formen amtare) merr forcë dhe kështu bëhet një mjet serioz duke
zënë vendin e saj mes elementeve me të cilat je i detyruar ta krijosh artin
tënd.
Dhe gjëja tjetër
për të cilën doja të të flisja sot, është kjo: Mes gjithë librave që zotëroj,
ka vetëm disa pa të cilët nuk mund të funksionoj, dy prej tyre i kam gjithmonë
me vete, kudo që jam. I kam marrë me vete edhe tash: Biblën dhe librin e
jashtëzakonshëm të shkrimtarit danez Jens Peter Jacobsen. Pyes veten nëse e
njeh punën e tij. Janë të lehta për t’u gjetuar, sepse një numër i madh janë në
dispozicion e të përkthyera mirë në Biblioteken Universale të Reclam-it.
Mundohu të gjesh volumin e vogël “Gjashtë novelat” nga J.P. Jacobsen, dhe
novelën e tij “Niels Lyhne” e filloje me tregimin e parë të këtij volumi i cili
titullohet “Mogens”. Do pushtohesh nga
një botë e tërë gëzimi, nga madhështia e pakuptueshme e një bote të re. Jeto
për një kohë me këto libra, mëso nga ta ato që vlen të mësohen, por mbi të
gjitha duaji. Kjo dashuri do të të rikthehet mijëra e mijëra herë, dhe
pavarësisht se ku të çon jeta, kjo dashuri, jam shumë i sigurtë, do të lundrojë
përmes thurjeve të qenësisë tënde si një nga temat më të rëndësishme e gjithë
përvojës, zhgënjimeve dhe gëzimeve tua.
Nëse më duhet ta
them se nga kush kam mësuar ndonjë gjë mbi natyrën e krijimit artistik, mbi
thellësinë dhe përjetësinë e saj, ka vetëm dy emra që mund t’i jap: të J. P.
Jacobsen-it, poetit të madh, dhe të Auguste Rodin-it, skulptorit që nuk i
afrohet askush nga artistët e gjallë sot.
Disa fjalë nga ti, Adela ime e dashur, prapë e ndryshuan gjendjen e shpirtit tim. Po, ti ke çdo forcë mbi mua, dhe, edhe po të vdisja e pyes vetën nëse [vetëm] tingulli i ëmbël i zërit tënd, nëse shtypja e butë e buzëve tua të dashura do mjaftonin për ta rikthyer jetën në trupin tim. Sonte do fle shumë i ndryshëm nga dje ! Dje, Adèle, i gjithë besimi në të ardhmen më kishte ikur, nuk besoja më në dashurinë tënde, dje ora e vdekjes do kishte qenë e mirëseardhur për mua.
– Megjithatë, i thoja prapë vetës, nëse vërtetë ajo s’të do, nëse asgjë në shpirtin tim s’ka arritur ta meritojë dashurinë e saj pa të cilën nuk ka më sharm në jetën time, a është kjo një arsye për të vdekur ? A eksitoj unë për lumturinë time personale ? Oh jo ! E gjithë qenja ime i është përkushtuar asaj, deshi apo s’deshi ajo. Dhe me çfarë të drejte do guxoja të pretendoja dashurinë e saj ? A jam më shumë se engjull unë apo më shumë se Zot ?
E dua, është e vërtetë, unë jam i gatshëm të sakrifikoj gjithçka për të, gjithçka, edhe shpresën që ajo të më dojë një ditë ; s’ka përkushtim që s’do e bëja për të, për një buzëqeshje të saj, për një shikim të saj. Por a mund t’isha tjetër unë ? A s’është ajo qëllimi i vetëm i jetës sime ? Edhe nëse më dëshmon indiferencë, madje edhe urrejtje, le të jetë ky mallkimi im, e çka atëherë ? Nëse ajo nuk mundet të më dashurojë, unë duhet ta akuzoj veten time. Detyra ime është që t’i ngjitem hapave të saj, ta rrethoj ekzistencën e saj me timen, t’i shërbej si barrierë kundër çdo rreziku, të vendosem pa ndalë ndërmjet saj dhe të gjitha dhimbjeve, pa pritë asnjë shpërblim. (…) –-
Dje, në këtë orë, Adela ime e dashur, këto ishin mendimet dhe dëshirat e shpirtit tim. Ato janë ende të njejta sot. Vetëm se tash në to përzihet edhe siguria për lumturi, për atë lumturi aq të madhe saqë s’guxoj as ta mendoj pa u dridhur.
Pra, është e vërtetë që ti më do, Adèle ! Më thuaj, a mund ti besoj kësaj ideje kaq të bukur ? A beson se mund të çmendem nga gëzimi nëse jetën time e kaloj pranë teje ? (…)
Fli e qetë dhe lejo burrin tënd t’i marrë dymbëdhjetë puthjet që ia ke premtuar dhe të gjitha të tjerat që s’ia ke premtuar.
Fan Noli, prift, përkthyes, politikan, diplomat, poet e historian shqiptar, ka mabjtur këtë fjalim tejet interesant dhe të bukur për Shqipërinë dhe shqiptarët në shoqatën “Vatra” të Amerikës në vitin 1963. / KultPlus.com
https://www.youtube.com/watch?v=Oo3F4yzxts8&feature=youtu.be
Më 27 mars 1866, ka lindur poeti i shquar Andon Zako Çajupi. Ai njihej edhe si dramaturg dhe si një veprimtar i njohur i Rilindjes Kombëtare, shkruan KultPlus.
Çajupi njihet edhe veprimtar patriot dhe demokrat revolucionar shqiptar. Kryevepra e Çajupit “Baba Tomori” e botuar më 1902 është ndarë në katër pjesë: “Atëdheu”, “Dashuria”, “Përrall të vërteta e të rreme” dhe si shtojcë e ka komedinë “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër”.
Përveç një varg vjershash dhe fabulash që botoi në Baba Tomori, më 1921 nxori në dritë “Përralla të zgjedhura”: të vjershëtarit të madh La Fontenit, në të cilat, duke u nisur nga kërkesat ideore të shoqërisë shqiptare, rrahu me mjeshtëri çështjet politike, shoqërore, morale etj. të jetës së kohës, satirizoi veset njerëzore dhe shfaqjet negative të shoqërisë me klasa, si grabitjen, mashtrimin, dhunën etj. Më 1922 u botua Lulet e Hindit, përmbledhje me vjersha të poetëve indianë.
Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij: Përralle nga e kaluara dhe Pas vdekjes (shkruar më 1910, botuar më 1937), me të cilat solli një ndihmesë me vlerë në zhvillimin e këtij lloji në letërsi. Në komedinë e parë, autori vuri në lojë me një humor të lehtë mentalitetin dhe zakonet prapanike të fshatit shqiptar, të cilin e dha me ngjyra të gjalla e plotë imtësi të goditura jetësore dhe etnografike. Pas vdekjes është një komedi politike, ku me anë të situatave komike të gjetura bukur, përshkroi me sarkazëm dërrmuese portretin e politikanit që bënte lojën e xhonturqve në gjirin e lëvizjes patriotike shqiptare. Penës së Çajupi i përket edhe tragjedia Burri i dheut (botuar më 1937).
Çajupi u mor edhe me përkthime. Përveç një varg vjershash dhe fabulash që botoi në Baba Tomori, më 1921 nxori në dritë “Përralla të zgjedhura”: të vjershëtarit të madh La Fontenit, në të cilat, duke u nisur nga kërkesat ideore të shoqërisë shqiptare, rrahu me mjeshtëri çështjet politike, shoqërore, morale etj. të jetës së kohës, satirizoi veset njerëzore dhe shfaqjet negative të shoqërisë me klasa, si grabitjen, mashtrimin, dhunën etj. Më 1922 u botua Lulet e Hindit, përmbledhje me vjersha të poetëve indianë.
Çajupi është një nga përfaqësuesit më të mëdhenj të letërsisë përparimtare shqiptare. Me veprat e tij, që shquhen nga patriotizmi luftarak, fryma e spikatur demokratike, karakteri Popullor, spontaniteti dhe realizmi në pasqyrimin e jetës, ai dha një ndihmesë të çmuar në përparimin dhe zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë kombëtare./ KultPlus.com
Ditëlindja e Dritëro Agollit do të festohet sot për herë të parë pa praninë e tij fizike. Shkrimtari ndërroi jetë në 3 shkurtin e këtij viti nga një sëmundje e rëndë në mushkëri. Ditëlindja e shkrimtarit të madh këtë vit nuk do të jetë e lehtë të konceptohet me mungesën e tij.
Ndaj familjarët, miqtë dhe adhuruesit e shkrimtarit kanë përgatitur surpriza pa fund për këtë ditëlindje.
E bija Elona Agolli dhe bashkëshortja Sadija, që nga dita kur Dritëro Agolli ndërroi jetë kanë kërkuar në raft të librave gjurmët e mendjes e të shpirtit të tij. Pikërisht aty ku është edhe një poezi sugjestionuese e shkrimtarit.
“Po kur te jesh mërzitur shumë
Në raft të librave kërkomë
Atje do të jem i fshehur unë
Në ndonjë fjalë a ndonjë shkronje
Mjafton që librin pak ta heqësh
Dhe unë do zbres, do vij pas teje”
Dritëroi vërtetë ka zbritur sërish nga raftet. E bija Elona ka gjetur materiale të mjaftueshme për të botuar në këtë ditëlindje dy libra të rinj të tij. Librat janë plotësim i një amanet të fshehtë të Dritëroit, thotë ajo. Ndërsa bashkëshortja Sadija ka pohuar se raftet e Dritëro Agollit kanë ende dorëshkrime të pabotuara.
Librat e rinj të botuar në ditën e lindjes së Dritëro Agollit janë “E bukura, lozonjarja, tokësorja grua” dhe një libër me Aforizma. Për shkrimtarin e madh sot do të mbahet edhe një aktivitet përkujtimor.
Muzeu Historik Kombëtar ka organizuar një takim të veçantë që do të mbahet në nder të shkrimtarit, poetit të madh shqiptar, Dritëro Agolli. Do të jetë një pasdite tingujsh, poezish dhe promovimesh mes të gjithë dashamirësve të penës së Dritëroit të madh. Takimi mbahet sot në ora 19:00, në Muzeun Historik Kombëtar./ KultPlus.com
Në vijim të aktiviteteve me rastin e 10 vjetorit të ndarjes nga jeta të një nga figurave më të shquara të kulturës shqiptare, At Zef Pllumit, do të hapet edhe një ekspozitë, shkruan KultPlus.
Provinca Franceskane e Shqipërisë në bashkëpunim me Arqipeshkëvinë Metropolitane të Tiranës – Durrësit dhe Bibliotekën Kombëtare me rastin e 10 vjetorit të vdekjes së At Zef Pllumit, në ambientet e Kurias Ipeshkvore (pranë Katedrales së Shën Palit) Tiranë, organizon ekspozitën me dorëshkrime dhe gjëra personale të At Gjergj Fishtës dhe At Zef Pllumit, të shtunën, më 30 shtator, ora 12:00.
Më këtë rast një fjalë përshëndetëse do ta mbaj Shkëlqesia e Tij Imzot George Frendo. / KultPlus.com
Djali i historianit Kristo Frashëri padit në Gjykatën e Tiranës për plagjiaturë Moikom Zeqon.
Padia mban datën 17 mars 2017, në të cilën Gjergji Frashëri akuzon Zeqon se i ka vjedhur pasazhe të botimit të tij historik, duke i botuar më pas në media.
Në padi, Gjergji Frashëri kërkon “Konstatimi i shkeljes të së drejtës së autorit me anë të riprodhimit të paautorizuar të pjesëve të librit “lllyrisches Dyrrah”.
Për pretendimin e kësaj plagjiature, siç transmeton Shqiptarja, Frashëri kërkon nga gjykata dhe Zeqo një dëmshpërblim monetar në vlerën e 100.000 mijë lekëve. Aktualisht në gjykatë janë zhvilluar shtatë seanca, ndërsa ende nuk ka një vendim nga gjyqtarja Irena Plaku, që shqyrton këtë padi.
Botimi për të cilën Frashëri pretendon se Zeqoja ka tjetërsuar në media me anë të plagjiaturës është botuar më 2015, njohur me kodin e ISBN si punim dhe autorësi e tij.
Ky botim historik është në shitje në treg, ndërsa pritet që gjykata e Tiranës të vendosë nëse nga Moikom Zeqo është kryer apo jo plagjiaturë, siç pretendon Gjergji Frashëri. / KulPlus.com
Dritëroi deri atëherë kishte botuar tre libra, por “Zhurma e erërave të dikurshme” duket se nuk do të botohej pa zhurmë. “Gabime ideologjike”, “errësim i realitetit”… kështu shprehej një nga gazetarët e “Zërit të Popullit”. Sipas tij, gjëra të tilla ishin të papranueshme. Përveçse u censurua, vëllimi me tregime i Dritëro Agollit do të kritikohej rëndë, madje do të bëhej subjekt kritikash ndër shkollat e mesme.
Për të “luftuar” gabimet ideologjike që ky libër përmbante, edhe Sadijes, bashkëshortes së Dritëroit, atëherë mësuese letërsie, iu kërkua që të kritikonte librin e të shoqit.
Për më tepër tregon vetë Dritëroi në parathënien e botimit të vitit 2006 të librit “Zhurma e erërave të dikurshme”:
Çdo libër ka një histori që lind, histori që kujtohet herë pas here nëse jetën e ka të gjatë. Kështu ka ndodhur edhe me librin “Zhurma e erërave të dikurshme”. Ai lindi nga një radhë tregimesh të shkruara në fillim të viteve ’60 të shekullit XX dhe të botuara kryesisht në revistën “Ylli”, ku kryeredaktor ishte Qamil Buxheli, një burrë i fisëm me ide përparimtare, shkrimtar me një humor të rrallë, modern dhe njeri me shije të hollë artistike. Libri u botua më 1964, me një kopertinë të Safo Markos, me një sfond të zi dhe me një figurë me ngjyrën e një thëngjilli të ndezur. Në atë kohë, Safo Markua ishte grafistja më e mirë e librave që botoheshin.
Nga botimi i librit unë mora pesë kopje. Ishte një rregull që pesë kopje dërgoheshin në drejtorinë e shtypit të KQ-së të Partisë së Punës. Kaloi një kohë dhe libri “Zhurma e erërave të dikurshme” nuk po dilte nëpër librari. Nuk vonoi edhe shumë dhe mua më thirrën në Komitetin Qendror, bashkë me redaktorin e librit dhe me shefin e redaksisë së tregimit të shtëpisë botuese “Naim Frashëri”. Në atë takim ishim përgjegjësi i shtypit, drejtori i Drejtorisë së Propagandës dhe një tjetër. Në takim u diskutua, me libër përpara, se çfarë duhej bërë me atë botim: a mund të lejohej të qarkullonte nëpër librari, apo të ndalohej.
Vërejtja kryesore ishte se nxihej realiteti i jetës së atëhershme socialiste dhe se deheroizohej Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare: personazhet e partizanëve pasqyroheshin të zymtë dhe me shumë kontradikta mes tyre, pushkatoheshin kur bënin gabime dhe shkelnin rregullat e luftës. Pas këtyre vërejtjeve, një ndër pjesëmarrësit, që nuk më kujtohet se cili ishte, tha se libri duhej ndaluar, një tjetër shtoi se duheshin hequr disa tregime dhe të botohej me një kopertinë tjetër jo aq të zymtë. I treti propozoi të botohej siç ishte dhe pastaj të kritikohej, duke u përcjellë me disa artikuj.
Pasi më bënë disa vërejtje të tjera dhe disa këshillime, se si gazetar i “Zërit të Popullit”, ku punoja, duhej të isha shembull për pasqyrimin e realitetit dhe të mos bëja gabime ideologjike, vendosën që libri të shkonte përsëri në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”, të hiqeshin disa tregime dhe të zëvendësoheshin me disa të tjera, të cilat të kishin në qendër “heronj pozitivë”.
Sipas këtij këshillimi, unë hoqa disa tregime si, fjala vjen, “Njeriu me veladon”, “Egërsia” dhe ndonjë tjetër, duke i zëvendësuar me skica dhe reportazhe. Me këtë ndryshim libri doli në qarkullim pas disa muajve me një kopertinë tjetër, por disa kopje të botimit të parë të tërhequra nga shtypshkronja mbetën në duar të dashamirësve. Me gjithë këtë ndryshim, “Zhurma e erërave të dikurshme” filloi të bënte zhurmë. Në shtyp, ai u kritikua si një vepër me gabime ideologjike.
Kritikat u shtuan pas Plenumit të 15-të të KQ-së të PPSH-së së vitit 1965, ku vërejtjet morën një formë zyrtare. Në atë plenum, bashkë me librin tim, u kritikuan edhe dramat e Naum Priftit, Qamil Buxhelit, Fatos Arapit dhe u thumbua Isamail Kadare dhe ndonjë tjetër që nuk më kujtohet. Kjo kritikë mund të kishte rrjedhoja të pakëndshme, sikur të mos kishte folur Enver Hoxha në konkluzionet e atij plenumi në mbrojtje të ndonjë autori të këtyre veprave. Kështu, për mua, ai tha se Dritëro Agolli është bir i Partisë dhe ka vepra të bukura.
Unë atëherë kisha botuar poemën “Devoll, Devoll”. Koha bënte të sajën. Librit tim me tregime i ishte caktuar fati. Pas atij plenumi, iu dha orientim shkollave të mesme që të kritikonin veprat që përmendeshin nga Partia. Kjo barrë iu ngarkua mësuesve të letërsisë. Gruas sime, Sadijes, 23-vjeçare, në atë vit e martuar me mua, mësuese e letërsisë në shkollën “Partizani”, i ra shorti të kritikonte burrin e saj, me të cilin kishte tre muaj e martuar. Ajo u kthye nga shkolla e habitur dhe e shqetësuar dhe, sa hodhi librat mbi tavolinë, m’u drejtua: “Më thanë në drejtorinë e shkollës që të të kritikoj ty për librin…”.
Iu përgjigja: “Ti më vrafsh, ti më prefsh, vetëm jo Partia!”. Sadija m’u përgjigj se kjo nuk ishte punë shakaje dhe më kërkoi t’ia shpjegoja gabimet ideologjike që përmbante “Zhurma e erërave të dikurshme”. Po kjo është një histori e gjatë, që këto shënime do të dukej pakëz e tepërt. Megjithatë, duhet përmendur se Sadija ime, mësuesja e letërsisë, pasi mori nga unë gabimet e librit, të nesërmen shkoi në shkollë dhe para mësuesve dhe nxënësve analizoi “Zhurmën…”.
E gjora Sadije, çdo gjë në atë sallë mund të fshihte, vetëm skuqjen e fytyrës jo! Dhe ç’të them akoma? Asnjë diktaturë nuk shpik dot armë për të vrarë letërsinë e vërtetë. Armët e shpikura vetëm mund t’ia ndalojnë pakëz udhëtimin, por ajo ecën, mjafton që shkrimtari të mos trembet as nga kritikët e sferave të larta zyrtare, as nga kritikët letrarë dritëshkurtër apo dritëgjatë. Ai shkrimtar që ka frikë nga kritika, dyshon për vlerën e veprës së tij.
Çuditërisht unë nuk iu tremba aq kritikave të djeshme, po aq edhe kritikave të sotme. Edhe kur mendoj për të djeshmen, them me vete: e djeshmja vërtet nuk nxiton, por ngacmon të sotmen. Kjo është e djeshmja. Është një ditë që ka ikur dhe nuk mund ta kthesh si një fletë letre për ta redaktuar.
Fatkeqësisht, ka shkrimtarë që e redaktojnë ditën e shkuar të tyre dhe bëhen qesharakë. Unë gëzohem kur shoh një plak të qeshur dhe trishtohem kur takoj një plak qesharak. Mendoj se libri im “Zhurma” bën pjesë te pleqtë e qeshur dhe jo te pleqtë qesharakë. / KultPlus.com
Gjergj Fishta, përveç krijimtarisë letrare shquhej edhe për mbështetjen që jepte për t’i harmonizuar raportet mes feve të shqiptarëve.
“Në rast se ata nuk na duan në një shtet të vetëm, pasi thonë shqiptarët qenkan Musliman
Atherë… Na Kristianët, do ti shkriejmë kryqet tona dhe do ti bajmë fishek, me mbrojt vllaznitë tanë musliman shqiptarë”, është ky një citat i At Gjergj Fishtës i cili tregon shumë për harmoninë fetare në mes shqiptarëve.
Madje, poeti i madh shqiptar Fishta në çdo festë të besimit mysliman lidhte një varg llambash me ngjyra që nga Kisha e fretërve e deri tek xhamia në piacë.
Kjo tregon se përjetësisht mes krerëve të besimeve fetare në Shqipëri gjithnjë ka ekzistuar një harmoni e mrekullueshme fetare. / KultPlus.com
